Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №3 Sosial-siyasi elmlər seriyası



Yüklə 261,39 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix29.12.2019
ölçüsü261,39 Kb.
#30025
73-85


73 

 

BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ 



№3    

 

Sosial-siyasi elmlər seriyası   

 

2013 

 

 

 

 

UOT:343.1 

 

NİTQ MƏDƏNİYYƏTİNİN TARİXİ. SİSERON, SOKRAT, DEMOSFEN 

 

Ə.Ə.QASIMOV 

Bakı Dövlət Universiteti 

haci-arastun@rambler.ru 

 

Nitq  mədəniyyəti  mürəkkəb  tarixi  bir  prosesin  nəticəsidir.  Nitq  mədəniyyətinin  kökləri 



çox-çox  qədim  zamanlara  gedib  çıxır,  onun  sorağı  qədim  Misir,  Hindistan,  Cin,  Yunanıstan, 

Roma və Azərbaycandan gəlir. Bu qədim Yunan və qədim Roma natiqlik sənətinin nəzəriyyə və 

praktikası əsasında meydana gəlmişdir. Natiqlik sənəti Qədim Yunanıstan və Romada Sokrat, 

Demosfen,  Aristotel,  Siseron,  Kvintillion,  Azərbaycanda  Füzuli,  Nizami,  Nəsimi  kimi  məşhur 

filosof-natiqlərin adı ilə bağlıdır.  

 

Açar sözlər: nitq mədəniyyəti, məhkəmə, ritorika, Siseron, Aristotel 



 

Siseronun  atası  atlı  təbəqəsinə  mənsub  idi.  O,  uşaqları  ilə  birlikdə  Ro-

maya köçür və onun uşaqları Krassa natiqinin müşahidəsi altında yunan təhsili 

alırlar. Yazıçı Arxiy,  Mark Antoniy, Sulpiçiy  Ruf, Avreliy Kotta,  filosof epi-

kürçü Fedr, filosof-stoik Diod Siseronun tərbiyəsinə böyük təsir göstərmişlər. 

Siseron hüququ falçı və kahin Muçiyev Sçevol qardaşlarının rəhbərliyi altında 

öyrənmişdir. Sullın sevimli azad edilmiş qul diktatoru Xrisoqona əleyhinə 81-

ci  ildə  məhkəmə  işində  "Rosçiyanın  müdafiəsində"  adlı  ilk  Məhkəmə  çıxışını 

etmişdir.  Sullının  proskripsiya  ölümünün  əyyaşlığı  dövründə  bu  Siseron  tərə-

findən təhlükəli addım idi. Buna baxmayaraq, o prosesi uddu və Sullının qəzə-

bindən  xilas  oldu,  Afinaya  getdi,  və  orada  yunan  fəlsəfəsini  və  natiqlik  baca-

rığını öyrənir. Sullının ölümündən sonra Romaya qayıdan Siseron 76 yaşında 

kvestor vəzifəsinə təyin edilir. Bahalıq dövründə Romanı ucuz Siciliya çörəyi 

ilə təmin edərək, o, öz sadəliyi və düzgünlüyü ilə siciliyalıların sevgisini qaza-

nır. 


O,  Siciliya  keşişinin  rüşvətxorluqda,  şantajda  və  siciliyalıları  birbaşa 

talan  etməkdə  günahlandırılmasına  dair  "Verresa  əleyhinə  məhşur  nitqi"  ilə 

çıxış etmişdir. Bu nitq Siserona böyük şöhrət qazandırmışdır və 69-cu ildə xalq 

onu  kuril  edir  və  konsul  seçir.  Bu  dövrdə  bir  çox  məhkəmə  nitqləri  səslən-

mişdir; Siseron öz çıxışına görə heç vaxt pul götürməmişdir. Bütün ömrü boyu 

o,  daha  çox nitq  söyləmişdir,  onlardan  53-ü tamamilə  saxlanılmışdır,  20-sinin 

yalnız fraqmentləri salamat qalmışdır, 35-ni isə başlıqlarla tanıyırıq. 


74 

 

57-ci ılin sentyabrında Siseron sürgündən qayıdır, amma onun gücü artıq 



sarsılır. O, triumvir qarşısında  senatların  gücsüzlüyünü hiss edirdi və  Pompey 

və Sezar tərəfə meyl axtarırdı. 51-ci ildə o Kilin keşişi təyin edilir və Amanın 

quldur tayfaları üzərində qələbə çalır, qoşundan şərəfli "imperator" titulu alır. 

Vətəndaş  müharibəsi  dövründə  o  Pompeyə  qoşulur,  Farsal  yaxınlığındakı 

döyüşdən sonra İtaliyaya qayıdır, 47-ci il oktyabr ayında Sezardan əfv alır. Bu 

dövrdə  ictimai  işlərdən  uzaqlaşır  və  fəlsəfə  ilə  məşğul  olur,  bir  çox  traktatlar 

qələmə alır. 

Ən erkən traktat olan "Ritorika" Siseron gənc olarkən yazılmışdır. Onun 

"Natiqlər  barəsindəki"  traktatı  zəmanəmizə  qədər  məhkəmə  ritorikasının  dərs 

vəsaiti  kimi  xidmət  edir.  Natiqlik  sənəti  tarixinə  dair  "Brut"  kitabı  46-ci  ilə 

aiddir. Hüquq fəlsəfəsinə dair traktatlardan 6 kitab "Dövlət haqqında" 6 kitab 

"Qanunlar  haqqında",  3  kitab  “Öhdəliklər  barəsində”  I  fəlsəfı  traktalar  "xeyir 

və şər sərhədinə dair" "Tuskin söhbətləri", "Qocalıq haqqında", "Dostluq haq-

qında"  dini  fəlsəfi  əsərləri  "Təbiətin  allahları  barəsində",  "Divinasiya  barə-

sində",  "Taleh  barəsində"  və  başqaları  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Onun 

"Vətəndaş  hüququ  barəsində",  "Kahinlər  barəsində"  "Şöhrət  barəsində", 

"Fəlsəfə  barəsində",  "Dövlətin  möhkəmləndirilməsi  barəsində"  əsərləri 

saxlanılmayan əsərləri bu günədək sırasına daxildir. 

15  mart  44-cü  ildə  Sezarın  ölümü  Siseronda  respublikanı  bərpa  etmək 

ümidlərini  oyadır  və  o,  Romaya  aktiv  siyasi  fəaliyyətə  qayıdır.  Oktaviananın 

tərəfini  saxlayaraq,  43-cü  ilin  aprelindən  44-cü  ilin  sentyabrından  başlayaraq 

Antoniya  əleyhinə  öz  məhşur  ittiham  nitqi  olan  "Həcv";  senatda  və  xalq 

yığıncağında  söyləmişdir.  Amma  Oktavian  öz  tərəfdarlarına  xəyanət  edir  və 

triumviratının  sonunda  Antoni  və  Lepid  (oktyabr,  1943)  Siseron  digər  16 

görkəmli  respublikaçılarla  birlikdə  qara  siyahıya  düşür.  O,  dekabrın  başlan-

ğıcında qaçmağa çalışarkən öldürülür. Onun başı və sağ əli bu hadisədən çox 

şad  olan  Antoniyə  gətirilir  və  Roma  forumunun  natiqlik  tribunasında  yerləş-

dirilir. 

