Əlavə 5a xəzər suitisi haqqında hesabat



Yüklə 1,3 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/7
tarix28.04.2017
ölçüsü1,3 Mb.
#15881
1   2   3   4   5   6   7

Brakonyerlik: 

ə

vv



ə

ll

ə



r  suitil

ə



qırma  tü

f

ə



ngl

ə

rind



ə

n  istifad

ə

  edilm


ə

kl

ə



 

ovlanırdı  (bizim 

kolleksiyamızda 

güll


ə

  yerl


ə

ri  olan  onlarla  suiti  skeletl

əri  var).  Əldəqayırma  vasitə

l

ə



r  olan 

“kaladalar”dan  (böyük  qarmaq  də

stl

ə

ri)  istifad



ə

  olunmaqlan

ə

r

ə



 

balıqlarının  qanunsuz  ovlanması.

 

(Bizim kolleksiyamızda



 sahild

ə

 



tapılmış iyirmi ölmüş suitinin ağzında kalada qarmaqları olmuşdur

).      


Son  ill

ə

rd



ə

  kütl


ə

vi  brakonyerlik 

  torlardan  istifad



ə

  edil


ə

r

ə



k  n

ə

r



ə

 

balıqlarının qanunsuz ovlanması 



n

ə

tic



ə

sind


ə

  çoxlu  sayda  suitil

ə

r  ölür:  h



ə

r  bir  irigözlü  v

ə

 

narıngözlü  torda  orta  hesabla  5  suiti/il 



(fotoşə

kil 


№  15  və

 

fotoşəkil  №16  –



  üç  suiti  torlardan  birinin  iç

ə

risin



ə

 

düşür  və



  sular  onu  torla 

birlikd


ə

  yüks


ə

k  d


ə

r

ə



c

ə

d



ə

 

islanmış  formada  sahilə



 

çıxarmışdır.  Suitilə

rin  mü

ə

yy



ə

n  hiss


ə

si  Neft 

Daşlarında neftçilə

r v


ə

 

ayrı



-

ayrı dəniz platformaları tə

r

ə

find



ə

n  öldürülür:  yaz-yay  kök

ə

lm

ə



 müdd

ə

ti 



ə

rzind


ə

  suitil


ə

r  tez-


tez  balıq  ovuna  müdaxilə

  edir  v

ə

  buna  gör



ə

  d


ə

  neftçil

ər  onları  vurmağa 

çalışırlar. 

 

Bundan başqa



, son vaxtlar yerli 

əhali torlarda tutulmuş suitilə

ri v

ə

 



ə

sas


ə

n d


ə

 

onların qara 



ciy

ə

rini  v



ə

  piyini  qida  üçün  istifad

ə

 

edir:  onların  də



ril

ə

ri  b



ə

zi  insanlar  t

ə

r

ə



find

ə

n  x



ə

z  papaqlar 

hazırlamaq  üçün  istifadə

  olunur.  Suitil

ə

rin  piyin



ə

  yerli 


ə

hali  t


ə

r

ə



find

ə

n  xüsusi  d



ə

y

ə



r  verilir  (o, 

müalic


ə

vi  piy  hesab  olunur  v

ə

  m


ə

lh

ə



m  kimi  istifad

ə

  edilir).  Suitil



ərin  ovlanması  xüsusi  hə

cmli 


adayada çatmışdır

: burda h

əmişə

 suitil


ə

rin piyini v

ə

qara ciy


ərini almaq mümkündür;  adadakı yerli 

sakinl


ə

rin  çoxu  suiti  d

ə

ril


ə

rind


ən  hazırlanmış  papaqlar  geyinirlə

r  v


ə

  bu,  Az

ərbaycan  sularında 

yalnız iki yataq yerinin –Şah dili və

 

Çilov adası



qalması faktına rəğmən baş verir.

