Azяrbaycan Respublikasы Tяhsil Nazirliyi Bakы Qыzlar Universiteti

Azяrbaycan Respublikasы Tяhsil Nazirliyi 
Bakы Qыzlar Universiteti 
                                          
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bakы Qыzlar Universitetinin  
elmi яsяrlяri 
 
 
№ 2 (18)  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bakы – 2014 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
2 
 
 
 
 
Azяrbaycan Respublikasы Яdliyyя Nazirliyi 
   tяrяfindяn dюvlяt qeydiyyatы № 10/M – 4850 
06 yanvar 2010-cu il 
 
 
 
“Bakы Qыzlar Universitetinin elmi яsяrlяri” 
Azяrbaycan Respublikasыnыn Prezidenti 
yanыnda Ali Attestasiya Komissiyasы Rяyasяt 
Heyяtinin 2012-ci il 6 iyul tarixli (protokol № 10-R) 
qяrarыna яsasяn Azяrbaycan Respublikasыnda 
dissertasiyalarыn яsas nяticяlяrinin dяrc 
olunmasы tюvsiyя edilяn dюvri elmi 
nяшrlяrin siyahыsыna daxil edilmiшdir. 
 
“Elm” qяzeti, № 9-12 (1067-1070), 
15 mart 2013-cц il 
 
 
 
№ 2 (18), 2014 
Bakы Qыzlar Universiteti 
Elmi Шurasыnыn 7.ВЫ.2014-cц il 
tarixli qяrarы ilя (protokol №11) 
чap olunur 
 
      
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8
33
415
9952
415




PP
ISBN
     
 
       

  БГУ – 2014 
 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
3 
Редаксийа щейяти: 
 
Аьарящим Рящимов    
    
  (ped.ц.е.д., проф.)                       Баш редактор 
Акиф Аббасов                    (пед.ц.е.д.,проф.)                        Редактор 
Гязянфяр Казымов            (filol.ц.e.d., prof.) 
Ябдцл Ялизадя 
  
    
 
    
(pсихол.ü.e.d., prof.) 
Məhərrəm Qasımlı            (filol.ц.e.d., prof.) 
Nizaməddin Şəmsizadə    (filol.ц.e.d., prof.) 
Ялизадя Яsэярли                  (filol.ц.e.d., prof.)                
Тяййар Саламоьлу     
    
    (filol.ц.e.d., prof.)  
 
  
Yavuz Akpinar                   (Türkiyə) 
 
                
Abuzər Bağırov                  (filол.ü.f.d., Rusiya) 
Щямдулла Асланов      
 
  
  (f-r.ü.e.d., prof.) 
Ядалят Ахундов               (f-r.ü.e.d., prof.)           
Mehralı Yusifov               (f-r.ü.e.d., prof.) 
Тарих Достийев                  (t.ü.e.d., prof.) 
Nərgiz Quliyeva                (t.ü.e.d., prof.)  
Anar İsgəndərov               (t.ü.e.d., prof.) 
Əlikram Tağıyev               (fялсяфя ü.e.d., prof.)   
Исфяндийар Новрузлу         (психол.ü.e.d., prof.)   
Интигам Ъябрайылов          (ped.ц.е.д., проф.) 
Fərrux Rüstəmov             (ped.ц.е.д., проф.) 
Исмайыл Казымов              (filol.ц.e.d., prof.) 
Низами Мяммядов          (filol.ц.e.d., prof.)                    
Чинэиз Гарашарлы                (filol.ц.e.d., prof.) 
Ramiz Əliyev          
     
      (pсихол.ü.e.d., prof.) 
Камал Камалов               (б/м.)                                         мясул катиб 
 
                                                          

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
4 
FИLOLOGИYA ELMLЯRИ 
 
Heydər Əliyevin nitqində girişlər və sonluqlar 
 
Nağdəli Zamanov,  
tibb elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, dosenti 
ATU  
e-mail: [e-mail] 
 
Rəyçilər: t.ü.e.d., İ.M.Tahirov,  
                f.ü.f.d., dos. A.F.Miriyev 
 
Açar sözlər: Heydər Əliyev, nitq, nitq mədəniyyəti, girişlər və sonluqlar 
 
Ключевые  слова:  Гейдар  Алиев,  речь,  культура  речи,  вступлений  и 
концовки 
 
