DƏrslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 08. 06. 2015-ci IL tarixli 645 nömrəli əmri ilə

Tofiq Hacıyev 
Samirə Bektaşi 
Mehriban Vəliyeva 
Yeganə Hüseynova
AZƏRBAYCAN 
DİLİ 
8
Ümumtəhsil məktəblərinin 
8-ci sinfi üçün 
DƏRSLİK
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 
08.06.2015-ci il tarixli 645 nömrəli əmri ilə 
təsdiq edilmişdir.

Tofiq Hacıyev, Samirə Bektaşi, Mehriban Vəliyeva, Yeganə Hüseynova 
Azərbaycan dili 
Ümumtəhsil məktəblərinin 8-ci sinfi üçün dərslik 
Bakı, Şərq-Qərb Nəşriyyat Evi, 2015,160 səh.
ISBN 978-9952-505-16-0
Kitabın məzmunu və tərtibatı üzrə təklif və iradlarınızı [e-mail]
ünvanına göndərə bilərsiniz.
Müəlliflik hüquqları qorunur. Xüsusi icazə olmadan bu nəşri və yaxud onun
hər hansı hissəsini yenidən çap etdirmək, surətini çıxarmaq, elektron
informasiya vasitələri ilə yaymaq qanuna ziddir.
© Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi, 2015

ƏZİZ DOSTLAR!
“Doğma dilim, sən ki varsan...” ifadələri ilə başlanan “Azərbaycan dili” dünyamıza
xoş gəlmişsiniz. 8-ci sinifdə siz daha böyük dil vahidləri: söz birləşmələri, cümlə,
onların dildəki yeri haqqında məlumat alacaqsınız. Bu bilgilərdən istifadə etməklə
ətraf mühiti, həyatı dərk etməyə çalışacaq, düşüncələrinizi başqası ilə
bölüşəcəksiniz. Bu dillə ifadə olunan hikmət xəzinəsi, xalqımızın maraqlı
şəxsiyyətləri, onların fəaliyyəti 
və s. ilə tanış olacaqsınız. Sətir-sətir oxuduqlarınız sizi tədqiqata, axtarışa cəlb
edəcəkdir. Unutmayın ki, hər birimiz mədəni nitqə yiyələnməliyik. Mədəni nitq isə
həm də qrammatik qaydalara əməl etməyi tələb edir.
Diqqətli olsanız, səylə çalışsanız, oxuduğunuz və dinlədiyiniz mətnlərin məzmun və
ideyasını müəyyənləşdirməklə yanaşı, özünüz də müxtəlif xarakterli mətnlər yazmaq
və hazırlamaq bacarıqlarına yiyələnəcəksiniz.
Layihələr hazırlamağı da unutmayın. Siz il ərzində həmin layihələr üzrə işlərə cəlb
ediləcəksiniz. Layihələrin hazırlanması üçün Azərbaycan dili dərsliyiniz sizə istiqamət
verəcək. Bu dərs ili ərzində sizə aşağıdakı layihələri həyata keçirmək təklif olunur:
1) qəzet hazırlamaq; 
2) kompleks lüğət hazırlamaq. 
Sizə uğurlar diləyirik!
ŞƏRTİ İŞARƏLƏR
- Dinləyib-anlama 
və danışma
 
- Nitqi zənginləşdirmə
 
- Qrammatik sual 
və tapşırıqlar
- Yazı
 
- Lüğət
 
- Dil qaydaları 
- Açar sözlər

I BİLİK XƏZİNƏDİR
1. Dialoqu tələffüz qaydalarına uyğun oxuyun.
İstəsən çatmaq kamalın fövqünə, qıl səy ki, 
Səy artdıqca bu yolda artacaqdır qiymətin.
Məhəmməd Füzuli
- Xoş gördük, əziz dost! Səni yeni tədris ilinin başlanması münasibətilə təbrik
edirəm.
- Çox sağ ol, mən də səni təbrik edirəm.
Çərçivəyə alınmış
sözü görüşmə
etiketi
adlandırmaq
olarmı?
Siz də yoldaşları-
nızla müzakirə
aparın. Həqiqə-
tənmi, dünya
dörd dirək
üzərində dayanır?

