96
AORTA QÖVSÜNÜN ANADANGƏLMƏ
BURULMASI
Aorta qövsünün anadangəlmə burulması (kinklinq,baklinq,
aortanın psevdokoarktasiyası) – anadangəlmə qüsur olub,damar
divarının patoloji strukturu zamanı aorta qövsünün uzanması,
burulması və əyilməsi ilə xarakterizə olunur. Damar sisteminin na-
dir patologiyasıdır.1983-cü ilə qədər 150 hadisə müşahidə olun-
muşdur. Aorta qövsünün əyilməsi xəstələrin əksəriyyətində
sol yuxu və sol körpücükaltı arteriyalar arasında lokalizasiya
olunur.
Kliniki şəkli aortanın vəziyyətindən asılıdır:
I tip - qövsün uzanması və burulması;
II tip - əvvəlki dəyikliklərlə yanaşı aortanın stenozunun
(koarktasiya sindromu) birgə olması.
Sakitlikdə və fiziki yüklənmə zamanı təngnəfəslik, ürəkdö-
yünmə narahat edir. Baxma zamanı yuxu arteriyalarının pulsasi-
yasının güclənməsi, nəbzin zəifləməsi və sol qolda arterial təzyiqin
aşağı düşməsi müşahidə olunur. Koarktasiya sindromunda aşağı
97
ətraflarda arteriyaların pulsasiyasının və arterial təzyiqin aşağı
düşməsi olur.
Ürək nahiyəsində və sol körpücükaltı çuxurda auskultasiya
zamanı müxtəlif intensivlikdə sistolik küy təyin edilir.
Rentgenoloji tədqiqat zamanı düz proyeksiyada divararalığı
kölgəliyin genişlənməsi və aorta qövsünün yüksəkdə dayanması
(yuxarıya və sola qabarma) aşkarlanır. İkinci çəp vəziyyətdə əyilmə
səbəbindən qövsün enən aortaya keçən hissəsinin deformasiya-
laşması görünür. Dupleks skannerləşmə zamanı aortanın ölçüsünü və
qanaxının pozulmasını müəyyən etmək olur. Diaqnoz angioqrafiya
zamanı təsdiq olunur.
Hipertenziya və aortanın anevrizmasının genişlənməsi cərrahi
müdaxiləyə göstərişdir.Cərrahi əməliyyat süni qan dövranı şəraitində
və ya hipotermiya vəziyyətində aparılır.Əksər xəstələrdə aortanın
protezləşməsi tələb olunur,bəzi hallarda isə aortanın müəyyən sahəsi
rezeksiya edilir.
98
AORTANIN TRAVMATİK CIRILMASI
Bütün yaşlarda ölüm səbəbləri arasında III sırada yer almaq-
dadır. Toraks travmaları, bütün travma sonrası ölümlərin təxminən
25%-ni təşkil edir.Travma sonrası meydana çıxan ölüm hadisələrini
Trunney zamanlama baxımından 3 qrupa bölmüşdür.
1) Erkən ölüm hadisəsi: yaralanmanın olduğu yerdəki ölümlərdir.
50% hallarda bu zaman periodunda itirilə bilər.Bu dövrdəki ölümlərdə
ümumiyyətlə,beyin yaralanmaları ürək, böyük damar və spinal kord
yaralanmaları və ya hava yolu obstruksiyasından sorumludur.
2) Qızıl saat-bu vaxt əslində 1 saatdan 6 saata qədər
uzadılıb.30% hallarda bu zaman periodunda olur.Bu dövrdəki
ölümlərdən ümumiyyətlə,subdural və ya epidural hematoma,
hemoperitoneum, hemotoraks və ya eksternal qanaxmalar ola bilər.
3) Son dövr: yaralanmadan ortalama 10 gün ilə 2 həftə
sonrasındakı dövrdür.Ölümlər,sepsis və ya multiorqan çatışmazlığı
səbəbi ilə meydana çıxır.
Travmatik aorta zədələnmələri çox vaxt küt travma və ya
qurğuşun və bıçaq kimi deşici-kəsici alət yaralanmaları sonrasında
99
meydana çıxır. Bu yaralanmaların nəticəsində aortada kontuziyadan,
intramural hematoma,intimal yırtıq, yalançı anevrizma və ya
cırılmaya qədər bir çox təhdidedici yaralar meydana gələ bilər.
