Tüm hastane enfeksiyonları arasında dördüncü sıklıkta
Hastaneden kazanılmış primer kandolaşımı enfeksiyonlarının %85’i SVK’lara bağlı
Etkenler
S. aureus, gram-negatif bakteriler, Candida
Venöz ve Arteriyel Erişim İçin Kullanılan Kateterler
Venöz ve Arteriyel Erişim İçin Kullanılan Kateterler
Periferik venöz kateterler (PVK)
Periferik arteriyel kateterler
Orta-hat kateterleri
Tünelsiz santral venöz kateterler (SVK)
Tünelli SVK
Periferik Yolla Takılan SVK (PICC)
Pulmoner arter kateterleri
Tamamen implante edilen kateterler (port)
Umbilikal kateterler
Damariçi Kateterlerde (DİK) Enfeksiyon Riski
Damariçi Kateterlerde (DİK) Enfeksiyon Riski
Port
Umbilikal arter kateteri umbilikal venöz kateter
Tanımlar
Damar içi Kateter: Sıvı replasmanı, parenteral beslenme, kan ve kan ürünlerinin transfüzyonu, ilaç uygulamaları ve hemodinamik izlem amacı ile santral veya periferik damarlara yerleştirilen kateterler
Sürveyans
DİK giriş bölgesi hergün kontrol edilmelidir:
Şeffaf örtü kullanılan hastalarda kontrol amacıyla kateter giriş bölgesine bakılmalı
Gazlı bez kullanılan hastalarda bu bölge bütünlüğü bozulmamış gazlı bez üzerinden palpe edilmeli
Kateter giriş yerinde duyarlılık saptanması, gösterilebilen bir enfeksiyon odağı bulunmaksızın ateşinin çıkması veya lokal enfeksiyonu ya da kan dolaşımı enfeksiyonunu düşündüren diğer bulguların saptanması durumunda kateter giriş yerindeki örtü kaldırılarak kateter giriş bölgesi incelenmeli
Sürveyans
Kateteri takan kişi, kateterin takıldığı-çıkarıldığı gün ve saatler, pansuman değiştirilme tarihleri kayıt altına alınmalı
Servis veya poliklinik hemşiresi tarafından, hastalara ve hasta bakımında görev alan yakınlarına kateter giriş yerinde fark ettikleri herhangi bir değişiklik veya rahatsızlığı doktor/hemşireye bildirmeleri gerektiği konusunda eğitim verilmeli
Herhangi bir lokal ya da sistemik enfeksiyon bulgusu olmayan hastalarda, çekilen kateterlerin ucundan rutin kültür gönderilmemeli
El Hijyeni
DİK giriş bölgesinin palpasyonu öncesinde ve sonrasında, kateter takılmasından, pansuman değiştirilmesinden ve kateterle ilgili her tür manipülasyondan önce ve sonra el hijyeni sağlanmalı
Eldiven kullanımı el hijyeni gerekliliğini ortadan kaldırmaz
Aseptik Teknik, Kateter Takılması
DİK takılması ve bakımı sırasında aseptik teknik kullanılmalı
Periferik DİK’leri takarken steril olmayan temiz eldiven giyilmeli ve ilgili hemşirelik protokolüne uygun olarak damar yolu açılmalı
Arteriyel veya santral DİK’ler takılırken steril eldiven giyilmeli
Periferik venöz DİK’lerin bakımı sırasında steril olmayan eldiven, diğer tüm kateterlerin bakımı sırasında steril eldiven giyilmeli
Rutin olarak arteriyel veya venöz “cutdown” ile damar yolu açılmamalı
Kateter Giriş Yerinin Bakımı
DİK takılmasından önce ve pansuman değişimi sırasında cilt uygun bir antiseptik solüsyonla temizlenmeli.
%2’lik klorheksidin içeren antiseptik solüsyonlar tercih edilmekle birlikte, tentürdiyot, iyodofor veya %70’lik alkol de kullanılabilir.
Kateter takılmadan önce giriş yerine sürülen antiseptik solüsyon cilt üzerinde kalmalı ve hava ile temas ederek kuruması beklenmeli
Kateter takılması veya pansuman değiştirilmesi sırasında cilde aseton veya eter gibi organik çözücüler sürülmemelidir.
Kateter Giriş Yeri Örtüleri
Kateter giriş yerinin örtülmesi için steril gazlı bez veya steril, şeffaf, yarı geçirgen örtüler kullanılmalıdır.
