Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

 Proqnoz infeksiyanın kəskinləşməsi, həmçinin onunla spesifik 
ağırlaşmaların  assosiasiya  olunmasından  asılıdır.  Xəstəliyin  ağırlığı 

84 
 
anevrizmanın  cırılma  riski  ilə  şərtlənir.  Heç  bir  müalicə  olmadan 
anevrizma  böyüyür,  təcili  əməliyyatın  aparılmasından  imtina 
olunduqda  isə  anevrizmanın  ölümlə  nəticələnən  cırılması  baş  verir. 
Aortitin  diaqnozunun  qoyulmasından  sonra  medikamentoz  müalicə 
xəstəliyin  ilkin  səbəbindən  asılı  olur.  İnfeksiya  mənşəli  aortitlərin 
təsadüf  olunan  hallarında  diaqnozun  tez  bir  zamanda  qoyulması, 
antibiotik terapiyası və damar cərrahının konsultasiyası tələb olunur. 
İnfeksion  aortitin  ehtimal  olunduğu  hallarda  ilk  başlanğıc  müalicə 
geniş  təsir  spektirli  antibiotiklərin  vena  daxilinə  yeridilməsi  ilə 
aparılır.  Sifilitik  aortitdə  10-20  mln  TV  dozada  benzilpenisillinlə 
aparılan  antibiotik  terapiyadan  istifadə  olunur,bununla  belə 
kontrollaşdırılmış  kliniki  təcrübələr  onun  effektivliyini  sübut  etmir. 
İnfeksion  qeyri-sifilitik  aortitin  səmərəli  müalicəsi  xəstəliyin  erkən 
mərhələsində  cərrahi  müdaxilə  və  əlavə  olaraq  antibiotiklərin, 
göbələk  əleyhinə  preparatların  uzun  müddətli  yeridilməsini  tələb 
edir.İnfeksion  anevrizmalarda  yalnız  antimikrob  müalicənin  təyin 
olunması  zamanı  letallıq  90%  təşkil  edir  ki,bu  da  anevrizmanın 
tədricən  böyüməsi  və  cırılması  ilə  əlaqədardır.  Erkən  mərhələdə 
cərrahi  müdaxilə  (infeksiyalaşmış  aortanın  rezeksiyası  və  ekstra-
anatomik  şuntlama)  xəstələrin  sağ  qalma  ehtimalını  əhəmiyyətli 
dərəcədə artırır. Cərrahiyyə əməliyyatından sonra bakterisid antibio-
tiklərlə müalicə əsasən 6 həftədən az olmamaq şərtilə davam etdirilir.  
Qeyri-infeksiya  mənşəli  aortitli  xəstələrin  müalicəsinin  əsasını 
qlükokortikoidlər  təşkil  edir,bununla  belə  əksər  xəstələrə  əlavə 
olaraq immunosupressor preparatların (siklofosfamid, metotreksat və 
ya  mikofenolat  mofetil)  təyini  tələb  olunur.Fəal  artritli  xəstələrə 
gündəlik  olaraq  hər  kq  çəkiyə  1mq  dozada  (sutkada  60mq-dan  çox 
olmamaq  şərtilə)  1-3ay  ərzində  prednizolon  yeritmək  tələb 
olunur.Arteriyanın  stenozunun  proqressivləşməsinin  qarşısını  almaq 
üçün  kiçik  dozada  prednizolonun  uzun  müddətli  istifadəsi  məsləhət 
görülür.Yeni,  az  invaziv  üsul  kimi  stent-qraftın  tətbiqi  ilə  aparılan 
damar  daxili  şuntlama  təklif  olunur.  Aortitlərdə  arterial  stenozla 
əlaqədar  olaraq  revaskulyarizasiya  üçün  ballon  angioplastika  stend-
ləşdirmə və şuntlama əməliyyatı aparmaq olar. Qeyri-infeksion aortit 
nəticəsində  aortanın  anevrizmasının  böyüməsi  hallarında  radikal 
cərrahi rezeksiya göstərişdir.  