Key words: Heydar Aliyev, speech, speech culture, инторс анд ендинэс 
 
Beynəlxalq  Təşkilatlardakı  nitqlərinin  sonluqları  çox  vaxt  tələblər  şəklində 
qoyulur, ―üz tutmaq‖ frazeologiyası ilə xahişlər olunur, ―təşəkkür  etmək‖lə fi-
kir bitir: 
ATƏT-in Lissabon Zirvə görüşündəki nitqin sonluğu bu qəbilədəndir:‖ Mən 
ATƏT-in Lissabon Zirvə görüşünün iştirakçısı olan dövlət və hökumət başçıla-
rına üz tutub onlardan xahiş edirəm ki, Avropada sürəkli və viranedici  regional 
münaqişələrdən  biri  olan  Ermənistan–Azərbaycan  münaqışəsinin  tezliklə  ara-
dan qaldırılması üçün səylərini əsirgəməsinlər. Qitəmizdə sülh, sabitlik və xalq-
ların firavanlığı naminə bütün tədbirləri görmək bizim müqəddəs borcumuzdur. 
Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm‖ (1,VIII c., с. 93. Bundan sonra istinadlar 
cildlərin nömrəsi və səhifəsi ilə qeyd ediləcək). 
Heydər  Əliyev  rəsmi  görüşlərdə  ən  çox  ―Xanımlar  və  cənablar‖  ifadəsinə 
yer ayırırsa, Аzərbaycan ədəbiyyatına, mədəniyyətinə, musiqisinə həsr olunmuş 
tədbirlərdə bu ifadələr dəyişir. Respublika sarayında məşhur müğənni və bəstə-
kar Müslüm Maqоmayevin yubiley gecəsindəki giriş araşdırılmağa layiq giriş-
lərdən  hesab  olunur.  Bu  poetik  çalarla  dolu  nitq  mədəniyyət  xəzinəmizə  düşə 
biləcək  incilərdəndir:  ―Hörmətli  dostlar,  xanımalr  və  cənablar!  Biz  bu  gün 
Azərbaycanın zəngin mədəniyyətinin ən gözəl nümunələrindən, ən gözəl şaxə-
lərindən biri olan Müslüm Maqomayevin yaradıcılığı ilə, onun mahnıları, əsər-
ləri ilə  yenidən  görüşdük. Bu xalqımızın,  ölkəmizin  həyatında  əlamətdar hadi-
sədir. 
Ona görə də bu gün hamımız böyük sevgi və məhəbbətlə bu möhtəşəm salo-
na toplaşmışq. Bu salonda olanların hamısı böyük məhəbbət və ehtirasla Müs-
lüm Maqоmayevin mahnılarını dinləyir, onun səsini dinləyirlər‖. 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
5 
Böyük natiq bu girişdə ―Hörmətli dostlar‖, xanımlar və cənablardan önə ke-
çirməklə auditoriyada dostların çoxluğuna işarə edir ki, bu bir daha dövlət baş-
çısı kimi  Heydər Əliyevin  mədəniyyətimizə olan sevgisinin  təzahürüdür.  Dost 
sözünə  qiymət  qoyan  dinləyicilər  ilk  cümlədən  böyük  natiqin  nitq  cazibəsinə 
düşürlər. Sonra ən təsirli, səmimi ifadələrlə Müslüm Maqomayevin Azərbaycan 
musiqi sənətində tutduğu yer auditoriyaya çatdırılır. Son iki cümlə isə təfəkkür 
nitq  əlaqəsi,  bu  əlaqələrdəki  fəlsəfilik  baxımından xüsusi maraq doğurur. Belə 
ki, bu möhtəşəm salona toplaşmaq ―böyük sevgi və məhəbbətlə‖ müşayiət olu-
nursa, Maqomayevin  mahnılarını dinləmək isə ―böyük məhəbbət  və  ehtirasla‖ 
əvəzlənir. Eləcə də mahnını dinləməklə səsi dinləməyin fərqli olduğunu, mahnı 
və səsin dialektik vəhdətini ortaya qoyaraq auditoriyanı canlandırır. 
Diplomatik  xarakterli  çıxışlarında  da  Heydər  Əliyev  nitqinin  giriş  və  son-
