E n s I k L o p e d I y a L a r
Yüklə 12,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
| L Ü Ğ e t v e E N S İ K L O P E D İ Y A L A R AZƏRBAYCAN DİLİNİN SİNONIMLƏR LÜĞƏTİ A-Z Ş Ə R Q - Q Ə R B B A K I 2007 Tonıb cdənı: .Nəriman Scyidoliycv fitologiya elmfori namizzdi Rcdaktoru: İsmayıl Məmmədov fıhlogıya clmhri doktoru. pro/essor IS B N 978-9952-34-109-6 494.3613 l-dc22 Azərbavcan dıiı Sinonımİor - Lüğoılor Azərbaycan dilinin sinnniml.ır lügofi öak». “ Şərq-Qərb*\ 2(X)T, 424 soh. Lüğoido 11 mıno qodor cvtii voyaxın monalan oks ctdiron sinonim soz vo ifado \cn!mı>dır kı. bunlardan 4 mını dominant w'jzdür Sınonımlor lugotinin tonibindo odobı dılrmızm ö/ lü^orfytH^dan/(^ ı^ ^ n ie n fc 'n alınmalardan. danışıqda işlo- non sözlordon. o cümloldon mohəJlj.vö dıalckı w^jüonııdon vo bozı tcrminlordon :>tifado cdılmışdır Sınonım soa$rm oki»əriyy$>ti Azorbaycan yazıçılannın osor- i«»nndon gotürülmü> nürmmnlrmJn for ök*imtapmtçdır. «; "Şorq-0orb,\ 2007 ÖN S Ö Z Sinoniınlik gcniş anlayışdır vo dilçiliyin bir sıra bölmolorindo - lcksikologiyada, üslubiyyatda, scmasiologiyada vo s.-do todqiq olunur. Sinonimlor dilin lüğot tor- kibini zonginloşdirmoklo digor dil vahidlorinin bir-birino yaxın variantlarını rcal- laşdıran, scmasiologiyada iso yaxın, inco mona çalarlan yaradan, cyni zamanda sözün scmantik nüvosinin parçalanması vo gcnişlonmosi proscsino xidmot cdon bir vasito kimi öyronilir. Sinonimlor dil valıidi kimi dilimizin mona zonginliyini oks ctdirir. Istor ana dili- mizdo, istorso də ocnobi dillordo sinonimlorin xidmoti homin dillorin bilavasito foaliyyotini aktivloşdirir. Sinonimlor lcksik-scmantik katcqoriya olub: a) danışıq dilini zonginloşdirir; b) dili incəloşdirir, c) monanı qüvvətlondirir; ç) dildə cmosiya yaradır; d) nitq modəniyyotindo hollcdici rol oynayır; c) flkri ifado ctmok üçün onu daha da aydın- iaşdıraraq doqiqloşdirir; o) ycrsiz tokrarın qarşısını alır; 0 tosirliliyi anırır vo s. Dilimizdo işlonon bütün sinonimlor mona vo üslubca da forqlonirlor. Ilor bir sinonim söz müoyyon ınona çalarlanna malikdir. Bozi sözlor cyni məfhumu ifado cdir, bozilori iso cyni mofhumlan dcyil, bir-birino yaxın monanı bildirir ayrılıq - hicran -fəraq, qış - zimistan, yaz - bahar. eynak-gözliik - çeşmak vo s. kimi sino- nim sözJər cyni mofhumu ifado ctdiyi halda, kiilək - melı -yel, baş - kalfo - qafa, soyuq - şaxta, nəm - sulıt - höyüş - yaş vo s. bu kimi sinonimlor bir-birino yaxın mənalan ifado cdirlor. Mohz dildo işlonon bütün sinonim sözlor mona vo üslubca bir-birindon forqlon- diyino göro iki qrupa bölünür: 1) idcoqrafık sinonimlor (yoni scmantik sinonimlor); 2) üslubi sinonimlor. İdcoqrafık sinonimlorin işlodilmosindo moqsod dildo fıkri doqiq ifadə ctmokdir. Onlar aşağıdakı monaları ifado cdirlor: a) ifadonin olamot dorəcosini; b) sözlorin gcniş, yaxud dar monada işlonmosini; c) müconodliyi, yaxud konkrctliyi vo s. Üslubi sinonimlor digor sinonimlordon yalnız öz üslubi xüsusiyyotlorino göro fərqlonir. Mosolon, i'tz çölırə - sima - rüxsar - camal, həüiyyo - ərməğan - peş- kəş - töhfə sinonım corgolorin birinci torofi üslubi ncytral, sonrakı sözlor ıso müx- tolif üslubi yaradıcılıqla bağlıdır. Öz, sinıu. çölırə sözlori odobi dildo vo danışıqda işlondiyi halda, rüxsar vo camul sözlori iso yalnız poctik üslubda işlonir. Ərməğun, peşkəş vo tölıfə sözlori do üslubi söz kimi odobi dildo işlonir. Ümumiyyotlo, üslubi sinonimlor dilçilikdo aşağıdakı kimi qruplaşdırılır: a) üslubi çalarlanna göro müxtolif sözlor: hamı torofındon işlodilon sözlor. odobi dil, danı- >ıq dili, loru sözlor, yaxud da vulqarizmlor; b) dilin tarixon mövcud olduğu vaxtdan müxtolif olaqolordo olan sözlor: köhno vo ycni sözlor; c) ümumxalq damşıq dilindo 5 no dialcktbrdə olan sözlor. sonoi-pcşo ilo olaqodar olan sözlor, jarqon sözlor; C) onıolo golmosıno göro müxıolifsözlor: orob. fars. rus. Avropa vo başqa dillordon alınma sözlor: d) oşyanm >fado ctdiyi hoqiqi nıonalı sözlor vo cvfcmizmlor: c) söz vo thızcologizm. Lüğotdo sinonim sozlorin bir-birino daha yaxm vo cyni mona kosb ctmosini doqiq göstormok Oçün hor bir sözo aid misallar vcrilmişdir. Nümunolər l.Nosimidon başlamış müasır dö\TO qodor - 150-yo yaxın şair vo yazıçmm osorlorindon. atalar sözlonndon. aşıq yaradıcılıcından. qozct vo jumallardan. bozilori iso dördcildlik “ Azorbaycan dilınin ızahlı Iüğəti"ndən götünilmüşdür. Lakin bununla borabər, bozı sözloro aıd nümunolor vcrmoyə chtiyac duyulmadı. .-Vzorbaycan dilındokı sınonimlor müxtolif saholordo işlonir vo hor bir sözün mona v*alarlan vardır. coğrafı adlar bıldiron sinonimlor: bitki adlan bildiron sinonimlor: hcy\an adlan bildıron sinonimlər; quş adlan bildiron sinonimlor; ycmok adlan bıldıron sınommlər; mcv^ə-torəvoz adlan bildirən sinommlər; oşya adlan bildiron sınommlor. rong adlan bildirən sinonimlor; iş-hərəkot bildiron sınommlər; əlamot vo kcyfıyyoto görə əməlo gələn sinonimlər; yaraq-oslohə vo alot adlan bildiron smonimlər bodon üzvləri bildirən smonımlər; dini ayinlo bağlı əmolo golon sino- nımiər. gcyim adlan bildirən sinommlər. adot-ononə adlan bildirən sinonimlər; zaman vo məkanla olaqədar olan sinommlər; planct adlan ilə olaqodar olan sino- nimlor vo s. Bütün bunlarla vanaşi. lüğotdə aşağıdakı hallar da öz oksini tapmışdır; a) çox- monalılıq yolu ılo omolə golon sinonimlər, b) alınma sözlor vo tcrminlor vasitəsilo oməlo golon sınonimlor. c) cvfcmizmlo olaqodar düzolon sinommlor; ç) məcazı məna bildiron sınonimlor. d) cmosional-cksprcssiv sözlərdon ibarət sınommlər; cı arxaızmlo düzolən sinonimlər. o) omonımlordon ibarət olan sinonimlor; 0 müx- tolıf qrup sözlərdən yaranan sinonimlər və s. f. L Ü Ğ Ə T İN Q U R U L U Ş U 1. Lüğotdo vcrilmiş sözlor olifbn sırası ilo düzülmüşdür. 2. Lüğətdo çox işlonon sözlor daha gcniş ycr tutur. 3. Sözlor tək şəkildə vcrilmişdir. 4. Baş sözlor (dominant) osas götürülınüşdür. 5. Lüğətdə həm osli, hom do nisbi sinonimlər əhatə oluıımuşdur. 6. Lüğot tortib olunarkon ədobi dildo işlonon sözlordon, alınma sözlordon, dam- şıq dilindo işlənon sözlordon, moholli vo dialckt sözlordon vo s. istifado olun- muşdur. 7. Qcyri-əsas söz dominant sözə bax ilo yönoldilir: zülf bax saç bürkü bax isti 8. Çoxmənalı sözlərin sinonimliyində I-ci vo yaxud 2-ci mona osas götürülorsə, digor monalar uyğun goldiyi osas sözo yönəldilir: 1. K Ö K . Y O Ğ U N , D O l.U B Ə D Ə N L İ, D O I.Ğ U N 2. kök hax rişo 1. K Ö L C Ə , S A Y Ə , K Ö L G Ə L İK 2. kölga bax kabus, xəyal 9. Lüğotdo vcrilnıiş sözlorin qarşısında mölurizodo lıomin sözün ışlonmo sahosi göslorilir: A N A , C İC İ (d ia l ). M A D Ə R (u»x) A R V A D , Ö V R Ə T (kolw.), Z Ö V C Ə (köhn.) G Ö Z Ə L , D İL B Ə R (kl.od.. şair.) vo s. 10. Lüğotdə sözlərin yalnız müstoqil mənalan dcyil. bəzilorinin mocazi mənaları da vcrilmişdir; bozi sözlərin iso yalnız mocazi monalan göstorilmişdir: I I İ Y L Ə G Ə R , T Ü L K Ü {m əc.) İG İD , Q O Ç (məc.), D Ə L İ (məc.) acılıq (m əc.) bax folakot vo s. ll.S ö zlo rin şəkilçi ilə işloııon variantlarında şokilçi