Baltik xalqları Baltik xalqlar və ya Baltlar

1. 
   Baltik xalqları
   

Baltik xalqlar və ya Baltlar (lit. baltai, latış. balti‎) — Hind-Avropa etno-linqvistik qrupu. Baltik ifadəsini ilk dəfə onun müasir olan mənasında, yəni Baltik dənizi üçün Adam Bremenlı 11-ci əsrdə isifadə edib. Baltik dillərin özündə bu söz ağ demək.

1845-ci ildə Georq Henrik Ferdinand Nesselmann latış və Litva dili ayrı, baltik adlı dil qrupda saymağa təklif edib.

BALTİK XALQLARI: Bu qrupa latışlar və litvalılar daxildir. Bu xalqlar, əsasən, Latviya və Litvada yaşayırlar. Qədim məşğuliyyətləri əkinçilik və heyvandarlıq olmuşdur. Latışların və litvalıların milli və mədəni həyatları çox oxşardır. Ənənəvi mədəniyyətin bir çox cəhətləri kimi latışlarda və litvalılarda xalq kostyumları çox oxşardılar.

Litva knyazlığının yaradılması. XI-XII əsrdə - XIII əsrin əvvəllərində Baltik dənizinin cənub-şərqində müasir estonların, litvalıların, latışların ulu babaları yaşayırdılar. Həmin dövrdə onlarda ibtidai icma münasibətləri dağılmağa və feodal münasibətləri yaranmağa başladı. Litva knyazlığı XIII əsrin ortalarında yaranmışdır.

Alman cəngavərlərinin və isveçlərin Şərqə hücumu. XII əsrdə Avropa cəngavərləri estonlar, litvalılar, latışlar üzərinə hücum etməyə başladılar. Onlar Baltikyanı xalqların sərvətini ələ keçirmək və Roma papasının göstərişi ilə onları xristianlaşdırmaq istəyirdilər. Roma papası 1184-cü ildə monax Meynardı xristianlığı yaymaq üçün Litvaya göndərdi. Lakin əhali onu qovdu. Bundan sonra 1198-ci ildə səlibçiləri litvalıların üzərinə göndərdi. Alman cəngavərləri 1201-ci ildə Riqa şəhərinin əsasını qoyub Livoniya ordenini yaratdılar.

Demək olar ki, almanlarla eyni vaxtda İsveç feodalları və Danimarka kralı da Baltikyanı torpaqlara hücum etdilər. Danimarkalılar estonların torpağını tutdular. 1219-cu ildə Revel qalasının əsası qoyuldu. Estonlar üsyan qaldırdılar, novqorodlular da onlara qoşuldu, lakin üsyançılar məğlub oldu.

Neva çayı sahilində döyüş

1237-ci ildə Tevton ordeni ilə Livoniya ordeni birləşdi. İsveç kralı böyük ordu ilə Novqoroda hücum etdi. Novqoroda dəvət edilmiş knyaz Aleksandr isveçlərin ölkənin içərilərinə irəliləməsinin qarşısını almaq üçün onların üzərinə qəflətən hücum etməyi qərara aldı. 1240-cı il iyunun 15-də Aleksandr öz drujinası ilə Neva çayının sol sahilində İsveç qoşunlarının düşərgəsinə hücum etdi və ağır məğlubiyyətə uğratdı. Aleksandra göstərdiyi igidliyə görə «Nevski» ləqəbi verildi.

Buz döyüşü

Alman cəngavərləri 1240-cı ildə Pskov torpağının bir hissəsini tutdular. Knyaz Aleksandr öz drujinası ilə cəngavərləri məğlub etdi və Pskov torpaqlarını azad etdi.1242-ci ildə alman cəngavərləri hücuma keçdilər. Aleksandr ağır silahlı cəngavərlərlə Çud gölünün donmuş səthində döyüş aparmağı qərara aldı. 1242-ci il aprelin 5-də Çud gölü üzərində döyüş başlandı və novqorodlular qələbə çaldılar, çoxlu əsir aldılar. Səlibçilər əsirləri buraxmağı xahiş etdilər. Novqoroda səlibçilərin hücum etməyəcəyinə təminat verən saziş imzaladılar.