luqları tədqiq olunmağa layiqdir. Ukraynanın milli müstəqillik günü münasibəti 
ilə Ukraynanın Azərbaycandakı səfirliyinin təşkil etdiyi rəsmi qəbuldakı nitqdə 
(22 avqust 1997-ci il, ―Gülüstan‖ sarayı) böyük natiq qəbul olunmuş ümümi iş-
lək diplomatik ifadələri işlətməklə yanaşı iki yerdə ―ən‖ qüvvətləndirici ədatı və 
―Уkrayna xalqı‖ kimi anafora təkrarlarından istifadə edərək nitqin girişini yad-
daqalan  edir.  Auditoriyanın  növbəti  nitq  mərhələlərinə  marağını  yüksəldir: 
―Hörmətli cənab səfir! Möhtərəm xanımlar və cənablar! Sizi Ukraynanın milli 
bayramı  -  müstəqillik  günü  münasibətilə  ürəkdən  təbrik  edirəm  və  müstəqil 
dövlət quruculuğu yolunda Ukrayna xalqına ən xoş arzularımı yetirirəm. Ukray-
na Avropanın ən iri ölkəsidir. Ukrayna xalqı zəngin tarixə, gözəl ənənələrə ma-
likdir. Ukrayna xalqı ümumdünya sivilizasiyasına böyük töhfə vermişdir‖ (XII 
c.,  s.  21).  Sonluqda  isə  anaforalarla  yanaşı  özünəməxsus  Heydər  Əliyev  sino-
nim cərgələri işə düşür:  ―Ukrayna xalqına firavanlıq, xoşbəxtlik və  uğurlar ar-
zulayıram. Ukrayna xalqına Azərbaycan xalqının səmimi salamlarını və xoş ar-
zularını  yetirirəm.  Dostum  prezident  Leonid  Kuçmaya  ən  xoş  arzularımı  yeti-
rərək, ona səadət, Ukraynaya tərəqqi, əmin-amanlıq və müstəqillik, milli azad-
lıq yolunda yeni-yeni uğurlar diləyirəm. Sağ olun‖ (XII c., s.25).  
Ölkənin  problemləri  ilə  bağlı  dövlət  strukturları  rəhbərlərinin  iştirak  etdiyi 
müşavirələrdə Heydər Əliyev birbaşa mətləbə keçir, həllini gözləyən problem-
ləri sadalayır. Bu zaman məmurlar auditoriyası hansı çatışmazlıqlar və nöqsan-
ların sadalanacağını, xalq kütlələri isə prezidentin xalqın problemlərini çözəcə-
yini, konkret qərarlar verəcəyini sevinclə gözləyir. Natiq böyük uzaqgörənliklə 
bu gözləntiləri duyur və auditoriyanı intizarda qoymur: ―Mən respublikanın so-
sial-iqtisadi  problemləri  ilə  əlaqədar  bəzi  məsələləri  müzakirə  etmək  üçün  sizi 
bu gün bu müşavirəyə dəvət etmişəm. Bugünkü müşavirə respublikada xüsusən 
elektrik, su, qaz təchizatının, nəqliyyatın və kommunal təsərrüfatı sahələrinin işi 
ilə  əlaqədar  hazırki  vəziyyəti  təhlil  etmək  və  qarşıda  duran  vəzifələr  haqqında 
danışmaq məqsədi daşıyır‖. 
Prezident sarayında nöqsanlar, çatışmazlıqlarla bağlı keçirilən müşavirələr-
də sonluqlarda ―təşəkkür edirəm‖, ―diqqətinizə görə minnətdaram‖, ―sağ olun‖ 
ifadələrinin  yerini  ―hər  kəs  öz  məsuliyyətini  hiss  etməlidir‖,  ―bu  işlərlə  ciddi 
məşğul  olmaq  lazımdır‖  qətiyyətli  ifadələri  tutur.  Prezident  sarayında  maliyyə 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
6 
sistemində  və  əhalinin  taxıl  məhsulları  ilə  təcщizatında  olan  ciddi  nöqsanların 
aradan qaldırılmasına həsr olunmuş 8 dekabr 1993-cü il müşavirəsinin sonluğu  