85 
 
AORTANIN KOARKTASİYASI 
 
Aorta  qövsü  anomaliyaları  fərqli  embrioloji  etiologiyalardan 
kök alır. Bu anomaliyalar içərisində aortanın koarktasiyası, vaskulyar 
xəstəliklər  və  aorta-pulmonar  pəncərə  daha  çox  müşahidə  edilir. 
Aortanın  koarktasiyası  distal  aorta  qövsü  ilə  abdominal  aorta 
bifurkasiyasına qədər hər hansı bir sahədə hemodinamik olaraq vacib 
təzyiq  gradienti  ilə  bərabər  olan,  aortanın  anadangəlmə  darlığıdır. 
98%  hallarda  sol  körpücükaltı  arteriya  ilə  duktus  arteriozus  və  ya 
liqamentum arteriozum arasında  lokalizasiya olunur. Demək olar ki, 
hər bu kimi xəstələrdə ventrikulyar septal defekti aşkar edilir.  
 
 
 
Aorta  qövsünün  distal  hissəsində  daralma  ilə  müşayiət  olunan 
aortanın  koarktasiyaları  1000  canlı  doğuşda  0,2-0,6  nisbətində  rast 
gəlinir.  Bütün  anadangəlmə  ürək  xəstəliklərinin  6-8%-də  aorta  ko-
arktasiyası  aşkarlanır.  Kişilərdə  daha  çox  rast  gəlinir.Ürək  xəstəliyi 
səbəbi  ilə  vəziyyəti  kritik  olan  infantların  7,5%-nin  səbəbi  aortanın 
koarktasiyasıdır.  

86 
 
Bonnet 1903-cü ildə aorta koarktasiyalarını morfoloji baxımdan 
neonatal  və  yetkin  tiplər  olmaq  üzrə  iki  qrupda  sinifləndirmişdir. 
Daha  sonralar  infantil  tip  preduktal  və  yetkin  tip  postduktal  olaraq 
təsnif  edilmişdir.Anatomik  lokalizasiyasına  görə  koarktasiyalar 
aşağıdakı kimi bölünmüşdür : 
1) Aortanın istmus sahəsindəki koarktasiyası (preduktal, duktal, 
postduktal).  
2) Aorta qövsünün koarktasiyası.  
3) Enən aortanın koarktasiyası .  
4)  Abdominal  aortanın  (suprarenal,  renal,  infrarenal)  koarkta-
siyası. 
Aortanın koarktasiyası olan infantların təxminən 50%-də vacib 
intrakardial yaralar tapılır (kompleks koarktasiya). Yerdə qalan 50%-
də  patent  və  ya  qapanmış  və  ya  qapanmış  duktus  arteriozus  ilə 
birlikdə izolə olunmuş koarktasiya aşkar olunur.  
Koarktasiyanın  embrioloji  patogenezi  hələ  də  tam  olaraq  anlaşıl-
mayıbdır.  Duktal  toxuma  və  hemodinamik  nəzəriyyə  olmaq  üzrə  iki 
fəqrli  anlayış  irəli  sürülür.  Koarktasiyanın  meydana  çıxmasındakı 
original  nəzəriyyə  Skoda  tərəfindən  irəli  sürülübdür.  Skodaya  görə 
koarktasiya  yaranması,  duktal  qapanma  sırasında  duktal  toxuma 
anomaliyasına bağlı olaraq meydana çıxır. Bu nəzəriyyəyə görə leziyon 
fetal  həyatda  meydana gəlmir.  Ancaq aorta qövsünün dəyərləndirildiyi 
fetal  exokardioqrafiya  araşdırmalarında  geniş  bir  duktusa  baxmayaraq 
qövsdə  darlıq  ola  biləcəyi  kimi  göstərilib.  Digər  tərəfdən  fetal 
patologiya preparatlarında da koarktasiya göstərilib.  
Skodanın  nəzəriyyəsinə  alternativ  olaraq  Clark  axın  nəzəriy-
yəsini  irəli  sürübdür.  Clarka  görə  duktal  toxuma  anomaliyası  fetal 
həyatda  qövsü  daraldan  primer  zədələnmədir.Aorta  qövsü  hipopla-
ziyasının  dərəcəsi  fetal  həyatdakı  qövs  qan  axını  ilə  tərs  mütə-
nasibdir.  Turner  sindromlu  qadınlardakı  koarktasiya  rast  gəlmə 
tezliyinin yüksək tapılması da genetik faktorları ağla gətirməlidir.  
Xəstəliyin  ciddiyyəti  yalnız  koarktasiyanın  dərəcəsi  ilə  bağlı 
deyil,eyni zamanda birlikdə görülə bilən digər ürək leziyonları ilə də 
bağlıdır.  