Beləliklə, Çud gölü üzərində qələbə nəticəsində Pskov və Novqorod torpaqları öz müstəqilliklərini qoruyub saxlaya bildi.

Qrünvald vuruşması

XIV əsrdə Litva dövləti ölkənin təhlükəsizliyini təmin edirdi. Knyaz Gediminin dövründə Litva knyazlığının ərazisi genişləndi. Kulikovo döyüşündən (1380) sonra almanların və rusların fəallaşması Polşa və Litvanı yaxınlaşdırdı. 1385-ci ildə Polşa və Litva arasında uniya bağlandı.

Tevton ordeni öz torpağını genişləndirmək üçün litvalıların üzərinə hücum etdi, onların ərazisinin bir hissəsini tutub, əhalini qırmağa başladı. XV əsrin əvvəllərində cəngavərlərin tutduğu ərazidə litvalıların üsyanı baş verdi. Cəngavərlər Polşa torpaqlarına da soxuldular. Böyük Litva knyazı Vitovt və Polşa kralı Yaqoylo güclü qoşun topladılar. Bu qoşunun tərkibində polyaklar, çexlər, ukraynalılar, beloruslar, Smolensk torpağından gəlmiş ruslar da var idi. 1410-cu il iyulun 15-də Qrünvald kəndi yaxınlığında Polşa və Litva ilə Tevton ordeni arasında vuruşma baş verdi.

Almanlar Litva qoşununu sıxışdırdı, Smolensk, Vitebsk, Polotsk polkları döyüşə girdikdən sonra almanların hücumunun qarşısı alındı. Polyak qoşunumın döyüşə qoşulması nəticəsində Tevton ordeni tam məğlub oldu. Qrünvald qələbəsi cəngavərlərin Şərqə hücumuna son qoydu. Tevton ordeni bir daha özünü düzəldə bilmədi və süqut etdi.

4. Qordon Braun hökumətinin fəaliyyəti

Ceyms Qordon Braun qısaca Qordon Braun (20 fevral 1951 - Qlazqo, Şotlandiya, Böyük Britaniya) Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığının baş naziri və İşçi Partiyasının ümumi başçısıdır. 1997 ilə 2007 illəri arasında Toni Bleyerin hökumətində Maliyyə Nazirliyi etmişdir.

Maliyyə Naziri (1997-2007) və Birləşmiş Krallığın Baş Naziri (2007–2010) vəzifələrində çalışmışdır. Baş nazirə yüksəldiyi dövrdə, 1820-ci illərdən bəri ən uzun müddət davamlı olaraq vəzifə yerinə yetirən kansler idi.

1972-ci ildə fərqlənmə diplomu alaraq əvvəlcə Edinburqda (1975–76), daha sonra Qlazqo Texnologiya Kollecində (indiki Qlazqo Kaledonian Universitetinin bir hissəsi; 1976–80) bir universitet müəllimi vəzifəsini icra etdi.

Brown akademik mühitdən cari işlər departamentində jurnalist və redaktor olduğu Şotlandiya televiziyasına (1980–83) təyinat üçün ayrıldı.

Brown, İşçi Partiyasını dəstəkləyən Şotlandiya Kilsəsi naziri John Brown və Elizabeth Brownun oğlu idi.

16 yaşında Edinburq Universitetinə (II Dünya Müharibəsindən bu yana universitetə girən ən gənc tələbə) bir təqaüd qazandı və burada tələbə siyasətinə qərq oldu və nəticədə universitetin Əmək klubunun sədri oldu.

Görmə qabiliyyətinə görə xəstə olduğu üçün (sol gözü kor idi) 6 il bu universitetdə oxudu və 1972-ci ildə Edinburq Universitetinin Şotlandiya universitetlərində Tarix Bölməsində magistr dərəcəsini aldı (birinci dərəcəli şərəflə).

Bu vaxt tələbə siyasətində iştirak etdi; Şotlandiya universitetləri üçün xüsusi tələbələr tərəfindən seçilən, akademik rektor vəzifəsinə namizəd idi və tələbələr tərəfindən seçilərək 1972-1976-cı illərdə Edinburq Universitetinin kansleri vəzifəsini icra etdi.