Siseronun natiqlik şöhrəti əsrlər boyu sönmür. Siseronun həyat və yara-

dıcılığı  öyrənilir  və  onu  Laktansiya  Kilsəsinin  atasına,  Amvrosiy  Mediolan, 

Avquatin,  yazıçı  Petrarka  maarifpərvərlərindən  biri  olan  Bokkaççoya,  fransız 

maarifpərvərlərindən  olan  Didro,  Volter,  J.J.Russo  və  bir  çox  digərlərinə 

oxşadırdılar. 

Onun qəbul edilmiş əsərlərinin tam külliyyatında əlli səkkiz nitq daxildir, 

əksəriyyəti  tamamilə  saxlanılmışdır;  bəzilərində  başlıq  yoxdur,  bəzisində 

sonluq, digərlərində boş yerlər vardır; bəzi nitqlərin kifayət qədər geniş və mə-

nalı  fraqmentləri  vardır,  həmçinin  adətən  (Fonteyanın  müdafiəsində  aktyor 

Rosçiyanın işinin nitqi üzrə, Mark Tulliyanın işi üzrə) yığıncaqları da daxildir; 

bundan savayı, sonrakı müəlliflər (Avl Qelliy, Makrobi və digərləri) tərəfindən 

göstərilmiş  kiçik  fraqmentlər  də  vardır;  həmçinin  Siseronun  özü  və  ya  digər 

yazıçılar  tərəfindən  adları  qeyd  edilən  bir  çox  itirilmiş  nitqlər  məlumdur 

(təxminən  otuz).  Ədəbiyyat  əsərləri  kimi  Siseronun  nitqlərini  öyrənərkən  tez-



75 

 

tez  onun  natiqlik  məharətinə  dair  əsərlərinə  müraciət  etmək  lazım  gəlir. 



Siseronun  nitq  məharətinə  dair  fikirlərini  aydınlaşdırmaq  üçün  onun  gənc 

yaşlarında  yazılmış  üç  əsas  və  böyük  əsərlərini  oxumaq  vacibdir:  («natiqlər 

haqqında»),  («Brut»,  sonrakı  yarımsərlövhə  -  «görkəmli  natiqlər  barəsində»), 

(«natiq»)  və  bir  neçə  kiçik  («ən  yaxşı  natiqlər  nəsli  barəsində»  və  sair). 

Onlarda ideal natiq obrazını təsvir edərkən, Siseron bununla yanaşı olaraq yeni 

natiqlər  üçün  bir  çox  maraqlı  praktiki  göstərişlər  və  tövsiyələr  eyni  zamanda, 

öz nitqindən nümunələr verir, “nitq stili” nəzəriyyəsini ifadə edir, öz sələflərini 

xarakterizə edir və müasirlərlə mübahisəyə girişir. Nə qədər ki, Siseron nəinki 

yad hiylələrin imitatoru üçün həmçinin yaxşı müstəqil natiq olmaq üçün geniş 

fəlsəfı  təhsili  vacib  hesab  edirdi  və  o  əsasən  əxlaqi  və  siyasi  xarakterli  fəlsəfi 

problemlərə az diqqət yetirirdi. 

Nəhayət, Siseronun ədəbi əsərlərinə onun məktublarını da aid etmək olar; 

bizə gəlib çatan onun məktublarının sayı doqquzyüzü keçir. 40-cı, 50-ci və 60-

cı illərin sonunda yazılan məktublar bu həyəcanlı əsrdə Romanın həyatını tam 

təsvir edir və Siseronun özünün obrazını onun nitq və fəlsəfı traktatı haqqında 

bizdə daha aydın təsəvvür yaradır. 

Natiqlik  məharəti  qarşısında  duran  vəzifələri  Siseron  ümumiyyətlə 

aşağıdakı  kimi  qısaca  ifadə  edir:  «Forumda  və  məhkəmədə  çıxış  edən,  sübut 

etməyi, məftun etməyi və inandırmağı bacaran adamı gözəl natiq hesab etmək 

olar.  Sübut  etmək  vacibdir,  məftun  etmək  zövqverəndir,  -  qələbəyə  düzgün 

yolla - inandırmaqla; əgər işi udmaq istəyirsənsə, məhz bu sonuncu xüsusiyyət 

daha vacibdir; natiqlər qarşısında nə qədər vəzifələr dayanır, nə qədər natiqlik 

istedadı  növləri  mövcuddur:  incəliklə  sübut  etmək  lazımdır,  ölçü  ilə  məftun 

etmək, hərarətlə inandırmaq; bütün bunlara natiqin gücü daxildir». 

Siseron  uzunmüddətli  natiqlik  fəaliyyətində  müxtəlif  qəbilədən  olan 

dinləyicilər qarşısında müxtəlif məsələlər barəsində - məhkəmədə vətəndaş və 

cinayət məsələləri üzrə, senatda və komitiorumda siyasi mövzular barəsində çı-

xış etməli olmuşdur. Məhkəmə işlərində Siseron əksər hallarda müdafiəçi kimi 

çıxış  etmişdir;  Verresanın  ittiham  edilməsində  işi  öz  üzərinə  götürmüşdür,  o, 

ilk  başlanğıcdan  vurğulamağı  lazımlı  hesab  etmişdir,  ki,  belə  rol  ona  məxsus 

deyil və  qətiyyən yaxşı deyildir;  həqiqətən, əslində  Siseron burada müdafiəçi, 

Verres  tərəfindən  talan  və  təhqir  edilmiş  siciliyalıları  müdafıə  edərək  vəzi-

fəsinə  sadiq  qaldı.  Amma  həyatinın  sonrakı  dövründə  Siseron,  öz  həmfikir-

lərini və xeyirxahları müdafiə edərək bəzən faktlara göz yummalı olurdu. 

Siseron  zəmanəsindən  əvvəl  ritorikada  artıq  müdafiə  nitqinin  klassik 

sxemi  işlənib  hazırlanmış  və  uzun  əsrlər  müddətində  öz  gücünü  saxlamışdır; 

bunun sxemi, əsasən Siseron ilə qorunur. Məhkəmə nitqi ilk öncə dinləyiciləri 

faktiki  işin  tərkibi  ilə  tanış  etməlidir;  ikincisi,  ifadə  edilmiş  faktları  işıqlan-

dırmalı  və  qiymətləndirməli  və  bunlardan  nəticə  çıxartmalıdır;  birinci  çıxış 

edən  ittihamçı  faktları  ifadə  etməlidır;  bu,  ona  təqsirləndirilən  şəxsin  xeyrinə 

qiymət  vermir  və  onun  hökmünü  tələb  edir;  buna  görə  müdafiəçi  baş  verən 

münaqişə barəsində nağılı bir daha təkrarlamaq və onu öz nöqteyi-nəzərindən 



76 

 

işıqlandırmaq, öz şərhinin xeyrinə sübut gətirmək, sonra sistematik olaraq itti-



hamçının  sübutunu  təkzib  etmək  hüququna  malikdir.  Beləliklə,  müdafiəçinin 

nitqi təbii olaraq üç əsas hissələrə bölünür: 

1. Nağıl etmə (narratio); 

2. Sübutlarla möhkəmlənmiş faktların şərhi (probatio); 

3. İttihamçının sübutunun təkzibi (refutatio). 

