Böyük Qafqazın Cənub Ətəklərində Meşə Siçanlarının (Sylvaemus, Rodentia) Parazit Faunasının Epizootoloji Və Epidemioloji Xarakteristikası
Yüklə 79,66 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- C.Ə. Nəcəfov¹*, Q.H. Fətəliyev², Q.O. Hüseynova¹
- Böyük Qafqazın cənub ətəklərində, ilk dəfə olaraq meşə siçanlarının parazitfaunası öyrənilmiş və
- NƏTİCƏLƏR VƏ ONLARIN MÜZAKİRƏSİ
- Cədvəl 1.
- Высоцкая С.О., Даниел М.К.
- Гаджиев А.Т., Мустафаева З.А., Дубовченко Т.А.
- Мусаев М.А., Вейсов А.М.
- Фаталиев Г.Г.
- Эпизоотологическая И Эпидемиологическая Характеристика Лесной Мыши На Южном Склоне Большого Кавказа
- The Epizootological And The Epidemiological Characteristics Of The Parasite Fauna Of The Forest Mice (Sylvaemus, Rodentia) On The South Slopes Of The Big Caucasus
|
АМЕА-nın Xəbərləri (biologiya və tibb elmləri), cild 71, №1, səh. 77-80 (2016)
77 Böyük Qafqazın Cənub Ətəklərində Meşə Siçanlarının (Sylvaemus, Rodentia) Parazit Faunasının Epizootoloji Və Epidemioloji Xarakteristikası C.Ə. Nəcəfov¹*, Q.H. Fətəliyev², Q.O. Hüseynova¹ ¹Azərbaycan Tibb Universiteti, Bakıxanov küçəsi, 23, Bakı AZ 1022,Azərbaycan; *E-mail:canbaxish@ gmail.com ²AMEA Zoologiya İnstitutu, A.Abbaszadə küç., 504-cü məhəllə, Bakı AZ 1073, Azərbaycan
onlarda 43 növ parazit aşkar edilmişdir. Bu parazitlərin 22 növü helmint, 6 növü birə, 7 növü gənə, 8 növü isə koksididir. Ümumilikdə, meşə sicanlarının helmintlə yoluxma ekstensivliyi 73,7%, gənələrlə yoluxma ekstensivliyi 56,4%, birələrlə yoluxması 61,7%, koksidilərlə yoluxması 47,2% təşkil etmişdir. Aşkar edilmiş parazitlərdən helmintlərin 7 növü, koksidilərin isə 2 növü, ektoparazitlərin 8 növü insan və ev heyvanlarını müxtəlif xəstəliklərə yoluxdurur. Ona görə də epizootoloji və epidemioloji cəhətdən ekosistemdə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Açar sözlər: Meşə siçanları, helmint, gənə, birə, koksidi, fauna, epizootologiya, epidemiologiya
GİRİŞ
Meşə siçanları təbii biosenozun qida zəncirin- də mühüm əhəmiyyət kəsb edərək vəhşi və əhli ət- yeyən heyvanların qidasını təşkil edir. Meşə siçan- ları Azərbaycanın müxtəlif landşaftlarında geniş yayılaraq 200 m-dən 700 m-ə qədər miqrasiya et- diklərindən və yaşayış məskənlərinə də daxil olduq- larından insan sağlamlığı üçün də daim potensial təhlükə mənbəyi sayılırlar. Yaşayış məskənlərinə qədər miqrasiya edən meşə siçanları ətraf mühiti təhlükəli parazit və onun yumurtaları ilə çirkləndirərək insan və ev heyvan- larını müxəlif növ parazitlərlə yoluxdurmaq təh- lükəsi yaradırlar. Meşə siçanları tulyaremiya, leptospiroz, tif, qızılyel kimi infeksion, eləcədə piroplazmoz, meso- cestoidoz, alveokokkoz, koksidioz, trixinel-lyoz, gənə ensefaliti kimi epidemioloji xəstəliklərin də əsas və aralıq sahibi olmaqla bərabər, həm də on- ların təbii daşıyıcıları və ötürücüləridirlər. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, meşə siçan- larının ektoparazitlərinin özləri – gənə və birələr ayrılıqda sanitariya cəhətdən mühüm əhəmiyyətə malik olub, bəzi başlıca helmintoz törədicilərinin ev heyvanlarına və insanlara ötürülməsində, sinantrop ocaqlıqların yaranmasında, transmissiv xəstəliklərin yayılmasında yoluxma mənbəyi kimi mühüm rol oynayır. Epizootoloji və epidemioloji cəhətədn xüsusi əhəmiyyət kəsb etməsinə baxmayaraq, meşə siçan- larının parazit faunası (helmintləri, ektoparazitləri və koksidiləri) kifayət qədər öyrənilməmiş, təhlü- kəli parazitlərin isə epizootoloji və epidemioloji əhəmiyyəti müəyyən edilməmişdir. Yalnız bir sıra tədqiqatçılar tərəfindən ayrı-ayrılıqda meşə siçan- larının parazitlərinin öyrənilməsinə aid bəzi məlumatlar verilmişdir (Abusəlimov, 1963; Mul- yarskaya, 1978; Musayev və Veysov, 1965; Haci- yev, 1988; Fətəliyev, 2009). Azərbaycanın bəzi rayonlarında aparılmış bu tədqiqat işlərindən çox uzun müddət keçdiyindən və bu işlər məqsədyönlü aparılmadığından alınan nəticələr meşə siçanının bisoenozda oynadığı rolu müəyyən etməyə imkan verir. Bu baxımdan Böyük Qafqazın cənub ətəklə- rinin müxtəlif landşaftları üzrə geniş yayılmış meşə siçanlarının parazit faunası və onun epizootoloji və epidemioloji əhəmiyyətinin müəyyən edilməsinin həm elmi, həm də praktiki əhəmiyyəti vardır. Ona görə də bu tədqiqatın aparılması müasir dövr üçün aktual olub, məqsədəuyğundur.
MATERİAL VƏ METODLAR
Böyük Qafqazın cənub ətəklərində meşə siçan- larının parazit faunasını öyrənmək məqsədilə ərazi- nin müxtəlif landşaftlarından əldə edilmiş 131 meşə siçanları müvafiq üsullarla-THY, kompressor, Fülliborn-Darlinq üsulları ilə tədqiq edilmişdir (Skryabin, 1928; Vısotskaya, 1973). Parazit fauna- nın növ tərkibini təyin etmək üçün helmintlərdən - sestodları rəngləmə üsulu ilə, nematodlardan isə müvəqqəti preparat hazırlanır. Gənə və birələr 2 kompressor şüşəsi arasında sıxılaraq mikroskop altında morfoloji əlamətlərə görə növlər təyin edilir. Koksidlər isə- nəcis nümunələri su ilə qarıçdırılıb, sentrofuqada 5 dəq. fırladıldıqdan sonra 1 damla əşya şüşəsi üzərinə qoyulub, mikroskop altında 1 görüş dairəsində görünən oosistalara görə koksidi növləri təyin edilir.
Nəcəfov və b. 78
NƏTİCƏLƏR VƏ ONLARIN MÜZAKİRƏSİ
Tədqiqat nəticəsində meşə siçanlarında 43 növ parazit aşkar edilmişdir. Bu parazitlərin 22 növü helmint, 6 növü birə, 7 növü gənə, 8 növü isə kok- siddir.Aşkar edilmiş parazitlər meşə siçanlarının parazit faunasının tərkib hissəsini təşkil edir. Ümu- milikdə, meşə siçanlarının helmintlə yoluxması 73,7%, gənələrlə yoluxması 56,4%, birələrlə yolux- ması 61,7%, koksidilərlə yoluxması isə 47,2% təşkil etmişdir (Cədvəl 1). Cədvəldən göründüyü kimi, meşə siçanlarında helmintlərdən H.diminuta (73%), H.taeniaeformis (65,6%), H.polygyrus (64,8%), M.lineatus (60,3%); birələrdən A.schelkovnikovi (74,1%), A.rossica (55,5%); gənələrdən A.glasgowi (74,8%), İ.reducor-
(51,9%) yüksək ekstensivlik və intensivliklə geniş yayılmışdır.
