Baki xanliği məMMƏdov qoşqar

BAKI XANLIĞI

MƏMMƏDOV QOŞQAR 

323.18

Nadir şah öldürüldükdən sonra 

İranda Səfəvilər yenidən 

hakimiyyəti əla aldı ( Raziya Sultan 

) Azərbaycan da isə XVIII 

ortalarında müstəqil xanlıqlar 

yarandı. XVIII əsrin 40-cı illərində 

Abşeron yarımadasında yaranmış 

Bakı xanlığı Quba, Şamaxı və 

Cavad xanlıqları ilə həmsərhəd idi. 

Xanlığın tərkibinə 39 kənd daxil idi.

XANLIĞIN YARANMASI

.

BAKI 

XANLIĞININ 

BAYRAĞI

BAKI XANLIĞININ 

XƏRİTƏSİ

.

.

XANLIĞIN TƏSƏRRÜFAT HƏYATI

Xanlığın təsərrüfatında neft, duz və zəfəran 

istehsalı, balıqçılıq, maldarlıq əsas yer tuturdu. 

Burada toxuculuq, zərgərlik, boyaqçılıq, 

misgərlik kimi sənət sahələri inkişaf etmişdi. 

Xanlıqda olan neft quyularının sayı 50-dən çox 

idi. Bu quyulardan ildə 240 min pyddan çox 

neft istehsal olunurdu. Xanlıqda neft quyuları, 

bazarlar, dükanlar müqatiəyə (iltizama) 

verilirdi. Xanlığın mərkəzi Bakı şəhəri Avropa 

ölkələri, Rusiya, İran, Osmanlı imperiyası, 

Hindistan ilə tranzit ticarətdə mühüm rol 

oynayırdı. Xanlıqda pul da kəsilird. Bakı 

xanlığında bütün hakimiyyət, torpaq, yeraltı və 

yerüstü sərvətlər xana və onun ailə üzvlərinə 

mənsub idi. Xanlıqda mövcud olan malcəhət, 

töycü, darğalıq, vəzirlik və s. onlarla vergi əhali 

üçün ağır yükə çevrilmişdi.

Bakı xanlığının banisi I Mirzə Məhəmməd 

xan (1748-1768-ci illər) olmuşdur. 

Hakimiyyətdə olduğu 20 il ərzində I Mirzə 

Məhəmməd xan ölkənin iqtisadiyyatının 

bərpası ilə məşğul olur, ticarətin 

inkişafına şərait yaradırdı. Həm də 

admiral olan Mirzə Məhəmməd xan mal 

daşınması və hərbi məqsədlər üçün 

gəmiqayırma işinə şəxsən rəhbərlik 

etmişdi. Onun oğlu Məlik Məhəmməd 

xanın dövründə (1768-1784) Bakı xanlığı, 

demək olar ki, müstəqilliyini itirmişdi. 

Şimal-şərqi Azərbaycan torpaqlarını 

Quba xanlığına birləşdirməyə çalışan 

Fətəli xan Bakı xanını özündən asılı 

vəziyyətə salmaq məqsədilə bacısı 

Xədicə Bikəni Məlik Məhəmməd xana ərə 

vermişdi. Xədicə Bikənin təsiri ilə tezliklə 

Bakı xanlığı Fətəli xanın vassalına 

çevrilmişd

i.

Məlik Məhəmməd xanın ölümündən sonra Bakı taxtına oğlu II Mirzə Məhəmməd xan 

(1784-1791) çıxmışdı. II Mirzə Məhəmməd xan Azərbaycanın məşhur tarixçisi, şairi, 

maarifçisi Abbasqulu ağa Bakıxanovun atası idi.

[6]

 Qubalı Fətəli xanın ölümündən 

sonra II Mirzə xan Bakı xanlığının müstəqilliyinin bərpa edilməsinə nail oldu. Lakin 

xanlıqda II Mirzə Məhəmməd xanla əmisi oğlu Hüseynqulu xan arasında hakimiyyət 

uğrunda mübarizə başlanmışdı. Bu mübarizədə Hüseynqulu xan (1792-1806) qalib 

gələrək hakimiyyəti ələ keçirdi.

ƏHALİSİ

1796-cı ilə olan məlumata əsasən xanlığın 

ərazisində 1820 ev var idi.Təxminlərə əsasən 

bütün xanlıq ərazisində əhalinin sayı (qadınlar və 

kişilər) 9100 nəfər (ortalama hər evə 5 nəfər) 

olmuşdur. 1796-cı ilin məlumatına əsasən xanlıq 

ərazisində Bakı şəhərindən sonra ən çox əhaliyə 

sahıb olan yaşayış məntəqəsi Maştağa kəndi idi . 