Əlavə hissələr girişdən (exordium), nitq, fəsillər üzrə nitq planı (partitio) 

və  nəticəni  işıqlandıracaq  əsas  mövzuların  təsvirindən  ibarətdir  (propositio). 

Qədim  ritorikanın  tətbiq  edilməsinə  baxmayaraq  bu  sxemin  daha  kiçik  böl-

məsində belə hər hansı önəmli dəyişiklik baş vermir. 

Bacarıqlı  quruluşda,  hissənin  uyğunluğunda,  inandırıcı  və  dəqiq  sübut-

larla, düşmənin sübutunu iti ağılla təkzib etmə, nağılın canlılığı, hərarətlilik və 

pafos,  nəhayət,  şifahi  ustalıqla  –  nitqin  sintaktik,  leksik  və  sinonim,  ritorik 

qaydalar və hətta təmiz səs tərəfi quruluşuna malik olmaqla natiq əlbəttə, bu və 

ya  digər  sxemin  şərhində  müxtəlif  səviyyələrdə  öz  istedadını  aşkar  edə  bilər: 

fonetik  və  ritmik.  Siseron,  şübhəsiz,  məharətin  bütün  bu  tərəflərinə  malikdir, 

amma  onun  öz  etirafina  görə,  hamısı  eyni  ölçüdə  deyildir:  onun  bəzi 

istedadlarında  xüsusi  aydınlıq  nəzərə  çarpır,  digərlərində  onun  mövcud  və 

məlum çatışmayan cəhətləri görünür. 

Siseronun nitqinin daha zəif tərəflərini onların quruluşunda hesab etmək 

olar. Siseron əvvəlcədən özünə nitq planı təyin edən və ona qəti surətdə əməl 

edən,  özünü  qibtə  ilə  yaşca  ondan  böyük  olan  Qortensiya  ilə  müqayisə  edir; 

Siseron daha fəal və emosional, əksinə, o fəsildə özü ifadə etdiyi plandan tez-

tez uzaqlaşırdı. Onun nitqinin digər böyük çatışmamazlığı bir fıkrin və ya eyni 

fikirlərin gərəksiz uzunçuluq və ehtiraslı təkrarlardan ibarət olmasıdır. 

Siseronun nitqinin son dərəcə maraqlı hissəsi "hekayə" (naratio) adlanır. 

Yəqin ki, Siseron ona xüsusi səy sərf etmişdir. Ehtimal ki, hakimlərə və dinlə-

yicilərə artıq məlum olan dəbdəbəli, cəlbedici hekayələr və məişət mənzərələri; 

xüsusilə – Verresa əleyhinə nitqlərin hekayə hissəsində, Kluensiyanın və Çeli-

yanın müdafiəsi kimi faktlardan yaratmaq xeyli əməklə başa gəlmişdir. Siseron 

nitqinin  hekayə  hissəsi  tez-tez  tarixi  lətifələrdə,  iştirak  edən  şəxslər  arasında 

uydurulmuş dialoqlarda, atalar sözlərində, ədəbi sitatlarda, ədəbi aforizmlərdə, 

zarafatlarda və söz oyunlarında canlanır. 

Həqiqətdə,  Siseron  tərəfindən  nitqin  hüquqi  hissəsi  müxtəlif  nitqlərdə 

müxtəlif  cür  işlənmişdir:  o  işin  doğruluğuna  möhkəm  əmin  olduğu  yerdə  öz 

dəlilini daha ciddi və məntiqli şəkildə irəli sürürdü. 

Orada iş aydın olmayanda Siseron faktların seçimində yox, onların işıq-

landırılmasında və şərhində sübuta ciddilik gətirirdi. Belə hallarda o, tez-tez iki 

vasitəni  işə  salmalı  olurdu:  ya  nəsihətedici  pafos,  ya  ağıllı  zarafatlar  və  di-

gərləri; Bunlar hakim və dinləyicilərə valehedici təssürat bağışlayırdı. 

Hakimlərin nitqinin giriş və xüsusi ilə son hissəsində Siseron tez-tez eyni 

üsulları  tətbiq  edirdi:  hakimləri  haqq  ədalətə  çağırır  və  onların  düzlüyünə, 

sarsılmazlıqlarına və etibarlarına öz əminliyini ifadə edir; müdafiə nitqinin so-



77 

 

nunda o, hakimləri mərhəmətə çağırır, təqsirləndirilən şəxsin ittihamında onun 



hiperbolik – qəmgin taleyini, ailəsinin və valideynlərinin kədərini tez-tez təsvir 

edir. 


Siseronun  konsulluqdan  qabaqkı  dövrü  ərzindəki  həyatı,  həmçinin 

konsulluq illərindəki həyatı onun natiqlik istedadını inkişaf etdirmiş və təkmil-

ləşmişdir. Bizə gəlib çatan onun ilk nitqi, onların müəlliflərinin təcrübəsizliyini 

sübut  edir.  O,  könüllü  olaraq  bu  barədə,  öz  gəncliyi  barəsində  danışır  və 

məhkəmə sahəsinin təcrübəsizliyini qeyd edir; onların dövründə təxminən eyni 

fikirləri  tam  mənası  ilə  təkrarlayan  bir  neçə  ağır  fikirlər  qurulur,  baş  verir; 

antiteza  və  təsirli  tiradalar  hələ  də  erkən  hazırlanmış  ritorik  təlimlər  xarakteri 

daşıyır. Hələ 60 yaşında yazdığı natiqlik məharəti barəsindəki son traktatında 

Siseron Seksta Rosçiyanın müdafiə nitqində bol olan uydurulmuş yüksək səsi 

lağa qoyur, amma bunu da qeyd etməyi unutmur ki, o vaxtlar onlar dinləyici-

lərin  sevincinə  səbəb  olmuşdur.  “Verrinı”  vicdan  və  səy  nöqteyi-nəzəri  ilə 

Siseronun ədəbi istedad baxımından ən yaxşı abidəsidir. 

Kimlərin  qulaqları  həqiqət  üçün  bağlıdır  və  kimlər  ki,  dostların 

ağızlarından eşitmək gücünə malik deyillər, onları heç nə xilas etmir. 

Dostluqda ən çətin şey – səndən aşağıda olanla bir səviyyədə olmaqdır.... 

