Creutzfeldt-jakob hastaliğI, yeni varyant (nvcjd)

 

[

CREUTZFELDT-JAKOB HASTALIĞI, YENİ VARYANT (nvCJD)

] 

Sayfa 1 

Bulaşıcı Hastalıkların Laboratuvar Tanısı için Saha Rehberi 

 

 

CREUTZFELDT-JACOB HASTALIĞI* 

Yeni Varyant, nvCJD 

ICD-10 A81.0 

(Subakut Spongioform Ensefalopati) 

 

 

 

* Creutzfeldt-Jakob hastalığı, Yeni Varyant [nvCJD] ülkemizde rutin olarak izlenen bildirimi zorunlu bir hastalıktır. 

Vakaların  kayıt  ve  bildirimi  için,  Sağlık  Bakanlığının  yayınlamış  olduğu  “Bulaşıcı  Hastalıkların  İhbarı  ve  Bildirim 

Sistemi, Standart Tanı, Sürveyans ve Laboratuvar Rehberi”ne bakınız.  

 

EPİDEMİYOLOJİSİ 

ve 

SÜRVEYANS 

GEREKÇESİ 

Creutzfeldt-Jacob Hastalığı (CJD) ve varyantlarının görülme sıklığı henüz dünyanın pek çok 

yerinde  izlenememiştir.  İlk  kez  1986  yılında  Birleşik  Krallıkta  tanımlanmış  olan  sığır 

spongioform  ensefalopatisinde  (BSE)  sığırlarda  görülen  büyük  bir  salgın  ile  kontamine 

kemik ve et tüketimi ilişkilendirilmiştir. BSE’nin insanlara muhtemel bulaşması sonucunda 

yeni-varyant  bir  CJD’ye  (nvCJD)  yol  açtığı  ise  ilk  kez  1996  yılında  bildirilmiş  ve  ardından 

bunun Birleşik Krallık’taki BSE ile kontamine sığır ürünlerinin tüketilmesi ile ilişkili olduğu 

bulunmuştur. nvCJD’nin meydana gelmesi ile BSE arasındaki ilişki kuvvetli epidemiyolojik 

ve laboratuvar kanıtlara dayanmaktadır. 

CJD’nın prion adı verilen, bulaşıcı, protein yapılı enfeksiyöz bir etken tarafından meydana 

geldiği  düşünülmektedir.  Enfeksiyöz  prionlar,  konak  tarafından  kodlanan  glikoproteinler 

olan prion proteinlerinin bir izoformudur. Hayvanlardaki prion hastalıkları arasında koyun 

ve  keçilerdeki  scrapie,  sığırlardaki  BSE  (deli  dana  hastalığı)  ve  geyiklerdeki  kronik 

tükenme hastalığı sayılabilir. 

CJD  olgularının  yaklaşık  %85’i  sporadik  olarak  gözlenmekte  ve  çevresel  bir  enfeksiyon 

kaynağı  bilinmemekte  olup  %10  kadarı  ise  aileseldir.  Tıbbi  girişime  bağlı  bulaşma 

görülebilmekte olup en sık insan kadavra hipofizinden elde edilen büyüme hormonu veya 

gonadotropin kullanımına, kontamine insan dura mater  greftlerinin kullanımına, kornea 

transplantasyonlarına  bağlı  oluşabilmektedir.  Kontamine  nöroşirurji  enstrümanlarının 

veya  stereotaktik  elektroensefalografi  elektrotlarının  kullanımı  ile  bulaşma  arasında  da 

bağlantı kurulmaktadır.  

nvCJD olgularının büyük çoğunluğu Birleşik Krallıktan rapor edilmiş olmasında karşın daha 

az  sayıda  Avrupa,  Japonya,  Kanada  ve  Amerika  Birleşik  Devletleri  (ABD)’nden  bildirilmiş 

kayıtlar da vardır. İnkübasyon süresinin uzunluğu nedeniyle nvCJD olgularının gelecekteki 

sayısı tahmin edilememektedir. ABD’de yaklaşık olarak görülme sıklığı, yılda 1/1.000.000 

popülasyon olarak bildirilmektedir. Ülkeler, BSE ile enfekte olan ülkelerden sığır veya sığır 

ürünlerinin ithali veya enfekte sığır dokuları içeren tıbbi ve kozmetik ürünlerin kullanımı 

yolu ile ajanla karşılaşmış olabilirler. 

 

KLİNİK 

ÖZELLİKLERİ 

Creutzfeldt-Jakob  hastalığı  (CJD)  insanlarda  görülen  hızlı  ilerleyici,  dejeneratif,  nörolojik 

bir  hastalıktır.  Maruziyetten  sonra  belirtilerin  ortaya  çıkmasına  kadar  geçen  dönem 

(hastalığın kuluçka dönemi) iki yıl ile on yıllar arasında olabilmektedir.  