buna  əyani    misaldır:  ―Bu  gün  fürsətdən  istifadə  edərək  demək  istəyirəm  ki, 
çörəyin  və  taxıl  məhsullarının  keyfiyyəti  ilə  əlaqədar    əhalidən  yenə  də  çoxlu 
şikayət  gəlir,  narazılıqlar  eşidilir.  Əhalinin  çörəklə  təchizatının  normal 
səviyyədə  olmaması  haqqında  Bakı  şəhərində  və  ölkənin  başqa  bölgələrində 
narazılıqlar  var  və  bu  barədə  məlumatlar  gəlir.  Ona  görə  də  icra  hakimiyyəti 
orqanlarına, müvafiq nazirliklərə tapşırılır ki,  bu işlərlə ciddi məşğul  olsunlar. 
Bir  daha  təkrar  edirəm  ki,  tapşırıqlar  Nazirlər  Kabinetinə,  Baş  nazirə,  onun 
müavinlərinə,  hüquq  mühafizə  orqanlarına,  müvafiq  nazirliklərə  və  onların 
rəhbərlərinə verilir. Bu işlərlə ciddi məşğul olmaq lazımdır. (I c., s. 276)". 
Milli  bayramlarda  xalqın  təbriki  bədii  frazeoloji  ifadələrlə  sonuclanır.  Elə 
həmin  təbrikdə  sonluq  ―əhval-ruhiyyəsi  diləmək‖,  ―bağrına  basmaq‖,  ‖uğurlar 
arzulamaq‖ frazeologiyalarla bəzənmiş olur: ―Bu şad bayram günlərində hər bi-
rinizi  bağrıma  basıram,  sizə  gözəl  Novruz  əhval-ruhiyyəsi  diləyir,  həyatınızda 
və işlərinizdə uğurlar arzulayıram! Bayramınız mübarək olsun !‖ 
Dövlət bayramlarımıza həsr olunmuş təntənəli yığıncaqlarda Heydər Əliyev 
nitqi  yığcam,  lakonik  cümlələrlə  başlayır,  girişlər  çox  vaxt  sinonim  cərgələrlə 
milyonların qəlbinə yol açır. ―Əziz həmvətənlər‖ ifadəsi ilə ölkə vətəndaşlarının 
dilindən,  dinindən,  siyasi  mənsubiyyətindən  asılı  olmayaraq  hamısını  əhatə 
edir.  Bu  ifadənin  arxasınca  ―bacılar  və  qardaşlar‖  deməklə  auditoriyanın  ona 
doğmalığını  dilinə  gətirir.  ―Xanımlar  və  cənablar‖  diplomatik  bir  ifadə  olaraq 
dövlət başçısının müraciətini təşkil edir. 27 may 1994-cü il Respublika sarayın-
da Azərbaycanın istiqlal bayramına - Respublika gününə həsr olunmuş təntənəli 
yığıncaqdakı nitqdə olduğu kimi: ―Əziz həmvətənlər, bacılar və qardaşalar! 
Hörmətli  xanımlar,  cənablar!  Sizi  Azərbaycanın  Respublika  günü,  istiqlal 
bayramı münasibətilə təbrik edirəm, sizə dözümlülük, nikbinlik, dövlətçiliyimi-
zin möhkəmlənməsi yollarında dönməzlik və inam, Azərbaycanın işıqlı gələcə-
yi naminə xoşbəxtlik və səadət arzulayıram‖ (II c., s. 5). 
Heydər  Əliyevin  Azərbaycan  xalqının  görkəmli  şair  və  yazıçılarının,  sənət 
adamlarının  yubiley  və  vidalaşma  mərasimindəki  nitqlərinin  girişləri  qəlbləri 
riqqətə  gətirən özünəməxsus frazeologiyalarla zəngindir. 24 iyun 1994-cü il il-
də  xalq  şairi  Xəlil  Rza  Ulutürklə  vidalaşma  mərasimindəki  çıxışda  ―fədakar 
mübariz‖, ―böyük vətəndaş‖ ifadələrи yerli-yerində işlənərək Xəlil Rza şəxsiy-
yətini  xalqa bir daha tanıdır: ―Ağır dövrdə  yaşayan Azərbaycan bu  gün böyük 
bir  matəmə  bürünmüşdür.  XX  əsrdə  Azərbaycanın  görkəmli  simalarından  biri 