Əgər  sən  dostuna  hər  hansı  qulluq  göstərmək  arzusundasansa,  əvvəl  bacarıb 

bacarmayacağını ölçüb biç. 

Bizim hər şey haqqında nə fikirləşdiyimizi bilmək istəyənlər, ehtiyacdan 

daha çox həvəskardırlar. 

Biliyin həqiqətə uyğunluğu! – Budur, insan dərrakəsinin sərhədi. 

Keçmiş  dövrdə  öz  qəhrəmanlarını  danışdıran  düşüncə  növü  haqıında. 

Nəhayət, keçmiş dövrdə öz qəhrəmanlarını danışdıran düşüncə növü, naməlum 

şəkildə xüsusi nüfuz və əhəmiyyət qazanır. 

Yazıçı kimi doğulur, natiqliyi isə qazanırsan. 

Həqiqətdir  ki,  filosoflardan  heç  biri  tərəfindən  deyilməmiş  mənasızlıq 

barəsində daha nə demək olar?! 

Təbiətdə təsadüfdən daha pis məna yoxdur. 

“Benefacta  male  locata  melafacta  arbitror”  (layiq  olmayana  yaxşılıq 

etməyi mən cinayət hesab edirəm) 

“Consuetudo est altera natura” (ikinci təbiətin - vərdişidir) yüksək xeyir 

və yüksək şər barəsində 

“Ex  ipso  fonte  bibere”  (ilk  mənbəyə  müraciət  etmək)  öhdəliklər  barə-

sində 

“O  temporal  O  mores!”  (zaman  barəsində!  Adətlər  barəsində!)  Qatilin 



əleyhinə nitq 

Kağızlar hər şeyə dözür.  

Birinci  yerdə  ölkə  və  valideynlər  olmalıdır,  sonra  uşaqlar  və  bütün  ailə, 

sonra qohumlar. 

Doğma evindən daha əziz yer yoxdur.  

İnsan tez-tez özünün ən pis düşməninə çevrilir.  



78 

 

Qocalıqda tənbəllik və avaralıq kimi pis vərdişləri qorumaq lazım gəlmir.  



Nəfsini saxlamayan və şəhvətpərəst gənclik qocalığa yorğun bədən bəxş 

edir. 


Hər yaşın öz xüsusiyyətləri vardır. 

Ağlın təsnifatı  

Siseron  tarixdə  ilk  dəfə  olaraq  ağlın  təsnifatını  tərtib  edir,  ağlin  iki  əsas 

növü olduğunu bildirir. 

1. Əşyanın məzmunundan irəli gələn gülməli ağıl ehtiva edir. 

2. Ağlın şifahi forması, özündə: absurd, ikimənalıq, gözlənilməyən nəti-

cə, sadəliyi göstərən ziddiyyət, karikatura şəkli, müqayisə (oxşarlıq), ziddiyyət, 

gözləyən  ümidlər,  mülayimlik,  ironiya,  metafora,  yamsılama,  uydurma,  atalar 

sözü, yüngül zarafat, gözlənilməzlik, qiymət verməmə, sözün həqiqi mənasını 

başa düşmə, xüsusi adların qeyri-adi şərhi ehtiva edir. 

Yumor  nəzəriyyəsi  klassik  ritorika  çərçivəsində  gizlədilmişdir,  amma 

hesab edilmişdir ki, yumor xüsusiyyətcə təbiidir və onu öyrənmək olmaz. 

İsokrat – natiq-publisist, 436-cı (bizim e.ə.) ildə Attikada doğulmuşdur; 

yaxşı  təhsil  almış,  Sokratın  nitqlərinə  qulaq  asmış,  sofistlərin  yanında  oxu-

muşdur. İsokrat ilk vaxtlar Lisi kimi loqoqraf idi və sonra natiq kimi milli yı-

ğıncaqda  çıxış  etmirdi,  öz  fikirlərini  yazılı  şəkildə  təntənəli  böyük  nitqlərdə 

təbliğ edirdi. İsokrat müasir Afina demokratiyasının zənginlər və kasıblar ara-

sında  kəskinləşən,  əxlaqi  zəminin  birliyinin  dağılması  ilə  nəticələnən  ziddiy-

yətlərini pisləyirdi. İsokrat birlik ideallarını yalnız polisdə yox həmçinin bütün 

Elladada müdafıə edirdi. Onun bir çox nitqində farslar əleyhinə Yunanıstanın 

və ümumiellin birləşməsi yanaşmasına vətənpərvər çağırışlar səslənirdi. Həya-

tının  sonunda  o,  fars  yürüşündə  Elladanı  birləşdirən  makedoniyalı  çar  Filippi 

və  onun  başçısını  qeyd  edir.  O,  338-ci  ildə  ölür.  Şifahi  tərtibata  münasibətlə, 

İsokrat  öz  təntənəli  nitqində  qədim  bədii  nəsrin  inkişafına  böyük  təkan  verir. 

Sofist  Qorqiyanın  ritmik  nitqinin  əksinə  olaraq,  quruluşda  İsokrat  ahəngi  və 

Ritmikliyi qoruyub saxlayır, dövrü nitq söyləyir. Belə nitq rəvanlığa və melo-

dikliyə  zərbə  vurur,  amma  İsokratda,  onun  quruluşunun  eyni  cür  olmasına 

baxmayaraq,  o,  tez-tez  bir  az  qeyri-təbii  görünür.  Siseron  deyirdi  ki,  İsokrat 

"döyüşdən  daha  çox  təmtərağa  uyğun  idi".  Bunlara  baxmayaraq,  İsokrat  Av-

ropa bədii nəsrində musiqili-ritmik nitqin parlaq nümayəndəsi hesab edilə bilər. 

Qədim Afina dövlət xadimi və görkəmli natiq Demosfen bütün həyatını 

vətəninə həsr edir və onun azadlığı uğrunda mübarizədə ölür. Demosfen (384-

322  e.ə.)  eramızdan  əvvəl  384-cü  ildə  Afinada  doğulmuşdur.  Onun  atası 

zəngin, varlı adam olmuş və silahdan istifadə etməyi bacaran bir şəxs (atıcılıq 

qabiliyyəti) olmuşdur. 

Demosfenin  yeddi  yaşı  olanda,  atası  ölür,  gələcək  natiqə  və  bacısına 

böyük mal-mülk mirası qoyur. 

Oğlanın tərbiyəsi anasına və qəyyuma verilir; qəyyumlar vicdansız insan-

lar  olurlar.  Onlar  müəllimin  əmək  haqqını  ödəmirlər,  uşaqların  təhsilinə  və 

tərbiyəsinə qayğı göstərmirlər. Oğlan zəif, lazımınca inkişaf etməmiş böyüyür. 