- Necəsən? Çoxdandır, görüşmürük.
- Mən Bakıya dünən gəlmişəm.
- Mən isə srağagün gəlmişəm.
- Yəqin, yaxşı istirahət etmisən.
- Elədir. Babamla rayonlarımızı gəzdik. Şəkidə, Qaxda, Balakəndə olduq.
- Mən də Qubaya getmişdim. Oradan maraqlı məlumatlar toplamışam.
- Mən də tətili maraqlı keçirdim. Babamla elə söhbətlərimiz olub ki! Sənə babamın
tarixçi olduğunu demişdim.
- Bilirsən, mən Qubada olanda Amsar kəndində Abbasqulu ağa Bakıxanovun ev-
muzəyinə getdim. Sən demə, o, Xəzər dənizinin ilk azərbaycanlı araşdırıcısı olub.
- Çox maraqlıdır. Bilirsən, şərqşünas Q.E.Qrünebaum yazır ki, Şərq mədəniyyəti
Qərbə güclü təsir göstərmişdir. Elm, memarlıq, tikinti, gəmiçilik və s. sahələrdə
Avropa Şərqə borcludur. Babam deyir ki, İslam mədəniyyətinin “dörd dirək” ideyası
orta əsrlərdə Avropa universitetlərinin qapısı üstündə vurulmuş lövhədə

belə yazılıbmış: “Dünya 4 dirək üzərində durur: alimlərin hikməti, böyüklərin ədaləti,
dindarların ibadəti və qəhrəmanların şücaəti”.
- Bu haqda uşaqlarla da müzakirə apararıq.
- Mütləq. Bizə gələrsən, babamla da bu barədə fikirlərimizi bölüşərik. Hələ onun
Sədi, Bəhmənyar, Nizami, Tusi, Füzuli haqqında dediklərini danışsam...
- Mən haradasa oxumuşam ki, İbn Sina dəfələrlə Azərbaycan şəhərlərinə səfər
etmiş, “Tibb qanunları” əsərini də Həmədanda olarkən yazmışdır. Bəhmənyar onun
yanında filosof kimi formalaşmışdır.
- Babam Sankt-Peterburq və Daşkənddə Bəhmənyarın sualları və İbn Sinanın
cavabları yazılmış iki məktub saxlandığını deyir. Babam deyir ki, Bəhmənyar öz
risalələrində əxlaqi-etik problemləri, idrak məsələlərini araşdırarkən göstərmişdir ki,
ağıl və bilik insanın ən başlıca var-dövlətidir. İnsan öz ömrünü var-dövlət toplamağa
deyil, bilik mənimsəməyə sərf etməlidir. Ağıl, bilik insanın ən etibarlı müdafiəçisi, ən
yaxın dostudur. Sərvət qorunur, əql isə insanı qoruyur. Biliyə yol xeyirxahlığa və
xoşbəxtliyə yol deməkdir.
- Nizaminin də elm haqqında maraqlı fikirləri var. Gəl nümunələr toplayıb
yoldaşlarımızla bölüşək, elmin insan həyatındakı rolu barədə fikir mübadiləsi
aparaq.
- Yaxşı fikirdir. Uşaqlara deyiləsi sözümüz çoxdur ki...
- Yaxşı olar. Sabah dərslər başlayır. Qarşıda maraqlı işlər olacaq.
2.  Dialoqun əvvəlində M.Füzulidən nümunə gətirilmiş beytə diqqət yetirin. Sizcə,
niyə o, mətnin əvvəlində verilmişdir?
3.  “Biliyə yol xeyirxahlığa və xoşbəxtliyə yol deməkdir” fikrini müzakirə edin və
əsaslandırın.
Sizcə, dostlar
hansı maraqlı
işləri nəzərdə
tuturdular? Siz bu
dərs ilində hansı
layihələri həyata
keçirmək
istəyirsiniz?
Son cümləyə
hansı etiketi
artırmaq olar?

4.  Dialoqdan hansı faktları öyrəndiniz və hansı nəticəni çıxardınız?
5.  Rəşid bəy Əfəndiyevin “Elm bir xəzinədir, onu səndən kimsə darta, çala bilməz”
fikri ilə Bəhmənyann “Sərvət qorunur, əql isə insanı qoruyur” kəlamını müqayisə
edin, ortaq nəticəyə gəlin.
6.  Başlığa əsasən dərsliyin bu bölməsində nə haqqında söhbət gedəcəyini
müəyyənləşdirin. Bölmənin adı ilə razısınızmı?