87 
 
Neonatal  dövrdə  ciddi  koarktasiya  mövcuddursa,aşağı  bədən 
hissələrində  gedən  qan  axını  arterial  duktusun  patent  qalmasına 
bağlıdır.  Bu  tip  daralmalar  kritik  koarktasiyalar  olaraq  dəyərlən-
dirilir.  İnfantil  aorta  koarktasiyaları  ümumiyyətlə,qalxan  aorta  və 
aorta  qövsü  qan  axınına  təsir  edən  vacib  intrakardial  anomaliyalarla 
birlikdə  meydana  çıxır.Mitral  qapaq  anomaliyaları,  subaortal  stenoz 
və  koarktasiya  birlikdə  rast  gələrsə  Shone  sindromu  adlandırılır. 
Aorta  koarktasiyaları  eyni  zamanda  intrakardial  anomaliyalarla 
birlikdə  rast  gəlinə  bilir.Aorta  koarktasiyası  hipoplastik  sol  ürək 
sindromunun bir hissəsi olaraq da görünə bilər.  
Doğuşdan  sonrakı  kliniki  əlamətlər  koarktasiyanın  dərəcəsinə 
görə  müxtəlif  dəyişiklikdə  ola  bilir.Ciddi  koarktasiya  varlığında  sol 
mədəcik  çatışmazlığına  əhəmiyyət  verilməlidir.Əgər  aşağı  ətraf 
perfuziyası  patent  duktus  arteriozusun  açıq  olmasına  bağlıdırsa  və 
təbii  olaraq  doğulduqdan  sonra  bağlanırsa,  stenoz  distalındakı  or-
qanlar  və  aşağı  ətraf  hipoperfuziyası  meydana  çıxa  bilir.Əgər  infant 
hemodinamik  baxımdan  stabilləşə  biliərsə  və  metabolik  asidoz 
qaydasına düşərsə,onda cərrahi müalicə planlaşdırılmalıdır.  
Yetkin  aorta  koarktasiyalı  xəstələrdə  ölümün  səbəbləri:  ana-
dangəlmə  ürək  çatışmazlığı  (26%),  bakterial  endokardit  (25%), 
proksimal diseksiya və ya poststenotik anevrizma sahəsindəki cırılma 
(21-22%),  serebral  hemorragiyalar  (13%),  koarktasiya  sahəsindəki 
mikotik  anevrizmanın  cırılması  (7%)  olaraq  qeyd  olunub.Yetkin 
insanlarda  koarktasiya  önəmli  dərəcədə  kollateral  dövrana  səbəb 
olur.  Kollateral  dövran  daha  çox  körpücükaltı  arteriya  şaxələri, 
internal  mammarian  arteriya,döş  qəfəsindəki  interkostal  arteriya-
lardan  kök  alır.Enən  aortaya  yönələn  kollaterallar  daha  çox  3-cü  və 
4-cü qabırğalar səviyyəsində meydana çıxır.  
Aortanın  koarktasiyası  nadir  hallarda  qalxan  aorta  və  ya 
abdominal  aortada  rast  gəlinir.Abdominal  aortanın  koarktasiyaları 
renal arteriya stenozu ilə birlikdə görünür.Takayasu aortiti, Williams 
sindromu, rubella və neyrofibromatozlarda abdominal aorta koarkta-
siyasının rast gəlməsi müşahidə edilmişdir.  
Xəstələrdə  baş  ağrısı,ürək  nahiyəsində  ağrı,arterial  təzyiqin 
artması, sol mədəciyin yüklənməsi, fiziki yük zamanı aşağı ətraflarda 