79 

 

Demosfen həddi-buluğa çatanda, qəyyumları ona qullarla birlikdə ev ve-



rirlər, pulun və mülkün böyük hissəsini özləri mənimsəyirlər. Gənc qəyyumla-

rın könüllü olaraq mirası qaytarmaqlarını təvəqqe etsə də, onlar buna əhəmiy-

yət vermirlər. Sonra o, məhkəmə yolu ilə oğurlanmış pulun geri qaytarılmasına 

nail  olmaq  qərarına  gəlir.  Məhkəmədə  işi  uğurla  aparmaq  üçün,  Afina 

qanunları ilə ətraflı tanış olmaq, hər şeydən öncə, yaxşı və inandırıcı danışmağı 

bacarmaq lazım idi. 

Afinanın demokratik quruluşu dövründə, demək olar ki, hər bir vətəndaş 

məhkəmə və xalq yığıncağında iştirak edə bilərdi. Tanınmış natiqlərdən ümumi 

hörmətə  malik  idilər:  onlar  hökümətin  hörmətli  vəzifələrinə  seçilir  və  xarici 

ölkələrə  səfir  kimi  göndərilirdilər.  Bəs,  Afinada  natiqlik  sənətini  öyrənən  bir 

çox insanlar necə meydana çıxmışdılar?  

Natiqlik sənətinin ən görkəmli nümayəndələri o zamanlar İsokrat və İsey 

idi.  İsokrat natiqlik  sənəti  məktəbini  idarə  edir,  amma  Demosfen  təhsil  haqqı 

çox olduğu üçün məşğələlərə gedə bilmirdi. Onda o, miras işləri üzrə o dövrün 

ən yaxşı vəkili olan İseya müraciət edir. 

Gənc dörd il səylə İseyin yanında oxuyur və aldığı təhsilin müqavilində 

böyük məbləğ ödəyir. Bu illərdə böyük yazıçıların əsərləri ilə tanış olur; xüsusi 

ilə  məhşur  tarixçi  Fukidida  və  filosof  Platonun  əsərlərini  diqqətlə  öyrənir. 

"Gənc  natiq  Fukidida  ki,  öz  dəst-xətti  ilə  səkkiz  dəfə  əzbərdən  yazdığını 

bilirdi". 

Təhsili  başa  vurandan  sonra,  Demosfen  qəyyumları  mühakimə  etməyə 

başlayır.  Məhkəmə  beş  il  uzanır.  Qəyyumlar  hər  vasitə  ilə  məsuliyyətdən 

qaçmağa çalışmış, hətta Demosfenin atasının vəsiyyətini və digər sənədləri də 

məhv etmişdilər. Nəhayət, qəyyumlar mal-mülkdən məhrum edilir, amma gənc 

mülkün tam qaytarılmasına yenə də müəssər olmur. 

Qəyyumlarla  çoxillik  və  ağır  mübarizə  zəminində  gələcək  natiqin 

çalışqanlıq və inadkarlıq xüsusiyyətləri tərbiyə olunur. 

Demosfen  xalq  qarşısında  çıxış  etməyi  uşaqkən  arzu  edirdi.  Hələ  erkən 

gəncliyində  Demosfen  öz  müəllimindən  onu  məşhur  natiqlərin  dilinə  qulaq 

asmaq üçün məhkəmə iclasına aparmağı xahiş edir. Oğlan xalqın natiqləri necə 

alqışladığını görür və qəlbləri fəth edən natiqlik sənətinin gücünə heyran olur. 

O həmyaşıdları ilə oynadığı bütün digər oyunları atır və natiqlik sənətinin öh-

dəsindən gəlməyə çalışır. O, qətiyyətlə natiq olmaq qərarına gəlir. 

Amma xalq qarşısında çıxış etməmişdən öncə, Demosfen öz müəllimini 

örnək  götürərək  məhkəmə  üçün  çıxış  nitqi  yazmalı  olur.  Belə  məşğələlərə 

Afinada kifayət qədər yaxşı pul ödəyirdilər. Gənc nəinki öz anasını və bacısını 

dolandırmağa müvəffəq olur, həmçinin bir qədər pul da toplaya bilir. 

Amma  dillərin  tərtibi  Demosfeni  qane  etmir:  o,  vətənpərvər  idi  və  öz 

gücünü ictimai fəaliyyətə həsr etməyi arzu edirdi. 

Xalq  qarşısında  gənc  natiqin  çıxışı  uğursuz  qurtarır:  səs-küy,  gülüş 

izdihamı ona nitqini bitirməyə imkan vermir. Bu uğursuzluq tamamilə təbii idi. 

Çünki Demosfenin səsi çox aşağı tonda idi, danışığı ifadəsiz idi. O, asanlıqla 



80 

 

kəkəliyir, "r" və "1" səslərini düzgün tələffüz etmirdi. Onun çiyinlərini çəkmək 



vərdişi  var  idi  və  ondan  savayı,  tamamilə  ictimaiyyət  qarşısında  özünü  idarə 

edə bilmirdi. 

Onun xalq yığıncağı qarşısındakı ikinci çıxış etmək səyi dil baxımından 

uğursuz olmuşdur. O ruhdan düşmüş və üzünü örtmüş halda, evə tələsir və heç 

hiss  etmirdi  də  ki,  onun  izi  ilə məhşur Afina aktyoru  gəlir. Onlar birlikdə yol 

gedirlər.  Demosfen  öz  uğursuzluğu  barədə  dostuna  acı-acı  şikayətlənməyə 

başlayır və deyir ki, xalq dilin dərin məzmununu qiymətləndirmir və anlamır. 

"Hər  şey  belədir,  -aktyor  cavab  verir,  -  amma  mən  sənə  kömək  etməyə  ça-

lışacağam. Mənə Sofokl və ya Evripidadan parça oxu". Demosfen oxuyur. O, 

qurtaranda aktyor şeiri yenidən özü oxuyur. Bu zaman Demosfenə elə gəlir ki, 

sanki  o,  tamamilə  digər  şeiri  eşidir.  O,  indi  başa  düşürdü  ki,  nitq  gözəlliyinə 

onda olmayan, dilin ifadəliliyi ilə nail olunur və o, ikiqat səylə işə başlayır. 

Nəticə  etibarı  ilə,  Demosfen  öz  dilinin  çatışmazlığını  islah  etməyi 

qərarlaşdırır.  Heç  kimin  ona  mane  olmaması  üçün,  tənha  bir  yerə  çəkilir; 

Gündə bir neçə saat dalbadal tələfüzünün anlaşılmazlığını düzəltmək üçün tap-

şırıqlarla məşğul olur. O, ağzına daşlar toplayır və ucadan və aydın danışmağa 

çalışır;  O,  dağa  qalxarkən  və  ya  dəniz  sahilində  gəzərkən  şeirləri  ucadan 

tələffüz etməyi öyrənir və bununla belə səs dalğasını azaltmağa səy göstərirdi. 

Bəzən gənc iki ay, üç ay, nəhayət heç evdən bayıra çıxmır, böyük səylə çalışır 

və nəhayət, tamamilə səs və jestə yiyələnir. 