✔
 Dialoqdakı hadisələri üçüncü şəxsin dilindən bu nümunə əsasında davam
etdirin.
7.  Dialoqdan açar sözləri seçin və onlarla bağlı fikir mübadiləsi aparın.
8.  Fərqləndirilmiş sözlərin leksik mənalarını izah edin.
9.  Dialoqdakı araşdırıcı sözünü hansı sözlə əvəz etmək olar?
10.  Dilimizdə hansı görüşmə etiketləri vardır? Ardıcıllığı davam etdirin. 
Salam, sabahınız xeyir, ...
11.  Leksik mənası olan və olmayan sözləri seçib qruplaşdırın. Seçiminizi
əsaslandırın. 
yəqin, rayon, tarixçi, ilə, dirək, isə, amma, muzey, srağagün, məktub, ki.
12.  Aşağıdakı hansı sözləri bir-biri ilə leksik məna cəhətdən əlaqələndirmək olar?
Səbəbini izah edin. 
savayı, yay, maşın, rəng, ancaq, təkər, alim, tünd, çay, hikmət, tətil, süfrə, xasiyyət,
dostdan, ağac, uşaq, yarpaq, üçün, qədər və s.
13.  Qaydaya əsasən söz birləşməsinin yaranması üçün aşağıdakı xüsusiyyətlərdən
hansının vacib olduğunu müəyyən edin.
✔
 Fikirlərinizi ümumiləşdirin.
İki və daha artıq müstəqil sözün məna və qrammatik cəhətdən birləşməsinə
söz birləşməsi deyilir. 
Müstəqil söz dedikdə əsas nitq hissələri nəzərdə tutulur. Köməkçi nitq
hissələri: qoşmalar, bağlayıcılar, ədatlar söz birləşmələrinin tərkibində
iştirak edə bilir, amma söz birləşməsi yarada bilmir.
məna bağlılığı
leksik mənası olan sözlər
qrammatik bağlılıq
yalnız qrammatik mənası olan
sözlər
fikir bitkinliyi

14.  Dialoqda altından xətt çəkilmiş birləşmələri seçin və aşağıdakı kimi
qruplaşdırın.
Mürəkkəb sözlər: 
Söz birləşmələri:
✔
 Müqayisə aparın, ortaq və fərqli cəhətləri göstərin.
15.  Aşağıdakı ifadələrin hər birinin xüsusiyyətlərini sadalayın və müqayisə aparın.
Söz, söz birləşmələri və cümlələri fərqləndirən nədir? Fikirlərinizi əsaslandırın.
Kəlam, yaddaqalan, yaddaqalan kəlam, Bu, Nəsiminin kəlamlarıdır, atalar sözləri,
Azərbaycanlıyam.
Nümunə: 
yaddaqalan kəlam - söz birləşməsidir, iki müstəqil sözdən ibarətdir, sözə
nisbətən konkretlik bildirir.
16.  Nümunəyə əsasən sxemi tamamlayın. Nə müşahidə etdiniz
17.  Sizcə, söz birləşmələrinin nitqdə rolu nədir?
18.  İbn Sina və Bəhmənyar haqqında məlumat toplayıb təqdimat hazırlayın.
Təqdimatdakı slaydlara söz birləşmələrindən ibarət başlıq seçin.
Növbəti bölmələrdə də rast gəldiyiniz sözlərdən
istifadə edərək lüğətyaratma işini davam etdirin.
Layihə işinə start verin.
Bunun üçün yeni sözlər
toplayın və onları əlifba
sırası ilə qruplaşdırın.
Yazılışı
Deyilişi
Leksik 
mənası
Qrammatik 
mənası
axtarı ́ş
[axdarış]
görülən iş
isim
maraqlı ́ [maraxlı]
diqqət çəkən
sifət

QORİ SEMİNARİYASINDA AZƏRBAYCAN 
ŞÖBƏSİ NECƏ AÇILDI
1876-cı ildə Gürcüstanın Qori şəhərində Qafqaz xalqlarının uşaqlarının təhsil alması
üçün seminariya açılmışdı. Burada xristian uşaqlar “padşah xərci”nə oxuyurdular.
Lakin müsəlmanlardan da istəyən olsa idi, öz xərcinə uşaqlarını seminariyada oxuda
bilərdi. Dövrünün görkəmli ziyalıları - Tiflisdə fəaliyyət göstərən Şərq dilləri üzrə baş
mütərcim Mirzə Fətəli Axundzadə və Tiflis müsəlman məktəbinin şəriət müəllimi
Mirzə Hüseyn Qayıbzadə Qori seminariyasının nəzdində Azərbaycan bölməsi açmaq
xahişi ilə Qafqaz canişini Mixail Romanovun qəbuluna gedirlər. Nə qədər yalvar-
yaxar etsələr də, dil töksələr də, canişin yola gəlmir. Deyir ki, şöbə açsalar da,
oxuyan olmayacaq. M.F.Axundzadə həmin dövrdə Rusiyada və dünyada böyük zəka
sahibi kimi şöhrət tapmış azərbaycanlı alim və ziyalıların adlarını çəkməyə başlayır.
Mirzə Cəfər Topçubaşovu, Həsən bəy Zərdabini, Abbasqulu ağa Bakıxanovu, Mirzə
Kazım bəyi xatırladır. Şəmistan Nəzirli “Qoridən gələn qatar” kitabında yazır: “Mirzə
Fətəli Peterburq Universitetinin fəxri doktoru Mirzə Kazım bəy azərbaycanlıdır, bizim
həmyerlimizdir”, - deyəndə canişinin sifətində heyrətə bənzər təəccüb yarandı.
Bundan ruhlanan Mirzə Fətəli həmyerlisi haqqında daha ətraflı danışmağa başladı.
“Mirzə Kazım bəy təkcə RUSİYA ELMLƏR AKADEMİYASININ müxbir üzvü deyil, o həm
də Londonda BÖYÜK BRİTANİYA və İRLANDİYA KRAL CƏMİYYƏTİNİN üzvüdür.
Kopenhagendə ŞİMALİ ANTİKVARİLƏR KRAL CƏMİYYƏTİNİN üzvü seçilmişdir. Üç
dəfə Demidov mükafatını almışdır”. Bu söhbətlər sonda seminariyanın nəzdində
Azərbaycan şöbəsinin açılması ilə nəticələndi.
1.  Nə üçün Romanov Azərbaycan şöbəsinin açılmasına razılıq vermirdi?
2.  Mətni abzaslara ayırın, əsas faktları tapmaq üçün suallar tərtib edin və
yoldaşlarınıza həmin suallarla müraciət edin.
3.  Bu gün dövlətimizin təhsilin inkişafı üçün etdiklərini mətnin ilk abzasında
verilmiş fikirlərlə müqayisə edin və nəticə çıxarın.
4.  Mətni davam etdirmək üçün əlavə məlumatlar toplayın.
Sizcə, müsəlmanlarla
xristianlar arasında
qoyulan fərqin səbəbi
nə idi?

5. 
Fərqləndirilmiş sözlərin leksik mənalarını izah edin.
6.  Seminariya, lisey, gimnaziya sözlərinin məna fərqlərini göstərin.
7.  4-cü cümlədə çoxmənalı sözləri tapın və fikrinizi müvafiq cümlələr qurmaqla
əsaslandırın.
8.  Dil sözünün həm omonim, həm də çoxmənalı olduğunu əsaslandırın.
9.  Mətndən frazeoloji birləşmələri seçin və sərbəst söz birləşmələrindən
fərqləndirin.
10.  Mətndən söz birləşmələrini seçib yazın.
3 sözdən ibarət olanlar:
2 sözdən ibarət olanlar: 
daha çox sözdən ibarət olanlar:
11.  Söz birləşmələrini seçib quruluşunu müəyyən edin.
Ən doğru söz, təzə imarətin bəzək işləri, Azərbaycan memarlığı, razı olmaq, zirvəyə
doğru yol, sənin üçün, lüğətin ilk cildi, dayaq olmaq, məsələ həll etmək.
✔
 Bunlardan hansılarını söz birləşməsi hesab etmək olmaz? Fikirlərinizi
əsaslandırın.
12.  Yerilən nümunələrə söz əlavə edib onları mürəkkəb söz birləşmələrinə çevirin.
Azərbaycanlı alim, ziyalıların fikirləri, Azərbaycan şöbəsi, seminariyanın məzunları.
✔
 Mətn əsasında dialoq qurun.
Söz birləşmələrinin quruluşuna görə iki növü var:
2. Mürəkkəb söz birləşmələri.
1. Sadə söz birləşmələri 
Sadə söz birləşmələri iki müstəqil sözdən (müstəqil Azərbaycan, istirahət
mərkəzi), mürəkkəb söz birləşmələri isə üç və daha artıq müstəqil sözdən
(Azərbaycanın üçrəngli bayrağı, Sabirin satirik şeirləri, vətəni göz bəbəyi kimi
qorumaq) ibarət olur.

13.  Lüğətin köməyi ilə mətndə bütün hərfləri böyük yazılmış ifadələrin düzgün
yazılışını müəyyənləşdirin.
14.  Mürəkkəb adlardan istifadə etməklə kiçik mətn tərtib edin
15.  “Xalqın tarixində əhəmiyyətli rol oynamış ziyalılarımızı tanıyırıqmı?”
mövzusunda müsahibə götürün. Bu zaman yerinə uyğun olaraq, görüşmə
etiketlərindən və mürəkkəb adlardan istifadə edin. Müsahibə əsasında qısa
mətn yazın.
Müsahibə götürmək üçün yaddaş:
1.  Mövzunun müəyyənləşdirilməsi;
2.  Sualların tərtib edilməsi;
3.  Müsahibənin aparılacağı yer, məkan və şəxslərin müəyyənləşdirilməsi;
4.  Alman cavabların sistemləşdirilib yekunlaşdınlması.
Mürəkkəb adlar söz birləşməsi şəklində olur. Belə adların tərkibindəki bütün
sözlər ayrı yazdır. Ad və soyadlar, ölkə adları, idarə və təşkilat adları və s.
mürəkkəb adlar hesab edilir. Tərkibindəki bütün sözlərin baş hərfi böyük
hərflə yazılan mürəkkəb adlar bunlardır: 
1.  Soyad, ad və ata adı: Əliyeva Vəfa Bəxtiyar qızı;
2.  Ölkələrin, muxtar respublikaların və vilayətlərin adları: Azərbaycan
Respublikası, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri;
3.  Şəhər və rayon tabeliyində olan idarə və təşkilat adları: Azərbaycan
Respublikası Prezidenti Administrasiyası, Uşaqların Xilası Təşkilatı;
4.  Yüksək dövlət vəzifələri: Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Milli
Məclisin Sədri, Azərbaycan Respublikasının Baş Naziri;
5.  Tərkibində gün sözü olan və təqvimə düşən tarixi hadisələr: Azərbaycan
Dili və Azərbaycan Əlifbası Günü, Beynəlxalq Ana Dili Günü 
və s.
Bu tipli mürəkkəb adların tərkibində işlənən oğlu, qızı, yanında, üzrə sözləri
kiçik hərflə yazılır.

YAXŞILIQ İTMİR
(“Qoridən gələn qatar” sənədli povestindən)
xeyriyyəçi 
xeyirxah
XIX əsrin ortalarında Qazaxda günəmuzd fəhlə işləyən iranlı Məmmədəli ağır
zəhməti bahasına əlinə yaxşı maya salır. Bu zəhmətkeş hambal özünə on yeddi
otaqlı bir imarət tikdirir. Əsrimizin əvvəllərində doğma vətəni İrana köçüb getmək
istəyən Məmmədəli evini hərraca qoyur. Sözsüz ki, hər kişi belə bir əzəmətli mülk ala
bilməzdi. Qazaxda iki pullu, qızıllı kişi Məmmədəlinin mülkünü almaq üçün müştəri
düşür: Qıraq Kəsəməndən İsrafil ağa və Kosalardan Məşədi İbrahim. Onu da deyək
ki, Qaçaq Kərəmlə qatı düşmən olan İsrafil ağa öz dövrünün böyük xeyriyyəçisi
olmuşdur.
Şahidlər, mülk sahibi və alıcılar bir yerə yığışıb binaya qiymət qoyurlar. Əvvəlcə
İsrafil ağa yüz qızıl verir, mülk sahibi başını bulayır. Məşədi İbrahim yüz əlli qızıl təklif
edir. İsrafil ağa isə iki yüz. Mülk sahibi yenə razılaşmır... Nə isə, məzənnə belə-belə
qalxır. Məşədi İbrahim “beş yüz qızıl”, - deyib dayanır. İsrafil ağa dinmir. Ağanın və
mülk sahibinin susduğunu görən Məşədi İbrahim oğlu Müseyibi yanına çağırıb
deyir: “Bala, qaç evə, anana de, kalça gönünün arasında nə qədər qızıl varsa, versin,
götür, gəl”.
Qızıllar gələnə qədər heyətdən səs-səmir çıxmır. İsrafil ağa inanmırmış ki, Məşədi
İbrahimdə bu qədər qızıl olsun. Müseyibin gətirdiyi qızılları görən İsrafil ağa xeyir-
dua verir:
- Məndən keçdi. Allah xeyir versin, Məşədi İbrahim, - deyir, - sağlıqla yaşayasan.
Qori seminariyasının Azərbaycan şöbəsi Qazaxa köçürüləndə səxavətli, xeyirxah
niyyətli Məşədi İbrahim öz şəxsi mülkünü seminariyanın direktoru Firidun bəy
Köçərliyə bağışlayır. Bu, səbəbsiz deyildi.
1914-cü ildə hərtərəfli maddi imkanı olan səxavətli maarifpərvər Məşədi İbrahim
oğlu Müseyibi Qoriyə aparıb seminariyaya qəbul etdirir. İlk dəfə görüşüb tanış
olduğu Firidun bəy Köçərli ilə dostluğun binasını qoyur. Təəssüf ki, ipə-sapa
yatmayan, dəliqanlı gənc Müseyib il yarım oxuduqdan sonra seminariyanı atıb
Qazaxa qayıdır. Vaxtını Kürdə balıq tutmaqda, çöldə dovşan ovunda, eyş-işrətdə
keçirir.
Məşədi İbrahim isə oğlunun bu bivec hərəkətlərinə yanıb-yaxılırmış. O, Qazaxdan və
onun kəndlərindən bir neçə kasıb, kimsəsiz uşağa maddi cəhətdən kömək edib Qori
seminariyasına oxumağa göndərir. Oğlundan bir şey çıxmayacağını görən Məşədi
İbrahim kimsəsizləri oxutmaqla təsəlli tapır.

1.  Sizcə, mətnə verilən ad məzmuna uyğundurmu? Siz mətnə hansı adı verərdiniz?
2.  Hər abzasdakı faktları seçin və münasibət bildirin.
3.  Məşədi İbrahim öz şəxsi mülkünü nə üçün seminariyaya bağışlayır?
4.  Məşədi İbrahimin oğlunun hərəkətinə münasibət bildirin. Necə düşünürsünüz,
insan mütləq ali təhsil almalıdırmı?
5.  Mətndən çıxan əsas fikri müəyyənləşdirin.
6.  “Mətndə hansı suala cavab yoxdur?” şərtinə əsaslanan tapşırıq hazırlasa idiniz,
hansı suallardan istifadə edərdiniz?
7.  Fərqləndirilmiş sözlərin leksik mənalarını müəyyən edin. Onların qarşılığını
tapın.
8.  Bina və maya sözlərinin kontekstə uyğun mənalarını izah edin.
9.  Mətndə məcazi mənada işlənmiş sözləri seçin və seçiminizi əsaslandırın.
10.  Mətndə fərqləndirilən söz birləşmələrini aşağıdakı kimi qruplaşdırın.
Əsas tərəfi adlarla ifadə
olunan
Əsas tərəfi feilin təsriflənməyən formaları ilə
ifadə olunan
XIX əsrin ortaları 
..............
Qazaxda günəmuzd fəhlə işləyən 
..............
Söz birləşməsində I tərəf asıb, II tərəf əsas tərəf hesab edilir. Əsas tərəf tabe
edən, asılı tərəf tabe olandır. 
Söz birləşmələrinin həm əsas, həm də asıb tərəfləri müstəqil sözlərdən
ibarət olmalıdır. Tərəflər adlarla (isim, sifət, say, əvəzlik, zərf) və feilin
təsriflənməyən formaları ilə ifadə olunur.