mötorizo içorisino alın- mışdır: A L Ç A Q B O V (L U ), B Ə S T Ə B O Y ( L U ) 7 12. Osas m nımıW corgo tojkil cdon dominant sözo yönoldılır: 1. çalnıaq /> j . x o£urlamaq 2. çalmaq K tx biçmok I s.»rf hax xorc II sorf K ia morfologiyiı 13. (,'oxmonalı so/lonn bütiın monası dcyil, on çox işlonon bir. bozon do iki. üç... monası götürülmüşdür 14. Irıhocmlı cümtəlor tam ya/ılmavaraq orada olan ixtisarlar ıki nöqto [..) ilo o v.v cdilmtşdır 15. k la s s ık .H İob ışyatd a ı>lonon sözlor do osas sozo sınonım kımı vcrilmişdir. 16. Sınonımik rabıto yalnız sözlordo dcyil. sözlor vo frazcoloji vahidlor arasında da mövcuddur A ^ L A M \ q . g ö z . \ AJ>I a x i t m a q / t ö k m ə k Ö I.M O K . C A M M T A P.Ş IR M AQ. Ö M R Ü N Ü B İ T İ R M Ə K 17. StiKınımlon daha doqıq anlayışda izah ctmok üçün hor bir söz bodii odobiy- >atdan goturulınu> sitatlarda vcrilmışdir. IX. Omtmım H>/lor b ıı qayda olaraq a\Ti-a>Tilıqda Roma roqomlori ilo göstorilir: I K Ö K . \ O Ğ L N II K Ö K . \ E R K Ö K L 19. Stnonımlor ö/ corgolonndo bi>yük horflorlo vcnlmoklo bir-birindon vcrgül [,J, numuno!i»rdi» nöqtolı vcrgül |:j vasıtosi ılo ayrılır 20. Sözlonn aıd oldugu sınonım corgoyo yönoldilmosi "b ax" sözündon sonra \cnlmı> r;»qomlord;» göstanlir aralanmaq a yrılm a q I dolgun t>ax kök I 21. Bo/ı vözJonn hansi tcmıın sahosıno aıd olduğu mötorizedo vcrilir: \ Ə B A [itb i T Ə K Ə R l/ a ) vo s K l-Ü Ğ Ə T D Ə G E D Ə N İX T İS A R L A R ADDL - Azorbaycan dilinin dialcktoloji lüğoti A D İL Azorbaycan dilinin izahlı lüğoti arx. - arxaik söz aslr. - astronomiya Ata. sözü atalar sözü hiol. - biologiyada boi. - botanikada coğr. coğrafıyada üan. - damşıqda işlonon söz ünniz. donizçilikdo (tial. dialcktdo (tilç. - dilçilikdo din. - dini söz ı>m. clnoqrafiyada v v f - cvfcmizm .nhh odobiyyutşünaslıqda fıls. folsofodo fiziol. fı/.iologiyada Jiz. - fızikada Jo lk lölklorda fr.v - frazcoloji vahid huq hüquqşünaslıqda idm. idmanda iqt. - iqtisadiyyatda istcli. - istchza ilo işlonir kl.ad. klassik odobiyyatda işlonon söz kölın. - köhııolıniş söz k.ı. - kond tosorrüfatında qəd. qodim söz qratn. - qramınatikada ınəc. - rnocazi ınonada nıəh. - moholli söz mMb. - motboodo mus. - musiqido nifr. - nifrotlo riyaz. - riyaziyyatda şair. - şairano tar. tarixdo lex. - tcxnikada t.ınt. - tontonoli söz təşb. - toşbchlordo tib. - tibdo vıdq. - vulqar söz zar. - zarafathı zool. - zoologiyada 9 A Z Ə R B A Y C A N Ə L l F B A S I A B C ç D E Ə F u be ce çe de e ə fe G Ğ H X I İ J K ge ğe lıe xe I i je ke, ka Q L M N O Ö P R qe el em en 0 ö pe er S Ş T U Ü V Y Z se şe te u ü ve ye ze 10 Aa ah bax su I ABA (müsolntan ruhanihnmn iistdən gcydikhri qolsuz və ya gödakqollu, yaxası açıq uzunpaltar, xalat) ..üçüncü günü Molla Rocobi küço ilo qayot qomgın vo ayaqlan abasuun otoyino Jolaşa-dolaşa gcdon göror- son (Talıblt); L Ə B B A D Ə (köhn.) |Axuııd] qanı kcço hbbadasini chmalca çiynıno salıb, dohlizo çıxdı (Mir Colal). II aba hax ata-baba ABAD (hamişz tikiııtisi. vaşavış üçiirı hor şcyi olan) Şuşantn “ Hamamqabağı" küçosi öz-özlüyündo. cnlı vo ahad küçolordon hc- sab cdilirdi (B.Bayramov); ABADAN Aba- dan modonlori, işsiz qalan fohlolor, Qollan, ayaqları zoncirli dustaq Iran (M.Rahiın); MƏM UR (kl.ad.)Cü mlo nıtmur oldu virano (M.O.Sabir). abadan hax abad ubadanlaşmaq bax abadlaşmaq abadanlıq bax 1. abadltq; 2. avadanlıq abadıstan hax abadlıq A BA D LA ŞD IRM AQ O. i$ başına gololi xcyli tozo bına tikdırib küçolori abadlaşdınb (M.Hüscyn); ABAD E T M Ə K /C LƏ M Ə K Amma burada işlor torsinodir, yuxarıdan aşağı abad edirhr (Ə.Haqvcrdiycv); ABA- DANLAŞDIRMAQ. ABADLAŞM AQ .Qosobo salınacaq, bu ycrlor abadlaşacaq. yol çokilocok.. (B.Bay- ramov); ABAD O LM AQ May ayının birin- don scnlyabrın onasınadok şohor şonlik vo ahad olur (Ə.llaqvcrdiycv); M Ə M U R OLM AQ (kl , m J.)Q o y cahan clm ilo pümur olsun; Votun o >ayodo nı.vnur olsun (A.Soh- hot), ABADANLAŞMAQ. A BA D LIQ {müxtalif manalarda k.md. ş.