şair, yazıçı, filosof, alim, xalq azadlığı uğrunda fədakar mübariz, böyük vətən-
daş  Xəlil  Rzanı  itirmişik.  Bu,  böyük  itkidir.  Son  illər  xalqımız  faciələr  içində 
yaşayır. Lakin Xəlil Rza kimi şəxsiyyətlər, böyük insanlar xalqımızı daim ruh-
landırmış, mübarizəyə dəvət etmiş, milli azdalıq uğrunda öz mübarizəsi ilə nü-
munə göstərmişdir‖ (II c., s 36). 
Belə  vidalaşma  mərasimlərinin  sonluqları  dini  üslubun  tələb  etdiyi  sadə, 
məna yükü böyük cümlələrlə yekunlaşır: ―Allah rəhmət eləsin‖, ―başsağlığı ve-
rirəm‖, ―Allah səbir versin‖ və s. frazeologiyalar belə sonluqları bəzəyir: ―Mən 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
7 
bu gün Xəlil  Rzanın  cənаzəsi  qarşısında baş  əyirəm.  Allah ona rəhmət  eləsin. 
Mən onun ailəsinə başsağlığı verirəm. Bu böyük itki münasibətilə bütün Azər-
baycan xalqına başsağlığı verirəm. Başınız sağ olsun. Allah xalqımıza səbir ver-
sin. Allah Xəlil Rzaya rəhmət eləsin‖ (II c., s 37). 
Ulu öndəri рespublikamızın  gələcəyi  olan uşaqların auditoriyasında da tez- 
tez görürük. Bu auditoriyalardakı giriş nitqlərində bir qayğıkeş ata, bir ağsaqqal 
baba müraciəti görür, sonluqlarda isə balalarına öyüd verən, onları gələcəyə ha-
zırlayan, onlara nikbinlik aşılayan dövlət başçısı nitqinin şahidi oluruq. 14 de-
kabr 1997-ci  ildə Uşaqların Beynəlxalq Televiziya və Radio günü münasibətilə 
―Уşaqlar  dünyanın  sevincidir‖  devizi  altında  keçirilən  şənlikdəki  çıxışın  girişi 
belə başlayır: ―Əziz uşaqlar, əziz balalar! Mən sizi - Müstəqil Azərbaycan Res-
publikasının bütün uşaqlarını bayram münasibətilə - Uşaqların Beynəlxalq Te-
leviziya və Radio günü münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm‖. Uşaqlarla olan bu 
görüş  müstəqil Azərbaycanın gələcəyinə yönələn, nikbinliklə, inamla dolu bir 
nitqdir. Səmimi bir sonluqla qurtaran bu nitq uşaqların, valideynlərin yaddaşla-
rına  həkk  olunur.  Цслуби  fiqurlarla  –  anaforalarla  ekspressivliyi  yüksələn  bu 
nitq  şifahi nitqin ən gözəl nümunələrindəndir: 
―Azərbaycanın  gözəl  gələcəyi  var,  mən  bunu  görürəm  və  bunun  uğrunda 
mən  həyatımı  sərf  etmişəm,  bundan  sonra  da  sərf  edəcəyəm.  Sizə  görə,  Azər-
baycanın gələcəyinə görə. Amma bilin ki, siz müstəqil Azərbaycanda yaşayırsı-
nız,  siz  azad  Azərbaycanda  yaşayırsınız.  Siz  müstəqil,  azad  Azərbaycan  Res-
publikasının  övladlarısınız.  Siz  bizim  demokratik  cəmiyyətimizin,  demokratik 
dövlətimizin  gələcək  qurucularısınız.  Siz  bizim  işimizin  davamçılarısınız.  Biz 
gələcəyi sizə tapşırırıq. Sizi ürəkdən bir daha təbrik edirəm. Sizi bağrıma bası-
ram, sizi öpürəm, sizə xoşbəxtlik arzulayıram. Sağ olun‖ (XIII c., s.395) 
Heydər Əliyevi tez-tez peşə bayramlarını qeyd edən nazirlik əməkdaşlarının 