İnsanlarda nvCJD nın klinik özellikleri sporadik ya da klasik CJD dan farklılık gösterir. 

Bu farklılıklar: (1) nvCJD ortalama 16-48 yaş aralığında görülürken klasik CJD ortalama 68 

yaşta  görülür;  (2)  nvCJD  ortalama  14  ay  sürerken  klasik  CJD  4-6  ay  sürer;  (3)  Erken 

parestezi, duysal semptomlarda  artma, erken  psikiyatrik bulgular ve sonrasında belirgin 

nörolojik  bulguların  görülmesi;  (4)  nvCJD  olgularında  prionlar  tonsil  ve  diğer  lenfoid 

dokularda saptanırken sporadik CJD olgularında saptanamaz. 

Gerek sporadik CJD gerekse nvCJD olgularının insandan insana doğrudan temas, çevresel 

temas,  kan  yolu,  damlacık  enfeksiyonu  veya  hava  yolu  ile  bulaştığı  rapor  edilmemiştir. 

Buna  rağmen  İngiltere’deki  iki  olgudaki  şüpheli  durum  nedeniyle  nvCJD’nin  kan  yoluyla 

bulaştığına inanılmaktadır. Şüpheli ya da doğrulanmış CJD veya  nvCJD olgularında hasta 

bakımında  standart  önlemler  kullanılmaktadır.  Buna  karşın  histoloji  laboratuvarlarında 

doku işlemlenmesi ve otopsi, mumyalama gibi vücutla temas gerektiren durumlarda özel 

önlemler önerilmektedir. 

Cerrahi araçlarının yeniden işlemlenmesinde bulaştırıcılığın önlenmesi için özel tedbirler 

önerilmektedir. Ancak bu materyaller aracılığıyla bulaşma ihtimali çok düşüktür. 

Kan ve dokulardaki prion proteinlerinin laboratuvar tanısında termostabil adenilat kinaz 

assay ultra hassas bir yöntem olarak önerilmektedir. 

 

 

Sayfa 2 

[CREUTZFELDT-JAKOB HASTALIĞI, YENİ VARYANT (nvCJD)] 

Bulaşıcı Hastalıkların Laboratuvar Tanısı için Saha Rehberi

 

 

 

STANDART VAKA 

TANIMI 

Vak a  sı n ı f lam as ı  -  Yen i  Var yan t C J D ( n v C J D)   iç i n  

Şüpheli vaka: İlerleyici nöropsikiyatrik bozukluğu olan hastada aşağıdaki 6 klinik bulgudan 

en az 5’inin varlığı: 



 

Erken psikiyatrik semptomlar, 



 

Erken kalıcı parestezi/disestezi, 



 

Ataksi, 



 

Korea/distoni veya myoklonus, 



 

Demans, 



 

Akinetik mutizm 

Olası vaka: Şüpheli vaka tanımına ek olarak, aşağıdaki bütün kriterlerin varlığı: 



 

Potansiyel iyatrojenik temas hikayesinin olmaması, 



 

Klinik sürenin altı aydan uzun olması, 



 

Başlama yaşının 50 yaştan küçük olması, 



 

PrP gen mutasyonunun olmaması, 



 

EEG’nin tipik periyodik görünüm göstermemesi, 



 

Rutin araştırmaların alternatif bir tanıyı düşündürmemesi 



 

MR’da  aksial  T2’de  ve/veya  proton-dansite  yoğun  imajlarda  pulvinarden  anormal 

simetrik ve yüksek sinyaller 

Kesin vaka: Kesin tanı için nöropatolojik inceleme zorunludur. Yaşayan hastalara serebral 

biyopsi,  tedavi  edilebilir  alternatif  bir  hastalık  tanısı  amacı  dışında  yapılmamalıdır. 

Kuşkulu  vakalarda  otopsi  (veya  otopsi  olanağı  yoksa,  beynin  postmortem  biyopsisi) 

mutlaka yapılmalıdır. 

 

CREUTZFELDT-JAKOB HASTALIĞI [nvCJD], İÇİN LABORATUVAR İNCELEMESİ 

 

Laboratuvara ne tür 

klinik örnekler 

gönderebilirim? 

Kan,  

Beyin omurilik sıvısı (BOS),  

Dokular, post mortem beyin biyopsi örnekleri 

 

Örnek almak için en 

uygun zaman nedir? 

Hastalığın  ortaya  çıkmasından  önce  etkenin  saptanmasını  sağlayan  bir  laboratuvar 

yöntemi mevcut değildir. Ön tanı klinik ve EEG bulguları ile konur. Kesin tanıya patolojik 

değerlendirme ile gidilir. Hastalığın klinik şüphesinin olduğu herhangi bir dönemde kan, 

BOS, doku örnekleri gönderilebileceği gibi, şüpheli ölüm olgularında post mortem alınan 

beyin dokuları da incelenmek üzere laboratuvara gönderilmelidir. 