 Suitil

ərin yalnız 



az hiss

ə

si arabir Malaya Plita  v



ə

 

Podplitoçnı adalarında istirahə



t edir. T

ə

dqiqatlar göst



ərir ki, Bakı 

arxipelaqı adaları 1997

-ci  ild

ən başlayaraq bir daha  yataq yerlə

ri  kimi  istifad

ə

  olunmur.  H



ə

tta  son 

vaxtlar c

ə

nub t



ə

r

ə



f

ə

 kütl



ə

vi yaz 


miqrasiyası ə

rzind


ə

 suitil


ə

r bu adalar qrupundan yan keçirl

ə

r (bizim 



fikrimizc

ə

  bu,  sözüged



ə

n  rayonda  daimi  müdaxil

ə

l

ər,  çirkli  su,  torla  intensiv  çoxsaylı  balıq  ovu 



n

ə

tic



ə

sind


ə

 

balıq populyasiyasının azalması ilə



 

bağlıdır). 

         

Urbanizasiya 

  Son  ill



ə

rd

ə



  t

əşkil  olunan  çimə

rlikl

ərin  sayı  kə



skin  sur

ə

td



ə

 

çoxalmışdır  və



  onlar 

Abşeron  sahilinin  hamısını  perimeter  boyunca  ə

hat

ə

  edir:  texniki  xidm



ə

t  obyektl

ə

ri  v


ə

 

personalı 



h

əmişə


  sahild

ə

  olur  v



ə

  xüsus


ə

n  d


ə

 

yaz  miqrasiyası  ə



rzind

ə

  ac  heyvanlar



ın

ə



l

ə

lxüsus  da  cavan 



küçükl

ə

rin  sahil



ə

  g


ə

lm

ə



sin

ə

  ehtiyac  olan  zaman  suitil



əri  qorxudub  uzaqlaşdırırlar

.  Eyni  m

ə

nz

ə



r

ə

 



X

ə

z



ə

rin  h


ə

r  t


ə

r

ə



find

ə

 



müşahidə

  olunur.  Bu,  ilk  önc

ə

 

balıqçılara aiddir 



ə

vv



ə

ll

ər sahilyanı zonanın 



ə

ks

ə



r  hiss

ə

sind



ə

  v


ə

  X


ə

z

ə



rd

ə

ki  adalarda  m



əskunlaşma  yo

x  idi  v

ə

  suitil


ə

r  kütl


ə

vi  miqrasiya 

müdd

ə

tl



ə

ri 


ə

rzind


ə

  sahild


ə

  v


ə

 

sahilyanı  qayaların  üstündə



  dinc

ə

l



ə

  bilirdil

ər.  Hazırda  balıqçılıq 

kooperativi assosiasiyalarının hamısı kompakt şə

kild

ə

 sahil boyunca yerl



əşir.  

     


Bizim  uzunmüdd

ə

tli  t



ədqiqatlarımız 

v

ə



  h

esabatlarımız  sayə

sind

ə

  70-80-ci  ill



ə

rd

ə



n  v

ə

  90-



cı  illə

rin 


başlanğıcında

n  suitil

ər  yaz  miqrasiyaları  ə

rzind


ə

  v


ə

  yayda  tez-tez  sahil

ə

 

yan  alaraq  Abşeron 



çim

ə

rlikl



ə

rin


ə

  v


ə

 

sahilyanı  qayalara  gə



l

mişlə


r.  Lap  son  ill

ə

r



ə

  (1997-2002)  g

ə

ldikd


ə

,  bel


ə

  hallar 

dem

ə



olar  ki,  müşahidə

 

olunmamışdır



Yalnız


  2000-

ci  ild  Sumqayıt  şə

h

ə

ri  sah



ə

sind


ə

  yerli 


v

ə

t



əndaşlar  sivar  (suiti  balası,  ilk  tükünü  tülə

dikd


ə

n  sonra


)  tutmuş  və

 

onu  batmış  gə



mid

ə

 



saxlamışlar.

 

Bundan  başqa,  hə



r  bir  k

əs  yalnız

 

arabir Abşeron akvatoriyasında  və



 

ə

traf 



ə

razil


ə

rd

ə



 

üz

ə



n suitil

ə

r gör



ə

 bil


ə

r.    


