Bitumli bog`lovchilar asfalt beton Reja

Bitumli bog`lovchilar asfalt beton

Reja:

1. 
   Tabiiy bitumlar
   
2. 
   Bitumlar tarkibi va tuzilishi
   
3. 
   Bitumlarning xossalari
   

Tabiiy bitumli va qatron bino va inshootlar quriHshidi qadimdan vcrosti qismini, yog'och konstruksiyalami himovalaslida ishlatilgan.Ular Misr. Vavilon, Gretsiya, Markaziy Osiyo qadimgi shaharlarida ishlaiilgani arxeologlar tomonidan topilgan. X IX asr o'rtalaridan boshlab neft qazib chiqarish rivojlangach. neft bitumlari olish va ular asosida turli qurilish materiallari ishlab chiqarish kengavgan. Bitumli materiallarga tabiiy bitumlar, asfalt jinslari. neft bitumlari va gudron kiradi. Tabiiy bitumlar — qovushoq suyuqlik yoki qattiq modda uglcvodorod birikmalari va nometall hosilalar aralashmalaridan iborat. Tabiiy bitumlar neftni yer qatlamlarida tabiiy oksidlanishi (polimerlamshi) natijasida hosil bo'lgan; rangi qora yoki to‘q jigar rang bo4adi. Ular ueft konlari aLrofida toza holda yerosti ko'ilari va linzalari sifatida hamda ko'p hollarda cho'kindi tog' jinslariga tohaktoshlar. qumtoshlar) shimilgan holatda uchrardi. Tabii\ bitum kamchil bo'lgani uchun qurilishda bitum loklari sffhtida

ishlatiladi.

Asfalt jinslari — tabiiy biium shimilgan ohaktosh. dolomit, qumtosh va sh.k.lardir. Ulardan bitum ajratib olinadi yoki jinslar maydalanib, asfalt kukuni ko'rinishida qorishmalar va betonlar tayyorlashda ishlatiladi. Neft (sun’iy ) bitumlari — neft xomasliyosim organik sintez jarayonidan hosil bo'ladigan mahsulotlardir. N “ f'ni qayta ishlash tc-Miologiyasiga qarab bitumlar quyidagi turlarga bo'linadi: neftdan (gudrondan) benzin, kerosin va moylar haydash yo‘li bilan olingan qoldiq bitumlar; gudronga maxsus apparatlarda havo puflab (oksidlab) olingan ol.sidlangan bitumlar; neft va neft moylarini yuqori haroratda krekinglanishi (pftrchalanishi) natijasida hosil bo'lgan kreking bitumlar. Qatron tosh ko'mir, vog'och. torf, slanes va sh.k.lar havosiz muhitda quruq haydash natijasida hos.l bo'Iadi. Bitum va qatronni polimerlar rezina. dispers armaturalar va sh.k. kiritib xossalari yaxshilanadi Bitiimning elementar tarkibi quyidagicha: uglcrod 70-80%, vodorod 10— 15е?, oltingugurt 2—9%, к i si о rod 1—5%, azot 0—2￡6. Ular uglevodorod radikalkm va uhirni oltingugurt. kislorod va azot I I birikmalari ko'rinishida boiadi

Bitum tarkibidagi asfaltenlardcrn smolalar va moylar bitum ning barcha \ususiyatlarini belgilaydi. Ular yuqori molekulali uglevodorodlar va ularning hosilalaridan iborai bo'lgan moickular niassasi 1000—5000. zichligi 1 g/sm1 dan yuqori moddalar. Asfaltenlar tarkibida karbenlar, meylarda va organik erituvchilarda crimavdigaii karboidlar bo'Iadi. Bitummng qmtiq qismini uglevodorodlar - patafinlar ham tashkil etadi.

Smolalar molekular massasi 500—1000. zichiig. 1 g/sm1 atrofida bo'lgan to'q jigarrangli amort’ moddalardir.

Aloylar molekular massasi 100—500, zichligi 1 g/sm’ gacha bo'lgan uglevodorodla’dan iborat moddalardir. Bitum tarkibi jihntidan kolloid sistema bo'lib. asfaltenlar. smolalar va moylarda fl'ispersiya holatida bo'Iadi. Bitum tarkibida asfaltenlar (18—20 mkm) vadrolar hosil qiladi, atrofida esa smolalar va niovlardan qobiqlar joylashgan. Bnum tarkibida asfaltenlar ko'p qismni tashkil etsa. Uning qattiqligi. yumshash harorati va mo'rthgi yuqori bo laoi. Moylar va smolalar ko'p qismni tashkil qilsa, aL>incha bitum yumshoq va tez eruvchan bo'Iadi. Moylar va sinolalarning molekular massasi past bo'lsa, bitumning plastikligi yuqori bo‘ladi. Bitum tarkibida patafin miqdorii.ing 5% ortishi past haroratlarda mo'rtligini oshiradi. Fizik xossalari. Bitumlar zichligi tarkibiga qarab 0,8—1.3 g/sm1. Bitumning issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsiyenti 0,5—0,6 W/(m'“C); issiqlik sig'imi 1.8—1,97 kJ/(kg °C); inuhit h arorati 25‘C bo'lganda hajmiy issiqdan kengayish koeffitsiyenti (5*10"* - 8 I0 “ ) °C _I. Bitum 160 °C haroratda 5 soat davomida qizdirilganda, massasi