Arteriyel kateter giriş yerlerinde steril gazlı bez tercih edilmelidir.
Tünelli santral venöz kateterlerin (SVK) ve portların giriş yerinin tamamen iyileştikten sonra kapatılmasına gerek yoktur.
Hasta fazla terliyor ise veya kateter giriş yerinden kanama veya sızdırma var ise, gazlı bez örtüler, şeffaf örtülere tercih edilmelidir.
Steril gazlı bezle yapılan pansumanlar (arteriyel giriş yerleri dahil) 48 saatte bir, şeffaf örtü kullanılan pansumanlar haftada bir değiştirilmeli
Steril gazlı bezle yapılan pansumanlar (arteriyel giriş yerleri dahil) 48 saatte bir, şeffaf örtü kullanılan pansumanlar haftada bir değiştirilmeli
Kateter pansumanı nemlendiğinde, gevşediğinde (bütünlüğü bozulduğunda) veya gözle görülebilir kirlenme meydana geldiğinde mutlaka değiştirilmeli
Kateter Giriş Yeri Örtüleri
Fungal enfeksiyonları ve antimikrobiyal direnci arttırıcı etkileri nedeniyle kateter giriş yerine antibiyotik içeren krem uygulanmamalı
DİK’ler su ile temas ettirilmemeli, hasta duş almadan önce kateter, bağlantı cihazları ve kateter giriş yeri su geçirmez bir örtü ile kaplanmalı
Damar İçi Kateterlerin Seçimi ve Değiştirilmesi
DİK’lerin takılacağı bölge seçilirken hem enfeksiyon, hem de mekanik komplikasyon gelişme riski dikkate alınmalı
Yarar/zarar göz önünde bulundurularak komplikasyon gelişme riskinin en düşük olduğu bölge ve teknik tercih edilmeli
Kullanım endikasyonu ortadan kalkar kalkmaz kateter çekilmeli
Damar İçi Kateterlerin Seçimi ve Değiştirilmesi
Santral venöz veya arteriyel kateterler rutin olarak değiştirilmemeli
Her yeni girişim beraberinde ek enfeksiyon riski getirir
Aseptik kurallara uyularak takıldığı konusunda şüphe bulunan tüm DİK’ler mümkün olan en kısa zamanda (mutlaka ilk 48 saat içinde) değiştirilmeli
Erişkin hastalarda, flebit gelişimini önlemek için PVK’ler 72-96 saatte bir değiştirilmeli
Damar İçi Kateterlerin Seçimi ve Değiştirilmesi
Bir enfeksiyon kaynağı olabileceği düşünülen DİK’in değiştirilmesi konusundaki karar klinisyen tarafından, hastanın durumu değerlendirilerek verilmelidir.
Sadece ateşi olan bir hastada rutin olarak kateter değiştirilmemeli
Kateter giriş yerinde pürülan materyal (enfeksiyon göstergesi) görülen her tür DİK en kısa süre içinde değiştirilmeli
Damar İçi Kateterlerin Seçimi ve Değiştirilmesi
Hemodinamik yönden stabil olmayan ve kateter ilişkili kan dolaşımı enfeksiyonundan şüphelenilen her hastada DİK değiştirilmeli
Kateter ilişkili kan dolaşımı enfeksiyonu şüphesi veya kateter giriş yerinde pürülan materyal olan hastalarda kateter değiştirme işlemi kılavuz tel aracılığı ile yapılmamalı
İnfüzyon Setlerinin ve Parenteral Sıvıların Değiştirilmesi
İnfüzyon setlerinin değiştirilme tarihleri kayıt altına alınmalıdır:
Katetere bağlı enfeksiyon kanıtlanmadığı veya bu yönde bir şüphe olmadığı sürece, sürekli infüzyon için kullanılan setler ve bunlarla ilgili her tür bağlantı 72 saatten daha kısa aralıklarla değiştirilmemeli
Damar yolu sürekli olarak açık tutulmayan ve sadece günün belirli zamanlarında infüzyonla parenteral ilaç verilen hastalarda (örneğin, günde iki, üç veya dört kez “minibag” içinde hazırlanarak verilen antibiyotikler) her seferinde yeni set kullanılmalı, bir kez kullanılan set ağzı kapatılarak bir sonraki kullanıma kadar bekletilmemeli
Kullanım amacına göre infüzyon setlerinin değiştirilme sıklıkları:
Kullanım amacına göre infüzyon setlerinin değiştirilme sıklıkları:
Sadece dekstroz ve amino asit içeren solüsyon veriliyorsa; 72-96 saatte bir
Propofol infüzyonu için kullanılan setler: 6-12 saatte bir
Kan, kan ürünleri ve lipid emulsiyonlarının (glukoz ve amino asitlerle kombine olarak verilen üçlü solüsyonlar veya tek başına uygulanan lipid solüsyonları) verilmesi için kullanılan setler: infüzyonun başlamasını takiben 24 saat içinde değiştirilmeli
Parenteral sıvıların değiştirilmesinde aşağıdaki kurallara uyulmalı:
Parenteral sıvıların değiştirilmesinde aşağıdaki kurallara uyulmalı:
Lipid içeren solüsyonların (üçlü solüsyonlar gibi) infüzyonu 24 saat içinde tamamlanmalı
Sadece lipidden oluşan solüsyonların infüzyonu 12 saat içinde tamamlanmalıdır.