Universitet dərəcəsi aldıqdan sonra, Edinburq Universitetinin Tarix Bölməsində doktorantura təhsilinə başladı və 1918-29 arasında İşçi Partiyası və Şotlandiyadakı Siyasi Dəyişikliklər adlı tezisiylə 1982-ci ildə Edinburq Universitetindən doktorluq dərəcəsi aldı.

1976-1980-ci illər arasında Glasgow Texnologiya Kollecinin (Glasgow Technology College) o zamankı adı; Qurumda Siyasət kursları üçün müəllim işləyirdi (yerli rəhbərliyə görə Şotlandiya Mərkəzi İnstitutu statusunda universitet kursları və bakalavr dərəcəsi verir və 1992-ci ildə Qlazqo Kaledonian Universiteti olur).

1979 seçkilərində İşçi Partiyasından parlament üzvlüyünə namizəd idi, ancaq seçkiləri məğlub etdi. Daha sonra karyerasını dəyişdi və 1980-1983-cü illərdə Şotlandiya Televiziyasında xəbərlər şöbəsində çalışdı və mövcud xəbər redaktoru olaraq çalışdı.

İcmalar Palatasına 1983-cü ildə İşçi Partiyasından Dunfermline üçün parlament üzvü olaraq girdi.

1980-ci illərdən sonra İşçilər Partiyasının kölgə kabinetində Ticarət, Sənaye və Maliyyə Naziri vəzifələrini icra etdi.

O vaxt Leyboristlərin lideri olan John Smith, 1994-cü ilin may ayında qəfildən vəfat etdikdə, Gordon Brown, İşçi liderliyinə namizədlərdən biri olaraq görülürdü; lakin Tony Blairin favorit olduğu ortaya çıxdıqda, liderliyə namizəd deyildi.

Etibarlı mənbələrə görə, Tony Blair və Gordon Brown, Londonun moda bölgələrindən biri olan Islington'daki Granita adlı bir restoranda bir görüşmə təşkil etdilər və Tony Blair, iqtisadi və maliyyə sahələrini tamamilə Gordon Brown'a tapşıracağına söz verdi və Gordon Brown, Tony Blair-ə qarşı çıxdı. rəhbərlik seçkisi. namizəd yox idi.

1997-ci ildə, İşçi Partiyası parlament seçkilərində qazandıqdan sonra İngiltərənin Maliyyə Naziri oldu.

10 il Bler kabinetində Maliyyə Naziri vəzifəsində çalışıb. 27 iyun 2007-ci ildə İngiltərənin Baş naziri oldu.

Partiyası 2010-cu ildə keçirilən seçkilər nəticəsində müxalifətə düşdükdən sonra istefa etdi.

Beynəlxalq səviyyədə Braun Britaniyanın Afrikada yoxsulluğun azaldılması təşəbbüsündə aparıcı rol oynayıb.

Qordon Braun Britaniyada baş nazir Qordon Braun (Gordon Brown) hökümətin tərkibində dəyişikliklər edir. Çoxları üçün təəccüblü görünən addım ataraq o, Avropa İttifaqının Ticarət Komissarı Piter Mandelsonu (Peter Mandelson) yenidən hökümət işinə qaytarır. Piter Mandelsonu keçmiş baş nazir Toni Bleyerin (Tony Blair) yaxın müttəfiqlərindən biri, lakin indiki baş nazirə yaxın olmayan bir fiqur kimi görürlər. Qordon Braun həmçinin Britaniyanın yeni Müdafiə nazirini də təyin edib. Piter Mandelsonun hökümətin tərkibinə qaytarılması şok-xəbər kimi qarşılanıb. Çünki o, həm hakim Leyborist partiyasında, həm də partiya xaricində ziddiyyətli fiqur kimi tanınırdı. Bundan əvvəl Piter Mandelson hökümətin tərkibindən iki dəfə istefa verməyə məcbur edilmişdi. Baş nazir Qordon Braunla sıx dostluq münasibətləri olmasa da, Piter Mandelson beynəlxalq ticarət sahəsində əhəmiyyətli təcrübəyə malikdir. Onun yeni kabinet tərkibində icra edəcəyi rollardan biri də məhz bu sahəyə aid olacaq. Digər tərəfdən P.Mandelsonun hökümətə qayıdışı baş nazir Qordon Braunun Leyborist partiyasının müxtəlif qanadlarını bir-birnə yaxınlaşdırmaq cəhdi də ola bilər. Ümumiyyətlə, cənab Braun hökümətdə iqtisadiyyat komandasını gücləndirmək niyyətindədir. O, müdafiə naziri Des Braunu (Des Browne) Con Hatonla (John Hutton) əvəzləyir

6. Yunanlar

Yunanlar (yun. Έλληνες - ellines) - Cənub-Şərqi Avropada etnos.