1% gacha kamayishi haroratga bardoshligini belgilaydi. Bitumning o‘z-o‘zidan chaqnash harorati 230—240 °C. Bitum tarkibida massa bo‘yicha 0,2-0,3% suvda eruvchan moddalar bo‘ lib, bitum asosida olingan materiallarning suvga chidamliligini belgilaydi. Bitum elektr izolatordir

Fizik-kimyoviy xossalari. Bitumning sirt tarangligi 20—25 °C haroratda 25—35 eig/sm2. Bitum tarkibida sirt-aktiv polar komponentlar miqdori- uning mineral kukunlar, mayda va yirik to'ldirgichlar bilan yopishishini belgilaydi. Bitum ohaktosh, dolomite kukunlan bilan mustahkam xemosorbsion bog'lar hosil qiladi. Bunda Ca2~ va Mg2+ kationlari yuqori darajada adsorbsion aktiv markazlar vazifasini o‘tavdi. Quyosh nuri va kislorod ta’sirida eskiradi hamda xossalari o'zgaradi: bitum tarkibida moylar va smolalar kamavadi. mo'rtligi ortadi. Kimyoviy xossalari. Bitum asosidagi materiallar 45% gacha konsentratsiyali ishqorlar. fosfor kislotalari (85% gacha). Sulfat kislotalari (50% gacha), xlorid kislotasi (25% gacha) va uksus kislotasiga (10% gacha) ehidamli bo'Iadi. Bitumli materiallar azot oksidlari muhiilariga chidamsiz bo'Iadi. Ular asosida temirbeton, metall, yog'och konstruksiyalar gidroizolyalanadi. Fizik-mexanik xossalari. Bitumlarning sifati va ishlatilish sohalari qovushqoqligi (qattiqligi), cho'ziluvchanligi va yumshash hararotiga bog'liq. Bitumning qovushqoqligi ≪penetrometr≫ asbobi yordamida ignaning botish chuqurligi bilan o'lchanadi. Bitumning yumshash harorati ≪halqa va shar≫ asbobi yordamida aniqlanadi. Bu usuida halqa ichiga to'ldirilgan bitum ustiga qo'yilgan shar idishdagi suv isitilishi natijasida xususiy massasi ta'sirida halqa ichidan o'tadi; aynan ushbu holatda belgilangan suvning harorati

bitumning yumshash haroratini bildiradi. B.tumning cho'ziluvchanligi ≪duktilometr≫ asbobida aniqlanadi. 25°C haroratda uzilish paytigaeha cho'/ilish uzunligi (sm hisobida) bitumning cho*/iluvchanlik ко rsatkichi hisoblanadi. Uning chaqnash liarorali bitum maxsus asbobda qi/dirilganda muayyan haroratda o‘z-o‘zidan alangnlanhhi bilan belgilanadi Bitumga marka uning qovushqoqligi. jumslmsh harorati va clio*zikivchanligi bo‘yicha beriladi.

Neft bitumlari og‘och bochkalarda. bidonlardfi, faner oki mctall-fancr barabanlarda, qog'o qoplarda tashiladi. Katta miqdordagi bitumlar isitish qurilmatari bilan jihozlangan temir yo'l sisternalarida yoki platformalarda tashiladi. itumlar maxsus yopiq omborxoiularda yoki quyosh nuri va yog'in-sochindan himoyalangan bostirmalarda saqlanadi. Qurilish bitumlari sfalt qorishmalar betonlar, mistikalar, emulsiyalar va boshqa kompoziurion materiallar tayyorlashda ishlatiladi. Tombop bitumlar tomgidroizolatsivasi va tombop o‘rama materiallar olishda asos (karton,asbest karton) yumshoq bitumlarga shimdiriladi. qattiq bitumlaresa vuzasiga sepiladi. Yo l bitumlari, adosan, avtomobil yo'llari vaaerodrom qoplamalari qurilishida ishlatiladi.