Volüm yüklenmesi konusunda endişe duyuluyorsa bu süre 24 saate kadar uzatılabilir.
Kan ve kan ürünlerinin infüzyonu dört saat içinde tamamlanmalı
İntravenöz İlaçların Puşe Edilmesi
Sadece damar içine sulandırılmadan direkt olarak verilmesinde sakınca olmayan ilaçlar intravenöz yolla puşe edilmelidir. Antibiyotikler kesinlikle puşe edilerek verilmemelidir.
İntravenöz yolla puşe edilecek ilaç tercihen ven valflerinden veya inraketler üzerindeki kapak ya da stop-cock kullanılarak verilmelidir. Ven valfleri kullanılmadan önce mutlaka %70’lik alkol veya bir iyodofor ile temizlenmelidir.
Kullanılmayan bütün üçlü musluklar (stopcock) kapalı tutulmalıdır.
Her parenteral solüsyon açılmadan önce son kullanım tarihi ve görüntü kontrolü yapılmalıdır.
Son kullanım tarihi geçmiş olan veya bulanık olduğu görülen, içinde partikül bulunan, kabında çatlak olan veya sızdırdığı fark edilen hiçbir parenteral solüsyon kullanılmamalı
Parenteral ilaçlar veya katkı maddeleri için mümkün olduğunca tek dozluk ampul veya flakonlar tercih edilmeli
Tek dozluk ampul veya flakonlar içinde kalan solüsyonlar daha sonra kullanılmak üzere birbirine eklenerek saklanmamalı
İntravenöz Karışımların Hazırlanması ve Kalite Kontrolü
Her parenteral solüsyon açılmadan önce son kullanım tarihi ve görüntü kontrolü yapılmalıdır. Son kullanım tarihi geçmiş olan veya bulanık olduğu görülen, içinde partikül bulunan, kabında çatlak olan veya sızdırdığı fark edilen hiçbir parenteral solüsyon kullanılmamalıdır.
Parenteral ilaçlar veya katkı maddeleri için mümkün olduğunca tek dozluk ampul veya flakonlar tercih edilmelidir.
Tek dozluk ampul veya flakonlar içinde kalan solüsyonlar daha sonra kullanılmak üzere birbirine eklenerek saklanmamalıdır.
Parenteral karışımların hazırlanmasına başlamadan önce “El Hijyeni Talimatı”na uygun olarak el hijyeni sağlanmalıdır.
İntravenöz Karışımların Hazırlanması ve Kalite Kontrolü
Sadece içinde prevervatif bulunan ilaçlar multidoz flakonlar halinde kullanılabilir. Bu tür kullanımlarda şu noktalara dikkate dilmelidir:
Kulanım öncesinde multidoz flakonların giriş diyaframı %70’lik alkol ile temizlenmelidir.
Multidoz flakonların giriş diyaframına mutlaka steril bir iğne ile girilmeli ve dokunarak kontamine edilmesinden kaçınılmalıdır.
Yukarıda belirtilen kurallara uyularak kullanılan ve saklanan multidoz flakonlar üzerinde yazılı olan son kullanım tarihine kadar kullanılabilir.
İntravenöz Karışımların Hazırlanması ve Kalite Kontrolü
Sterilitesi bozulan veya sterilitesinin bozulduğundan şüphe edilen multidoz flakonlar kullanılmadan atılmalıdır.