 

Örnekle birlikte 

göndermem gereken 

özel bir form var mı? 

Hastaya  ait  bilgiler  dahil,  örneklerin  alınması  ve  gönderilmesi  şartları  ile  ilgili  olarak, 

örnekleri inceleyecek olan patoloji laboratuvarı ile bağlantı kurunuz! 

 

Örnek almak için 

gerekli malzemeler 

nelerdir? Nasıl temin 

edebilirim? 

Klinik örnekleri hastadan nasıl almalıyım? 

Gerekiyorsa, hangi işlemleri uygulamalıyım?  

Şehir içi 

(kısa mesafe) 

taşıma  

süre-sıcaklık 

Şehirlerarası 

(uzun mesafe) 

taşıma  

süre-sıcaklık 

 

nvCJD şüpheli durumlarda mutlaka örnekleri inceleyecek 

olan patoloji laboratuvarı ile bağlantı kurunuz! 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Güvenlik önlemleri 

nelerdir? Kendimi 

nasıl koruyabilirim? 

Prionlar  birçok  fiziksel  ve  kimyasal  ajanlara  direnç  gösterirler.  Formaldehit  ve  UV  ile 

proteaz,  nükleaz  gibi  enzimlere,  80



C  sıcaklığa  dayanıklıdırlar.  Prionlarla  temas  eden 

gereçlerin  arındırılması  ya  da  prionla  enfekte  atıkların  ortadan  kaldırılması  için  standart 

sterilizasyon yöntemleri yetersizdir. Bu amaçla materyallerin ön vakumlu otoklavlama ile 

134-138



C’de  18  dakika  ya  da  132



C’de  1  saat  tutulmaları  gerekir.  Kimyasal  arındırma 

işlemi için sodyum hipoklorit ya da sodyum hidroksit kullanılabilir. Isıya duyarlı malzeme 

arındırılmasında 2N sodyum hidroksit ya da sulandırılmamış sodyum hipoklorit içinde bir 

saat bekletilmesi önerilir. 

Her  türlü  klinik  örnek  “enfeksiyöz”  kabul  edilmeli  ve  bu  örneklerle  çalışılırken  standart 

güvenlik önlemleri alınmalı, uygun kişisel koruyucu ekipman giyilmelidir. 

 

 

[

CREUTZFELDT-JAKOB HASTALIĞI, YENİ VARYANT (nvCJD)

] 

Sayfa 3 

 

Bulaşıcı Hastalıkların Laboratuvar Tanısı için Saha Rehberi

 

 

Örnekleri hangi 

laboratuvara 

gönderebilirim? 

İl Halk Sağlığı Müdürlüğü ile bağlantı kurunuz!  

Örnekler İl Halk Sağlığı Müdürlüğü kanalıyla ilgili laboratuvara gönderilir. 

 

Hangi durumlarda 

örnek laboratuvara 

kabul edilmez?  

Örnekleri inceleyecek olan patoloji laboratuvarı ile bağlantı kurunuz! 

 

Hangi laboratuvar 

incelemelerini 

isteyebilirim? 

Sonuçları ne 

kadar zamanda 

alabilirim? 

Sonuçları nasıl yorumlamalıyım? 

Patolojik inceleme 

- 

Patolojik raporda klinik sonuç ve  yorum belirtilir. 

 

 

 

 

Daha fazla bilgi için önerilen kaynaklar: 

1.

 

Bulaşıcı Hastalıkların İhbarı ve Bildirim Sistemi, Standart Tanı, Sürveyans ve Laboratuvar Rehberi, Sağlık Bakanlığı 

2005, Ankara. http://www.saglik.gov.tr/extras/dokuman/Data/index.htm  [erişim tarihi: 15.10.2011] 

2.

 

Health  Protection  Agency  (HPA).  Information  for  people  who  have  an  increased  risk  of  CJD. 

http://www.hpa.org.uk/webc/HPAwebFile/HPAweb_C/1247211400716  [erişim tarihi: 02.11.2011] 

3.

 

Health  Protection  Agency  (HPA).    Patients  at  increased  risk  of  Creutzfeldt-Jakob  Disease:  Background 

Information for healthcare staff. http://www.hpa.org.uk/webc/HPAwebFile/HPAweb_C/1274091065209 [erişim 

tarihi: 02.11.2011] 

4.

 

Health Protection Agency (HPA).  Patients at increased risk of Creutzfeldt-Jakob Disease: Actions for healthcare 

staff. http://www.hpa.org.uk/webc/HPAwebFile/HPAweb_C/1274091057014  [erişim tarihi: 02.11.2011] 

5.

 

Guidance  from  the  ACDP  TSE  Risk  Management  Subgroup  (formerly  TSE  Working  Group). 

http://www.dh.gov.uk/ab/ACDP/TSEguidance/index.htm [erişim tarihi: 02.11.2011] 

 

---

Document Outline

• CREUTZFELDT-JACOB HASTALIĞI*