Uzun  və  israrlı  səylərdən  sonra  Demosfen  öz  məqsədinə  nail  olur  və 

görkəmli  natiqə  çevrilir.  Amma  o,  hazırlaşmadan  heç  vaxt  danışmaz,  həmişə 

yazılmış mətni əzbərdən öyrənirdi; axşamlar lampanın işığında o, çıxışa səylə 

hazırlaşar,  diqqətli  tərzdə  hər  bir  sözü  götür-qoy  edərdi.  Bütün  bunların 

nəticəsində  böyük  natiq  rəqiblərinin  tənqidinə  tuş  gəlir.  Onlar  Demosfenin  il-

ham  və  təbii  istedadının  olmadığını  iddia  edirlər.  Bir  dəfə  rəqiblərindən  biri 

onu tənqid edir: "Sənin dilindən yağ iyi gəlir", daha doğrusu, "sən bütün gecəni 

yağ çırağının işığının altında oturursan". 

Hətta  rəqibləri  belə,  nəhayət,  onun  natiqlik  məharətinin  gücünü  və 

ustalığını  etiraf  etməyə  məcbur  olurlar.  Onun  dilinin  qeyri-adi  sadəliyinin 

ifadəsi,  ən  böyük  duyğu  və  düşüncələri,  aydınlıq  və  inandırıcılıq  gücü  ilə 

birləşir. Demosfen həmişə öz nitqinin məzmununa ciddi şəkildə sadiq qalır, boş 

cəfəngiyyatı sevmirdi; O, nitqini sakit şəkildə deyirdi, dinləyicilərin ağlına təsir 

edərək,  onları  duyğu  hissi  ilə  fəth  edirdi,  müdafiə  edilən  işin  düzgünlüyündə 

onlara həddindən artıq inanırdı. 

Demosfenin  30  yaşı  olanda,  o,  artıq  dövlət  işlərində  iştirak  etməyə 

başlayır  və  natiqlik  istedadının  var  gücü  ilə  Yunanıstanın  bütün  təhlükəli 

düşmənlərinə  –  Makedoniya  çarı  Filippə  qarşı  belə  çıxır.  Onun  vətənə  olan 

hədsiz  sevgisi  böyük  natiqi  makedoniyalılara  və  onların  Afinada  və  bütün 

Yunanıstandakı yardımçılarına qarşı mübarizəyə ilhamlandırır. 

Əvvəlcə  Filipp  Fessaliyanı  tabe  edir  və  Şimali  Yunanıstanda  möh-

kəmlənir. Amma bu yalnız başlanğıc idi. Bir neçə ildən sonra makedoniyalılar 



81 

 

Frakiyadakı  bütün  Afina  mülklərini  zəbt  etməyə  müvəffəq  olurlar  və  Şimali 



Yunanıstana zorla girməyə hazırlaşırlar. 

Filippin  belə  sürətli  uğurları  hələ  Yunanıstanın  zənginlər  və  kasıblar 

arasında  gedən  qızğın  mübarizəsi  nəticəsində  iki  düşərgəyə  bölündüyü  vaxt 

daha  da  asanlaşır.  Kasıblar  hər  yerdə  zənginlərin  torpaq  və  mülkünin  bölün-

məsini  tələb  edirdilər.  Zəngin  kölə  sahibləri  Filippə  və  makedoniyalılara 

kasıbçılıqdan  qurtulmaq  üçün  öz  xilaskarları  kimi  baxırdılar.  Onlar  öz  var-

dövlətlərini xalqa verməkdənsə, Makedoniyaya tabe olmağı ən doğru yol hesab 

edirdilər. Makedoniya hökmranlığında ola bilir, onlar düşünürdülər, öz mülk və 

qullarına sakit sahib olmaq və xalq üsyanlarından ehtiyat edirdilər. Yalnız sadə 

xalq və kasıblar vətəni və azadlığı Makedoniya işğalçılarından müdafıə etməyə 

hazır idilər. 

Demosfen  Afina  və  Yunanıstan  üçün  Makedoniya  və  onun  çarının  nə 

qədər təhlükəli olduğunu dərhal başa düşdü. Filippin düşmənləri vətənpərvərlər 

partiyasına başçılıq edirdilər. 

Afinada  hakimiyyət  Makedoniya  tərəfdarlarının  əlində  idi.  Makedoniya 

partiyasının başında Evbul və tanınmış Esxin dayanırdı. 

Evbul sülh tərəfdarı idi və qəsdən Makedoniya tərəfdən gələn təhlükəyə 

qarşı göz yumurdu. 

Demosfen belə qaydaya qarşı mübarizə etməyə başlayır və xalqı ölkənin 

xoşbəxtliyi  və  xilası  üçün  bugünkü  şəxsi  mənfəətdən  əl  çəkməyə  çağırırdı. 

"Batal" o deyirdi, dövlət hesabına xalqa sədəqə atırdı, amma özləri dövlət mü-

kəlləfiyyətindən boyun qaçırırdılar. Natiqlər Makedoniya ilə mübarizədə xalqın 

"qəpik-quruşdan"  üz  döndərmələrinə  müvəffəq  olmuşlar.  Bu  Demosfenin  və 

onun vətənpərvər tərəfdarlarının önəmli uğuru idi. 

Demosfen  indi  daimi  xalq  yığıncaqlarında  yarıyumşaq  dillə  çıxış  edir, 

afinalılarda  vətənpərvərlik  hissinin  oyanmasına  çalışırdı.  Onun  çar  Filipp 

əleyhinə yazdığı görkəmli nitqi "Filippinami" (indi bizdə ehtiraslı nitq adlanır) 

adlanırdı. 

Frakiyanı  zəbt  edəndən  sonra  Filipp  Halkidikdə  ən  böyük  şəhər  olan 

Olinfuyanı hədələməyə başlayır. 

Olinfyan  səfirləri  Afinaya  kömək  üçün  gəlirlər.  Demosfen  olinfyanlara 

güclü dəstək verir, onların xeyrinə xalq yığıncağında üç nitq söyləyir. Amma 

afinalıların köməyi yubanır. Çar Filipp şəhəri işğal edir, sakinlərini isə qul kimi 

satır. 


Sonra Filipp afinalılara sülh təklif edir. Afina səfirləri – Filokrat və Esxin 

–  sülh  danışıqlarında  çarın  tərəfinə  keçirlər:  Demosfenin  qarşı  çıxmasına 

baxmayaraq,  onlar  Afina  dövlətinin  mənafeyinə  sərfəli  olmayan  sülh  sazişi 

bağlayırlar.  Tezliklə sülh sazişinə əhəmiyyət  vermədən Filipp  – Afina  ittifaqı 

olan fokeysləri darmadağın edir. 

O zaman, nəhayət, afinalılar Filippə həlledici zərbə vurmağa hazırlaşırlar. 

Demosfen ilk strateq seçilir və dövlətin başçısı olur. Filokrat rüşvətxorluqda və 

xəyanətdə təqsirləndirilir. 