88 
 
yorğunluq  baş  verir.  Yuxarı  ətraf  əzələlərinin  hipertrofiyası  və 
bədənin  aşağı  hissəsinin  hipotrofiyası  olur.  Yuxarı  ətraflarda  nəbzin 
artması,aşağı  ətraflarda  isə  nəbzin  azalması  və  ya  onun  tam  itməsi 
müşahidə  olunur.  Böyüklərdə,  xüsusilə  arxa  nahiyədə  qabırğaarası 
arteriyaların  pulsasiyası  və  onun  bədənin  önə  əyilməsi  zamanı 
artması  baş  verir.  Yuxarı  ətraflarda  hipertenziya  və  aşağı  ətraflarda 
arterial  təzyiqin  aşağı  düşməsi  xarakterik  haldır.  Hissəvi  forma 
koarktasiya  zamanı  normotenziya  və  ya  zəif  hipertenziya  müşahidə 
edilir  və  ya  bunu,əmələ  gələn  ürək  dekompensasiyasının  əlaməti 
hesab etmək olar.  
Auskultasiya  zamanı  ürək  nahiyəsində  və  kürəkarası  nahiyədə 
sistolik  küy  müəyyən  edilir,  aorta  üzərində  isə  II  tonun  aksenti 
eşidilir.Küy  döş  daxili  arteriya  boyunca  qabırğa  qövsünə  qədər 
ötürülür.İnfantlarda  döş  qəfəsinin  rentgenoqrafiyasında  kardiome-
qaliya  və  anadangəlmə  ürək  çatışmazlığı  əlamətlərinin  müəyyən-
ləşməsi aorta koarktasiyasnı ağla gətirməlidir.  
Elektrokardioqrafiyada  sol  mədəciyin  yüklənməsinə  aid 
əlamətlər olur.  
2  ölçülü  rəngli  doppler  exokardioqrafiya  müayinəsindən  isti-
fadə etməklə enən aortada pulsatil axının olmamasını,transvers qöv-
sün  ölçülərini  və  digər  intrakardial  anomaliyaları  görmək 
mümkündür.  
Kardial  kateterizasiya  kompleks  kardial  anomaliyaların 
aşkarlanmasında  istifadə  olunur.  İntrakardial  anatomiya,  böyük 
damarların  morfologiyası,  hemodinamik  parametrlər  və  daha  böyük 
uşaqlarda kollateral damarların ölçüsü aydınlıqla müyyənləşə bilir.  
Maqnit  rezonans  tomoqrafiya  anadangəlmə  ürək  defektlərinin 
non-invaziv  olaraq  görüntülənməsi  və  funksional  dəyərlən-
dirilməsində günümüzdə daha çox populyarlıq qazanmaqdadır.  
Bir  yaşa  qədər  uşaqlarda  yüksək  hipertenziyada  və  ürək 
çatışmazlığı  əlamətləri  olduqda  cərrahi  müdaxilə  göstəriş  hesab 
olunur.Cərrahi  əməliyyat  üçün  optimal  yaş  dövrü  hipertenziyanın 
gedişinin  kafi  olması  şərti  ilə  8-15  yaş  arası  hesab  olunur.İndiki 
zamanda  aortanın  dilatasiyasının  aparılması  sınaqdan  keçirilir.30-50 

89 
 
yaş arasında hipertenziyanı korreksiya etmək üçün və sol mədəcikdə 
yüklənməni azaltmaq məqsədi ilə cərrahiyyə əməliyyatı aparılır.  
Xəstələrin  əksəriyyətində  aortanın  koarktasiyası  rezeksiya 
edilir,uc-uca  anastomoz  qoyulur,nadir  hallarda  aortanın  daralmış 
seqmentinə  protez  qoyulur.Xəstənin  yaşından  asılı  olaraq  letallıq  0-
2%-ə  qədər  dəyişir.Aortanın  koarktasiyası  olan  xəstələr  müalicə 
edilmədikləri təqdirdə orta ömür müddəti 32-40 il çəkir.  
  
 
 

90 
 
AORTA QÖVSÜ ŞAXƏLƏRİNİN 
OKKLÜZİON XƏSTƏLİYİ 
 
Ürək-damar  sistemi  xəstəliklərindən,onkoloji  xəstəliklərdən 
sonra  baş-beyin  xəstəliklərindən  ölənlər  3-cü  yeri  tutur.  Ölümə  sə-
bəb, əsasən, işemik insult (xəstələrin üçdə ikisində braxiosefal arteri-
yaların ekstrakranial şöbələrdə zədələnməsi olur) inkişaf etməsidir. 
Beyinin  xroniki  damar  çatışmazlığının  75%  hallarının  səbəbi 
aorta  aterosklerozudur.Bu  zaman  braxiosefal  arteriyaların  patoloji 
burulması  müşahidə  olunur,ekstravazal  kompressiya  və  qeyri-
spesifik aorta arteriiti əmələ gəlir.Beyin qan dövranının pozulmasının 
əsas  mexanizmlərindən  biri  beyin  damarlarının  aterosklerotik  pilək 
parçaları ilə mikroemboliyasıdır,trombositlərin, eritrositlərin aqreqat-
larıdır.  Prosesin  lokalizasiyasına  görə  1-ci  yerdə  yuxu  arteriyasının 
bifurkasiyasının zədələnməsi,sonra sol körpücükaltı arteriyanın,adsız 
kötüyün və sol ümumi yuxu arteriyası kötüyünün zədələnməsidir. 
Magistral  arteriyaların  stenozunun  və  ya  okklüziyasının 
lokalizasiyasından  asılı  olaraq  simptomlar  yaranır.Yuxu  arteriyası 
bifurkasiyasının  stenozu  üçün  karotid  hövzədə  nevroloji  pozğunluq 
(əllərin,qolların  ötüb  keçən  iflici,  hemiparezi,  ötüb  keçən  korluq, 
afaziya ,dizartriya) xarakterdir. 
Körpücükaltı  arteriyanın  okklüziyası  zamanı  onurğa  arteriyası 
boyunca  retroqrad  qan  axınının  əmələ  gəlməsi  vertebrobazilyar 
çatışmazlığın əlamətidir. 
Sorğu  zamanı  karotid  və  ya  vertebro-bazilyar  hövzənin 
tranzitor  işemiyasının  simptomlarını  (görmənin,nitqin,hərəkətin 
pozulması)  aktiv  axtarmaq,boyun  və  körpücüküstü  çuxurda  sistolik 
küyü aşkarlamaq üçün auskultasiyadan istifadə etmək lazımdır. 
Palpasiya  zamanı  periferik  arteriyalarda  (gicgah,yuxu,bazu, 
mil)  nəbzin  simmetrikliyinə  fikir  verilir.Bütün  ətraflarda  arterial 
təzyiqi ölçmək vacibdir. 
Dupleks  skannerləşmə  əsas  müayinə  metodu  olub,yuxu 
arteriyasının  bifurkasiyasında  piləklərin  (homo  və  ya  heterogen) 
zədələnməsini  vizual  görməyə  imkan  verir,həmçinin  arteriyada 
qanaxınının həcmi haqqında məlumat verir. 

91 
 
Ultrasəs 
doppleroqrafiya 
kompression 
sınaqla 
yüksək 
dəqiqliklə daxili və ya ümumi yuxu arteriyası hövzəsində stenozu və 
ya okklüziyanı aşkarlamağa imkan verir. 
Transkranial 
doppleroqrafiya 
intrakranial 
qan 
axınının 
pozulmasını fiksasiya edir. 
Baş  beyinin  komputer  tomoqrafiyanın  köməkliyi  ilə,hətta 
xəstələrdə  kliniki  əlamətlər  olmadığı  halda  belə,baş  beyində  olan 
kistanı aşkarlamaq mümkündür. 
Nüvə-maqnit  rezonans  arteriyanın  stenozunu  və  baş  beyinin 
vəziyyətini öyrənməyə imkan verir. 
Aortanın  arterioqrafiyası  həmişə  aparılmır:  planlaşdırılmış 
operativ  əməliyyatlarda,xüsusilə  aorta  qövsü  şaxələrinin  çoxlu 
zədələnməsində göstəriş sayılır. 
Cərrahiyyə əməliyyatına göstərişləri aşağıdakıları  hesab etmək 
olar: arteriyanın  stenozunun 80%-dən çox olması  (hətta simptomsuz 
gedişdə  olarsa  da),  heterogen,  yuxu  arteriyası  bifurkasiyasının 
müxtəlif dərəcədə stenozlarında embol yaranması  təhlükəsi ola bilən 
piləklər,  beyin-damar  çatışmazlığının  II-IV  dərəcəsi  zamanı,  ver-
tebrobazilyar  çatışmazlıqda  oğurlama  sindromu  və  ya  onurğa  arte-
riyası dəliyinin stenozu. 
Cərrahi əməliyyatın variantları: ümumi anesteziya altında yuxu 
arteriyası  bifurkasiyasında  stenozlaşan  piləyin  kənarlaşdırılması; 
vertebro-bazilyar çatışmazlığı və yuxarı ətrafların işemiyasını aradan 
götürmək  üçün  körpücükaltı  arteriya  hövzəsində  qan  axınını  bərpa 
etmək; aorta qövsü şaxələrinin çoxlu zədələnmələrində aorta karotid 
- körpücükaltı şuntların qoyulması.  Hazırda dəridən keçmək şərti  ilə 
braxiosefal kötük və körpücükaltı arteriyaların stenozunda dilatasiya 
olunur.Çox hallarda cərrahiyyə əməliyyatları  xüsusilə,kritik stenozlu 
xəstələrdə,simptomsuz  keçən  və  ya  baş  beyinin  tranzitor  işemi-
yasında  konservativ  müalicəyə  nisbətən  daha  əhəmiyyətli  hesab 
olunur. 
 
 
 

92 
 
QARIN AORTASININ OKKLÜZİON XƏSTƏLİYİ  
(LERİŞ SİNDROMU) 
 
 
 
Qarın aortasının  terminal şöbəsində  və qalça arteriyasında çox 
hallarda  analoji  olaraq  bud-dizaltı  seqment  hissəsində  proses  ste-
nozlaşan və  ya okklüziya edən  formada  lokallaşır. Arterial şəbəkədə 
bir  neçə  blokların  inkişafı  aşağı  ətraflarda  ağır  işemiyalara  səbəb 
olur,özünü dəyişən axsama şəklində göstərir, terminal fazada ayaq və 
barmaqlarda yara və qanqrenalar inkişaf edir.  
Okklüziya  əmələ  gəlməsində  birinci  yerdə  ateroskleroz  xəstə-
liyi  durur.  Postembolik  okklüziya  və  qeyri-spesifik  aortanın  arteriiti 
nadir  hallarda  olur.  Kazuistik  hallar  aortanın  həmin  seqmentində 
anadangəlmə  hipoplaziya  zamanı  müşahidə  edilir.Bir  neçə  blokların 
inkişafı  nəticəsində  aşağı  ətraflarda  arterial  təzyiq  kəskin  düşür. 
Arterial  təzyiqin  30-  40  mm  c.  süt.  -  na  qədər  düşməsi  kritik  hesab 
olunur,  belə  ki,arteriola  səviyyəsində  perfuzion  təzyiqin  itməsi  olur 
və ağır hipoksiya inkişaf edir.  
 Birinci  mərhələdə  xəstə  1  km-dən  artıq  gəzərkən  aşağı 
ətraflarda  yorğunluq  hiss edir. Sonralar  isə bir  neçə addımdan  sonra 
yorğunluq hiss edir.Ağrıların nəinki nəli əzələlərdə,habelə bud, sarğı 
əzələlərində də olması mümkündür.  