Ümumi sayı 14-19 milyon nəfərdir. Əsasən Yunanıstanda və Kiprdə yaşayırlar. Əksəriyyət yunan dilini ana dili sayır. Aralıq dəniz yanı ölkələrdə, həmçinin Amerika Birləşmiş Ştatlarında, Almaniyada, Kanadada və Avstraliyada böyük yunan icmaları mövcuddur. Yunanların əksəriyəti məşriqi məsihiliyə etiqad edir, lakin aralarında müsəlmanlar və aləmi məsihilər də var.

Yazıları

Yunanlılar Finikiya əlifbasını qəbul etməzdən əvvəl Girit və Kipr kimi iki növ yazı mövcud idi. Bununla birlikdə, hər iki növ də zamanla dəyişdirildi, qəbul edildi və dəyişdirildi (samitləri ifadə edən bir sıra hərflərin fonetik mənası səsli səslərə dəyişdirildi) Finikiya yazısı ilə. Vahid Yunan əlifbası olduqca gec ortaya çıxdı - uzun müddət bir neçə əlifba var idi - İon (İonya), Afina (Attica), Argos (Argolis), Korint. Makedoniyalı Lagid qəbiləsi Misir hökmdarları sülaləsinə çevrildikdən sonra Yunan yazıları Kopt yazılarının təməlini atan Misirin rəsmi yazı sisteminə çevrildi. Koine, Xristian Kilsəsinin rəsmi dilinə çevrildiyi üçün, Yunan əlifbası Xristian Kilsəsinin rəsmi yazısı oldu. Xristianlığı Qotlar və Slavlar qəbul etdikdən sonra, Yunan yazıları Qotlar, Bolqarlar, Serblər, Ruslar kilsələrinin rəsmi ssenarisi oldu və Gotik yazısı, Kiril və Qlagolitiklərin əsasını qoydu.

Din

Dünyanın başqa xalqları kimi, yunanlar da təbiət hadisələrinin səbəbini bilmir, ondan qorxurdular. Onlar ilahları insan cildində və insanlar kimi təsvir edirdilər. Belə ki, ilahların cinsiyyəti var idi (ilah və ilahələr), onlar insanlar kimi sevir, nifrət edir, inciyir, döyüşür, qorxur, ehtiraslanırdılar. Hətta ilah və ilahələrin arasında insanlarda olduğu kimi iş bölgüsü də var idi. Təbiəti tanrılar və ilahələr idarə edirlər.

Rəvayətə görə, baş tanrı Zevs, Poseydon və Aid dünyanı öz aralarında bölüşdürmüşlər. Zevs yer və göyün, Poseydon dənizin, Aid isə yeraltı padşahlığın tanrısı idi. Zevsin iradəsi ilə şimşək çaxır, yağış yağırdı. Apollon işıq və incəsənət tanrısı idi. Günəş tanrısı Helios qızıl arabası ilə səfərə çıxanda gün başlanır. Münbitlik tanrısı Demetra idi. Onun qızı Persefonanı Aid oğurlayır. Onu anasının yanına buraxmır. Demetra kədərlənir. Hər şey solur, təbiət təravətini itirir. Zevs Aiddən xahiş edir ki, Persefonanı bir neçə ay anasının yanına buraxsın. Qız anasının yanına gələndə yaz gəlir, yeraltı dünyaya gedəndə anası kədərləndiyinə görə qış gəlir. "Demetra və Persefona" əfsanəsi də buradan yaranmışdı.

Yunanlar meşə tanrılarını satirlər, bulaq tanrılarını nimfalar adlandırırdılar. Yunanlarda əkinçilik, maldarlıq, ovçuluq, sənətkarlıq və.s. sahələr yarandıqca onları himayə edən tanrılar da yaradılırdı. Dionis şərabçılıq, Hefest dəmirçilik, Hermes ticarət tanrısı idi. Afina müdriklik və müharibə tanrısı idi.