Suitil

ə

rin  sahild



ə

  öldürülm

ə

si: 


yalnız  2001

-ci  ild


ə

  Buzovna-

Şimal  Elektrik  Stansiyası  monitorinq 

zonasında  biz  son  vaxtlar  insanlar  tə

r

ə

find



ən  öldürülmüş  və

  k


ə

ll

ə



  sümükl

əri  sındırılmış  üç  suiti 

tapmışdıq.  Şahidlə

rin  sözl

ə

rin


ə

  gör


ə

  suitil


ə

rd

ə



n  biri  yerli  insanlar  t

ə

r



ə

find


ən  axşam  Şimal  Elektrik 

Stansiyasının  ə

razisind

ə

 



tutulmuşdur.  Onlar  suitini  kə

ndirl


ə

 

bir  daşa  bağlamışlar.  Sə



h

ə

r  tezd



ə

çim



ə

rliy


ə

  ged


ə

n  m


ə

zuniyy


ə

td

ə



 

olan  şə


xsl

ər  canlı  heyvanın  kə

ll

ə

  sümüyünü 



daş  ilə

 

sındırmışlar.



     

Dig


ə

r rayonlarda da eyni münasib

ət müşahidə

 

olunur. Balıqçılar Xə



z

ə

r suitil



ərini balıq də

st

ə



l

ə

rinin 



uzaqlara  qovulmasında  və

 

torların  içindəki  balıqların  yeyilmə



sind

ə

  r



ə

qib  v


ə

  günahkar  hesab 

etdikl

ə

rin



ə

 gör


ə

 

onlara qarşı mübarizə



 

aparır


lar. Buna gör

ə

 d



ə

 

imkan olan zaman balıqçılar



 suitil

ə

ri 



öldürürl

ə

r.  Suitil



ə

rin  insanlara  hücum  etm

əsi  halları  (yüksə

k  d


ə

r

ə



c

ə

d



ə

 

şişirdilən)  sahil  zonalarının 



sakinl

ə

rini qorxudur v



ə

 onlar da mümkün hallarda suitil

ə

ri öldürürl



ə

r.         

T

əbii  düşmə



nl

ə

r: 



vaxtaşırı  canavarlar,  tülkülə

r,  yenotab

ə

nz

ə



r  itl

ər,  ağquyruq  qartallar  və

 

ə

vv



ə

ll

ə



çox böyük 

ağbalıqlar.

   


XƏZƏR SUİTİSİNİN PARAZİTLƏRİ

  

X

ə

z



ə

r  suitisinin  orqanizmind

ə

  çoxlu  sayda 



bağırsaq  qurdları  aşkar  olunmuşdur

  (


hazırda  5 

kateqoriyaya  aid  28-d

ə

n  çox  növ  t



ə

svir  olunur:  sestodlar  (lentvari  qurdlar),  nematodlar  (gird

ə

 

qurdlar), trematodlar (



yastı qurdlar

), akantosefallar (t

ikanbaşlı qurdlar

) v


ə

 

tikanbaşlı parazit qurdlar:



   

X

ə



z

ər suitisinin bağırsaq qurdu faunası

:   

Trematodlar:  V.N.  Popov  v



ə

  M.Taykovun  göst

ə

ricil


ə

rin


ə

  (1982,  1986,  1990

)  uyğun  olaraq  Xə

z

ə



suitil


ə

rind


ə

 13 trematod növü qeyd

ə

 

alınmışdır:  



 

 



 

Bolbophorus cinfusus  

 

Hysteromorpha triloba  



 

Tylodelphys podicipina  



 

Mesorchis advena 



 

Cryptocotyle lingua  



 

Parascocotyle sinoecum  



 

Pigidiopsis genata  



 

Miritrema sobolevi 



 

Opishorchis felineus  



 

Pseudavphistomm truncatum  



 

Ciureana badamschini 



 

Cyatocotylidae gen. sp.  



 

Paracoenogonivus ovatus  



Nematodlar: 

 



Anisakis schupakovi Mosgovoy, 1951  

 



Parafilaroides caspicus Kurotsckin et Zablozky, 1958 

 



Eustrongylides excisus Jagerskiold, 1908  

 



Nematoda gen sp. (Larva)  

 



Dioctophyme sp. 

 



Сontracoecum

 sp.  


 

Dioctophyme renale  



 

Sestodlar: 

 

Diphyllobothrium phocarum   



 

Cestoda gen. sp.  



Tikanbaşlı parazit qurdlar

:  


 

Acantocephala Corynosoma strumosum (Rudolphi, 1802) 



 

Corynosoma caspicum 



Onların  bir  neçə

si  xüsusi  olaraq 

ə

sas  t


ə

sir  m


ə

nb

ə



l

əri  kimi  qeyd  olunmalıdır:

 

heyvanların 



orqanizml

ə

rind



ə

 

bağırsaq  qurdları  ilə



  çoxlu  infeksiya  v

ə

 



onların  çoxlu  sayı  da  suitilə

rin  ölümü  il

ə

 

n



ə

tic


ə

l

ə



n

ə

  bil



ə

r. 


Bunlardan  yalnız  13

-ü  trematod  növü,  3-ü  nematode  növüdür:  Anisakis 

schupakovi,  suitinin  orqanizmind

ə

  t



əsadüfi  hallarda  (şə

rti)  nematodlar  -  Eustrongylides  excisus 

Jagerskiold  olur,  1908  (Y.V.  Kuroçkin,  1961). 

Tikanbaşlı  parazit  qurdlardan

  Corynosoma 

strumosum  qeyd

ə

 

alınmışdır



.  X

ə

z



ə

r  suitil

ə

rind


ə

 

aşkar  edilmiş  nematodların  üçüncü  növü



 

Parafilaroides caspicus-dur Kuroçkin v

ə

t Zablotski, 1958; dördüncü nematod (Kuroçkin, 1961) növ 



s

ə

viyy



ə

sind


ə

 mü


ə

yy

ə



nl

əşdirilməmişdir.  

  

X

ə



z

ə

r suitil



ə

rind


ə

 ektoparazitl

ə

r suiti biti (Echinophtirius  horridus) il



ə

 t

ə



msil olunur.    

Virus infeksiyalarından yalnız it taununa sə

b

ə

b olan 



qızılca

 

virusu aşkar olunmuşdur.  



 

Bakterial  infeksiyalardan  hazırda  yalnız  diplococcus 



Badamschini  caspii 

bakteriyasının  yaratdığı 

diplokokklu infensiya (Vile

anin), 



qırmızı 

stafilakokk v

ə

 salmonella t



əsdiq olunmuşdur. Bu göstə

rir 


ki,  X

ə

z



ə

r  suitisinin  virus  v

ə

 

bacterial  infeksiyaları  yetə



rinc

ə

  öyr



ə

nilm


əmişdir:  bunca  az  mikro

-

infeksiyalar ola bilm



əz.  Əvvə

lc

ə



 X

ə

z



ə

r suitisind

ə

 d

ə



 

bağırsaq qurdlarının sayı 6 kimi

 

hesablanmış, 



amma sonralar 27 növ mü

ə

yy



ən edilmişdir. 

     


 

 

Bel



ə

likl


ə

, X


ə

z

ə



r suitisind

ə

 



bağırsaq qurdlarının 28 müxtəlif forması aşkar olunmuş və

 onlardan 18-I 

növ kimi mü

ə

yy



ə

nl

əşdirilmişdir.  



 

Eyni  zamanda,  qeyd  etm

ək lazımdır ki, bağırsaq qurdlarının hamısı eyni də

r

ə



c

ə

d



ə

  t


ə

hlük


ə

li  deyil, 

onların çoxu Xə

z

ər suitisini keçid forması kimi istifadə



 edir v

ə

 



sağlamlıq üçün o qə

d

ə



r d

ə

 t



ə

hlük


ə

li 


deyil.   

S.L Delamurun m

əlumatına (1961) uyğun olaraq 1961

-ci il


ə

 q

ə



d

ə

r üzg



əcayaqlılar və

 balinakimil

ə

rin 


müxt

əlif orqanlarında parazitli

k ed

ən bağırsaq qurdlarının 174 növü təsvir olunmuşdur. 



   Delamur 

bu  haqda  mü

ə

yy

ə



n  m

ə

qs



ə

dl

ə



 

yazmışdır:  də

niz  m

ə

m



əli  heyvanları  ilə

 

işlə



y

ə

n  b



ə

zi  t


ədqiqatçılar 

(helmintoloqlardan  başqa)  sə

hv

ə

n  göst



ərmişlər  ki,  bağırsaq  qurdları  yalnız  bu  heyvanların

 

bağırsaqlarının  içində



  parazitlik  edir.  Amma  bu,  göst

ərildiyi  kimi  deyildi:  aşağıdakı  parazitlə

r  qan 

dövranı  sistemində



 

aşkar  olunmuşdur:

  Tiktiokaulidl

ə

r,  Psevdoaliidl



ə

r,  Filariidl

ə

r,  Setariidl



ə

r   


(Nematodlar), 

ağ  ciyə


rl

ə

r  v



ə

 

burun  boşluqlarında



 

  Diktiokaulidl



ə

r,  Filarioididl

ə

r,  Psevdoaliidl



ə

r, 


eşitmə

 

orqanlarında



 

 



Psevdoaliidl

ə

r, 



bağırsaqlarda

 



 

Kampulidl

ə

r, 


Exinostomatidl

ə

r, 



Qalaktosamatidl

ə

r, 



Heterofidl

ə

r, 



Opistorxidl

ə

r, 



Brauniidl

ə

r, 



Notokotilidl

ə

r, 



Foletereidl

ə

r



 

(Trematodlar), 

Tetrabotriidl

ə

r, 



Difillobotriidl

ə



(Sestodlar), 

Anisakidl

ə

r, 


Ansilostomatidl

ə

r/ankilostoma  (Nematodlar),  Polimorfidl



ə

r  (


tikanbaşlı  qurdlar

),  qara  ciy

ə

rd

ə



 

 



Kampulidl

ə

r,  Opistorxozlar,  Radziidl



ə

r  (Trematodlar),  arabir  Difillobotriidl

ə

r,  sidik  sistemind



ə

  - 


Krassikaudidl

ə

r  (Nematodlar),  d



ə

ri  v


ə

  piyd


ə

  -  fillobotriidl

ə

rin  sürf



ə

l

ə



ri  (Sestodlar).  Bel

ə

likl



ə

d

ə



niz 

m

ə



m

əli  heyvanlarında  bağırsaq  qurdlarının  yalnız  mə

d

ə

  v



ə

 

bağırsaqları  yoluxdurması  fikri 



köhn

əlmişdir və

 q

əbul olunmamalıdır. 



  

X

ə

z

ə

r hövz

ə

sinin çirkl

ə

nm

ə

si 

Ağır  metallar

V.  İ.  Krılov  və



 

başqaları  tə

r

ə

find



ə

ə



ld

ə

 



olunmuş  göstə

ricil


ə

r

ə



  (1990)  gör

ə

  bu  ilki 



balaların və

 yetkinl


əşməmiş heyvanların qara ciyə

rin


ə

 

toplanmış civə



nin s

ə

viyy



ə

si 1.84-4.52 mq/kq 

civarında  dəyişir.  Civə

nin  yüks

ək  miqdarı  qısır  və

  hamil


ə

 

dişilə



rd

ə

  nadi



r  hallarda  baş  verə

n  bala 


salmış suitilə

rd

ə



 d

ə

 



aşkar olunmuşdur. Xə

z

ə



r hövz

ə

sinin çox çirkl



ə

m

ə



si X

ə

z



ər suitisinin çoxalması 

v

ə



 

populyasiyasına  mə

nfi  t

ə

sir  göst



ə

rir:  son  ill

ə

rd

ə



 

dişilərin  qısırlığı  39.8

-

59.8%  arasında  dəyişir.   



       

Ekotoksiklik  proqramı

  ç

ə

rçiv



ə

sind


ə

 

aparılmış  toksiklik tədqiqatları  (Ş.  Tanabe  və



 

başqaları,  2002) 

X

ə

z



ə

r suitisinin qara ciy

ə

ri, böyr


ə

kl

ə



ri v

ə

 



ə

z

ə



l

ə

l



ə

rind


ə

 15 mikroelement (V, Mn, Fe, Cr, Co, Zn, As, 

Se, Mo, Ar,  Cd,  Tl,  Hg,  Pb)  v

ə

  üzvi  civ



ə

 

(OrgHg)  konsentrasiyaları göstərmiş



dir.  Bu  elementl

ə

rin 



ə

n  yüks


ək  konsentrasiyaları  ə

vv

ə



lc

ə

  qara  ciy



ə

rd

ə



,  sonra  böyr

ə

kl



ə

r  v


ə

 

ə



z

ə

l



ə

l

ə



rd

ə

 



müşahidə

 

olunmuşdur. 



2000  v

ə

  2001-ci  ill



ə

rd

ə



  toksik  elementl

ə

rin  (As,  Ag,  Cd,  Tl,  Hg,  Pb  v



ə

  üzvi  Hg) 

konsentrasiyaları  1993

-cü  ild


ə

  X


ə

z

ə



r  suitil

ə

rind



ə

  v


ə

  dig


ə

r  regionlardan  olan  suitil

ə

rd

ə



  eyni 

elementl


ərin  konsentrasiyalarına  bə

rab


ə

r  v


ə

 

ya  az  olmuşdur  və



  bu  o  dem

ə

kdir  ki,  bu  elementl



ə

X



ə

z

ə



r  suitil

ə

rinin  ölümünün  spesifik  s



ə

b

ə



bi  ola  bilm

ə

zl



ə

r.  Eyni  zamanda, 

infeksiyaya  yoluxmuş 

X

ə



z

ə

rsuitisind



ə

  Zn  v


ə

  Fe  kons

entrasiyası  ehtimal  ki,  digə

r  regionlardan  olan  suitil

ə

rd

ə



  qeyd

ə

 



alınmış  konsentrasiyadan  daha  yüksək  olmuşdur.  Bu,  Xə

z

ər  suitisinin  qidasında  qomeostatik 



n

ə

zar



ə

tin v


ə

 h

ə



yat üçün vacib elementl

ərin miqdarının pozulduğunu göstə

rir.     

Üzvi  xlor  v

ə

  üzvi  fosforun  z



ə

h

ə



rli  birl

əşmə


l

əri.  V.  İ.  Krılov  və

 

başqalarına  görə



  (1990)  suitinin  piy 

toxumasında toplanmış pestisidlə

r  (DDT  v

ə

  onun  metabolitl



ə

ri, 


α

  v


ə

 

γ



-heksaxlorsikloheksan) 

yaş, 


cins  v

ə

  tutulma  yerind



ən  asılı  olaraq  toxuma  kütlə

sinin  6.05-64.3  mq/kq 

civarında  dəyişir.  Ş. 

Tanabe v


ə

 N. Kajivaraya gör

ə

  (Ekotoks, 2002, 2008), 2000 v



ə

 2001-ci ild

ə

 tez-


tez baş verə

n qeyri-


adi kütl

əvi ölüm halları ə

rzind

ə

 X



ə

z

ə



r sahill

ə

rind



ə

 X

ə



z

ə

r suitil



ə

rinin qara ciy

ə

rind


ə

 polixlorbifenill

ə



(PXB



1

)  dibenzo-p-dioksinl

ə

r  (PXDD


1

)  v


ə

  dibenzofuranlar  (PXDF

1

),  xlorlu  üzvi  pestisidl



ə

r  v


ə

  üzvi 


qalay birl

əşmə


l

əri aşkar olunmuşdur. 

Lipid ç

ə

ki t



ədqiqatı göstərmişdir ki, DDT çirklə

ndiricil


ə

r t


ə

dqiq 


olunmuş  xlorlu  üzvi  birləşmə

l

ər  arasında  3.1



-560  nq/q  konsentrasiya  il

ə

  üstünlük  t



əşkil  etmişdir. 

    


İran  sahillə

rind


ə

 

tapılmış  Xə



z

ə

r  suitil



ə

rinin  orqanizml

ə

rind


ə

  xlorlu  üzvi  birl

əşmə

l

ərin  miqdarıdigə



regionlar il

ə

 müqayis


ə

d

ə



 

daha az olmuşdur. Bununla belə, İranda sahildə

 

tapılmış suitilə



rd

ə

 



piy qatı 

ə

h



ə

miyy


ə

tli  d


ə

r

ə



c

ə

d



ə

 

qalın  olmuş  və



  X

ə

z



ə

r  suitil

ə

rind


ə

  çirkl


ə

ndiricil


ər  konsentrasiyası  və

 

piy  qatı 



arasında neqativ ə

laq


ə

 

müşahidə



 

edilmişdir.  