93 
 
Xəstəliyin təbii gedişi gecə ağrılarına da gətirib çıxarır və aşağı 
ərtaflarda  qanqrenoz  dəyişikliklər  inkişaf  edir.Leriş  sindromu  üçün 
triada  xarakterikdir  (aorta  və  qalça  arteriyalarının  zədələnməsi  ilə 
əlaqədar):  dəyişən  axsama,impotensiya,bud  arteriyalarında  nəbzin 
itməsi və ya zəifləməsi.  
Auskultasiya  zamanı  aorta  bifurkasiyası  üzərində  və  bud 
arteriyası  üzərində  kobud  sistolik  küy  eşidilir.Periferik  arteriyalarda 
pulsasiya zəifləyir və  ya  itir.  Ayaq  barmaqları ağarır və  ya soyuq olur, 
ağır  işemiyalarda  sianotikdir.Ultrasəs  doppleroqrafiya  aşağı  ətraflarda 
arterial təzyiqin aşağı olmasını və eyni zamanda mərkəzdən periferiyaya 
qan  axınının  sürətinin  zəif  olduğunu  göstərir.  Ayaq  arteriyalarının 
spektri  kollateral  xarakterdə  olur.  Dupleks  skannerləşmə  daralmanı, 
arteriyaların  kalsinozunu,  qan  axınının  həcminini  və  xətvari  sürətinin 
aşağı  olduğunu  göstərir.  Aortaqrafiya  dəyişən  axsamada  (200m-dən 
aşağı) müalicənin qərarını vermək üçün göstərişdir. 
Aorta və arteriyalarda cərrahiyyə əməliyyatına göstəriş: 200 m-
dən aşağı yeriş zamanı dəyişən axsama,sakitlikdə ağrıların olması və 
ayaq  barmaqlarının  qanqrenası  hesab  olunur.  Bifurkasion  aorta-bud 
şuntlama  sintetik  protez  istifadəsi  ilə  yerinə  yetirilir.  Qalça  arteriya-
sının  stenozunda  dəridən  keçməklə  dilatasiya  aparılır.  Endoprotezin 
qoyulması  mümükündür.  Konservativ  müalicə  papiros  çəkməkdən 
imtina,  reopoliqlükin  infuziyası,  angioprotektorlar,mikrosirkulyasi-
yanı  yaxşılaşdıran  dərmanlar,  damargenəldici,  dezaqreqantlar  (pro-
dektin,  arginin),  asetilsalisilat  turşusu  100mq,  trental,  teonikol,  noş-
pa,  andekalin  təyin  olunur.  Yeni  qrup  prostoqlandinlərdən  vazo-
prostan təyin olunur.  
  
 
 