11.  Aşağıdakı mətndən ismi və feili birləşmələri seçib quruluşuna görə növünü
müəyyən edin. Bu mətn “Yaxşılıq itmir” mətni ilə hansı baxımdan əlaqələnə
bilər?
İsrafil ağa Kərbəlayev XX əsrin əvvəllərinə kimi Qazax qəzasının tanınmış
xeyriyyəçi bəylərindən olub. O, indiki Ağstafa rayonunun Qıraq Kəsəmən
kəndində bəy ailəsində anadan olmuşdur. Qazax şəhərində qədim hamam
tikdirən İsrafil ağanın malı, mülkü (indiki 3 nömrəli məktəbin binası) dağıdılmış,
özü isə 1917-ci ildə bolşeviklər tərəfindən Poylu körpüsündə güllələnmişdir.
A.Zamanovun tədqiqatlarına görə, 1912-ci ildə M.Ə.Sabirin şeirlərini
“Hophopnamə” adı altında nəşr etmək üçün keçirilən ianə toplanışında İsrafil
ağa böyük həcmdə yardım göstərmişdir.
✔
 Mürəkkəb adları müəyyənləşdirin, yazılışına diqqət edin.
12.  Nöqtələrin yerinə lazım olan sözləri yazıb fikrinizi əsaslandırın.
13.  “Təhsil imkanları bu gün” mövzusunda inşa yazın.
Əsas tərəfin ifadə vasitəsinə görə söz birləşmələrinin iki növü var: 
2) feili birləşmələr.
1) ismi birləşmələr; 
Əsas tərəfi adlarla ifadə olunan söz birləşmələrinə ismi birləşmələr deyilir.
Məsələn: baharın gəlişi, uşaq ədəbiyyatı, səfər təəssüratı, çalınan musiqi,
çalışqan şagird. 
Əsas tərəfi feilin təsriflənməyən formaları (məsdər, feili sifət, feili bağlama) ilə
ifadə olunan söz birləşmələrinə feili birləşmələr deyilir. Məsələn: el qeyrəti çəkən,
vicdanla yaşamaq, ədalətlə həll etdikdə və s.
Tərkibində şəhər, kənd, küçə, meydan, okean, dəniz, çay, körpü və s. sözlər
olan mürəkkəb adlarda birinci söz böyük, ikinci söz kiçik hərflə yazılır.
Məsələn: Sakit okean, Xəzər dənizi, Kür çayı və s.
Sizcə, təqdimatımızda lüğətə
məxsus hansı prinsip
pozulmuşdur?

1. Şeiri tələffüz qaydalarına uyğun olaraq düzgün intonasiya ilə oxuyun.
ANA DİLİ
(ixtisarla)
Dil açanda ilk dəfə “ana” söyləyirik biz, 
“Ana dili” adlanır bizim ilk dərsliyimiz. 
İlk mahnımız laylanı anamız öz südüylə 
İçirir ruhumuza bu dildə gilə-gilə.
Bu dil bizim ruhumuz, eşqimiz, canımızdır,
Bu dil bir-birimizlə əhdi-peymanımızdır. 
Bu dil tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi. 
Bu dil əcdadımızın bizə miras verdiyi 

Qiymətli xəzinədir... onu gözlərimiztək 
Qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək.
Ana dilim, səndədir xalqın əqli, hikməti. 
Ərəb oğlu Məcnunun dərdi səndə dil açmış. 
Ürəklərə yol açan Füzulinin sənəti, 
Ey dilim, qüdrətinlə dünyalara yol açmış 
Səndə mənim xalqımın qəhrəmanlıqla 
Tarixi varaqlanır. 
Səndə neçə min illik mənim mədəniyyətim, 
Şan-şöhrətim saxlanır. 
Mənim adım-sanımsan, 
Namusum, vicdanımsan!
Bu dil tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi. 
Bu dil əcdadımızın bizə qoyub getdiyi 
Ən qiymətli mirasdır, onu gözlərimiztək 
Qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək!
Ey öz doğma dilində danışmağı ar bilən 
fasonlu ədabazlar! 
Qəlbinizi oxşamır qoşmalar, telli sazlar. 
Bunlar qoy mənim olsun, 
Ancaq Vətən çörəyi, 
Sizlərə qənim olsun!