Travmatik aorta cırılması, ölümlə nəticələnməsi katastrofik aorta
patologiyaları arasında yer alır. Yol qəzaları nəticəsində meydana
çıxan ölüm səbəblərindən birinci sıradakı beyin travmalarını,ikinci
sıradakı travmatik aorta cırılması izləyir. Dunn və Villams küt
trvmaya bağlı olaraq meydana çıxan aorta cırılmalarında yaşama
şansının 20% olduğunu bildirmişlər.
Aortanın travmatik cırılması-küt travma ilə zədələnmə olub,
aorta divarının intimadan adventisiyaya qədər bütün qatlarının cəlb
olunması ilə müşayiət olunur.Aortanın travmatik cırılmasını ilk dəfə
1557-ci ildə Vezaliy atdan yıxılmış xəstədə təsvir etmişdir. 1923-cü
ildə Rusiyada Canelidze qalxan aortanın dəlib keçən yaralanmaları
zamanı aortanın travmatik cırılması hallarında ilk dəfə aparılan və
müvəffəqiyyətlə nəticələnən əməliyyat haqqında məlumat vermişdir.
Bununla belə sonrakı təsvirlər yalnız XX əsrin 50-ci illərində
meydana çıxdı.Patomorfoloji
müayinədə aortanın zədələnmə
əlamətləri dəqiq təyin olunur və bu zaman əsas diqqət travma ilə
ölüm arasındakı vaxt nisbətinə verilir.Yüksək sürətli avtomobillər
əsrində aortanın travmatik zədələnmə halları daha da artmışdır.1936-
cı ildən 1942-ci ilə qədər olan dövrdə Strassman 7000-ə qədər meyit
yarmış və onlardan yalnız 51 halda aortanın travmatik cırılması baş
vermişdir.Richens və həmkarları məlumat vermişlər ki, yol-nəqliyyat
hadisələrində ölən 613 nəfərin 21%-də ölüm aortanın cırılması ilə
əlaqədar olmuşdur.Bu hadisələrdən ölüm halları il ərzində ABŞ-da
8000 nəfər təşkil edir.
Aortanın travmatik cırılması maşın və motosikletlə toqquşma,
yüksəklikdən yıxılma,partlayış dalğasının zərbəsi,qatar və ya təyyarə
qəzası,at və xizək idmanı ilə məşğul olma zamanı yaranan
travmalarda baş verə bilər.Aortanın cırılması baş vermiş 144 xəstənin
tədqiqatı zamanı Hunt və həmkarları məlumat vermişlər ki,cırılma
83% halda avtomobil qəzası, 5% hallarda motosikletin idarə olun-
ması zamanı toqquşma nəticəsində, 7% hallarda piyada gəzinti
zamanı, 2% hallarda yüksəklikdən yıxılma zamanı baş verir.
Sonuncu tədqiqatlara əsasən müəyyən olunmuşdur ki, hətta yandan
100
toqquşmalar belə 20–40% hallarda aortanın cırılması ilə nəticələnir.
Yandan toqquşmalar zamanı köndələn təsir aorta qövsünün distal
hissəsinin kiçik əyriliyi nahiyəsində hissəvi cırılmaya səbəb olur.
Qoruyucu yastıqçalar və kəmərlər bu növ təsirdən qorunmanı təmin
etmir. Daha çox deformasiyaya məruz qalan nahiyə boyun
nahiyəsində (harada ki, nisbi hərəkətli döş aortası qövsə birləşir və
həmçinin arterial bağlar birləşir) aortanın cırılması 80–95 % hallarda
baş verir .
Aortanın qalxan hissəsinin cırılması zamanı baş verən ölüm
hadisələrində bu nahiyə 10-20% hallarda,cərrahiyyə müdaxilələri
zamanı isə 5% hallarda təsvir edilmişdir.Ölüm halları törətmə
tezliyinə görə digər zədələnən şöbələrə aortanın distal şöbəsi(12
%),infrarenal seqment (5%) aiddir.Bir sıra mənbələrdə aortanın
cırılmasının çoxsaylı nahiyələri təsvir edilir.Aortanın travmasının
mexanizmini izah etmək üçün müxtəlif nəzəriyyələr təklif
olunmuşdur.Aortanın zədələnməsini törədən bir neçə mexanizmi
birləşdirmək mümkündür.