təntənəli yığıncaqlarında görür, onun belə tədbirlərdə giriş nitqləri rəsmi xarak-
ter daşıyır, ―təbrik edirəm‖, ―uğurlar arzulayıram‖ frazeologiyaları ilə müşayiət 
olunur. 28 mart 1998-ci ildə Azərbaycan Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi əməkdaş-
larının  bir  qrupu  ilə  Respublika  sarayındakı  görüş  bu  qəbildəndir:  ―Hörmətli 
dostlar! 
Mən  sizi  –  Milli  Təhlükəsizlik  Nazirliyinin  əməkdaşlarını  müstəqil  Azər-
baycan Respublikasının milli təhlükəsizlik orqanları əməkdaşlarının peşə bayra-
mı günü münasibətilə bir daha təbrik edirəm. Azərbaycanın Milli Təhlükəsizlik 
Nazirliyi  sahəsində  çalışan  bütün  vətəndaşlarımıza  işlərində  uğurlar  arzulayı-
ram‖ (XV c., s. 109). 
Təhlükəsizlik  Nazirliyi  əməkdaşlarının  peşə  bayramındakı  nitqin  sonluğu 
hüquq-mühafizə  orqanlarında  işləyən,  çalışan  vətəndaşlarımıza  örnəkdir.  Məş-
hur  bir  kəlamla  ―soyuq  baş,  hərarətli  ürək,  təmiz  əllər‖  nitqini  yekunlaşdıran 
böyük natiq ―mənəvi saflıq‖, ―mənəvi paklıq‖ sinonimləri ilə nitqin ekspressiv-
liyini gücləndirərək nitqin analitik təfəkkürə malik auditoriya üçün  yadda qal-
masını təmin edir, ―hərə özü üçün lazımi nəticələr çıxaracaqdır‖ deməklə onları 
səfərbər  edir:  ―Vaxtilə  belə  bir  məşhur  kəlam  var  idi  ki,  soyuq  baş,  hərarətli 
ürək,  təmiz  əllər  olmalıdır.  Bu  kəlamın  müəllifinin  kim  olub-olmamağından 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
8 
asılı olmayaraq, müdrik sözlərdir. Mən arzu edirəm ki, bizim hüquq mühafizə 
orqanlarında  işləyən  adamların  həqiqətən  yanan  hərarətli  ürəyi,  düşünən  başı 
olsun və təmiz əlləri olsun. Biz, ümumiyyətlə, vətəndaşlarımızı və xüsusən hü-
quq mühafizə orqanlarında çalışan  əməkdaşları bu tələblər  əsasında tərbiyə  et-
məliyik.  Bir  daha  deyirəm,  mənəvi  saflıq,  mənəvi  paklıq  ən  əsas  tələblərdən 
biridir. Vətənə, xalqa sədaqət və mənəvi saflıq, bunlar bizim müvəffəqiyyətimi-
zin əsasıdır. Güman edirım ki, biz hüquq-mühafizə orqanlarında belə bir mühi-
tin, əhval-ruhiyyənin yaranmasına nail ola biləcəyik. 
Mən sizə işlərinizdə uğurlar arzulayıram və ümidvar olduğumu bildirmık is-
təyirəm ki, bizim bugünkü görüşlərimizdən, bu danışıqlardan hərə özü üçün la-
zımi nəticə çıxaracaqdır. Sağ olun. Təşəkkür edirəm‖ (XV c., s. 126). 
Xarici ölkələrə olan səfərlərində ulu öndər vaxt tapan kimi, imkan yaranan-
da  аzərbaycanlılarla  görüşməyə  üstünlük  verir.  Bu  zaman  girişlər  doğma  olan 
münasibət zəminində xüsusi salama ehtiyac duymur.  
 Diaspor təşkilatların  yaranması  yolunda  əvəzsiz xidmətləri olan böyük na-
tiq onları səfirlik ətrafında birliyə çağırır. ―Əminəm ki‖ modal sözü ―yaxşı ün-
siyyət, əlaqə yaratmaq, birləşmək, həmrəy olmaq kimi‖ eləcə də ―bir-birinə kö-
mək etmək, dayaq olmaq ‖sinonimlərindən istifadə etməklə onlara diaspor təş-
kilatları yaratmaq  yolunda tapşırıq verir: ―Mən arzu edirəm ki, bu hissiyyatlar 
sizdə  daha  çox  olsun.  Əminəm  ki,  indi  burada  Azərbaycanın  Ukraynadakı 
səfirliyi  ətrafında  daha  çox  toplaşacaqsınız,  bir-birinizlə  daha  yaxşı  ünsiyyət, 
əlaqə  yaradacaqsınız,  birləşəcəksiniz,  həmrəy  olacaqsınız,  bir-birinizə  kömək 
edəcəksiniz, dayaq olacaqsınız. Eyni zamanda Azərbaycanın qayğıları ilə yaşa-
yacaqsınız. 
Sağ olun. Sizə cansağlığı, xoşbəxtlik arzu edirəm‖ (IX c., s. 78-79). 
Prezidentlik  fяaliyyəti  dövründə,    eləcə  də  əski  Sovetlər  dövründə  Heydər 
Əliyev  auditoriyalarından  biri  də  tələbə  auditoriyasıdır.  Biz  ulu  öndəri  gah 
övaldları təhsil almaq şansına malik bir valideyn kimi, gah da Vətənimizə, рes-
publikamıza    layiq  milli  kadr  hazırlığını  həyati  məsələ  kimi  ortaya  qoyan  bir 
müəllim kimi görürük. Tələbələrlə görüşlərdəki nitqlərin girişində tələbə adınа 
laйiq olmağın böyük şərəf olduğundan danışılır, tələbələrин biliyi, zəkası təqdir 
olunur, təhsil yollarında onlara uğular dilənir: ―Əziz tələbələr! Öncə sizin hamı-
nızı həyatınızda yeni böyük hadisə — Türkiyə Universitetlərinə qəbul olmanız 
münasibətilə təbrik edirəm, sizə gələcək həyatınzda, ali təhsil almaqda uğurlar  
arzulayıram. Hər bir gənc üçün ali məktəbdə təhsil almaq böyük xoşbəxtlikdir. 
Şübhəsiz ki, bu hər kəsə müyəssər olmur. Ancaq siz öz biliyinizlə, öz  zəkanızla 
buna nail olmusunuz. Türkiyə universitetlərinə qəbul edilmisiniz və orada təhsil 
almağa yola düşürsünüz. Mən sizə uğurlu yol arzulayıram‖ (I c., s.224). 
Böyük  natiqin  tələbələrlə  görüşünün  sonluğu  isə  ümidlərlə,  nikbinliklərlə 
dolu, cümlədaxili məntiqi ardıcıllıqla müşayиət olunur: ‖Ümidvar olduğumu bil-
dirmək  istəyirəm  ki,  Siz  Azərbaycanı  Türkiyədə  layiqincə  təmsil  edəcək,  ali 
təhsil  alacaq  və  qayıtdıqdan  sonra  vətənimizə,  xalqımıza  sədaqətlə,    yorulma-
dan xidmət edəcəksiniz. Sağ olun, yaxşı yol!‖. 
Dini mərasim və bayramlarda dini üslubun tələb etdiyi girişlər işə düşür. Bu 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
9 
zaman Heydər Əliyev nitqi Rəhmli, Mərhəmətli Allahın adıyla başlayır. Bu mə-
rasim  və  ya  bayramın  mənası  lakonik  şəkildə  auditoriyaya  çatdırılır.  Qurban 
bayramı münasibəti ilə xalqa olan təbrikin girişi buna misaldır: ―Rəhmli, Mər-
həmətli  Allahın  adıyla!  Allah-tаalanın  dinimizi  tamamlayıb  mükəmməl  etdiyi, 
İslamı bir din kimi bizim üçün bəyənib seçdiyi bu əziz gündə bütün müsəlman 
bacı və qardaşlarımızı ürəkdən təbrik edir, onlara can sağlığı və xoşbəxt həyat 
arzulayıram‖. (I c., s.352). 
Belə  çıxışların sonluqları  da sadə xalq  dilindəki  frazeologiyalarla,  ədatlarla 
bəzənərək  dindarların  qəlbinə  yol  tapır,  islami  dəyərlərimizi  xalqa  çatdırır: 
―Mübarək Qurban bayram, adətən insanlar arasında umu-küsülərin, kin-küdurə-
tin  aradan  qaldırılması,  yaxınların  yad  olunması,  cəmiyyətdə  mehribanlıq  və 
qardaşlıq  tellərinin  möhkəmləndirilməsi  üçün  ən  gözəl  münasibət  olmuşdur. 
Qoy bu ilki mübarək Qurban bayramı da müstəqil Azərbaycanımızın tərəqqisi 
naminə milli həmrəyliyin daha da möhkəmləndirilməsinə xidmət etsin. Burada 
işlədilən ―umu-küsü‖, ―kin-küdurət‖ izafət tərkibli mürəkkəb isimlər – xalq ru-
hundan  qidalanaraq  ―qoy‖  əmr  ədatı  ilə  həmrəyliyimizin  möhkəmlənməsinə 
xidmət edir.  
Dini bayramlardakı görüşlər ―Rəhmli, mərhəmətli Allahın adı ilə‖ başlayır. 
Rəsmi  işgüzar  xarakterli  «Cənablar  və  xanımlar»  ifadəsinin  yerini  ―müsəlman 
qardaş və bacılar‖ ifadəsi tutur: ―Rəhmli, mərhəmətli Allahın adı ilə!  
Müqəddəs kitabımız Qurani-Kərimin nazil edildiyi mübarək Ramazan ayını 
ləyaqətlə başa vurmuş bütün müsəlman qardaş və bacılarımızı Orucluq bayramı 
münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm‖. Belə dini bayramlarda sonluqlar auditori-
yanın tərkibindən, görüşün keçirildiyi zamandan və məkandan, insanların ovqa-
tından asılı olaraq müxtəlif ola bilir: ―Bu əziz bayram günündə müqəddəs şəhid 
ruhlarının narahat-narahat dolaşdığı Azərbaycanın hər bir övladına, dözümlü və 
mətanətli  xalqıma  cansağlığı,  Orucluq  bayramında  doğan  xoş  əhval-ruhiyyə, 
əmin-amanlıq və xoşbəxtlik arzulayıram‖. Təkcə bu sonluğu ifadə edən cümlə 
özündə  yüksək  bədiilik,  fəlsəfəlik,  eləcə  də  leksik  zənginlik  daşıyır.  Təbrikin 
1994-cü il 14 mart tarixinə düşdüyünü nəzərə alsaq, cəbhədə erməni işğalçıları 
ilə qanlı döyüşlər getdiyinin fərqinə varsa, ―müqəddəs şəhid ruhlarının narahat-
narahat dolaşdığı Azərbaycan‖ ifadəsi aydınlaşır. ‖Hər bir övlad‖ və «dözümlü 
və mətanətli xalq» dedikdə hissə və tamın vəhdəti fəlsəfəsi ortaya çıxır, elə bu-
radaca ―xoş əhval-ruhiyyə‖, ―xoşbəxtlik‖, ―əmin-amanlıq‖ kimi Heydər Əliye-
və məxsus sinonim cərgə sonluğu möhtəşəm edir (I. c., s. 297). 
Azərbaycan  xalqınıın  görkəmli  oğul  və  qızları  ilə  vidalaşma  mərasimlərin-
dəki nitqlərin girişləri özünəməxsus frazeologiyalarla müşayиət olunur. 23 fev-
ral  1997-ci  ildə  Şəhriyar  adına  Mədəniyyət  Mərkəzində  görkəmli  alim  və  icti-
mai xadim, akademik Ziya Bünyadovla vidalaşma mərasimindəki nitqin girişin-
də ―itki üz vermək‖, ―qəzəbin coşdurulması‖, ―matəmə qərq olmaq‖ kimi məi-
şət  frazeologiyalarынdan  istifadə  olunur:  ―Hörmətli  bacılar,  qardaşlar,  əziz 
həmvətənlər!  İkinci  gündür  ki,  Azərbaycan  Respublikası,  Azərbaycan  xalqı 
matəm içindədir. Xalqımıza böyük itki üz veribdir. Xalqımızın böyük oğlu Ziya 
Bünyadovun  vəhşicəsinə  qətlə  yetirilməsi  hamımızı  kədərləndirib,  qəzəbimizi 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014