82 

 

Sonra  Demosfen  digər  səfir  Esxinə  qarşı  çıxır  –  onu  xəyanət  və  rüşvət-



xorluqda ittiham edir. Esxin məharətlə müdafiə olunur və kiçik səs çoxluğu ilə 

bəraət qazanır. 

Bu  böyük  natiqin  daha  böyük  uğurları  və  şöhrət  qazandığı  vaxt  idi.  O, 

afinalıların əsas gücü sayılan donanmanı möhkəmləndirə bilir. 

Hər  halda  afinalılar  təkbaşına  təhlükəli  düşmənin  öhdəsindən  gələ 

bilməzdilər  və  bu  səbəbdən  də,  Demosfen  Makedoniya  əleyhinə  ümumyunan 

ittifaqının yaradılmasına çalışdı. Yunan dövlətinin bir sıra səfirlikləri başda ol-

maqla hər yerdə ehtiraslı nitqlər edilir və yunanlılar "makedoniya gecenə" qarşı 

birləşməyə təşfiq edilirdilər. O, deyirdi: "makedoniya gücü" yunanların zəifliyi 

və  dalğınlığındandır".  Əgər  bütün  yunanlar  bir  olarlarsa,  onda  Filipp  bizə 

hücum etməyə cəsarət edə bilməz". İşğal nəticəsində yunan şəhərlərinin əhalisi 

böyük natiqlər qəbul edirlər və tezliklə, Korinf, Meqari və Peloponnesin digər 

şəhərləri afinalılarla ittifaq bağlayırlar. 

Afina səfıri başda olmaqla Demosfen Filippə qarşı ittifaq təklifı ilə Fivə 

gəlir.  Artıq  Makedoniya  çarı  səfirlərlə  (hökmdar  onu  qabaqlayır)  orada  idi, 

vədə  tamahkarlıq  etmirlər  hər  vasitə  ilə  fivançevləri  afinalılar  ilə  ittifaq  bağ-

lamaq fikrindən vaz keçirirlər. Bununla belə, Demosfen parlaq uğura nail olur.  

Demosfen  özünü  müdafiə  etməyə  məcbur  olur.  Məhkəmə  Afinanın  ən 

görkəmli  iki  natiqini  mübahisə  meydanına  çervilir.  Böyük  natiqin  rəqibləri 

müstəqilliyin itirilməsi ilə barışmaq istəməyən xalqın əhval-ruhiyyəsini nəzərə 

almırdılar. 

Məhkəmə  xalqların  böyük  qarşılaşması  ilə  başladı.  Esxin  Demosfenə 

olan hücumda tamamilə ədalətsizliklərlə dolu olan ittiham nitqini söylədi. Ta-

nınmış natiq müdafiə nitqində "vinok barəsində" ilə ölkənin xeyri üçün göstər-

diyi bütün fəaliyyəti barəsində qısa məlumat verir, Esxinin bütün hərəkətləri və 

satqınlıq  simasını  təsvir  edir.  Düşmənlər  tərəfindən  göstərilən  təzyiqlərə  bax-

mayaraq,  hakimlər  ədalətli  hökm  çıxarırlar.  Esxin  pul  ilə  cərimələnir  və 

sürgünə göndərilir. Dilin uğuru olan "vinoklar barəsində" yalnız böyük natiqin 

qələbəsi  deyil,  həmçinin  Afina  və  bütün  Yunanıstanın  vətənpərvər  gücünün 

zəfəri idi. 

Demosfenin  məhkəmədəki  qələbəsi  nəticəsində  onun  nüfuzu  dövlət  iş-

lərində də artır. Bununla belə, artıq o, həyatda acı təcrübə görmüş və ehtiyatla 

hərəkət  edirdi.  O,  düşmənlərin  gücünü  və  yunanlıların  birliyinin  olmasını 

görür,  gəncləri  makedoniyalılara  qarşı  lazımınca  düşünülməmiş  kəskin  çıxış-

lardan  qorumağa  çalışır.  Belə  ki,  məsələn,  afinalılar  artıq  onun  məsləhəti  ilə 

spartalıların  üsyanını  dəstəkləmirlər.  Bu  üsyan  makedoniyalılar  tərəfındən 

tezliklə yatırılır. 

Aleksandr  tamamilə  Asiya  işləri  ilə  məşğul  olduğu  üçün  sərkərdəsi 

Antipaturu Yunanıstana qeyri-məhdud hakimiyyətə rəhbərlik etməyə göndərir. 

Bununla belə, o, Yunanıstana iki sərəncam göndərir: birincisi, əmr verir ki, ona 

allah kimi təzim etsinlər və ikincisi, bütün yunan dövlətlərinə öz sürgünlərinə 

qayıtmağı  əmr  verir.  Birinci  əmrə  yunanlılar  gülürlər,  amma  ikincisi  güclü 



83 

 

nifrətə səbəb olur. Məsələ ondadır ki, sürgün olunanlar satqınlar idilər və xalqa 



nifrət edirdilər. 

Düşmənlərlə  çox  ağır  mübarizədən  sarsılmış,  böyük  natiq  iztirabla  öz 

sürgünlük  illərini  yaşadı;  onun  səhhəti  tamamilə  pozulmuşdu.  Demosfen 

ədalətsiz hökmə görə dostlarına acı-acı gileylənirdi:  o, dövlət  qarşısında nöq-

sansız şərəfli xidmətləri olan məhkum, bəraət almış əclaflarla birlikdə ittiham 

edilirdi. 

Böyük  natiqin  sürgünü  qısa  olur:  gözlənilmədən  Vavilona  Aleksandrın 

(eramızdan əvvəl 323 -cü ildə iyun ayında) ölüm xəbəri gəlir. 

Aleksandrın ölümü bütün Yunanıstanda azadlıq hərəkatının başlanmasına 

təkan verdi. Kiçik Asiya yunanlıları arasında üsyan baş verdi. Oyanış hətta ma-

kedoniyalıların tərəfdarları olan varlıları da əhatə edirdi. Xalq natiqləri Afinada 

vətənpərvər  nitqlər  söyləyirdilər,  həmvətənlərini  makedoniyanın  zülmündən 

qurtarmağa  inandırmağa  çalışırdılar.  Peloponnes  hökumətini  azadlıq  mübari-

zəsinə təhrik etmək üçün Afinadan Peloponnesə səfir göndərilir. 

Afina xalq yığıncağı böyük natiqi sürgündən qaytarmaq üçün qərar qəbul 

edir. Onun arxasınca Eqin adasına dövlət gəmisi göndərilir. Demosfen doğma 

vətəninə ayaq basanda, onun Afinanın Pirenin limanında  milli qəhrəman kimi 

təntənəli qarşılanma görüşü təşkil edilir. 

Demosfen  dərhal  Makedoniya  əleyhinə  müqavimətə  rəhbərlik  edir. 