Cədvəl 1. Meşə siçanlarında aşkar edilmiş parazitlərin növ tərkibi Paraziitlərin adları Yoluxmuşdur Yoluxmanın ekstensivliyi (%-lə ) Yoluxmanın intensivliyi (-dən -dək) Helmintlərin ümumi sayı Helmintlər Brachylaemus recurvus Dujardin, 1845 24 – 5
20,8 3 – 7
21 Catenotaenia pusilla Goeze, 1782 131 – 69 52,6 5 – 9
145 Hymenolepis diminuta Rudolphi, 1819 131 – 96 73,2 2 – 6
297 Hydatigera taeniaeformis Lamark, 1861 131 – 86 65,6 2 – 4
194 Alveococcus multilocularis Abulatse, 1960 93 – 13
13,9 1 – 4
42 Mesocestoides lineatus Railliet, 1893 131 – 79 60,3 1 – 5
186 Moniliformis moniliformis Bremser, 1811 64 – 11
17,1 1 – 3
19 Trichocephalus muris Schrank, 1788 131 – 45 35,2 5 – 12
186 Tr. Carlieri Gedoelist, 1916 107 – 39 36,4 7 – 14
97 Hepaticola hepatica Hall, 1916 131 – 66 50,4 5 – 9
167 Heliqmosomoides laevus Dujardin, 1845 47-14
29,8 2 – 6
33 H. polygyrus Dujardin, 1845 131 – 84 64,8 4 – 9
236 H. yorkei Schulz, 1926 43 – 18
41,8 3 – 7
78 Heligmosomum costellatum, Dujardin, 1845 60 – 26
43,3 2 – 5
61 Syphacia obvelata Rudolphi, 1802 131 – 69 52,6 12 – 25
216 Syphaciurus rodenti Erkulov, 1975 43 – 19
44,1 7 -14
85 Aspicularis asiatica Schulz, 1927 131 – 57 43,5 4 – 20
146 A.kazakstanica Nasarova et Sweschnikova, 1930 107 – 46 42,7 3 – 21
97 A.schulzi Popow et nazarova, 1936 107 – 41 38,1 5 – 19
92 Gongylonema neoplasticum Fibiger et Ditlevsen, 1914 107 – 33 30,6 3 – 7
58 Rictularia caucasica Schulz, 1927 131 – 48 36,6 5 – 9
89 Mastophorus muris Diesing, 1853 24 – 9
37,5 4 - 7
48 B i r ə l ə r Myoxopsylla jordani Ioff et Arg., 1934 34
25,7 1 - 4
29 Ceratophyllus fasciatus Bock, 1800 68
51,6 2 - 7
78 C.consimiles Wagn, 1898 57
43,5 3 - 8
98 Frontopsylla elata caucasica Ioff et Arg., 1934 25
19,1 1 - 2
35 Amphipsylla rossica Wagn, 1912 71 - 39
55,5 2 - 4
41 A.schelkovnikovi Wagn, 1909 97
74,1 3 - 8
131 G ə n ə l ə r Miyatrombicula talyzini Esoensis Salsa et Ogata, 1953 43
32,8 1 - 2
29 M. barbatulus Mulyarskaya, 1978 60 - 19
31,6 1 - 2
21 Eltonella crinita Schluger, 1966 81
61,8 3 - 5
85 Androlaelaps glasgowi Ewing, 1925 98
74,8 2 - 11
98 İxodes reducorzevi Olenev, 1927 93
71,3 4 - 7
96 İxodes laguri Olenev, 1929 59
45,1 1 - 3
41 Dermacentor marginatus Sulzer, 1776 76
58,1 3 - 7
89 K o k s i d i l ə r Eimeria divichinica Musayev et Veysow, 1963 68
51,9 4 - 25
270 E. badamlinica 28
21,3 2 - 11
60 E.gomurica 21
16,1 2 - 9
41 E.jerfinica 24
18,3 2 - 17
71 E.muris Valerio, 1932 23
17,5 3 - 7
41 E. sylvatica Prasad, 1960 34
25,8 3 - 18
128 E.gumbaschica Musayev et Veysow, 1963 19
14,5 1 - 9
29 E.zaurica Musayev et Veysow, 1963 17
12,8 1 - 3
21
Böyük Qafqazın Cənub Ətəklərində
79 Helmintlərdən B.recurvus, H.laevus, H.yorkei, M.muris, S.rodenti; birələrdən F.elata caucasica, M.jordani; gənələrdən M.barbatulus; koksidilərdən E.zaurica landşaftlarda areal daxilində məhdud yayılmışdır. Ümumilikdə, meşə siçanlarının helmintlərlə yoluxma ekstensivliyi 73,7%, gənələrlə yoluxması 56,4%, birələrlə yoluxmsı 61,7%, koksidlərlə yo- luxması isə 47,2% təşkil etmişdir. Meşə siçanları arasında parazitlərin belə fərqli yayılma qanunauyğunluğu birbaşa landşaftların bioekoloji xüsusiyyətlərindən, xüsusilə meşə siçan- larının sıxlığından, landşaftlarda mövcud olan ara- lıq sahiblərindən, birə və gənələrin inkişafı və ya- yılması üçün lazım olan optimal iqlim şəraitinin və yuvalarının nəmişliyinin çox olmasından və s. amil- lərin təsirindən irəli gəlir. Belə ki, gənə və birələrin meşə siçanları arasında yayılması onların sıxlığın- dan, bir-biri ilə təmasından, məskunlaşdığı yuvala- rın xüsusiyyətlərindən asılıdır. Helmintlərin yumur- taları ərazidə geniş yayıldiğından meşə siçanlarının asanlıqla yoluxması baş verir. Birə və gənələr meşə siçanlarının bir-biri ilə yaxın təmasından asanlıqla birindən digərinə keçirlər. Koksidilər isə sanitariya cəhətdən çox natəmiz yerlərdə, yuvaların nəmişliyi çox, heyvanların sıxlığı yüksək olduqda meşə si- çanları arasında yüksək ekstensivlik və intensivliklə yayılırlar. Digər tərəfdən də meşə siçanları daim özləri-özlərini təkrarən yoluxdururlar. Tədqiqat zamanı meşə siçanlarında aşkar edil- miş parazitlər epizootoloji və epidemioloji cəhətdən hər biri ayrı-ayrılıqda təhlil edilərkən müəyyən edildi ki, 7 növ helmint (H.diminuta, S.obvelata, A.multilocularis, H.taeniaeformis, M.lineatus, H.hepatica, G.neoplasticum), 2 növ koksidi (E.divichinica, E.sylvatica), 4 növ birə (C.fasciatus, C consimiles, F.elata caucasica, A.rossica), 4 növ gənə (A.glasgowi, İ.reducorzevi, İ.laguri, D.mar- ginatus) insan və ev heyvanlarını yoluxduraraq epizootoloji, epidemioloji əhəmiyyət kəsb edir və ekosistemdə mühüm rol oynayır. Helmintlərdən
loji; H.taeniaeformis, A.multilo-cularis, M.lineatus, H.hepatica isə həm epizo-otoloji, həm də epidemio- loji, G.neoplasticum isə qoyunlar üçün epizootoloji əhəmiyyət kəsb edir. Birələrdən C.fasciatus, C.consimiles, F.elata caucasica, A.rossica- taun infecsion xəstəliyinin ötürülməsində epizootoloji və epidemioloji əhəmiy- yət kəsb edir. Gənələrdən A.glasgowi-nefro-nefrit və tulyare- miyanın, İ.reducorzevi-tulyaremiya və rikketsiozun;
cısı olub epizootoloji və epidemioloji əhəmiyyət kəsb edir. Dermacentor marginatus isə at və itlərdə piroplazmoz, titrətmə, gənə ensefalitinin ötürücüsü olub, yalnız epizootoloji əhəmiyyət kəsb edir. Koksidilərdən E.divichinica, E.sylvatica epizo- otoloji əhəmiyyət kəsb edir. Beləliklə, bir sıra səbəblərdən müxtəlif land- şaftlara və insan məskənlərinə miqrasiya edən meşə siçanlarının sıxlığı artdığından helmintlər, gənə, birə və koksidlər birindən digərinə asanlıqla keçir. Təkrari yoluxmalar nəticəsində meşə siçanları ara- sında daim paraztlərin mübadiləsi gedir və göstə- rilən ərazilərda həmişə yoluxma mənbəyi saxlanı- laraq parazitar ocaqlıqlar əmələ gəlir. Meşə siçanlarının parazit faunasının öyrənil- məsinin elmi, nəzəri əhəmiyyəti ilə yanaşı mühüm praktiki əhəmiyyəti də vardır. Parazitlərin meşə si- çanları arasında yayılma səbəblərini, onların epi- zoo,-epidemioloji əhəmiyyətini müəyyən etməklə onlara və yaranmış parazitoloji ocaqlara qarşı effektli kompleks mübarizə tədbirlərini təşkil etmək olar. Ona görə də yeni yaranmış ocaqlıqlara, epizo- otoloji və epidemioloji əhəmiyyət kəsb edən pa- razitlərə qarşı müvafiq mübarızə tədbirlərinin təş- kil edilərək müvafiq yerlərdə tətbiq edilməsi günün qarşıda duran təxirəsalınmaz vacib məsələlərindən biridir.
NƏTİCƏLƏR
1. Böyük Qafqazın cənub ətəklərində ilk dəfə ola- raq meşə siçanlarının parazitfaunası öyrənilmiş və onlarda 43 növ parazit aşkar edilmişdir. Pa- razitlərin 22 növü helmint, 6 növü birə, 7 növü gənə, 8növü isə koksiddir. Ümumilikdə, meşə sicanlarının helmintlə yoluxma ekstensivliyi 73,7%, gənələrlə yoluxma ekstensivliyi 56,4%, birələrlə yoluxması 61,7%, koksidilərlə yolux- ması 47,2% təşkil etmişdir. 2.
zitin insan və ev heyvanlarını yoluxdurmaq üçün potensial təhlükə törətdikləri müəyyən edilmiş- dir. Bu parazitlərin 7 növü helmint (H.diminuta,
ektoparazit (C.fasciatus, C.consimilis, F.elata caucasica, A.rossica, İ.reducorzevi, İ.laguri, A.glasgowi, D.marginatus), 2 növü isə koksid- dir (E.divichinica, E.sylvatica).
ƏDƏBİYYAT
гемоспоридиозы сельскохозяйственных жи- вотных. Баку: Азернешр, 127 с. (на азерб. яз.). Высоцкая С.О., Даниел М.К. (1973) Методы паразитологических исследований. Л.: 70 с. Nəcəfov və b. 80
Гаджиев А.Т., Мустафаева З.А., Дубовченко Т.А. (1988) Эктопаразиты и кровососы поз- воночных животных Азербайджана (каталог). Баку: Элм, 234 с.
байджана. Матер-ы 1-ой Закавказск. конф. по общей паразитологии. Тбилиси: Мецниереба, с.156-162.
грызунов ССС. Баку: АН АзССР, с. 76-83. Скрябин К.И. (1928) Методы полных гельмин- тологических вскрытий позвоночных, включая человека. М. МГУ, 45 с.
нов (Rodentia) Азербайджана и пути ее фор- мирования. Юг России: Экология, развитие,
На Южном Склоне Большого Кавказа Дж.А. Наджафов¸ Г.Г. Фаталиев¸ Г.О. Гусейнова Впервые при изучении фауны паразитов на южном склоне Большого Кавказа у лесной мыши было обнаружено 43 вида паразитов. Из них 22 вида - гельминты, 6 видов- блохи, 7 видов- клещи, 8 видов- кокциды. В целом, процент экстенсивности зараженных гельминтами составляет 73,7 %, клещами 56,4%, блохами 61,7 %, кокцидами 47,2 %. Выявленные из паразитов -7 видов гельминты, из эктопа- разитов- 8 видов, из кокцидов- 2 вида являются переносчиками различных заболеваний. Они¸ заражая человека и животных¸ играют важную роль в экосистеме и имеют важное эпизоотологическое и эпи- демиологическое значение.
The Epizootological And The Epidemiological Characteristics Of The Parasite Fauna Of The Forest Mice (Sylvaemus, Rodentia) On The South Slopes Of The Big Caucasus D.A. Nadjafov, Q.H. Fataliev, Q.O. Huseynova
Parasite fauna of forest mice has been studied for the first time on the South slopes of the Big Caucasus and 43 parasite species have been identified. Twenty two of them appeared to be helminths, six were fleas, seven were flares and eight were coccidia. In general, extensiveness of infections with helminths, flares, fleas and coccidia were 73.7%, 56.4%, 61.7%, and 47.2%, respectively. Among detected parasites 7 helminth, 2 coccidium and 8 ecoparasite species cause various diseases in human and domestic animals. Therefore, they are of great epizootiological and epidemiological importance.
Yüklə 79,66 Kb. Dostları ilə paylaş:
|