ıhar, m.nk.vı, şcnlik, yaşayış üçüıı ş.ıraıt) |Ataboy;J Soıı Şimalı Azorbaycan xalqınııı soadoti vo ınomlokotin abadlığı üçün lıor no ki istoyirson hoyata kcçirmok müınküıı- Ab dür (M.S.Ordubadı); ABADANLIQ Horo birol qoysa ahadanlığa; Kondiıniz böyüyüb bir şohor olar (S.Vurğun); ABADISTAN (kölın.). A B A SB Ə Y İ, AĞ AC Ö RM ƏZ, BAL- ARMUDU (şiriıı. ?tirli yay armudu növii) A BBAT (din.), R A H İB A BB A T LIQ (diıı ), R A H İB L İK abco bax pivo ahdal hax sorsori; dorviş I abdnstxana hax ayaqyolu abgordon bax çömço abgüst bax bozbaş ab-hava hax iqlim I A BI (rjng) Üstııno qalın ahı kağızdan süfro salınmış balaca stolun qırağıııda clck- trık çayniki paqqıldayırdı (M.Hüscyn); AÇIQ-GÖY. abır hax I. hoya; 2. paltar abır-hoya bax hoya abırlı hax hoyalı abırsı/ hax hoyasız abırsızlıq hax hoyasızlıq abi-bəqa bax abi-hoyat abid hux ibadotçı 1. ABİDƏ, YADİGAR (diqqjtalayıq ış. əsar) Gorok bunun qabağı alına, saraylara yığılmış olub-qalan qiymotlı şcylor, dodo- baba yadigarlar, olyazmalan, digor ahıd.ıhr buradan çıxmaya (Ə.Colbr/ado). 2. abido hax hcykol I abi-hvyvun bax abi-hoyat A B İ- IIƏ Y A T (kl.vl.) (Zülmotdə bir hulağın suyıı olııb ki. oıııı iç.vı ölmozmış) Odur soni oğul kimi cobholordon kcçiron; Odur soni ollorilo ahi-hoyat içiron (M.Ra- lıım); ABİ-BƏQA (kl.od.) Bu zülmoti-zül- lündo lobin - abi-hoqamız. Yüz çeşmcyi- hcyvan ola. könlüm soni istor (S.Ə.Şirvam); ABİ-IIEYVAN ' (kl .Kİ ) Ə/ib loli qatıb ahı- hcyvana: Qond ilo yoğrulub dil-dodaq çokib (Q.Zakir); A Bİ-/.İNDƏGANİ (kl. xi ) Pcy- vondi gül cylo orğovani; Xızro yctir ahı- zııuhgaııi (Füzuli). D İU İLİK SUYU Hor şcy dirilik suyuııu içib, omro ılk dol’o qodom _______ Abi-hoyai II atınlt (Comonzomınli); SUYİ-HEVVAN ı kl.M İ) Suyt'hryı-an üçun /ülınol iv'indo: \»>ia\ı Xo/ni Iskondor g.'lühdür (Xotayi). abi-niyıan hux ncv.san abi-/indogani hax abı-hoyat abqora bax qorasuyu ahvtrakt hax mücomnJ \B\ E Ş İK JRüstom ] Bu mc$o ahveşiyi- nin 4^/ını o/on vaxlım da olubdur (S.Ro- hımrn ı. MF.ŞƏ C O Z Ə T Ç İSİ (KE$İK- C is i) kı'şikçtsintiw yadıgar qalmı> luğu a^dı. is'indoki tozo vı» köhno xntıro- lon. mokfublan oxumağa başladı (Ə.Yusıf- oğlu), 1. AC < rhtiyan ohın) A kondlilor. Sohon J ı . ax>amı ac. Qailaşmayın oziyyoto BOŞ Otnfda vıgışıb u^ıq. boyük. Qarnıhny ol b»>> ıR.R/ai. NAHARSI7. Soxuldu quy- ruğu xcrdon gotür.». Ncço gündü nahurstzdt, ı>tur.> (Q Zakır). Q \ R M A t , Q LR SA Ğ I B« S . 2. ac haı tamahkar. acgo/(lüj 3. ac haı ybxsul ac-acına />ax acqanna ac{*ödən hux qarınqıılu ACGÖ7A LCr)( hcç n.'Jsn hcç }r\ d*n gözü doımavant Acgozdiır h.*risdır, başqalann- dan pa> umandır(M Rahıını. TAM A HKA R Əbülfol Mır/.min vo ümumı>-yotlo qacar vah/ati.»l.ınnın tumahkar va rüşvotxor ol- duqlarını bılırdım (M.S C)rdubadi). AC', IH>» M A Z .C İÖ Z Ü A C c ö z O d o v m a z , O A R I.N Q tl.il ıh aı). L Ə L Ö V t'N Idan ). A f l . T Ə I.X a i.x t). z a ilƏ R Im x.l. /.OM1R K IM İ lt oı a rıI. Z 3 (JQ a T O Içrnc Uilt. AC ID IL (acı \öz devan) Ya da ki. çox ^csırom. c>qımı/ >ıddotlıdır. V'o mon acı- dıljm çox. ya da qı/ hıddotlıdır (M.Rahım); i)ZVA> 1 m * t Boli. dünyada .rzvuy adam 4/ dcyıl < Anar). D İL İA C I. A M Q m*ı j u qarjı ovunun fnıxı hır nu- ruhatl;q 1 ( .'wnıl gul.odo ucif(indan f uhınn Abi-niyıan ollori tıtromoyo başludt (M llüscyn); IIİR S Momınod boyin qan bcynino vurdu. hirsin- djn titrodi... (Comonzominli); Q Ə Z Ə B Mon hoya vo q.Kshd.vt İHiğular kimi olub süz hıpa bılmodiııı (M.ibrahimov); QKYZ Pası yırgalnııa-yırğalaııa qeyz vo istch/a ilo: - Mon ncylomişom?! dcdı (S.Rohimov); H İK K Ə Bu gülüş, yamanca doydı hodofo; Dala da haxmadı o lıikk.ısind.ın (B.Vahab- zado); KİN |llomid) mocrnsına sığmayan çay kimi.kinı. hiddoti coşub-dnştrdı (II.Ab- baszado); IIİD D Ə T (hax). 1. ACIQLANMAQ IX*dim gözol, birbuso vcr o xaldan. Acıqlundı. dcdi, al. sono qıır- ban (Aşıq Abbas); Q A BARM AQ Goyorçin Xudavcrdini görüb qapıdan cold çıxaraq, Maroya qahardı (S.Rolıimov); B İK İN İN Ü ST Ü N Ə q i ş q i r m a q , s ə r t s ö z DKM ƏK. T Ə PİN M Ə K . 2. acıqlanmaq hax hirslonmok A C IL A M A Q (acı sözbr dcmA) fimam- qulu:] Adamlarln hcsablaşmamağım. yaxşı tokliflo golonlori acıluyıh yola salıııagım.. bunun noticosidir (M.lbrahimov); İYNƏ- L Ə M Ə K (m.v.) (Əlyarov:) Əvvoldon vardı hüsnü camalı. indı oluh dolı Bayramıtlı! - dcyo o ycno Xolili İ vhs I m Jİ (M.Hüscyn); Q Ə l.B İN Ə D Ə Y M Ə K Sallanıb - sallanıb özünü öymo; Hlo süzgün baxıb qəlhiııu djym? (Aşıq Əlosgor); Q Ə L B İN Ə TO- XUNM AQ Ninanı mohobbotla saxla, unun qplhinz toxunma (M.S.Ordubadi); SANC- MAQ (m>r.) Llman Rafıqi qızışdırır, Rafiq Ədhomi sancır (Ə.Korim). acılı hax zohorli acılıq (msc ) hax folakot I A C IM A Q |Zcynal:] Əgor voziyyotiıno ucıyırsınızsu, sözümü kosınoyin (B.Bayra- mov). Q Ə L B İ YANM AQ (Jr.v.) Qflhim yanar, ona dcyoroın. “ Ay yazıq çocuql Son «:vgili votoncigimin giıl fıdanısan (A.Soh- hot); R Ə H M İ C Ə L M Ə K Kolımin golsin, ay nono. Rohmın golsin, ay nono. Qapıda duran oğlana. Hahmin gJİsin. ay nono (Xalq rnahnısı). Y A Z lC l C Ə L M Ə K Balaca Acıınaq ı\uifcuty\ 2\anıyazığtıı gaforso. analannı burj- xarsan.. (S.S.Axundov). II ACIM AQ (xəmir haqqıııda), GƏL- M Ə K , Q ICQIRM AQ. K Ö PM Ə K III acıınaq hax hcyfsilonmok acışmaq hax göynomok acıtmu hax maya 11 aciz hax 1. zoif 1; 2. bacarıqsız acizlik bax zoiflik ACQARINA (achalda, hcç birşeyyem.ı- d.yıı) [Gülzar Köniilo:] Ay qız, onu acqarıııa iç. sinon üçün do yaxşıdır. bogazın üçün do (X.Hnsilova); AC-ACINA JSolim:] Ac- acına yatıblar (C.Cabbarlı); AC-SUSUZ |Sitaro:] ..monim üçün Porhadın cvindo uc- sıısuz dolanmaq, Nosroddin şahın loziz toam- lanndan yaxşıdır (C.Ctıbbarlı). ac-susuz bax ncqanna açıq bax aşkar açıq -aşkar bax aşknr nçıq flkirli hax toroqqiporvor açıq-Röy bax nbı açılm aq bax çiçoklonmok I açun bux dünya 1. AD, İSİM (kl.od.) (Sorxaıı:] Bağışlayııı iwıinizi hilıniroın. Cııvad tc/ adını dcdi (Ə.Voliycv); NAM Koroglu ııttınıııı götüroıı; Yurdunda caıt olaıı yoxdu (“ Koroğlu"). 2. ad bux ad-san 3. ad bax sorlövho ADA (har t.tr.ıfd.vı su //.».ylıulj olıtnnuı} quru salıa) [Gcoloq:] Mono clo golir ki, qu- nıdu qazılaıı boz.ı quyıılarıtı ncft yataqları bu aduya qodor uzanıt (M.llüscyıt); C Ə Z İR Ə (köhn.) Çin bohrindo bir eozirj var ıdi; Zi- yado basofa olofsar idi (Q.Zakir). udax bux nişan I aduxlamuq hax nişanlaınuq I udaxlandırnıaq hax ııişunlumuq 1 adaxlaıımaq bax nişunlunınaq adaxlı bux ıtişanlı uduklıha/lıq bıtx nişuıtlıbnzlıq adam bax 1. iıısuıt; 2. Ituvudur; 3. oyııuş AD AM A YO VU ŞM A Z (adamlarltı iin- siyyai bu&loınayan) (XchIİco:] Ton* Taltir oti- Acımaq acının, koııoyiıı, adaıııayovuşmazın biridir (Anar); QANISOYUQ Şohoriınizdo yaxşı vo nnmuslıı adantlarla bonıbor, iizüdöniik vo qamsoyuq udumların da oldtığuıuı boynıı- muza ulmalıyıq (M.S.Ordııbndi); QARAQA- BAQ Stllh zumaııı qaraqubaq olunlnr bclo mchribanlaşır. bir-birino tosolli vcrir (Ə.Əbül- lıoson); ADAMDANQAÇAN, ADAM- SEVM Ə Z, İNSANDANQAÇAN, İNSAN- SEVM Ə Z, İNSA NC İRİZ, M ƏRDİM Cİ- RİZ, MİZANTROP. ndnmdaııquçnn bux udnmuyovuşmuz adıııniyyot bax insaıtlıq ndnııınynııdnu bax masqumçı ndsınısntun bux xnin I; xoborçi; sntqın udanıscvıno/ hax ndumayovuşmaz ADAŞ, IIƏ M A İ) (adları cyııiolaıı adam) ADDIıM Agacın kölgosiııdon bcş addım aralanmaınışnm ki. Uldıızıııı sosini cşidib döndtiın (M.lbralıimov); QƏDƏM (duıı.) ...ntlı vo llucı Naınazulı girdilor kondo vo Korbolayı Mirzoli düzolib bir-iki q.nl.vn qabağa ycriyib söylodi: “ Allah axırın xcyiı closin!" (C.Moınmodqulıızado). ADDIM-ADDIM Gozmosom douddtm- uddım; Koroçini, Bcnorcsı; I Iıııdlı qardaş. öz sosindin Şcrimdokı üsyan sosi (M.Rııhim); QƏDƏM-QƏDƏM Gozocokdir qndarn- q.ıd.ıın bağımı; (iörocokdir üzümlü çarda- ğıını (A.Sohhot); YAVAŞ-YAVAŞ (bux). AD D IM LAM AQ Alo kişi köynokcok vo ayaqynlm omın |Gülsoııomin] arxusınca uddımladı (S.Rohimov); ADDIM ATMAQ [Əbülhoson boy:] O, ıııono söykoııorok addım attrdı (M.S.Ordubudi); Y E R İM Ə K ...Korbolayı Mirzolı düzolib bir-iki qodom qnbnğn yeriylh söylodı: “ Alluh tıxınn xcyır closiıı!" (C.Mommodquluzudo). I. ADƏT, Ə N ƏN Ə Connot dcyil; Xcyr, lıor cl-obnnın; öz jmməsi vnr, öz atfotı vur (M.Rnhiın); DƏB, QAYDA Sizin todbırı- nizlo, sizin tolobinizlo; Bu köhno qaydaııızlu. bu kölıno d.ıbinizh (M.Rnhım); RƏSM (köhn.) Rosmdir kiın, şahlar viranodon olmnz xoruc (S.Ə.Şirvnııi). Adot 13 Adai 2. adoi hax vordış 3. ndoi bax xasiyyol adətkordo hut vordij.li adıhilinnıə/ bax namolum ADINA (hrft.vını 4-cü giiniı) [CavadrJ Bu gün lokdir. >abah yo\ biri gün admudtr (Ə.VoIiycv); C ÜM Ə A XŞAM I Bir cüm.t axşamı işin axınnda Mirmchdı Hoınidi çağı- nb dcdt Baloğlan. /onuın. gücüno söz yox- dur (H.Abbaszado). PƏNC$ƏNBƏ (Voli:) P.mci.vth.ı günü qı/nıı> bir buğa bc>-allı .ıdam yaraladı (A.Şaıq). adi hax sado adil bax odaloıli adilik ha\ sadolik adlı hax adlı-$anlı AD LI-SANLI [uä qazanmtş uıtam) Qoca Mordana tozo bag qonşusu golnıişdi. Adlt- ^anlt bosıokardı (X.llasılova); AD LI |İskon- dor:J Dünvada on udlı bir tacidardı, Daglan lırrodon nrduiu vardı (A.Şaiq); MƏŞHUR Elo m.t}hur bir ixtısai. sahibimn no uçün sohv cıdiymı başa dü>;* bilmirdi') (Y.Ə/imzado), Ş Ö H R Ə T L İ (Som;»d ) Onlarvarlı, şöhr.vtt, böv,ük adamlardır (C.Cabbarlı); TANINM IŞ JForman] ülkonin mo>hur. tanınmı> qı/.ı ilo yanşa gırmışdı (Ə.Sadıq); ALİŞAN (költn.) F.y Hosonboy. ornin-ultfun: Iilmi-hikmoido sanıyı-Loğman (S.Ə.Şirvani); NA.MDAR \kl..yd ) (Q;*rib:) Haqq ^oni dünyada namdar eylostn.. ("Aşıq Qorıb") adro hax ünvan AD-SaN. ŞÖ H R ƏT Çahşma-vuruşma ud-ıan üçün wn: ŞSihr.v. layiq olsa tapacaq »onı (D.Nosıb); AD Uymaram şohroto; No ada mon (D.Nosıb). ŞAN Mon nə var-dövlot ucün; No }an. no ^öhrot üçün; Hosrot çokmo- vırom bıl (M.Rahım), SAN No iso. qardaşı- nın adma. santna da layıq dcyildi ki. mcymun oynatsm (N.Nonmanov); N C F IZ (hax). 1. ADSI/.. N A M SIZ iudı olmayan) 2. advı/ hax imzası/. advnkal hax vokıl I a d y l t a n t , y a v ə r aerohus hax loyyaro Ağ AERODROM Budur, bi/. artıq acrodrom- daytq (M.Hüseyn); A ER O PO R T fValclı:J Aeroportdangp\mY... (I.Əfondiycv); AERO- M EYDAN Küço! Bayır! Mcydan! Dörd molorlu ııçaq! Aeromcydun! (R.Rza); TƏY- Y A R Ə M EYD A N I (L İM A N I) Rofiqo qa- pıdan çıxdı. Uvlorinin linindoki dayanacaqda taksiyo oyloşib şofcrdon tsyyars meydamna sürmoyi xalıişctdi (H.Abbaszado); Toyyaro- nın ycro cnmoyino bir saat qalmışdı. Təyyaro limaıımu gciınoyi qorara aldı (M.Rahim). ucromcydan bax acrodrom acroplan bax loyyaro aeroplunçı hux toyyaruçi acroport hux acrodrom A FƏ R İN . Ə IIS Ə N (tarififado edir) Eşq olsun, ay xanım, afarin. əlısaıı (M.Rahim); B Ə R Ə K A L L A (H ) [Püstobanu boyim:) lla qoçaq, ha qoçaq, harukallulı. aforin! (N.Vo- zirov); M AŞALLA(H) [Nosnıtla:] Borokalla. xanım qız, muşallu xanım qız (M.S.Ordu- badi); M Ə R H Ə BA Hor torofdon - Mərhəha luıanlılar! Əhson turanlılar! Aforın luranlılar! sosi mcydanı ağzına aldı (M.S.Ordubadi); V'AŞA (Koxa:) Mollob üsto goldin, aforin. yıtfu (S.Rüsloın). afət bax folakot affiks hux şokitçi I afişa bux clan afiynl hux sağlamlıq aftah hux günoş A FTA FA /A FTA BA (sıt fıçiin tüləkli və qulpltı quh) Nonoxanım suyu golirib, ufta- fudu künco qoydu vo palazlan gcri qalladı (Çomonzominli); L Ü L Ə Y İN (dan.) [Molla Salman:] Nunı, sonin qiyasına göro mon go- rok Qarun olaydım; bos mon niyo bir hosir vo lüləyindən qcyri bir zada malik dcyilom?! (M.F.Axundzado). agah hux xobordar agcnt hux I. casus; 2. müvokkil agcntlik hux 1. casusluq; 2. müvokkiilik I. AĞ (rəng) Ağ köpok, qara köpok, ıkisı do köpokdır (Aia. sözü); B Ə Y A Z/BA Y A Z (şair.) Buludlar, buludlar, həyuz buludlar (M.Rahım); SÜ D R Ə N G İ Qayaııın böyür- 14 Afc lorini dcyirdin bos siidrəngi sapla tikmişdi- lor (M.Aslan). 2. ag bux kofon 3. ag hax döşokağı 4. afc hax çal 1. AÖA (köhn.) (hukim istismurçı sıııiflərə I mənsııh udtım) Ağamıı dcdiyino gorok din- mo/.-söylomoz omol cloyoson (Ə.Voliycv); B Ə Y Bəyin tapşınğını sözsüz-sovsuz ycrino yctirorson (Ə.Voliycv); M ÜLKƏDAR (bax)\ ZADƏGAN (hax). 2. AĞA Son uğa. mon uğa. inoklori kim sağa?! (Ata. sözü); B Ə Y (moc.) Doro xol- vot, tülkü həy (Ata. sözü); A LLA H (məc.) [Tacir:] Mon Qacar nosliyom, şahlar şahı- yam; Mon do ycr iizünün bir ullalııyam (S.Vurğun); IIA K İM , S A IIİB K A R (hax). 3. afta bax conab 1. AĞAC (kölııı.)(Təxminən 5-7 kilomctrə hərubər məsufə ölçiisii) [Korim baba:] Kond ilo polongin arası loxıninon bir ağac olardı (A.Şaiq); FƏ RSƏ N C /FƏ R SƏ X (Odabaşr.) Şohordon on-on bcş fərsəng konara sag-sol göz işlodikco ağaııın omlakı idi (Ə.Haqvcr- diycv). 2. afiac bax osa ağacdcşon bux ağacdolon AĞ ACD ƏLƏN (zooi. quş) 1 lardasa taq- qataqla; Ağucdələn ağac dolir (M.Rzaqulu- zado); D Ə LƏ YƏ N Uşaqhqda ağaclara dır- maşıb dələyəıı balaları çıxardığı irigövdoli palıd ağaclarmm dövrosindo dolanacaqdır (S.Rohiınov); AÖACDEŞƏN (diul.). ağagorməz bux abasboyi ağalanmaq bux yiyolonmok AĞAPPAQ (tumumilə uğ) Mizo dirsoklo- non Davud ovvol qolundakı saaUi, sonra oia- ğın qar kirni ağuppaq divarında taqqataqla işloyon xoruzlu saata baxdı (H.Abbaszado); B Ə M B Ə Y A Z Simaş bəmhəyaz olmuşdu, gö/Jori dorinliyo düşmüşdü.. (M.lbrahimov); DÜMAĞ Soldalın roııgi diimağ oldu (M.llü- scyn); Q AR K İM İ Murad cavan bir oğlan- dır, gur saçlan qurkimi\ Kcşmokcşdo ağart- mışdır aqil atalar kimi (M.Rahim). Afcca AĞARANTI (süd məhsulu) Sabah, birisi gün uşaqların uğuruntısı da çıxacaqdır (Mir Colal); AĞARTI Ana.. homişo bir-iki sağ- mal inoyo sahib olmuş, uşaqlarını ağnrtıdun korluq çokmoyo qoymamışdı (S.Rohimov). 1. AĞARMAQ, BƏYA ZLA N M A Q (uğ rəııg uhnuq) 2. AĞARM AQ (*«ıç, suqqul və huşa dən düşmək) O. indi artıq qocaldığından saçı, saq- qalı uğarmış, çahşmaq qabiliyyotini xcyli itirmiş olduğundan ağır işlori oğlu Soforo buraxmış, ö/.ü bir az istirahoto başlamışdı (A.Şaiq); ÇALLAŞM AQ/ÇALLANMAQ Indi Rüsıomin qara gur saçlan çoxdan scy- roklonmiş vo çallaşmışdı (M.lbrahimov); DƏN DÜŞM ƏK (fr.v.) Saçıına dən diişsə. qoy düşsün, no qom (R.Rza). 3. AĞARM AQ Xosrov onun kağız kimi ağardığtııı gördü vo özünii iroli atdı.. (M.lbrahimov); RƏN G İ SOLMAQ (QAÇ- MAQ), SO LM A Q (bux). ağartı bax I. ağarantı; 2. pudra ağbaş(lı) bux çalbaş(lı) ıığhəxt bax xoşboxt afchoxtlik bux xoşboxtlik A Ğ B Ə N İZ (L İ) Uzunboy, uğhəniz, ala- göz Gülbadamı qız ikon konddo çox adam- lar isloyirdi (N.Norımanov); Abbas uzun boylu, na/.ik bodon, uğhəııizli. bir uşaq idi (S.S.Axundov); AĞ SİFƏT(Lİ) Yantnda tozo koslyum gcyinmiş, qıvrımsaçh, ağsi/ətli, dol- ğun bir gonc dururdu (M.l liiscyn); AĞÜZLÜ Olya hündiirboylu, uzunsaçlı, ağiizlü, xumar- gözlü vo dolu bodonli bir qız idi (Q.ilkin). 1. A Ğ B İR Ç Ə K (L İ) (yaşlı qadııı lıaq- qıııdu) [Fatma:] Elo clomo ki. bu uğbirçək vaxtımda küçoloro düşüm, ona-buna ol açıb, dilonim (II.Abbaszado); QOCA O [FalmaJ ..düşünürdü ki. Bakıda, Ali Mohkomodoıı hakimin qoca anaya üroyi yanacaq (I I.Abbas- zado). 2. a C B İR Ç Ə K , AĞ C AN ƏN Ə ((evin, ailəniıı ən yaşlı və lıörmətli qadınt) I F.vin ağhirçəyi Nubar.. lündmocaz, dargöz vo dcyingon bır qarı idi (S.Rohimov). ağca hux I. pul; 2. pulcuq 15 \& c»q«nad A Q \ N A D (Mvtıxlan 1 H u riü c o h iu ı- rv«nv* afcc*itfivuut gvv qovmurdu Lı (X H üıkn*l O IT D ltJ IJu ! (Owvnm) Ci*ı d tiJu ı \i* mıU'ok olan \rr»Jır ( ü Haq- vcrdıvrv I. H f A ( Arvuq hijiıu mılvokionn w * \ ı n . B u Makutu |x»/ur (A.SohhuH. M I ^ M I Ğ A » N\» otın ıncıd.u. sonın ınsAn. M%» »k*nn r*ı£mı£a sım»kdı*n qaç ı M Ə M ıVU7 ı a C C A Q A M N \ b o t ), İS K O N D A N . Q A - \ i n . q a m n \ C a c I ■ğcaoənə bat a£bırçok 2 *tci\ *r huı qı*n.aq .fcXUDİU ha* xo>ho\t agS’w a lä iik bux xo>K>xtlık I . A Ğ I 'ö/v usrünJ ' srivl.'n.'ti wjntqlı sä :- ..«'•» \£i\* d j h»*rdi*m \amqh hıı u£; dcdıkdo c\". honkünu göuınnüydu ıComon/om mlu. N Ö \ H Ə Mdhocr.unın hını»di*n ba'.layaraq. onun qod«*f davam cık*n ımaın lo/ıw osı. moTMyo. m/in^ dovio topmo. mohollolor araMnda ad«*t s*klı almı> dalaşmalardan w<ıra butün bu hongarm* a>ura buvaiı ıl(* N tırd ı 2- afcı /* uli 7oh**r I a £ | L l-akın ın u n ağlının mohdudlu- gunu duyaraq y».*fın>d»*n k»*d**rlomrdım (C^m on/w nınln. K A M A L \'aqıf. ovoınmo kı. LtmuUmiZ var. M iah a yukur kı. ia m jl da »M .P \ aqıfı. D C ş C N'C Ə l>uşütu .» tw»rt*ıy**. roka zınotı. Budur q«diıılıi*ın nwmco. qıynwHi (S V u rğ u n ). D Ə R K A K Ə \*nfv*n ındı har t*ı dsrrakj ılu g«»rurdü ı Ə \ *4 ryo ı / Ə K A |M o h w tı j Nı/amını «1aftuj q>*d»«r .♦/^KTvotlı gi»%ii>r.*n d.* onun ;*■ äMMUt' .Hjltm ı ^ n u v uvqum ç«*kılmı* Kataloq: front -> files -> libraries -> 2474 -> books books -> Naxçıvan Muxtar Respublikasının 90 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında books -> Bakı-2012 Elbrus Şahmar «Qusar beşiyim mənim» books -> Aparan yol kimi books -> Yazisi abiDƏLƏRİ I hiSSƏ Bakı «Elıü və təhsil» books -> MİRZƏ İsmayil qasir axundzadə 210 baki 2015 books -> Heftruz л &1 's s L b e h r u z h ə q q I TÜrk deyiMLƏRİ books -> A. M. Allahverdiyev m.İ. Bağirova books -> İlham Məmmədov, Aydın Əhmədov Nəcməddin Məmmədov books -> CZ £f azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ azərbaycan elmi-TƏDQİqat baytarliq institutu Yüklə 12,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|