Əvvəlcə afinalılar üçün uğurlu olan müharibə başlayır. Farsların yanında əvvəl 

yunan  əlaltılarının  rəisi olmuş  Afina  sərkərdəsi  və  Aleksandr  tərəfındən bura-

xılmış  Leosfen  Aleksandrın  sərkədəsinə  Antipatraya  qarşı  8000  əsgərlə 

Fessaliyaya  hərəkət  edir;  afinalılara  gedən  yolda  etolislər  və  fessalilər  onlara 

qoşulurlar.  Müttəfiqlər  qalan  qoşun  ilə  Lamii  (Fessaliidəki)  qalasını  bağlayan 

Antipat  üzərində  həlledici  qələbə  çalırlar.  Lamiinin  mühasirəsi  zamanı 

afinalılara ağır fəlakət üz verir: Leosfen ölür. 

Onun  ölümündən  sonra  müharibə  uzanır  və  afinalılar  üçün  arzu 

edilməyən şəkil alır. Müttəfıq qoşunları müxtəlif yunan dövlətlərinin vətəndaş-

larından və əlaltılarından ibarət idi. İlk öncə müttəfiqlər arasında fikir ayrılığı 

yaranır, sonra isə maaşları müntəzəm ödənilən əlaltılar qaçmağa başlayırlar. 

Mühasirəyə alınmış Antipatraya sərkərdə Leonnatın qoşunları tərəfindən 

kömək gəlir, Afinyan cəsarətlə Leormatın görüşünə çıxır və onu məğlub edir. 

Makedoniyadan sərkərdə Krater tərəfindən kömək gəlir. 

Tərəflər arasındakı üstünlük makedoniyalılarda idi. Bundan savayı, Afina 

donanması  iki  dəfə  məğlubiyyətə  uğrayır  və  Afinanın  dəniz  gücü  sarsılır. 

Makedoniyalılar Afina müttəfiqlərinin bir neçəsini sülh bağlamağa razı salırlar. 

Afinalılar demək olar ki, tək qalırlar. Bununla belə onlar makedoniyalılarla son 

döyüşlərini yerinə yetirməyə cəsarət edirlər. 

Döyüş  (322-ci  ildə,  eramızdan  əvvəl)  Krannone  şəhərinin  yaxınlığında 

baş  verir. Afinalılar Heronnedəki  kimi ağır  olmayan  məğlubiyyətə uğrayırlar. 

Ağır olan sülh sazişi bağlanmalı olur: Afinadakı demokratiya məhv edilir, tam 

siyasi  hüquq  yalnız  zənginlərə  (sayı  90000)  verilir;  digər  vətəndaşlar  ölkəni 



84 

 

tərk  edə  bilir  və  Frakiyaya  köçürdülər;  Makedoniya  qarnizonu  Afina  limanını 



zəbt etmişdi. 

Demosfen  və  digər  vətənpərvərlər  ölümdən  öncə  müvəqqəti  məhkum 

edilmişdilər. Demosfen Kalavri adasındakı Poseydon kilsəsinə qaça bilmişdi. 

Qaçaqların axtarılması işini öz üzərlərinə götürən satqınlar da tapıldı. Bu 

satqınlar arasında daha çox öz alçaqlığı ilə seçilən Arxiy idi. O, əvvəllər aktyor 

olmuş və "xilaskarların ovçusu" ləqəbini almışdı. 

Demosfenin  Kalavri  adasında  Poseydon  kilsəsində  olduğunu  bilərək, 

Arxiy  oraya  Frakiya  əlaltıları  ilə  gəlir  və  ikiüzlülüklə  Demosfenə  onunla 

Antipatraya qayıtmasını təklif edir və onu arxayın edir ki, ona heç bir pislik et-

məyəcəkdir.  Cavabında  Demosfen  deyir:  "Arxiy,  necə  ki,  əvvəllər  sənin 

aktyorluq  oyunun  mənə  toxunmayıb,  indi  də  sənin  vədin  mənə  toxunmur.  Bir 

az gözlə, mən yazım ..."bu sözlərlə Demosfen kilsənin daxilindən çıxır, bir par-

ça  papirus  və  qamış  perosu  götürür,  sanki  yazmağa  hazırlaşır;  sonra,  adətən 

etdiyi kimi, peronu ağzına aparır və onu dişləyir. Qamış perosunda güclü təsirə 

malik zəhər qoyulmuşdu. Demosfen onu udur. 

Kilsənin astanasını addımlayaraq o, yırğalanır və yıxılıb ölür. Bu hadisə 

eramızdan əvvəl 322-ci il oktyabr ayının 12-də baş vermişdir. 

 

ƏDƏBİYYAT 

1.  Əliyev K. Nitq mədəniyyəti və üslubiyyatın əsasları. Bakı: BDU, 2001. 

2. 

Qasımov Ə.Ə. Məhkəmə nitq və mübahisələr mədəniyyəti. Bakı: BDU, 2013, 504 s. 



3. 

Любимова  Л.М.  А.Ф.  Кони  –  судебный  оратор  (из  истории  русского  судебного 

красноречия)  //  Высшая  школа:  гуманитарные  науки  и  гуманистические  основы 

образования и воспитания. Чита, 1996. 

4. 

Плевако Ф.Н. Избранные речи. М.: Юрайт, 2009. 



5. 

Цицерон М.Т. Три трактата об ораторском искусстве. М.: 1972, с. 195. 



 

ИСТОРИЯ КУЛЬТУРЫ РЕЧИ. ЦИЦЕРОН, СОКРАТ, ДЕМОСФЕН 

 

А.А.ГАСЫМОВ 

 

РЕЗЮМЕ 

 

Речевая культура является результатом сложного исторического процесса. Корни 

культуры  речи  идут  еще  в  исторический  Египет,  Индию,  Китай,  Грецию,  Рим  и 

Азербайджан. Она возникла на основе теории и практики древней греческой и римской 

риторики.  Риторика  связана  с  именами  таких  выдающихся  ораторов  и  философов,  как 

Сократ,  Цицерон,  Демосфен  в  Древней  Греции  и  Риме,  и  Физули,  Насими,  Низами  в 

Азербайджане. 

 

Ключевые слова: ораторское искусство, суд, риторика, Цицерон, Аристотель 



 

85 

 

THE HISTORY OF SPEECH CULTURE. CICERON, SOKRATES, DEMOTHENES 



 

A.A.GASIMOV 

 

SUMMARY 

 

Speech culture is a result of a complex historical processes. The roots of speech culture 



go as far back as to historical Egypt, India, China, Greece, Rome and Azerbaijan. It appeared 

on the basis of the theory and practice of ancient Greek and Roman rhetoric. Rhetoric is tied up 

with the names of such prominent orators and philosophers as Sokrates, Demothenes, Ciceron, 

Quintellion in ancient Greece and Rome, and Fizuli, Nasimi, Nizami in Azerbaijan. 



 

Key words: oratory, court, rhetorics, Ciceron, Sokrates, Demothenes 

 

Yüklə 261,39 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin