Canan Dağ,* Nurhan Özalp
Yüklə 154,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Canan Dağ,* Nurhan Özalp Pedodonti Anabilim Dalı, Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, Ankara, Türkiye Ö ZET Günümüzde, toplum ağız diş sağlığını korumak amacıyla pek çok çürük önleyici program üzerinde çalışılmaktadır. Bu programlar bireysel veya toplumsal düzeydedir. Ancak topluma yönelik çürük önleyici programların uygulanması alt yapı eksikliği, maliyet, etik kurallar gibi bir takım etken- ler nedeniyle çok daha güçtür. Bu durum çürük önlemede bireysel uygulamaları ön plana çıkarmaktadır. Bu konuda ise başvurulacak en basit yöntem bireylere diş fırçalama alışkanlığı kazandırılmasıdır. Bu sayede toplum ağız diş sağlığını çok daha düşük maliyetle geliştirmek mümkün- dür. Bu durum günümüzde diş macunlarına olan ilgiyi gi- derek arttırmaktadır. Son yıllarda diş macunlarının yapısına farklı maddeler katılmış ve değişik tip ve formlar- daki diş macunları piyasaya sunulmuştur. Bu derlemenin amacı en yaygın kullanılan ağız bakım ürünü olan diş ma- cunlarının yapısal özelliklerinin ve gelişimlerinin incelen- mesidir. A NAHTAR K ELİMELER : Ağız hijyeni; diş macunu; diş macunları; flor; florürler; plak, diş; topikal; ksilitol K AYNAK G ÖSTERMEK İ ÇİN : Dağ C, Özalp N. Ağız-diş sağlığının vazgeçilmezi: diş macunları. Acta Odontol Turc 2013;30(3):149-56
Günümüzde, toplum ağız diş sağlığını korumak amacıy- la pek çok çürük önleyici program üzerinde çalışılmak- tadır. Bu programlar bireysel veya toplumsal düzeydedir. Ancak topluma yönelik çürük önleyici prog- ramların uygulanması alt yapı eksikliği, maliyet, etik ku- rallar gibi bir takım etkenler nedeniyle çok daha güçtür. Bu durum çürük önlemede bireysel uygulamaları ön pla- na çıkarmaktadır. Bu konuda ise başvurulacak en basit yöntem bireylere diş fırçalama alışkanlığı kazandırılma- sıdır. Bu sayede toplum ağız diş sağlığını çok daha dü- şük maliyetle geliştirmek mümkündür. Bu durum günü- müzde diş macunlarına olan ilgiyi giderek arttırmakta- dır. Son yıllarda diş macunlarının yapısına farklı maddeler katılmış ve değişik tip ve formlardaki diş ma- cunları piyasaya sunulmuştur. Diş çürüğü ve dişeti hastalıklarının önlenmesinde dental plağın kaldırılarak oral hijyenin sağlanması kritik öneme sahiptir. 1 Oral hijyenin sağlanmasında başvuru- lan en önemli yöntem ise diş fırçalamaktır. Florid içerik- li diş macunlarını kullanımı ise günlük ağız bakımı için zorunlu kabul edilmektedir. 2 Diş macunları, rutin kulla- nımda olan en etkili kozmetik ve terapötik ajanlardan olup, tüm dental ürünler arasında tüketiciler tarafından en yaygın kullanılanlardandır. 3 1857’de diş fırçasının geliştirilmesi ticari diş macun- larının gelişimini sağlamıştır. İlk üretilen diş temizlik toz- ları oldukça popülerdi. Yapılarında su, köpürücü ajan ve tatlandırıcı vardı. 3 Diş macununun tüpten rahatlıkla sı- kılmasını sağlamak için yapıya bağlayıcılar eklenmiştir. Ayrıca yapıya nemlendiricilerin ilave edilmesi ile tüp ağ- zının macunla tıkanması riskinin de önüne geçilmeye çalışılmıştır. 4 Diş macunlarının paketlenmesi ve etiketlenmesi ile ilgili rehberler açıklanmıştır. Ürünün etiketinde ürünü ta- nımlayan (örnek: çürük önleyici diş macunu), kullanım sebebini anlatan (örnek: çürük önlemeye yardım etmek için), uyaran (örnek: eğer yüksek dozlarda tekrarlayan şekilde yutulursa 6 yaşın altındaki çocuklarda gelişen daimi dişlerin renkleşmesi söz konusu olabilir) ve kulla- nımını anlatan (örnek: yetişkinler, 6 yaş ve üzeri çocuk- lar günde en az 2 kere dişlerini fırçalamalıdır) bildirimler bulunmalıdır. 3 FDA, diş macunu üreticilerine diş macunu tüplerinin kapaklarının çocukların açamayacağı şekilde yapılmasını önermiştir. 5
Diş macunları, kozmetik etki sağlamak ve güzel tat ver- mek için geliştirilmiştir. Dış kaynaklı renkleşmelerin kal- dırılmasında etkilidirler. Bakteri metabolizmasının son ürünü olan bu renkleşmeler, yeşil ve sarıdan siyaha ka- dar olabilir. Lekeler ayrıca yiyecek, çay, kahve, kola içe- rikli içecekler ve kırmızı şarap nedeniyle de oluşabilir. 3 Tüm hakları saklıdır © 2013 Gazi Üniversitesi Acta Odontol Turc 2013;30(3):149-56 Derleme
Ağız-diş sağlığının vazgeçilmezi: diş macunları Acta Odontol Turc 2013;30(3):149-56 Makale gönderiliş tarihi: 15 Haziran 2011; Yayına kabul tarihi: 07 Ekim 2011 *İletişim: Canan Dağ, Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, Pedodonti Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye; e-posta: dt_canansahiner@hotmail.com
Diş macunları Tüm hakları saklıdır © 2013 Gazi Üniversitesi Acta Odontol Turc 2013;30(3):149-56 150
Diş macununun yapısına giren maddeler Tablo 1’de oranlarıyla birlikte gösterilmiştir. 3
Diş macunlarının en önemli fonksiyonu, diş yüzeylerini temizlemektir. Bu temizleme fonksiyonu, plak eliminas- yonu ve gıda artıklarının uzaklaştırılması ile sağlanır. Bunların kaynağı gıdalar, çay, kahve, kırmızı şarap ve tütün gibi alışkanlıklardır. 6 Diş macunları yapısında bulunan aşındırıcılar diş le- kelerini çıkarmada fiziksel yolla fonksiyon görürler 7 . Aşındırıcılar dış kaynaklı diş renkleşmelerinin kontro- lünde zorunlu kullanımı olan maddelerdir. 8 İdeal diş ma- cunu düşük aşındırıcı özellikte ve tübülleri tıkayıcı karakterde olmalıdır. 9 Aşındırıcı sistem, sıvıda çözünmeyen, inert, nontok- sik ve tercihen beyaz olmalıdır. Diş macunu yapısında sıklıkla kullanılan aşındırıcılar şunlardır: Kalsiyum kar- bonat, dikalsiyum fosfat dihidrat, alümina, silika, sodyum bikarbonat. 4,10 Diş macunlarının aşındırıcılık derecesi içerdiği aşın- dırıcıların sertliği, aşındırıcıların partikül büyüklüğü ve partikül şekline bağlıdır. Ancak başka özellikler de diş macununun aşındırıcılık potansiyelini etkileyebilir. Diş fırçalama tekniği, diş fırçasının baskısı, fırça kıllarının sertliği, fırçalama esnasında fırça darbelerinin yönü ve sayısı aşınmayı etkiler. 3 Ayrıca diş fırçaları, diş macunu taşıma yeteneğine göre değişen miktarlarda aşınmaya neden olurlar. 11 Diş macununun aşındırma derecesi art- tıkça yumuşak doku ve dişlerde oluşacak zararı önle- mek için fırçalama tekniklerine daha büyük önem vermek gerekir. 3 Çeşitli aşındırıcıların birlikte kullanımı ile ayrı ayrı sağladıkları etkiden farklı temizlik/aşındırıcılık etkisi sağ- lanabilir. 6 Aşındırıcılar, deterjanlar ve bunların kombi- nasyonları dentinde farklı miktarda aşınmaya yol açarlar.
8 Silika içerikli diş macunları, dikalsiyum fosfat içerikli macunlardan daha aşındırıcı olmalarına rağmen, daha fazla tübüler tıkama sağlarlar. 9 Yapılan bir çalışmada pelikılın diş macunun yaptığı aşınmaya karşı koruyucu etkisi incelenmiştir. 12 Pelikılın lubrikasyon etkisinin, aşınmayı önlemede etkili faktör- lerden biri olduğu gösterilmiştir. Ayrıca fırçalama ile pe- likılın tamamının kaldırılmadığı ve kalan kısmının yine koruyucu etkisini sürdürdüğü belirtilmiştir. Minenin aksi- ne, dentin yüzeyine çöken pelikıl çok daha yumuşaktır ve daha kolay uzaklaştırılabilir. Yine de dentinal pelikıl diş aşınmasını önlemede etkindir. Sonuç olarak pelikıl diş macunu aşınması ile mine ve dentinde meydana ge- len yıpranmaya karşı azaltıcı etkiye sahiptir. Claydon ve ark. 7 tarafından yapılan bir araştırmada, şaşırtıcı sonuçlar elde edilmiştir. Ticari beyazlatıcı diş macunu hem renkleşmeyi uzaklaştırmada başarısız ol- muş hem de suyla yapılan fırçalamaya göre bile daha fazla renkleşme ortaya koymuştur. Bu sonucu daha şa- şırtıcı hale getiren ise söz konusu bu diş macununda diş lekelenmesini önlediğine inanılan sodyum loril sülfat (SLS) bulunmasıdır.
Sadece diş tozu ve su içeren diş macunlarının istenme- yen özellikleri vardır. Zamanla diş macununun yapısın- daki katı içerik solüsyonun dışında kalır ve su buharlaşır. Bu nedenle 1930’lara dek, pek çok diş macununun raf ömrü kısaydı. Tüp bir kez açıldığında diş macunu fazla likit olmasına rağmen sonunda kullanılamayacak kadar sertleşiyordu. Bu sorunu çözmek, diş macunlarına nem sağlamak için yapıya nemlendiriciler ilave edilmiştir. 3 Nemlendiriciler diş macunu yapısında oluşabilecek nem kaybını önlerler. Böylece macunun sertleşmesi riskinin önüne geçilir, diş macununun yapısının güçlendirerek ağızda daha iyi hissedilmesini sağlar. Ayrıca tatlandırı- cı etkileri de olabilirler. 4 En yaygın olarak kullanılan nemlendiriciler gliserin, sorbitol, propilen glikol ve mannitoldür. 3,4
Bunlar içeri- sinde en sık gliserin ve sorbitol kullanılır. Bu nemlendiriciler toksik değildir. Ama varlıklarında küf veya bakterilerin üremesi söz konusu olabilir. Bu se- beple yapıya koruyucuların eklenmesi gerekir. Nemlen- diriciler diş macununun yoğunluğunu da temin ederler. Ama varlıklarına rağmen diş macununda katılaşma ola- bilir. Bunun önüne geçebilmek için inceltici ve bağlayıcı ajanların eklenmesine ihtiyaç duyulmuştur. Yüksek kon- santrasyonda (>%40), nemlendiriciler ayrıca koruyucu olarak fonksiyon görürler. 3
Diş macunları dişleri temizlemek için üretildiğinden, sa- bunlar temizleme ajanları olarak kullanılmıştır. Diş fırça- sı kılları, debris ve plağı yerinden kaldırırken sabunların köpürücü etkisinin yardımıyla gevşek materyalin uzak- laştırılması sağlanır. Sabunlar bazı dezavantajlara sa- hiptir:
- Müköz membranı irrite edebilirler, Diş macunlarının içeriğinde bulunan elemanlar % Aşındırıcılar 20–40 Su
Nemlendiriciler 20–40
Deterjanlar 1–2
Bağlayıcı ajanlar 2 Tatlandırıcılar 2 Terapötik ajanlar 5 Renklendiriciler ve koruyucular 1 Tablo 1. Diş macunlarının içerik ve yüzdeleri - Tatlarının maskelenmesi zordur ve sıklıkla mide bulan- tısına sebep olurlar, - Sabunların pek çok çeşidi diş macununun yapısında bulunan diğer maddelerle (örneğin kalsiyum) uyum- suzdur. 3
cunlarının yapısından hızlı şekilde çıkarıldılar. Sodyum loril sülfat, günümüzde en yaygın kullanılan deterjandır. Kararlı yapıdadır. Diş macunun diş yüzeyinde kolay ak- masını sağlayan düşük yüzey gerilimine sahiptir. SLS, nötral pH’de aktiftir. Tadının maskelenmesi kolaydır ve yapıdaki diğer maddelerle uyumludur. 3 Diş macunların- da %1-2 konsantrasyondadır. Bu deterjan köpürücü ajan olarak fonksiyon görür ve antimikrobiyal etkisi mev- cuttur. SLS bu antiplak etkisini 3 şekilde gerçekleşti- rir:
- Mikroorganizmaları öldürme yeteneği, - Yüzey enerjisini düşürme yeteneği, - Protein denatüre etme yeteneği. 13 SLS, dokulara derin penetrasyon özelliğine sahiptir. SLS’nin düşük dozları epitel hücre proliferasyonunu ar- tırırken, yüksek dozları epiteliyal atrofi ve hücre ölümü- ne yol açar. Günümüzde SLS’nin ticari olarak izin verilen diş macunu dozu %1-3’tür. Oral mukozada organopatik değişime yol açacak konsantrasyon aralığı ise %0.015- 1.5’tir.
14 4. Bağlayıcılar Diş macununun stabilitesini ve kıvamını kontrol ederler. Ayrıca diş macununun ağızda kolay dağılmasını sağlar- lar. Doğru bağlayıcı ve konsantrasyonun seçimi, diş ma- cununun tüpten rahatlıkla sıkılmasını ve diş fırçası üzerinde iyi görünüme sahip olmasını sağlayan kritik noktadır. Sıklıkla kullanılan bağlayıcılar carrageenates, aljinat, sodyum karboksimetilselüloz, magnezyum alü- minyum silikat, sodyum magnezyum silikat, kolloidal si- likadır.
4 5. Tatlandırıcılar Tüketicilerin diş macunu seçiminde tat çok önemlidir. Kullanım sonrasında ağızda ferahlık, tazelik hissi bıra- kan ürünler tercih edilir. Diş macunu yapısına genellikle eklenen tatlandırıcılardan birisi çözülebilir sakkarindir. Ayrıca nane tayfı, anason, limon, okaliptüs vs. kullanı- labilir. 4 Diş macunu gibi ürünlerde floridlerle kombine kulla- nılan ksilitolün yararlı olduğu bilinmesine karşın remine- ralizasyon süreci üzerindeki etkisinin nasıl gerçekleştiği henüz tam olarak açıklık kazanmamıştır. 15 Sano ve ark. 15 yaptıkları bir çalışmada 500 ppm flor ve %5 ksilitol içeren diş macunu ile sadece 500 ppm flor içeren diş macununu karşılaştırmışlardır. Beşyüz ppm flor ve %5 ksilitol içeren diş macununun, sadece 500 pmm flor içeren diş macununa göre remineralizasyonu teşvik edici gücünün daha etkin olduğu saptanmıştır. Ancak bu sonuç yapılacak in vivo çalışmalarla destek- lenmelidir. Yine bu araştırmanın pilot çalışmasında 500 ppm flor ve %1 ksilitol içeren diş macunu ile 500 ppm flor içeren macun kıyaslanmış ve remineralizasyon açı- sından fark olmadığı gösterilmiştir. Bu durum reminera- lizasyonda etki yaratmak için belirli bir konsantrasyonun üzerinde ksilitolün gerektiğini ortaya koymuştur. Yapılan bir in vivo çalışmanın ilk 1 aylık değerlendi- rilmesinde isomalt içerikli bir diş macunu ile diş fırçala- manın, remineralizasyonu artırdığı saptanmıştır. 16 Bu çalışmaya göre, isomalt çürük önleme programlarında etkin olarak kullanılabilecek remineralizasyonda etkili bir ajandır. Mentol gibi bazı tatlandırıcılar, antimikrobiyal aktivi- te gösterir. Mentolün diş macunlarındaki konsantrasyo- nu %0.1-0.5’tir. 13 Pek çok gıdada, kozmetik ürünlerinde, sabunlarda ve diş macunlarında yaygın şekilde kullanı- lan bir alkoldür. Mentolün astım ve ürtikere sebep olabi- leceği rapor edilmiştir. 17
Diş macunları, ağız sağlığının temininde faydalanılabi- lecek en uygun araçtır. Yapısına pek çok farklı terapö- tik ajan eklenebilir. Bu ajanlar şu şekilde sınıflandırı- labilir:
- Çürük önleyici ajanlar, - Plak oluşumunu önleyen, antibakteriyel özelliğe sahip ajanlar, - Diş taşı oluşumunu azaltıcı ajanlar, - Diş duyarlılığını giderici ajanlar, - Beyazlatıcı ajanlar. 4
Günümüzde, floridli diş macunları ile diş fırçalama çok eskiye dayanan bir çürük kontrol yöntemidir. Ağız bakım endüstrisinde ürünlerin kullanımının artışı ve 1980’ler- den beri neredeyse tüm ticari diş macunlarının florid içermesi floridli diş macunlarının şiddetli yükselişinin en önemli faktörüdür. Pek çok florid bileşiği tek başına ve- ya kombine halde kullanılır. Bunlar sodyum florid, sod- yum monoflorofosfat, amin florid, ve kalay floriddir 18 . Florid, ağız sağlığının yükseltilmesinde anahtar unsur- dur ve diş çürüklerinin önlenmesinde çok önemlidir. Uluslararası sağlık ajansları tarafından güvenilirliği ve etkinliği kabul görmüştür. 19 Floridler 50 ppm düzeyindeyken bakteri metaboliz- ması üzerine etkilidir. 100 ppm ve üzeri konsantrasyon- lardaki florid ise plak içinde birikir. Çürük gelişimi başlayıp asidik ortam oluştuğunda, plak yapısına katıl-
Tüm hakları saklıdır © 2013 Gazi Üniversitesi Acta Odontol Turc 2013;30(3):149-56 151
mış olan florid iyonik forma geçer. Mine yüzeyindeki bu aktif florid iyonları florhidroksiapatit olarak reminerali- zasyonu teşvik eder. Bu lezyonun fizyolojik olarak resto- re olmasıdır ve çok daha dayanıklı bir yüzey elde edilir. 3 Floridin etkilerinden birisi de glikolizisi inhibe etmesidir. Ayrıca florid Streptococcus mutans’ın karyojenik potan- siyeli üzerine de etki eder. Yüksek konsantrasyonlarda bakterisidaldir. 19 Floridli diş macunlarının etkinliği florid konsantras- yonu, kullanım sıklığı, kullanılan macun miktarı ve fırça- lama sonrası ağız çalkalama alışkanlığına bağlıdır. 19 Tulga ve ark. 20 çift florürlü diş macunlarının diğer ma- cunlara oranla daha fazla florür saldığını ve dişlerin fır- çalama sonrasında tükürükten de küçümsenmeyecek miktarda florür aldığını bildirmişlerdir. Floridli diş macunları, bireysel ve toplumsal çürük önleyici programlarda çok önemli role sahiptir. Diş çü- rüklerinde gözlenen düşüşte en belirgin etkiye sahip olan faktör floridli diş macunlarıdır. Ancak küçük çocuk- larda florozis yaratabileceği unutulmamalıdır. 21 Altı yaşından önce floridli diş macunu kullanımı flo- rozis için risk yaratır. 22 Altı yaşına kadar, ebeveynler kul- lanılan diş macunu miktarı konusunda dikkatli olmalı- dırlar. Altı yaşından sonra ön dişler için artık florozis ris- ki söz konusu değildir, bu nedenle yüksek florid içerikli diş macunlarının kullanımı güvenlidir ve yüksek çürük riski altındaki çocuklara önerilir. 23 Floridli diş macunlarının kullanımı sosyal açıdan su- ların floridlenmesine göre daha kabul edilebilirdir. 24 Flo- ridli diş macunu ve jellerin kullanımı ile restorasyon ve koruyucu tedbirlerin maliyeti belirgin şekilde azalır 25 . Efs-
tratiou ve ark.nın 26 yaptıkları araştırmayla bir kez daha anlaşılmıştır ki, florid kullanılarak yapılan koruyucu uy- gulamalar, ekonomik açıdan restoratif uygulamalardan çok daha avantajlıdır. Yapısına florid katılan ürünlerin incelendiği bir çalış- manın sonucuna göre floridli tuzların koruyucu dental yaklaşımların maliyetine etkisi önemsiz orandayken, flo- ridli diş macunlarının maliyeti belirgin şekilde azalttığı gösterilmiştir. Evlerde uygulanabilen florid jellerinin ise ekonomik açıdan en avantajlı sonuçları ortaya koyduğu tespit edilmiştir. 26 Floridli diş macununun günlük kullanımı ile daimi diş- lerde belirgin bir çürük önleyici etki oluştuğu saptanmış- tır.
27 Yapılan bir araştırmanın sonucuna göre, modern toplumlarda ilk olarak 1000 ppm flor içeren diş macunu ile fırçalamayı içeren 4.5 yıllık program ile çocuk diş sağ- lığı konusunda belirgin bir yarar saptanmıştır. 28 Ellwood ve ark. 29 yaptıkları bir araştırmada orta ve düşük gelir gurubuna ait bölgelerde yaşayan bireylere düşük ve yüksek flor içerikli diş macunu kullandırmış- lardır. Orta gelir grubuna ait bölgede düşük floridli diş macunu kullanan katılımcılarım DMFT ortalaması 2.2; aynı bölgede yüksek floridli diş macunu kullanan birey- lerin DMFT ortalaması 1.4’tür. Aradaki %36’lık fark ista- tistiksel olarak anlamlıdır. 2008 yılına ait bir çalışmada Belçika piyasasındaki diş macunlarının florid düzeyleri incelenmiştir. 30 Araştır- manın sonucuna göre diş macunlarında 3 farklı flor kon- santrasyonu tespit edilmiştir: 6 yaş alt çocuklar için olan diş macunlarında %0.05 gr (500 ppm); küçük yaştaki ço- cuklar için olan diş macunlarında %0.10-0.13 g (1000- 1300 ppm) ve yetişkin diş macunlarında %0.13-0.15 g (1300-1500 ppm) flor saptanmıştır. Altı yaş altı çocuklar için %0.15 g güvenli konsantrasyon olarak belirtilse de, üreticiler ticari diş macunlarına florid ilavesi konusunda oldukça sağduyulu bir yaklaşım içindedirler. Florozis riskini önlemek için, 6 yaşın altında ve dü- şük çürük riski olan çocuklar, 600 ppm’den az florid içe- ren diş macunları kullanmalıdır. Çürük riski yüksek olanlar ise standart florid içerikli diş macunu (1000 ppm) veya yüksek florid içerikli diş macunu (1450 ppm) kul- lanmalıdır. 23 Yapılan bir araştırmaya göre, florozis riski erkekler- de kızlardan daha yüksektir. Araştırmaya dahil edilen erkeklerle kızlar arasında kültürel-davranışsal bir fark yoktur. Söz konusu bu çalışmanın sonuçlarına dayana- rak araştırıcılar erkeklerin diş gelişiminin kızlara göre bi- raz daha geç tamamlandığını ve bu nedenle erkeklerde kızlara oranla yüksek florozis riski olduğunu bildirmiş- lerdir. 22
amacıyla kalsiyum, alüminyum veya magnezyum pre- paratları kullanılmalıdır. Beş mg/kg’den fazla ise, vakit kaybetmeden ilk yardım müdahaleleri yapılarak hasta hastaneye kaldırılmalıdır. Onbeş mg/kg veya üzeri florid alındığında hasta hızla acil servise ulaştırılmalıdır. On- beş mg/kg veya üzeri florid alınması letal olabilir. 3 Floridli diş macunlarının kullanımı ile ilgili olarak şu konulara dikkat edilmelidir: - Küçük çocuklar fırçalama esnasında denetim altında olmalıdır. - Aileler fırçalama esnasında 0.25 g’den fazla diş macu- nunu çocuklara kullandırtmamaları konusunda eğitil- melidirler. - Dişler günde 2 kez fırçalanmalıdır (bir fırçalama mutla- ka gece yatmadan yapılmalıdır). 21
Plak oluşumunu önleyen ajanlar, plak bakterileri üzerin- de direkt etkili olabilirler veya fırçalama esnasında pla- ğın farklı komponentlerini kaldırabilirler. İdeal bir plak oluşumunu önleyen beklenen özelliklerin başında hızlı ve yüksek antimikrobiyal aktiviteye sahip olması gelir. Diş macunları Tüm hakları saklıdır © 2013 Gazi Üniversitesi Acta Odontol Turc 2013;30(3):149-56 152
Bakteri ve mayalara karşı geniş spektruma sahip olma- lı, formülasyonda ve ağız içinde kimyasal stabilitesi gös- termelidir. Ayrıca ağız dokularında tutunabilmeli ve zamanla aktif formda salınabilmelidir. Toksikolojik ve ekolojik yönden güvenilir olmalı ve topikal yan etkisi ol- mamalıdır (renkleşme, yangı, vs). Tüm bunların yanı sı- ra tat inhibisyonuna yol açmamalıdır. 3 Yapılan bir çalışmada, çinko sitrat tuzu içeren diş macunlarının plak oluşumunu önleyici edici potansiyeli olduğu ve gingival sağlığı geliştirdikleri saptanmıştır. 31 Çinkonun en önemli etkisinin, bulunduğu plakta bakteri- yel proliferasyon oranını azaltmasıyla ortaya çıktığı be- lirlenmiştir. 32 Sağlıklı bir ağızda, tükürük peroksidaz sistemi, lak- toferrin, lizozim, immunoglobulin ve büyüme faktörleri gibi tükürük savunma sistemi üyeleri iyi ağız hijyeni ile birlikte nötral pH’yi sürdürmeye yardım ederler ve zarar- lı bakterilerin inhibe edildiği, biyofilm oluşumunun önlen- diği ağız ortamını sağlarlar. Tükürük savunma eleman- ları içeren diş macunu ve floridli ticari diş macununun in- celendiği bir çalışmada, tükürük savunma elemanlarını içeren diş macununun istatistiksel olarak belirgin şekil- de daha etkin biyofilm redüksiyonu sağladığı tespit edil- miştir. Söz konusu araştırmanın sonuçlarına göre, insan tükürüğü elemanlarını içeren diş macunun floridli ticari diş macununa göre çok daha iyi plak oluşumunu önleyi- ci olduğu ve antimikrobiyal özellik gösterdiği bildirilmiş- tir.
33 Çinko sitratın etkisini artırmak, sinerji sağlamak ama- cıyla başka antimikrobiyal ajanlar örneğin klorheksidin, heksetidin ve sanguinarin diş macunlarının yapısına ka- tılmıştır. Trigliserid yağların kullanımı ile metal tuzlarının aktivitesi artmıştır. İlk olarak yağ dişin yüzeyini sarar ve tuzun dişe yüksek konsantrasyonda temasını sağlar. İkinci avantajı olarak ise macunun yapısına daha yük- sek konsantrasyonda tuz katılmasına imkan tanıması gösterilmiştir. 31 Triklosan, geniş spektrumlu bir antibakteriyel ajan- dır. Bakterilerin pek çok türüne karşı etkilidir. 3 Triklosan, 1990’ların başında diş macunlarının içine plak oluşu- munu ve gingivitisi önlemek için eklenmeye başlanmış- tır. Genellikle yavaş salınım için başka bir kopolimerle ve/veya başka bir antimikrobiyal ajanla (çinko sitrat), kli- nik etkiyi artırmak için kombine edilir. Bunun tükürük bakteri sayısını ve gingivitisi azalttığı gösterilmiştir. Pek çok ağız bakterisine ve mayaya karşı aktivitesi vardır. 34 Yapılan bir araştırmada triklosan içerikli diş macunu, triklosan içermeyen standart düzeyde florid içerikli tica- ri bir diş macunu ile karşılaştırılmıştır. Yirmidördüncü sa- atte iki grup arasında belirgin bir farklılık bulunamazken, 96. saatte triklosanlı diş macunu kullanan grupta belirgin şekilde daha az plak tespit edilmiştir. 35
diş macunları Diş taşı oluşumunu kontrol eden diş macunları, plağın diş taşı şeklinde mineralize olmasını sağlayan süreci ön- lerler. Plak, kalsiyum ve fosfat iyonları içeren tükürüğün yüksek satürasyonunun mineralize ettiği bakteriyel mat- rikse sahiptir. 3 Diş taşı kontrolünü sağlayan diş macun- ları yolu ile diş taşı oluşumunun önlenmesi, gingivitisin önlenmesi ve kozmetik açılardan avantajlı olmasına rağ- men bazı hastalarda diş temizliği sonrasında dentin has- sasiyetine yol açabilir. 36 %5’lik potasyum nitrat içerikli diş macunlarının (%0.3’lük triklosan içeren ve içermeyen tiplerinin), den- tin duyarlılığını azalttığı tespit edilmiştir. Triklosanın, diş macunu yapısında bulunan potasyum nitratın dentin üzerindeki duyarlılık giderici aktivitesi üzerinde inhibitör etkisi yoktur. 37 Yapılan bir araştırmaya göre, tiyosiyonat/karbamid peroksit içerikli diş macunu, gingivitis kontrolünde ticari olarak elde edilebilen triklosanlı diş macunu kadar etki- li bulunmuştur. Tiyosiyonat/karbamid peroksit içerikli diş macunları, konvansiyonel diş macunlarına göre etkin bir alternatif olarak sunulmuştur. 38
Diş duyarlılığı kronik bir ağrı türüdür. Ancak akut ağrı görünümündedir (keskin-lokalize ağrı) ve dentin tübül- lerinde meydana gelen periferal yaralanma ile ilgilidir. 35 Dentin duyarlılığı hastalar tarafından genel olarak farklı uyaranlarla oluşan keskin ağrı olarak tanımlanır. 39 Dentin duyarlılığı hastaları oldukça rahatsız eden yaygın bir problemdir. Pek çok olguda dişeti çekilmesi söz konusudur. Dişeti çekilmesi ile kök yüzeyi açılır ve ince sement tabakası kalkarak dentin tübülleri ekspoze olur. Tübüller bir kez açıldığında odontoblastların proto- plazmik uzantıları da ortama ekspoze olur. Tübül içi sı- vılardaki herhangi bir değişiklik odontoblastları uyarır. Sinir depolarize olur ve hasta ağrı hisseder. 36 Mine-sement birleşiminde diş eti çekilmesine bağlı olarak dentin açığa çıkabilir. Agresif oral hijyen, abraziv diş macunları ve asidik yiyecek-içecekler diş yapısında kayba neden olabilir. 40 Kök yüzeyinde özellikle mine-se- ment bileşiminde ekspoze alanlar oluştuğunda sıcak ve soğuk uyaranlar ağrıya yol açabilir. 3 Dentin tübülleri bir kez ekspoze olduğunda bazı alış- kanlıklar bu tübüler açıklığın sürmesini sağlar: Zayıf plak kontrolü, aşırı asidik ortam (örneğin meyve suları, yüz- me havuzlarındaki klor, bulimia), servikal çürükler, diş fırçası abrazyonu, diş taşı oluşumunu önleyici diş ma- cunları. 36 Duyarlılık görünmeyen yüzeylerde, doğal yollarla tü- bülleri dolduran minerallerin duyarlılığın giderilmesinde etkili olduğu belirtilmiştir. Ancak bu sürecin tüm ekspo- C Dağ ve N Özalp Tüm hakları saklıdır © 2013 Gazi Üniversitesi Acta Odontol Turc 2013;30(3):149-56 153
ze dentin yüzeylerinde neden gelişmediği tam olarak bi- linmemektedir. 40 Dentin duyarlılığının tedavisinde 2 temel seçenek mevcuttur. Sıvı hareketini önlemek için dentin tübülleri tıkanmalı veya sinir desensitizasyonu yapılarak uyara- nın iletimi önlenmelidir. Dentin duyarlılığının kontrolünde uygulanacak birincil tedavi yöntemi açık dentin tübülleri- ni tıkamak veya skleroze etmektir. Tübüler tıkama doğal yolla veya profesyonel müdahale sonucu gerçekleşebilir. Doğal tübül tıkama yöntemlerinden biri kalsiyum çökel- mesidir (örneğin diş yüzeyindeki diş taşı). Dentin duyar- lılığını doğal yolla azaltmanın diğer bir yöntemi ise tübüller içerisinde skleroz oluşturmaktır. 36 Stronsiyum iyonları da çökelerek tübüler kapanma sağlanmasında kullanılmıştır. Stronsiyum klorid, bir sü- re diş macunlarının yapısına katılmıştır, ancak bu karı- şım uzun süre kullanılmamıştır. 36 Kalay florid, alüminyum, potasyum, ferrik oksalatlar ve floridler bu amaçla kullanımda olan aktif içeriklerdir. 39 Sauro ve arkadaşlarının 41 araştırmasına göre oksa- lat içerikli bitkisel özlerin uygulanması ile dentinde ve dentin tübüllerinde mikrokristal oluşumu artar. Düşük kalsiyum ve yüksek oksalat içerikli preparatlar (oksa- lat/kalsiyum oranı>1), oksalatın kalsiyuma bağlanması- nı, dentin tübüllerinde kalsiyum oksalat oluşmasını teşvik eder. Dentin tübül ağızlarında kristallerin çökel- mesi ile tübüllerin kapanması sağlanır. Oksalatlar kristal oluşturarak dentin geçirgenliğini azaltırlar ancak doğada çok az gıda oksalat içeriğine sahiptir. Örneğin ıspanak, ravent ve nane gibi yaygın kullanılan bazı sebzelerde vardır ve bu ürünlerden diş macunları ve jellerin hazır- lanması kolaydır. ADA ve FDA tarafından onaylanan tüm reçetesiz (over-the-counter; OTC) dentin duyarlılığını giderici ürünler genel olarak potasyum nitrat içerirler. Potasyum nitrat dentin tübüllerinden penetre olarak siniri depolari- ze eder, repolarizasyon önlenir, ağrı uyaranlarının bey- ne iletimi engellenir. Etiyolojinin kaldırılmasına rağmen hipersensitivite devam ediyorsa, reçetesiz dentin duyar- lılığını giderici diş macunlarının kullanımı hem basit ve hem de maliyet açısından en etkili yoldur. Üreticinin tav- siyesine göre günde 2 kez diş fırçalamak şartıyla en az 2 hafta bu ürünlerin kullanımı gerekir. 36,42
Son dönemde dentin tübüllerini kapatıcı etkisi olan yeni bir diş macunu formülasyonu ortaya konmuştur. İçeriğinde %8 arginin, kalsiyum karbonat ve sodyum monoflorofosfat formunda 1450 ppm florid bulunmakta- dır. 42
miştir. 43-45
Eğer OTC ürünleri etkili değilse iyon tuzlarının veya proteinlerin çökelmesi gibi bir takım profesyonel uygu- lama gerektiren yöntemlere başvurulur. 36
Dişlerdeki lekelerin çıkarılması ve diş beyazlatma konu- sunda önemli tartışmalar mevcuttur. Ürünler profesyo- nel kullanım için veya bireylerin evde kullanmalarına yönelik olarak piyasaya sürülmüştür. Beyazlatıcı diş ma- cunları mekanik yöntemler (aşındırıcılar) ve kimyasal mekanizmalar ile (yüzey aktif ajanlar ya da beyazlatma ajanları) yolu ile renkleşmeleri kaldırır. 3 Ancak beyazla- tıcı diş macunları kozmetik etkilerinin yanı sıra çürük ön- leyici etki de sağlamalıdır. 46 Günümüze kadar elde edilen veriler diş macunu ya- pısında bulunan beyazlatıcı içeriğin aşındırıcı olduğu yö- nündedir ama bazı diş macunları beyazlatıcı etkiyi arttırmak için ilave kimyasal ajanlar da içerir. Beyazlatı- cı diş macunlarının yapısında enzim, peroksit, yüzey ak- tif maddeler, sitrat, pirofosfat ve heksametafosfat bulunabilir. 42 Beyazlatıcı diş macunlarının leke çıkarıcı etkisi, içerdikleri aşındırıcı miktarına bağlı olarak deği- şebileceği gibi her zaman doğrudan ilişkili değildir. 47,48 Bu partiküllerin sertliği, şekli ve büyüklüğünün yanı sıra pH değeri de diş macununun aşındırma kapasitesini be- lirler.
49 Beyazlatıcı ajan olarak enzim içeren macunlar, biyolojik film tabaksının organik moleküllerini parçalar. İlave olarak, alumina, dikalsiyum fosfat dihidrat ve silika gibi abrazivler diş macunun beyazlatıcı etkisini artırır. Ancak beyazlatıcı diş macunlarındaki abrazivlerin ora- nı, mine ve dentinde meydana gelebilecek aşırı düzey- deki
aşınmayı önlemek
amacıyla dikkatle
düzenlenmelidir. 50,51
Niwa ve ark. 52 yaptıkları araştırmada hidroksi apatit içerikli yeni bir diş macununun parlatma ve beyazlatma özelliklerini incelemişlerdir. Hidroksi apatit içerikli diş macununun dişlerin parlaklık ve beyazlığını artırdığını tespit etmişlerdir. Diş macunu yapısında bulunan hidro- ksi apatit miktarındaki artışın dişlerde oluşan parlaklık ve beyazlıktaki artışla uyumlu olduğunu eklemişlerdir. 7. Diğer Polyvinyl pyrrolidone (PVP), çay ve kahve renkleşmele- rini uzaklaştıran bir maddedir. PVP’nin incelendiği bir ça- lışmada PVP içerikli beyazlatıcı diş macunu ticari beyazlatıcı diş macunlarından çok daha etkili şekilde diş renkleşmesini önlemiş ve yok etmiştir. Ancak bu meka- nizma anlaşılamamıştır. 7 Diş macunlarının yapısına ürünün beyaz görünümü için titanyum dioksit katılabilir. Benzoat gibi koruyucular eklenerek diş macunu içinde mikroorganizma üremesi riskinin de önlenmesi mümkündür. 4,53
S ONUÇ Sayısız epidemiyolojik çalışmada, bu yüzyılda insanla- rın dişlerini daha uzun süre koruyabildikleri gösterilmiş- tir. Günümüzde sağlık, hijyen ve güzelliğe olan ilgi giderek artmaktadır. Bu durum ise en yaygın kullanılan
Tüm hakları saklıdır © 2013 Gazi Üniversitesi Acta Odontol Turc 2013;30(3):149-56 154
ağız bakım ürünü olan diş macunlarının gelişimini tetik- leyen bir unsur olarak karşımıza çıkar. Sonuç olarak geçmişte olduğu gibi gelecekte de diş macunları, kulla- nımı kolay, ucuz ve etkili bir ürün olarak çürük önleyici uygulamalardaki yerini koruyacaktır.
malarının bulunmadığını bildirmişlerdir. K AYNAKLAR 1. Nakonieczna-Rudnicka M, Bachanek T, Strycharz-Dudziak M, Kobyłecka E. Oral hygiene habits among tobacco-smoking and non- smoking students of the Medical University of Lublin--chosen aspects. Przegl Lek 2010;67:871-4. 2. Lindenmüller H, Lambrecht JT. Oral care. Curr Probl Dermatol 2011;40:107-15. 3. Harris NO, Garcia-Godoy F. Primary preventive dentistry. 6th edn. Upper Saddle River. NJ: Pearson Education; 2004. 4. Forward GC, James AH, Barnett P, Jackson RJ. Gum health product formulations: what is in them and why? Periodontol 2000 1997;15:32- 9.
use dental products in children, birth to 6 years of age. J Public Health Dent 1997;57:150-8.
Int Dent J 2000;50:119-28. 7. Wülknitz P. Cleaning power and abrasivity of European toothpastes. Adv Dent Res 1997;11:576-9. 8. Claydon NC, Moran J, Bosma ML, Shirodaria S, Addy M, Newcombe R. Clinical study to compare the effectiveness of a test whitening tooth- paste with a commercial whitening toothpaste at inhibiting dental stain. J Clin Periodontol 2004;31:1088-91. 9. Moore C, Addy M. Wear of dentine in vitro by toothpaste abrasives and detergents alone and combined. J Clin Periodontol 2005;32:1242- 6.
of brushing toothpaste on etched and unetched dentine in vitro. J Oral Rehabil 2002;29:167-74.
restment strategies. BMC Oral Health 2006;6 Suppl 1:S9. 12. Dyer D, Addy M, Newcombe RG. Studies in vitro of abrasion by dif- ferent manual toothbrush heads and a standard toothpaste. J Clin Pe- riodontol 2000;27:99-103.
protective nature of pellicle towards toothpaste abrasion on enamel and dentine. J Dent 2008;36:360-8.
van Eldere J, et al. Bacterial survival rate on tooth- and interdental brushes in relation to the use of toothpaste. J Clin Periodontol 2001;28:1106-14. 15. Neppelberg E, Costea DE, Vintermyr OK, Johannessen AC. Dual effects of sodium lauryl sulphate on human oral epithelial structure. Exp Dermatol 2007;16:574-9.
xylitol and fluoride containing toothpaste on the remineralization of human enamel in vitro. J Oral Sci 2007;49:67-73.
enamel de- and remineralization, a combined in vitro pH-cycling model and in situ study. Clin Oral Investig 2008;12:173-7.
menthol-containing products. Allergy 2007;62:336-7. 19. Marinho VC, Higgins JP, Sheiham A, Logan S. Fluoride toothpastes for preventing dental caries in children and adolescents Cochrane Data- base Syst Rev 2003:CD002278.
lardaki florürlü diş macunlarında minenin florür alınımının değer- lendirilmesi. Pedodonti Klinik / Araştırma 1995;2:81-7.
toothpaste. Int J Dent Hyg 2003;1:3-8. 22. Mascarenhas AK, Burt BA. Fluorosis risk from early exposure to flu- oride toothpaste. Community Dent Oral Epidemiol 1998;26:241-8. 23. White DJ. Dental calculus: recent insights into occurrence, formation, prevention, removal and oral health effects of supragingival and sub- gingival deposits. Eur J Oral Sci 1997;105:508-22.
tion of early childhood caries. A systematic review. Med Princ Pract 2007;16:437-42.
out fluoride use. Eur J Oral Sci 2008;116:164-9. 26. Efstratiou M, Papaioannou W, Nakou M, Ktenas E, Vrotsos IA, Panis V. Contamination of a toothbrush with antibacterial properties by oral microorganisms. J Dent 2007;35:331-7.
löf F, et al. Caries-preventive effect of fluoride toothpaste: a systematic review. Acta Odontol Scand 2003;61:347-55.
Caries prevalence four years after the end of a randomised controlled trial. Caries Res 2007;41:431-6.
Davies RM. Relationship between area deprivation and the anticaries benefit of an oral health programme providing free fluoride toothpaste to young children. Community Dent Oral Epidemiol 2004;32:159-65. 30. Borremans M, Van Loco J, Van Den Meerssche P, Meunier J, Vrindts E, Goeyens L. Analysis of fluoride in toothpastes on the Belgian market. Int J Cosmet Sci 2008;30:145-52.
assess the plaque inhibitory action of a new zinc citrate toothpaste for- mulation. J Clin Periodontol 2001;28:157-61.
A study into the plaque-inhibitory activity of experimental toothpaste for- mulations containing antimicrobial agents. J Clin Periodontol 2005;32:841-5. 33. Hatti S, Ravindra S, Satpathy A, Kulkarni RD, Parande MV. Biofilm inhibition and antimicrobial activity of a dentifrice containing salivary sub- stitutes. Int J Dent Hyg 2007;5:218-24.
paste. Contact Dermatitis 2007;57:383-4. 35. Moran J, Addy M, Newcombe RG, Marlow I. A study to assess the plaque inhibitory action of a newly formulated triclosan toothpaste. J Clin Periodontol 2001;28:86-9.
ing the causes and prescribing a treatment. J Contemp Dent Pract 2001;2:1-12.
Karimbux N, Pitiphat W. The effect of a new toothpaste containing potas- sium nitrate and triclosan on gingival health, plaque formation and den- tine hypersensitivity. J Clin Periodontol 2005;32:53-8. 38. Rosin M, Kramer A, Bradtke D, Richter G, Kocher T. The effect of a SCN-/H2O2 toothpaste compared to a commercially available triclosan- containing toothpaste on oral hygiene and gingival health -- a 6-month home-use study. J Clin Periodontol 2002;29:1086-91. 39. Walters PA. Dentinal hypersensitivity: a review. J Contemp Dent Pract 2005;6:107-17. 40. Markowitz K, Pashley DH. Discovering new treatments for sensitive teeth: the long path from biology to therapy. J Oral Rehabil 2008;35:300-15.
tocomplexes as dentine desensitisers: an in vitro study. Arch Oral Biol 2006;51:655-64.
Tüm hakları saklıdır © 2013 Gazi Üniversitesi Acta Odontol Turc 2013;30(3):149-56 155
42. Davies R, Scully C, Preston AJ. Dentifrices--an update. Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2010;15:e976-82. 43. Ayad F, Ayad N, Delgado E, Zhang YP, DeVizio W, Cummins D, et al. Comparing the efficacy in providing instant relief of dentin hypersen- sitivity of a new toothpaste containing 8.0% arginine, calcium carbonate, and 1450 ppm fluoride to a benchmark desensitizing toothpaste con- taining 2% potassium ion and 1450 ppm fluoride, and to a control tooth- paste with 1450 ppm fluoride: a three-day clinical study in Mississauga, Canada. J Clin Dent 2009;20:115-22. 44. Docimo R, Montesani L, Maturo P, Costacurta M, Bartolino M, Zhang YP, et al. Comparing the efficacy in reducing dentin hypersensitivity of a new toothpaste containing 8.0% arginine, calcium carbonate, and 1450 ppm fluoride to a benchmark commercial desensitizing toothpaste containing 2% potassium ion: an eight-week clinical study in Rome, Italy. J Clin Dent 2009;20:137-43. 45. Que K, Fu Y, Lin L, Hu D, Zhang YP, Panagakos FS, et al. Dentin hypersensitivity reduction of a new toothpaste containing 8.0% arginine and 1450 ppm fluoride: an 8-week clinical study on Chinese adults. Am J Dent 2010;23 Spec No A:28A-35A. 46. Altenburger MJ, Bernhart J, Schicha TD, Wrbas KT, Hellwig E. Com- parison of in vitro fluoride uptake from whitening toothpastes and a con- ventional toothpaste in demineralised enamel. Schweiz Monatsschr Zahnmed 2010;120:104-13. 47. Lima DA, Silva AL, Aguiar FH, Liporoni PC, Munin E, Ambrosano GM, et al. In vitro assessment of the effectiveness of whitening denti- frices for the removal of extrinsic tooth stains. Braz Oral Res 2008;22:106-11. 48. Schemehorn BR, Moore MH, Putt MS. Abrasion, polishing, and stain removal characteristics of various commercial dentifrices in vitro. J Clin Dent 2011;22:11-8.
Physical-chemical characteristics of whitening toothpaste and evalua- tion of its effects on enamel roughness. Braz Oral Res 2011;25:288-94.
agents: a concise review. Braz Oral Res 2009;23 Suppl 1:64-70. 51. Joiner A, Philpotts CJ, Ashcroft AT, Laucello M, Salvaderi A. In vitro cleaning, abrasion and fluoride efficacy of a new silica based whitening toothpaste containing blue covarine. J Dent 2008;36 Suppl 1:S32-7.
whitening properties of toothpaste containing hydroxyapatite. J Mater Sci Mater Med 2001;12:277-81.
termine the effectiveness of a whitening toothpaste at reducing stain (using a forced stain model). Int J Dent Hyg 2005;3:25-30.
Tüm hakları saklıdır © 2013 Gazi Üniversitesi Acta Odontol Turc 2013;30(3):149-56 156 Yüklə 154,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|