Yunanlar belə güman edirdilər ki, tanrılar ən yüksək dağ olan Olimpdə yaşayırlar. Onları Olimp tanrıları adlandırırdılar. Prometey insan azadlığı uğrunda mübarizə aparırdı. Tanrılar odun, sənətin sirlərini insanlardan gizlədirdilər. Prometey isə insanlara ağıl, idrak vermiş, insanlara hesab, sənət öyrətmişdir. Zevsin əmri ilə Hefest Prometeyi Qafqaz dağlarında yalçın qayaya zəncirləyir. Zevsin göndərdiyi qartal onun ciyərinin bir hissəsini hər gün qoparır. Hər gün ciyər bərpa olunur. Prometey bu dəhşətə dözür, amma Zevslə barışmır. Buradan da "Prometey" əfsanəsi yaranmışdır.

Elm

Qədim yunanlar onlara qədər şərqdə yaranmış elmi mənimsədilər, təbiət üzərində müşahidələr apardılar. Bir çox ölkələrə səyahət etdilər və təbiət haqqında elmi inkişaf etdirdilər. E.ə. VII-VI əsrlərdə Milet şəhəri və Egey dənizinin şərqində yerləşən İoniya vilayətindəki şəhərlər elm mərkəzlərinə çevrildi. İoniya alimləri təbiət hadisələrini izah etməyə, onların səbəblərini öyrənməyə çalışır, dünyanın mənşəyini də izah etməyə cəhd göstərirdilər. Bir qrup alimlər təbiətin başlanğıcını suda, bəziləri havada, torpaqda, digərləri odda görürdülər.

E.ə. V əsrdə yunan elminin mərkəzi Afina idi. Burada Demo krit (e.ə. 460-370) İoniya alimlərinin işini davam etdirdi. O, belə bir fikir söyləmişdir ki, bütün dünya ən xırda zərrəciklərdən atomlardan ibarətdir. Demokrit insanlarda ruhun ölməzliyini inkar edirdi. O, dinin yaranmasının səbəbini insanların təbiət hadisələri qarşısında aciz qalmaları və qorxusu ilə izah edirdi. Demokrit materialist olduğuna görə onu cəzalandırmaq istəyirdilər. Demokritin ardıcılı Hippokrat (e.ə. 460-377) idi. Onun fikrincə, həkim xəstənin bədənində xəstəliyə qarşı müqaviməti artırmalıdır. Onun tibb elminin inkişafında böyük xidməti olmuşdur. Həkimin mənəvi davranış normaları olan "Hippokrat andı"onun adı ilə bağlıdır.

Aristotel (e.ə. 384-322) qeyri-adi biliyə malik alim idi. İsgəndərin müəllimi olmuşdu. Şərqdə Aristotelə Ərəstun deyirlər.O, bütün bilikləri ayrı-ayn sahələrə böldü, elmlərə ad verdi: botanika yunanca "bitki", fizika-"təbiət", poIitika-"dövlət" sözlərindən götürülmüşdür. Buna görə də ona birinci müəllim deyirlər. Aristotel hesab edirdi ki, Yer kürə şəklindədir, dünyanın mərkəzində yerləşir, Günəş və ulduzlar isə onun ətrafında fırlanır.

Yunanıstanda tarix elminin əsası e.ə. V əsrdə qoyulmuşdur. Həmin dövrdə yunan tarixçisi Herodot (e.ə. təqribən 490-425) "Tarix" əsərini yazmış, Plateya vuruşmasına qədər olan dövr haqqında məlumat vermişdi. Bu kitab Yunanıstan, Ön Asiya və Misirin, o cümlədən, Azərbaycanın tarixini öyrənmək üçün qiymətli mənbədir. Bu əsərdə İran-yunan müharibəsində iştirak edən bütün xalqlar haqqında tarixi, etnoqrafik materiallar şərh olunmuşdu. Midiya əfsanələrini ilk dəfə Herodot yazıya almışdır. Kitabda Azərbaycan ərazisində yaşayan xalqlar barədə maraqlı faktlar var. Siseron onu "tarixin atası" adlandırmışdı.