94 
 
VİSSERAL QAN DÖVRANIN  
XRONİKİ POZULMASI 
 
Visseral  qan  dövranın  xroniki  pozulması  bəzən  “angina 
abdominalis” termini kimi işlənir.Bağırsağın və qara ciyərin işemiya-
sının  səbəbləri  intra  -  və  ekstravazal:  ateroskleroz  (çöz  arteriyası, 
yuxarı  və  aşağı  müsariqə  arteriyaları)  və  ya  qeyri-spesifik  arteriit, 
çöz arteriyasının diafraqmanın oraqvari bağında daralması olur.  
Qida  qəbulundan  (xüsusilə  çoxlu  və  yağlı)  sonra  qarında 
ağrıların olması  xarakterdir.Ağrıların  müddəti 2–2,5 saat çəkir.  Ağrı 
sindromu,  xüsusilə  üç  arteriyadan  ikisinin  (çöz  kötüyü  və  yuxarı 
müsariqə  arteriyası)  zədələnməsi  zamanı  və  ya  76%  xəstələrdə  çöz 
kötüyünün zədələnməsində olur. 
Bağırsağın  disfunksiyası  (motor,sekretor,absorbsion  funksi-
yası)  yuxarı  və  aşağı  müsariqə  arteriyaları  hövzəsinin  qan  təchi-
zatının  pozulması  zamanı  əmələ  gəlir.  Davamsız  defekasiya  tipikdir 
(ishal və qəbislik növbələşir). Xəstə qısa müüddətdə kəskin arıqlayır. 
Qarın  aortasının  auskultasiyasında  epiqastral  zonada  sistolik 
küy müəyyən edilir. 
Rentgenoloji,qastroduodeno - və kolonoskopik müayinələrdədə 
mədə-bağırsaq traktında kobud üzvi dəyişikliklər tapılmır. 
Koproloji  müayinədə  çoxlu  miqdarda  selik,neytral  yağ  və  həll 
olmayan əzələ lifiəri aşkarlanır.Qanda disproteinemiya (albuminlərin 
azalması  və  qlobulinlərin  artması)  olur.Son  diaqnoz  dupleks 
skannerləşmə və ya angioqrafiya müayinəsi ilə qarın aortası və onun 
şaxələrinin zədələnməsini aşkarlamaq üçün xüsusilə, 2 proyeksiyada 
( yan proyeksiya daha vacibdir ) qoyulur. 
Simptomatik  maddələr  (pəhriz,  spazmolitiklər,  ferment  prepa-
ratları) təyin edilir. Magistral arteriyaların angioqrafik stenozunda cər-
rahiyyə əməliyyatı aparılır. Aşağıdakı əməliyyat növləri: protezləşmə, 
endarterektomiya,çöz  kökünün  dekompressiyası  həyata  keçirilir. 
Pasiyentlərin 90%-də cərrahiyyə əməliyyatlarının nəticələri yaxşıdır. 
Proqnoz  qeyri-qənaətbəxş  olur,çox  vaxt  magistral  arteriyaların 
daralma zonasında kəskin tromboz baş verir və nəticədə mezenterial 
keçməməzlik və bağırsaq qanqrenası əmələ gəlir. 

95 
 
AORTANIN MEDİONEKROZU 
 
Aortanın  medionekrozu  zamanı  damarda  kollagenin,  elastinin 
dağılması  baş  verir,  hüceyrə  məhv  olur  və  nəticədə  seliyəbənzər 
kütlə  ilə  dolmuş  kista  əmələ  gəlir.  Aortanın  divarı  bir  bərabərdə 
bütöv  dairə  üzrə  bərkliyini  itirir  və  gərilir,iyvari  anevrizma  yaranır. 
Adətən,qalxan  aorta  və  Valsalva  sinusu  zədələnir.Bu  vəziyyət 
aortanın annulyar ektaziyası adlanır. 
Medionekroz  ən  çox  Marfan  sindromunda,  Ehlers-Danlos  IV 
tip  sindromunda,  bəzən  hamiləlikdə,  arterial  hipertoniyada,  qazanıl-
ma ürək qüsurunda rast gəlinir.Anevrizma tədricən böyüyür, aortanın 
cırılması və aorta çatışmazlığı kimi fəsadlar baş verə bilir. 
Marfan  sindromu  ilə  olan  bütün  xəstələrə  aorta  kökünün 
ölçülməsi  və  aorta  çatışmazlığını  inkar  etmək  üçün,habelə,mitral 
qapaq  prolapsı  və  üçtaylı  qapaq  prolapsını  müəyyənləşdirmək  üçün 
ExoKQ-ya  aparılır.Döş  aortasının  anevrizmasında,xüsusilə  aorta 
kökünün  genişlənməsi  ilə  gedən  Marfan  sindromunda  uzun  müddət 
beta-adrenoblokatorların  qəbulu  məsləhətdir.  Aortanın  protezləş-
məsinə göstəriş- şikayətlər yaranarsa və ya aorta kökünün diametri 6 
sm-dən böyük olarsa (Marfan sindromunda 5 sm-dən böyük olduqda) 
aparılır.Əgər  Marfan  sindromu  ilə  olan  hamilələrdə  aorta  kökünün 
diametri  4sm-dən  aşağı  olarsa,beta-adrenoblokatorlar  göstərişdir  və 
təkrari ExoKQ - ya aparılması lazımdır. 
Enən arota anevrizmasının  müalicəsi üçün stentlər işlədilməyə 
başlanmışdır. 

Kataloq: files
files -> Информация по результатам плановой проверки, проведенной комитетом здравоохранения Курской области
files -> Penitensiar sistemdə Vərəmə nəzarət üzrə TƏLİmat