Cırılmanın mexanizmləri:
Aortanın travmatik zədələnməsinin təsnifatı:
İntimal qanaxma;
Cırılma və intimal qanaxma;
Medial cırılma;
Aortanın tam cırılması;
Yalançı anevrizmanın əmələ gəlməsi;
Aorta ətrafı qanaxma.
İntimal qanaxma zamanı endotelial qat zədələnməyə bilər,
endotelin və daxili elastik membranın cırılması da mümkündür.
İntima və medianın zədələnməsindən sonra yalançı anevrizmaların
baş verməsi mümkündür.Miləbənzər anevrizmalar köndələn kəsikdə
bütün divarı əhatə edə sirkulyar travmalarda meydana çıxır,yalnız
divarın bir hissəsi cəlb olunan hissəvi zədələnmələrdə məhdud
qabarmalar meydana çıxır.Periaortal qanaxmalar zədələnmənin
növündən asılı olmayaraq baş verir.Aortanın tam cırılması (o
cümlədən adventisiyanın) sürətli ölüm törədir.Cırılma nahiyəsində
anevrizma və okklüziyanın yaranması ölüm hallarının baş verməsini
ertələyə bilər.
101
Zədələnmənin ağırlıq dərəcəsinə baxmayaraq travma parlaq
kliniki təzahürlərlə müşayiət olunmaya bilər,buna görə də döş
şöbəsinin xarici travma əlamətlərinin olub-olmamasından asılı
olmayaraq yüksək sürətli toqquşmalar nəticəsində zədə almış
xəstələrdə aortanın cırılmasını vaxtında ehtimal etmək lazımdır.
Aortanın cırılma əlamətləri qeyri-spesifikdir,hansı ki,onunla
yanaşı olan başın,üzün,dayaq-hərəkət aparatının zədələnməsi və
visseral zədələnmələr həkimin diqqətini daha tez cəlb edir. Təng-
nəfəslik və döş qəfəsində (beldə) ağrılar daha çox rast gəlinən (20-
76% hallarda) simptomlardır. Huşun itməsi və arterial hipotenziya da
həmçinin çoxsaylı travması olan xəstələrdə meydana çıxır, arterial
hipertenziya 17% hallarda müşahidə olunur. Maye məhlulların
səmərəli yeridilməsinə baxmayaraq sistolik arterial təzyiqin 90 mm
c. süt. - dan aşağı olması hemodinamik qeyri-stabilliyin əlaməti
hesab olunur və yüksək ölüm faizi ilə müşayiət olunur. Nisbətən az
rast gəlinən simptomlara disfagiya, səsin karlaşması aiddir.Bir sıra
xəstələrdə (6%) onurğa beyinin qan təchizatı pozğunluğunun aydın
əlamətləri olmadan paraplegiya baş verir. Periaortal hematoma ilə
aortanın sıxılması nəticəsində yuxarı və aşağı ətraflarda nəbz
dalğasının amplitual fərqi 23–37% hallarda aşkar edilmişdir. Əgər
intima və medianın cırılması zamanı sferik qapaq kimi fəaliyyət
göstərən tikə hissəsi (loskut) əmələ gələrsə yuxarı ətraflarda arterial
hipertenziya ilə birgə aortanın hissəvi obstruksiyası baş verir -
“kəskin daralma sindromu” və ya “psevdokoarktasiya”. Arterial
hipertenziya ürək kələfinin stimulyasiyası ilə əlaqədar ikincili
olur.Arterial təzyiqin 90 mm c. süt. - dan aşağı olması (mayenin
kifayət qədər yeridilməsinə, plevral boşluğa qanaxmanın olmamasına
və torakotomiyanın yerinə yetirilməsinə baxmayaraq) aortanın
cırılma təhlükəsinin olması əlaməti kimi qiymətləndirilir.Bundan
başqa səs tellərinin iflici, yuxarı boş venanın və traxeyanın sıxılması
da həmçinin ağır fəsadların müjdəçisi kimi qiymətləndirilir.