1810-cu ildə general-leytinant Repininin hazırladığı 

hesabata əsasən Bakı xanlığının ərazisində 3245 

ev var idi, onun 931 i Bakı şəhərindən 2314-ü isə 

kəndlərdə yerləşirdi. Elə həmin hesabata əsasən 

xanlığın cəmi əhalisi 15244(qadınlar və kişilər) 

nəfəri təşkil etmişdir. Bu hesabat həmin tarixə 

əsasdır . 1810-cu ilə aid qeyd edilən hesabata 

əsasən Bakı şəhərindən sonra ən çox əhaliyə 

sahib yaşayış məntəqəsi Maştağa kəndi olmuşdur. 

Xanlıqlar dövründə Bakı xanlığı 39 kənddən ibarət 

idi və cəmi 500 nəfərlik qoşunu vardı

XARİCİ SİYASƏT

Hüseynqulu xanın dövründə bu regionda beynəlxalq vəziyyət çox mürəkkəb idi. Rusiya və İran Bakı 

xanlığını ələ keçirməyə can atırdılar. Rusiya hökmdarı II Yekaterinanın 1793-cü il 19 aprel tarixli fərmanı 

ilə Bakı xanlığı Rusiyanın himayəsinə keçdi. 1795-ci ildə Ağa Məhəmməd şah Qacarın Cənubi Qafqaza I 

yürüşü zamanı Bakı xanlığının da ələ keçirilməsi onun planlarında mühüm yer tuturdu. II 

Yekaterinanın ölümü və hakimiyyətə gələn I Pavel tərəfindən rus qoşunlarının geri çağrılmasından 

istifadə edən Hüseynqulu xan Ağa Məhəmməd şah Qacara meyl etdi. Lakin Ağa Məhəmməd şahın 

1797-ci ildə Şuşada öldürülməsindən sonra Bakı xanlığının müstəqilliyi yenidən bərpa olundu. Lakin 

bu uzun çəkmədi. 1803-cü ildə Hüseynqulu xan yenə də Rusiyanın himayəsini qəbul etməyə məcbur 

oldu. 1804-cü ildə isə bu asılılıqdan imtina etdi.

Hüseynqulu xan Sisianovun şərtlərini qəbul etdiyini və Sisianovla görüşmək, 

şə

hərin açarlarını ona təqdim etmək niyyətində olduğunu bildirdi.1806-cı il 

fevralın 8-də Hüseynqulu xan şəhərin açarlarını Sisianova təqdim edərkən 

Sisianov xanın əmisi oğlu İbrahim bəy tərəfindən öldürüldü. General Zavilişin rus 

qoşunlarını Bakıdan Sarı adasına, oradan isə Qızılyara aparmaq qərarına gəldi

Xanlığın Rusiya tərəfindən işğalı

Xanlığın işğalına dair Rusiyanın planları

HÜSE Q

  ANın  öv ün ə(1792-1806) Rus   ə İra  B ı xa ığını tu

ğa çalışır ı.2ci 

Yek

in ın 1793-cü il 19 ap  t i l   ər a ı ilə xa ıq Ru

nın  i yəsi ə keçdi.İra   ə Rus  

Azər a c ,o cüm ədən Ba ı xa ığı uğru

 müba əyə başla ıla .Bu müba ə Rus

ın  e r ə başa 

çat ı.1796-cı il ə Bakı ru r  ərəfi ən işğal 

du.Lak  1803-cü il ə Hüse q   an  ə də Rus

ın 

hi

əsi   əbu   məli 

,1804-cü il ə isə bu  ılıq a   m a  t  Ge r  Si no  B ı xa ığının 

Rus

ın  a l i ə keçməsi  qın a  üqa ə la əsi  Hüse q   an   ön ər i. Bu l

əyə görə 

xa ığın əra  Rus

a b əşdi məli, xa ığın  ütün  əli əri çar  əzi əsi ə gön əri əli, xa  özü isə il ə 

10 mi   n   a ş al ı id .

Şəhəri   üsu   y a r əsa ın a  rə ol

sı nəzər ə tu r u. Xar   iy ət  ə hər i  əsələlər ə xa  

Qaf d ı ru   şun ının  aş ko

d ığının  ərən a l ına 

 ol ı id .

     Xan ığın  üqu

1806-cı il 

un 22-də Dər ən  işğal  di ən  o r    

qoşun ı Bakıya  ın aşdıla . Gen

 Bul

v əha ə 

müra ət  ön ərərək  o n az ıq  əd e . Müqa əti  

məna ız o ğun   örən Hüse q   an əv əl Qu

, or

 

da İra   t əyə məc u   l . 1806-cı il  y ın 3-də isə 

Bakı işğal 

du. Müs əm əkəçilər Ba ı xa ığını ləğv e lər. 

Azər a c ın şim   r a l ı, o cüm ədən Ba ı xa ığı 

Rus

ın  a m əti  ına  üşdü.

D ə

 

 

ə ə

ə !