İçinde prezervatif bulunmayan hiçbir ilaç (ampul/flakon) multidoz olarak kullanılamaz. Bu tür ampul veya flakonlardan enjektöre çekilen ilaçların üzerine mutlaka hazırlandığı tarihi-saati, ilacın adını ve enjektördeki miktarı belirten etiket yapıştırılmalı ve 24 saatten uzun süre ile saklanmamalıdır.
DİK’lerin takılması öncesinde veya kullanımı sırasında kateter kolonizasyonunu ya da kan dolaşımı infeksiyonu gelişmesini önlemek amacıyla intranazal veya sistemik antimikrobiyal profilaksi uygulanmamalıdır.
DİK’lerin takılması öncesinde veya kullanımı sırasında kateter kolonizasyonunu ya da kan dolaşımı infeksiyonu gelişmesini önlemek amacıyla intranazal veya sistemik antimikrobiyal profilaksi uygulanmamalıdır.
Periferik Venöz Kateterler
Kateter seçilirken kulanım amacı, muhtemel kullanılma süresi, bilinen komplikasyonlar (flebit ve infiltrasyon gibi) ve kateteri takan kişinin deneyimi dikkate alınmalı
Damar dışına kaçması durumunda doku nekrozuna neden olabilecek sıvılar ve ilaçlar için kelebek iğnelerin kullanımından kaçınılmalı
İV tedavinin altı günden uzun sürmesi bekleniyor ise orta hat kateterleri veya periferik yoldan takılan santral kateterlerin kullanımı tercih edilmeli
Periferik Venöz Kateterler
Erişkinlerde periferik kateterlerin üst ekstremite venlerine takılması önerilir.
Alt ekstremiteye takılmış olan bir kateter en kısa süre içinde çıkarılarak üst ekstremiteden yeni bir kateter takılmalıdır.
Çocuk hastalarda periferik kateterlerin takılması için el, ayak sırtı veya saçlı deri kullanılabilir.
Periferik Venöz Kateterler
Kateter giriş yeri her gün kontrol edilmelidir.
Gazlı bez kullanılan durumlarda kontrol amacı ile kateter giriş yeri gazlı bez üzerinden palpe edilerek hassasiyet olup olmadığı değerlendirilmelidir.
Hastada klinik infeksiyon bulgusu yok ise gazlı bezin kaldırılmasına gerek yok
Lokal hassasiyet veya olası bir katetere bağlı KDİ bulgularının varlığında gazlı bez mutlaka kaldırılmalı ve giriş yeri görülerek değerlendirilmeli
Şeffaf örtü kullanılıyor ise kateter giriş yerinin günlük inspeksiyonu yeterlidir.
Periferik Venöz Kateterler
Flebit (ısı artışı, hassasiyet, eritem, damar trasesinin palpe edilmesi gibi) veya enfeksiyon belirti ve bulguları geliştiğinde veya iyi çalışmadığı tespit edildiğinde periferik kateter değiştirilmelidir.
Erişkin hastalarda kısa PVK’lar flebit riskini azaltmak için 72-96 saatte bir değiştirilmelidir.
Eğer yeni periferik venöz damar yolu bulma konusunda sorun yaşanıyor ve flebit veya enfeksiyon bulguları yok ise PVK’lar daha uzun aralıklarla değiştirilebilir. Ancak bu durumda hem hasta, hem de kateter giriş yerleri çok yakından takip edilmeli (her shiftte en az bir kez)
Çocuk hastalarda, komplikasyon (flebit veya enfeksiyon) gelişmediği sürece, PVK’ların İV tedavi tamamlanana kadar değiştirilmemeli
PVK’ların giriş yerine topikal antimikrobiyal veya antiseptik krem uygulanmamalı
Santral Venöz Kateterler
Hasta bakımı için gerekli olan en az sayıda port veya lümene sahip SVK’ların kullanılması tercih edilmeli
Uzun süreli ve aralıklı damar erişimine ihtiyaç duyulan hastalarda kalıcı kateterler tercih edilmelidir. Sık veya sürekli damar erişimine gereksinim gösteren hastalarda ise periferik yoldan takılan santral kateter veya tünelli SVK’ların tercih edilmeli
Geçici bir hemodiyaliz kateterinin üç haftadan uzun süre ile kullanılması bekleniyor ise manşetli kateterler tercih edilmeli
Santral Venöz Kateterler
Diyaliz için kalıcı erişim yolu olarak SVK yerine fistül veya greft tercih edilmeli
Hemodiyaliz kateterleri, acil durumlar dışında kan alma veya hemodiyaliz dışı işlemler için kullanılmamalı
Erişkin hastalarda enfeksiyon gelişme riskini azaltmak için tünelsiz SVK’ların jugüler veya femoral ven yerine subklavyan vene takılması önerilir.
Santral Venöz Kateterler
Kateter ihtiyacı olduğunda venöz stenoz gelişimini önlemek için hemodiyaliz ve ferezis amacıyla jugüler veya femoral kateter, subklavyan katetere tercih edilmelidir.
SVK (periferik yolla yerleştirilen santral kateterler dahil) takılırken veya kılavuz tel üzerinden kateter değiştirilirken bone, maske, steril önlük, steril eldiven ve büyük steril örtüden oluşan maksimum bariyer önlemlerine uyulmalı ve aseptik teknik kullanılmalıdır.
Santral Venöz Kateterler
SVK, periferik yolla yerleştirilen santral kateter, hemodiyaliz kateteri veya pulmoner arter kateterlerinin katetere bağlı enfeksiyon gelişimini önlemek amacı ile rutin olarak değiştirilmesi önerilmez.
Pulmoner arter kateterini korumak için kateter yerleştirilirken steril bir kılıf kullanılmalıdır.
Kateter giriş yeri iyileşene kadar, kalıcı kateter üzerindeki pansumanın bir haftadan daha sık aralıkla değiştirilmesine gerek yoktur.
Santral Venöz Kateterler
Steril kılavuz tel üzerinden kateter değiştirilmesinde aşağıdaki kurallara uyulmalıdır:
Tünelli olmayan kateterlerde enfeksiyon gelişmesini önlemek için rutin olarak kılavuz tel üzerinden kateter değiştirilmemeli
Herhangi bir enfeksiyon bulgusu yok ise iyi çalışmayan tünelli olmayan kateterler kılavuz tel üzerinden değiştirilmeli
Kılavuz tel üzerinden kateter değişimi yapılırken yeni kateterin takılması işlemine başlamadan önce steril eldivenler çıkarılmalı ve yeni bir çift steril eldiven giyilmeli
Santral Venöz Kateterler
Çok lümenli bir kateter kullanılıyor ise lümenlerden biri sadece parenteral beslenme için ayrılmalı
Kateter pansumanı ıslandığı, bütünlüğü bozulduğu, kirlendiği veya giriş bölgesinin inspeksiyonu gerekli olduğu zaman değiştirilmeli
Kısa süreli kateterlerde kateter pansumanı, gazlı bez kullanılmış ise iki günde bir, şeffaf örtü kullanılmış ise en az yedi günde bir değiştirilmelidir.
Periferik Arteriyel Kateterler ve Basınç Monitorizasyonunda Kullanılan Cihazlar
Tek kullanımlık transdüserler, tekrar kullanılabilen transdüserlere tercih edilmeli
Katetere bağlı infeksiyon gelişmesini önlemek amacı ile periferik arteriyel kateterlerin rutin olarak değiştirilmemeli
Tek kullanımlık veya tekrar kullanılabilen transdüserler 96 saatte bir değiştirilmelidir. Sistemin diğer bileşenleri (tüp, sürekli yıkama cihazı ve yıkama solüsyonu dahil) de transdüser ile birlikte değiştirilmeli
Periferik Arteriyel Kateterler ve Basınç Monitorizasyonunda Kullanılan Cihazlar
Basınç monitorizasyon sisteminin bütün elemanları (kalibrasyon cihazı ve yıkama solüsyonu dahil) steril olmalıdır.
Basınç monitorizasyon sistemi ile ilgili manipülasyon sayısı ve sisteme girişler minimum düzeyde tutulmalıdır.
Basınç monitorizasyon kateterinin açık kalmasını sağlamak amacı ile açık sistem (enjektör ve üçlü musluk gerektiren sistem) yerine kapalı yıkama sistemi (sürekli yıkama) tercih edilmelidir.
Periferik Arteriyel Kateterler ve Basınç Monitorizasyonunda Kullanılan Cihazlar
Basınç monitorizasyon sistemine üçlü musluk yerine bir diyafram aracılığı ile ulaşılıyor ise diyafram sisteme giriş öncesinde uygun bir antiseptik solüsyonla temizlenmelidir.
Basınç monitorizasyon sistemi yolu ile dekstroz içeren solüsyonlar veya parenteral beslenme sıvıları verilmemelidir.