Müştərək zədələnmələr (sınıqlar və kəllə-beyin travmaları,
qaraciyərin,dalağın,ürəyin,ağciyərlərin zədələnməsi) demək olar ki,
aortanın travmatik cırılması olan bütün xəstələrdə mövcüd olur.
Ağciyərlərin zədələnməsi tənəffüs çatışmazlığına gətirib çıxara bilər.
20% hallarda ürək çatışmazlığı ürəyin döş sümüyü və onurğa sütunu
102
arasında sıxılması nəticəsində ola bilər (əsasən qalxan aorta prosesə
cəlb olunduqda), 5-14% hallarda fiziki müyinə zamanı görünən
zədələnmə əlamətləri mövcud olmur.
Aortanın travmatik cırılmasının ümumi əlamətlərinin az olması
xoşa gəlməz nəticədir,məhz buna görə də erkən diaqnostika və
səmərəli müalicə böyük əhəmiyyət kəsb edir.Diaqnostikada aortanın
qida borusundan aparılan ExoKQ-ya müayinəsinə, kontrastlaş-
dırılmış KT-ə,MRT-ə və kontrast angioqrafiyaya mühüm əhəmiyyət
verilir. Rekonstruksiyanın yüksək həssaslığına görə 3 D - MRT-dən
və KT - dən istifadə böyük maraq doğurur. Aortanın komputer
genişlənmiş 3 D - rekonstruksiyası əsasən cərrahi və damar daxili
mülicəvi müdaxilələrin aparılmasına əsas verir.
Təcili reanimasion tədbirlərin aparılması və daşınmanın
düzgün təşkili ilə demək olar ki,aortanın travmatik cırılması olan
bütün xəstələrdə aortanın plastikasının yerinə yetirilməsi imkanının
olmasını nəzərdən keçirmək lazımdır. Son dövrlərə qədər
təxirəsalınmaz cərrahi müdaxilə aortanın travmatik cırılması zamanı
əsas müalicə üsulu sayılırdı, bununla belə həmin yanaşmada da
letallıq yüksək olaraq qalır.
Cərrahi müalicədə müdaxilə zamanı letallıq 10% (xəstənin
daxil olmasından sonra 6 saat ərzində aparılan),əməliyyatdan sonra
18%,əməliyyatdan donrakı əsas fəsadlar isə (məsələn: iflic) 10,5%
hallarda baş vermişdir.Cərrahi müdaxilənin belə qeyri - qənaətbəxş
nəticələrinə görə digər müalicə üsulları axtarılmışdır .
Maggisamo və həmkarları göstərmişdirlər ki,aortanın travmatik
cırılması olan xəstələrin 2 tipi mövcuddur: I qrup xəstələrə aktiv
qanaxmanın hemodinamik əlamətləri olan və qeyri-stabil halda olan
xəstələr aid edilir (bu xəstələrin sağqalma göstəricisi aşağı
səviyyədədir – 18%); II qrupa isə hemodinamik pozğunluqları
olmayan,döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası və aortaqrafiya vasitəsilə
diaqnozu qoyulan xəstələr aiddir.Müştərək travmalar ölüm riskini
artırarsa və cərrahi müdaxilə zamanı fəsadların baş verməsi
mümkündürsə aortada cərrahi müdaxilənin aparılmasını təxirə
salmaq lazımdır.Bu xəstələrdə öz-özünə ölümcül cırılma riski azdır
(72 saatda 4,5% hallar) və gözləmə mövqeyi özünü doğruldur.
103
Əgər travmatik təsir zamanı aortanın tam cırılması baş
vermirsə,bu zaman adventisiya və divararalığını əhatə edən
strukturlar aorta divarının bütövlüyünü təmin edir.Travmadan
sonrakı bu ilk baza həyat üçün təhlükəlidir,buna görə də zərərçəkəni
xəstəxanaya mümkün qədər tez çatdırmaq lazımdır. Aortanın
zədələnmiş diaqnozunun təcili qoyulması,aorta divarının gərginliyini
azaltmaq üçün vazodilatatorlar və B-adrenoblakatorlarla arterial
təzyiqin salınması və ölümlə nəticələnən aortanın cırılma riskinin
azaldılması vacib şərtdir. Pate və həmkarları 15 il ərzində ədəbiyyat
mənbələrinin nəticələrinin, həmçinin özlərinin apardığı tədqiqatlarda
diaqnozun qoyulması və aortanın plastikasının aparılması arasındakı
olan dövrdə öz-özünə qanaxma riskinin qiymətləndirilməsinin
nəticələrini təhlil etmişlər. 492 xəstədən 22 - si (4,5%) aortanın
cırılması nəticəsində (plevra boşluğuna qanaxma və hemodinamik
pozğunluq əlamətləri ilə) ölmüşlər.Nisbətən az hallarda cırılma
divararalığında hematoma və psevdoanevrizması olan,həmçinin qan-
axması və hemodinamik pozğunluqları olmayan xəstələrdə baş
vermişdir.
Travmadan sonrakı günlər ərzində əsasən hematoma formala-
şır, hansı ki,vaxt keçdikcə psevdoanevrizmanın inkişafı ilə nəti-
cələnən sıx fibroz toxumaya çevrilir, bu halda cırılma riski
anevrizmada olduğu kimidir.Arterial hipotenziyalı xəstələrdə arterial
təzyiqin 90 mm c. süt.-dan yüksək olması infuzion məhlulların yeri-
dilməsinin məhdudlaşdırılmasına göstərişdir. Mərkəzi sinir siste-
minin, ağciyərlərin zədələnməsi nəticəsində inkişaf edən tənəffüs
çatışmazlığı zamanı tənəffüs funksiyası nəzarətdə saxlanılmalı,
vaxtında intubasiya aparılmalı və ağciyərlərin süni ventilyasiyası
yerinə yetirilməlidir. Aortanın posttravmatik anevrizmalarının
cərrahi müalicəsinin bir qədər gecikdirilməsi bir sıra üstünlüklərə
malikdir. Bu halda təcili əməliyyatlarla müqayisədə letallıq halları və
təhlükəli ağırlaşmaların tezliyi azalır.Distal aortanın perfuziyasının
bütün lazımi prosedurlarını təhlükəsiz yerinə yetirmək olar və bu za-
man ölüm faizi çoxsaylı travması olan xəstələrdə təhlükəli zədəd-
lənmələrin müalicənin aparılması ilə əlaqədar azalır.Beləliklə,belə
xəstələrdə yanaşı zədələnmələrin müalicəsi əsasdır və bu da aortada
cərrahi müdaxilələrin gecikdirilməsinə imkan verir.
104
Bununla belə əməliyyatın gecikdirilməsi həmişə mümkün
olmur.Aortanın travmatik cırılmasının əksər hallarda stabil gedişli
olmasına baxmayaraq,təxminən 5% hallarda kəskin fazada yüksək
cırılma ruski olur.Cırılma təhlükəsinin olması əlamətlərinə periaortal
hematoma,təkrar hematoraks,kontrast maddənin ekstravazasiyası və
arterial təzyiqin yüksəlməsi aiddir.Bəzən aortanın cüzi cırılması
qapaq mexanizmi vasitəsilə enən aortada qan cərəyanın zəifləməsi və
aşağı ətraflarda işemiya ilə nəticələnən psevdokoarktasiya sindromu
yarada bilər.Bu fəsad təcili cərrahi xəstəlik hesab olunur və 10%
xəstələrdə rast gəlinir.
Damar daxili müdaxilə-təcili cərrahi müdaxilə tələb olunmayan
xəstələrdə aparılan nisbətən az invaziv müalicə üsuludur.Bu müalicə
üsulu kəskin fazada torakotomiya aparmadan və heparin preparat-
larının təyini ilə ağciyərlərin,başın və qarının zədələnmələrinin
ağırlaşması riski olmadan tətbiq olunur.Çoxsaylı zədələnməsi olan
xəstələrdə aortanın plastikasının aparılma vaxtının düzgün seçilməsi
vacibdir və digər zədələnmələrin də ağırlığı nəzərə alınmaqla
müəyyən ardıcıllığa riayət olunmalıdır.
Məhdud ardıcıl tədqiqatların və müxtəlif kliniki müşahidələrin
nəticələrinə əsasən müəyyən olunmuşdur ki,yaxın zamanlarda
aortanın travmatik cırılmasının müalicəsində müalicə üsulu seçimi
damar daxili cərrahiyyə olacaqdır.Torakotomiyaya, həmçinin heparin
preparatların istifadəsinə ehtiyac olmadığı hallarda aortanın damar
daxili bərpası ağciyərlərin,başın və qarın boşluğunun travmatik
zədələnməsinin ağırlaşma riski olmayan “kəskin” xəstələrdə aparıla
bilər.Damar daxili üsullardan istifadə zamanı paraplegiya riski çox
azdır.Beləliklə,posttravmatik
aorta
anevrizmasının
müalicəsi
məqsədi ilə qısa stent-qraft implantasiyası zamanı paraplegiya riski
çox az olacaq və ya mövcud olmayacaq.
105
ÜRƏYİN TRAVMALARI
Travma – yaşı 40-dan az olan kişilərdə ölümün ən çox rast
gəlinən səbəbidir,bunun da 25%-i döş qəfəsinin travması ilə
əlaqədardır. Döş qəfəsinin izoləolunmuş travması ürəyin küt trav-
ması və ya dəlib keçən və dəlib keçməyən zədələnmələr nəticəsində
yaranan bütün ölümcül travmaların 10% səbəbini təşkil edir.Dəlib
keçən zədələnmələrin səbəbi döş qəfəsinə bıçaqla, stiletlə də ola
bilır: güllə yaralanmaları və yatrogen zədələnmələr (əsasən drenaj-
lardan istifadə və punksion biopsiyanın aparılmasında). Yarılmış ya-
ralar nəticəsində daha çox sağ mədəcik zədələnir, güllə yaralanmaları
zamanı isə ürəyin cırılması baş verə bilər.
Ürəyin küt travmalarının ən çox rast gələn səbəbi – avtomobil
qəzalarıdır,belə ki,əyləcin qəflətən basılması zamanı sürücünün döş
qəfəsinin zərbə ilə sükana dəyməsi baş verir. Avromobil qəzaları
70% hallarda bütün döş qəfəsi zədələnmələrinin səbəbidir. Digər
mümkün olan səbəblər: yüksəklikdən yıxılma, idman travması,
zorlama və s.
Döş qəfəsinin küt travmasından sonra ürəyin küt travmasının
(əvvəllər miokardın kontuziyası adlandırılırdı) rastgəlmə tezliyi
8–17% arasında tərəddüd edir.Küt travma nəticəsində ürəyin
106
cırılması 90% -dən də çox hallarda ölümlə nəticələnir və döş
qəfəsinin küt travmasından sonra ölüm səbəbinin 10-30% - i təşkil
edir.
Ürəyin dəlib keçən travması yad cismin dəlməsi nəticəsində
onun strukturunun birbaşa zədələnməsi ilə şərtlənir.Nəticədə
perikardın travması,tac arteriyaların mümkün zədələnməsi və
miokard divarına da keçmə ilə epikardın cırılması baş verə bilər ki,
bu da ürək kameraları boşluğu ilə perikard arasında əlaqənin
yaranmasına səbəb ola bilər.Ürəyin bütün strukturları zədələnə bilər
və bu zaman miokard infarktında,kəskin qapaq çatışmazlığında,ürək
daxili şuntların əmələ gəlməsində və ürəyin keçirici sisteminin
zədələnməsində yaranan spesifik patofizioloji təzahürlər inkişaf
edir.Bununla belə,əksər yarılmış yaralar ürəyin kəskin tamponadası
ilə müşayiət olunur,amma bəzi hallarda plevra boşluğuna sürətlə
artan qanaaxma da inkişaf edə bilir.Beləliklə, yarılmış yaralanmaları
olan xəstələrdə kliniki təzahürlər əsasən ürəyin tamponadasının və ya
hemorragik şokun tipik əlamətləri ilə təzahür olunur.Kliniki olaraq
taxikardiya ilə birgə kəskin arterial hipotenziya və venaların
yapıxması baş verir.Ürəyə keçmə yolunda yad cisim əsasən plevral
boşluğu,daxili döş arteriyasını,ağciyərləri və ağciyər arteriyalarını,
bəzi hallarda isə qarın boşluğu orqanlarını zədələyir.
Ürəyin küt travması ürəyin döş sümüyü və onurğa sütunu
arasında sıxılması,onun döş sümüyünə zərbəsi və ürək boşluğunda
təzyiqin qəflətən artması ilə müşayiət olunur. Bu ürəyin sərbəst
divarının, mədəciklərarası çəpərin, papillyar əzələlərin, atrioventri-
kulyar və ya aortal qapaqların cırılmasına səbəb ola bilir. Bundan
əlavə,digər hallar da: tac arteriyası və ürək boşluğu arasında fistulun
yaranması, tac arteriyasının trombozu ilə birgə onun zədələnməsi,
His dəstəsi ayaqcıqlarının blokadası ilə ürəyin keçirici sistemində
pozğunluqlar,ürəyin dayanması ilə nəticələnən aritmiyalar təsvir
olunmuşdur. Əgər döş qəfəsinin küt travması az təzahür olunursa,bu
subepikardial
qanaxma
və
miokard
qanaxmasının
iltihabi
infiltrasiyaya,həmçinin interstisial ödemə gətirib çıxarır.
Ürəyin tamponadasının diaqnostikasında ümumi qəbul
olunmuş yanaşma transtorakal ExoKQ - nın yerinə yetirilməsi ilə
şərtlənir.Cərrahi baxış diaqnostik yanaşmanın ikinci xəttidir. 2 D –
107
ExoKQ - da həmçinin ürəyin dəlib - keçən yaralanmalarının
diaqnostikasında seçim üsuludur (hemodinamik davamlı xəstələrdə
dəqiqlik – 90%, spesifiklik – 97%, həssaslıq – 90%) .
Asimptomlu xəstələrdə əlamətlərin aşkar edilməsinin nə
dərəcədə vacib olması və bu zaman hansı üsuldan istifadə olunması
aydınlaşdırılmamış qalır.
Hazırda ürəyin küt travması ehtimaı olunan bütün xəstələrə
EKQ, hemodinamik pozğunluğu olan xəstələrə isə ExoKQ təyin
olunur.Ürəyin küt travması və aortanın cırılması arasında differensial
diaqnostikanın aparılması zamanı ExoKQ və KT - dan istifadə
olunur.Normal EKQ -nın olması sonrakı diaqnostik axtarışları
dayandırır, belə ki, müalicə tələb edən küt travmanın inkişaf riski bu
halda o qədər də böyük deyildir.Ürəyin küt travmasının diaqnosti-
kasında və onun ağırlaşmalarının inkişaf ehtimalının öyrənilməsində
digər hər hansı bir instrumental və laborator müayinələrin aparılması
göstəriş deyil.
Miokard
infarktı
xəstələrində
olduğu
kimi,miokardın
kontuziyası zamanı da müalicə üçün eyni yanaşma prinsiplərindən
istifadə olunur.Bir sıra tədqiqatlarla müəyyən olunmuşdur ki, stabil
halda olan travmalı xəstələrdə miokardın kontuziyasının inkişafı
ağırlaşmaların tezliyinin artmasına gətirib çıxarmır və bu da onların
üzərində fasiləsiz nəzarətin olunmasını tələb etmir. Ximenez həm-
karları ilə birlikdə miokardın kontuziyası ehtimal olunan və cərrahi
şöbəyə daxil olan 336 xəstəni prospektiv olaraq 3 qrupa bölmüşlər:
dəyişilməmiş EKQ-i olan; dəyişilmiş EKQ-i olan; döş qəfəsinin və
bədənin digər hissələrinin çoxsaylı zədələnmələrinin inkişafı zamanı
həm dəyişilmiş,həm də dəyişilməmiş EKQ-i olan xəstələr.Qeyri-
invaziv müalicə üsullarının nəticələrinə əsasən dəyişikliklər əsasən
axırıncı qrupda aşkar olunmuşdur,ürək tərəfdən ağırlaşmalar isə 1 və
2 qrupda mövcud olmamışdır.Müəlliflər belə nəticəyə gəlmişlər ki,
cüzi küt travması və cüzi EKQ dəyişiklikləri olan cavan şəxslərdə
ürəyin fəaliyyətinin nəzarət altına alınmasına ehtiyac yoxdur. Belə
xəstələrdə adi bərpaedici tədbirlərlə hərəkət rejimuini genişləndirmək
mümkündür. Onlara antikoaqulyantların, əsasən də trombolitiklərin
təyini əks göstərişdir,belə ki, intramiokardial və intraperikardial
qanaxma güclənə bilər. Qulaqcıqların səyriməsi yaranarsa bir qayda
108
olaraq öz-özünə keçir (mədəciklərin yığılma tezliyini azaltmaq və
sinus ritminini bərpa etmək üçün ürək qlikozidlərindən istifadə oluna
bilər). Döş qəfəsində ağrı analgetiklərlə aradan qaldırılır. QSİƏ
preparatlardan istifadə etmək məsləhət deyil, belə ki, onlar
zədələnmiş miokardın bərpasını ləngidə bilir. Qlükokortikoidlər
yalnız Dressler sindromunun inkişafı zamanı yararlıdır.
Qeyd olunduğu kimi ürəyin küt travmasında miokardın struk-
turunun və funksiyasının hissəvi və tam bərpa olunması baxımından
proqnoz çox əlverişlidir,bununla belə gecikmiş ağırlaşmaların aşkar
edilməsi üçün xəstələr ciddi nəzarət altında olmalıdır (məsələn,
mədəcik aritmiyaları və aortanın cırılması). Daha az rast gəlinən
ağırlaşmalara tac arteriyaların okklüziyası, sağ qulaqcıq və aorta
arasında fistulun əmələ gəlməsi və nəhayət, mədəciklərin
anevrizması aid edilir. Bununla velə ürəyin travması nəticəsində
yaranan miokardın nekrozu ilə ÜİX-i nəticəsində yaranan nekroz
arasında çox oxşarlıq vardır,bu zaman bir sıra əsas məqamları (“açar
fərqləri”) qeyd etmək lazımdır. ÜİX-də əsasən tac arteriyaların
tədricən proqressivləşən və yayılmış obstruktiv aterosklerozu möv-
cud olur. Ürəyin travmatik zədələnməsi olan xəstələrdə tac arteriyada
miokardın zədələnmə nahiyəsinə müvafiq olaraq dəyişilməmiş
olur;xəstələr əsasən gənc olur və ürəyin yanaşı gedən xəstəlikləri
olmur. Beləliklə, ürəyin travması nəticəsində yaranan nekrozda
proqnoz daha əlverişlidir. Ürəyin cırılması olan xəstələrə təxirə-
salınmaz cərrahi müdaxilə göstərişdir. Perikardiosentez aparıla bilər
və damardaxili həcm artırıla bilər, amma əməliyyata hazırlıq uzun
müddət davam etməməlidir. Əksinə olaraq, mədəciklərarası qəfəsin
cırılması olan xəstələrin təxirəsalınmaz əməliyyata ehtiyacı duyul-
mur. Bir sıra belə defektlər qanın soldan sağa cüzi şuntlanması ilə
məhdudlaşır: onlar öz-özünə keçə bilər. Əgər nəticədə ürək çatış-
mazlığı yaranarsa, bu zaman təcili olaraq cərrahi müdaxilə aparmaq
lazımdır.
Ürəyin zədələnməsi cərrahi müalicə üçün göstəriş hesab olun-
mur. Miokardın gecikmiş cırılmasının, qapaqların disfunksiyasını və
anevrizmasının əmələ gəlməsini vaxtında aşkar etmək üçün belə
xəstələr ciddi nəzarət altında saxlanılmalıdır. Atrioventikulyar və
aortal qapaqların cırılması cərrahi müalicə tələb edir,amma əməliy-
109
yatın aparılması üçün vaxtın düzgün seçilməsi onun nəticəsini xeyli
yaxşılaşdıra bilər.Əməliyyatdan əvvəl travmalı xəstənin halını
yaxşılaşdırmaq üçün cəhdlər edilməlidir,bununla belə kəskin sol
mədəcik çatışmazlığında təcili əməliyyat tələb olunur.
Ürəyin dəlib-keçən travmalarından sonra sağalma birbaşa
olaraq xəstənin təxirəsalınmaz yardım şöbəsinə gətirildiyi zaman
ümumi halından asılıdır.Təxirəsalınmaz yardım şöbəsinə çatdırılan
xəstələrin sağalma ehtimalı 80% təşkil edir.Güllə yaralanmaları ilə
daxil olan xəstələrin sağ qalması isə 40% təşkil edir (təxirəsalınmaz
yardım şöbəsinə çatdırılan).
Dostları ilə paylaş: |