   

Kök


ə

lm

ə



  v

ə

  tükd



əyişmə

  f


ə

slind


ə

n  sonr


a  piy qatı nazikləşdiyi üçün piy  qatında  mövsümi dəyişiklik 

açıq


-

aşkar nə


z

ə

r



ə

 

çarpırdı. Nə



tic

ə

d



ə

 suitil


ə

r yazda üzvi xlor birl

əşmə

l

ə



rinin t

əsiri altında yüksə

k risk 

subyekti  ola  bil



ə

rdil


ə

r.  2000  v

ə

  2001-ci  ill



ə

rd

ə



  X

ə

z



ə

r  suitil

ə

rind


ə

  mü


ə

yy

ə



nl

əşdirilmiş 

üzvi  xlor 

birl


əşmə

l

ə



rinin  s

ə

viyy



ə

l

ə



ri  epizootik  x

ə

st



ə

likl


ə

rd

ə



ə

ziyy



ə

t  ç


ə

k

ə



n  dig

ə

r  m



ə

m

ə



li  heyvanlarda 

ə



yy

ə

nl



əşdirilmiş  üzvi  xlor  birləşmə

l

ə



rinin  s

ə

viyy



ə

l

ə



ri  il

ə

  müqayis



ə

  oluna  bil

ə

rdi.  X


ə

st

ə



  X

ə

z



ə

suitil



ə

rind


ə

  PXDD/F 

konsentrasiyaları  digə

r  regionlardan  olan  suitil

ə

rd

ə



  bu  birl

əşmə


l

ə

rin 



konsentrasiyalarından aşağı idi və

 bu is


ə

 o dem


ə

kdir ki, çirkl

ə

ndiricil


ə

rin toksik t

ə

siri z


ə

ifdir v


ə

 onlar 


suitil

ə

rin  kütl



ə

vi  ölümü  üçün  m

ə

suliyy


ət  daşımırlar.   

Suitil


ə

rd

ə



  TE  (toksik  ekvivalent)  s

ə

viyy



ə

sinin 


nisb

ə

t



ən  aşağı  olmasına  baxmayaraq  Xə

z

ə



r  suitil

ə

rind



ə

 

aşkar  olunmuş  polixlorbifenillə



r  v

ə

  üzvi 



xlorlu  pektisidl

ə

r  il



ə

  infek


siyanın  cari  və

ziyy


ə

ti 


immunodepressiya  baxımından  tə

hlük


ə

lidir.   

Suitil

ə

rin qara ciy



ə

rind


ə

 

botulin toksini konsentrasiyası yaş çə



kinin 0.49 -17nq/q ci

varında dəyişir və

 

t

ədqiq  edilmiş  bütün  nümunə



l

ə

rd



ə

  oktiltin  birl

əşmə

l

əri  aşkarlanma  sə



viyy

ə

sind



ən  aşağı  olmuşdur 

v

ə



 bu, X

ə

z



ə

r d


ə

nizind


ə

 üzvi qalay birl

əşmə

l

ə



ri il

ə

 çirkl



ə

nm

ənin aşağı sə



viyy

ə

d



ə

 

olmasını göstə



rir.   

Suitil


ə

rin ölümün

ə

 t

ə



sir ed

ə

n faktorlar: 



 

Qazma m



ə

hlulu 


 

Lay suyu 



 

Korroziyanın qarşısını alan kimyə



vi reagentl

ə

r  



 

Fekal sular 



 

Qazma 



ə

m

əliyyatlarında istifadə



 olunan radioaktiv elementl

ə

r   



 

M



əişət tullantıları

 



 

X

ə



z

ərin şə


rq sahill

ərinin yuyulması ilə

 

bağlı radioaktiv çirklə



nm

ə

   



 

Qazaxstanda hydrogen sulfidin d



ə

niz


ə

 

atılması  



 

 



G

əliş


 

ktenoforun hücumu - Mnemiopsis leidyi-nin X



ə

z

ə



r

ə

 müdaxil



ə

si  


 

Seysmik t



ə

dqiqat; seysmik at

əş metodları, miqyası və

 intensivliyi   

 

Qazma zamanı süxur sıçrantıları



  

 



Neft dağılmaları

  



 

Paraf


inli tullantılar

  



 

Etilenqlikol, 

şlam

  



 

Daimi müdaxil

ə

 (cavan heyvanlar üçün g



ə

rginlik)  

 

Kommersiya balıq ovu



  

 



Yaşla bağlı tə

bii ölüm: 

tapılmış ölü suitilərin ümumi sayında orta hesabla tə

xmin


ə

n 8%   


X

ə

z

ər suitisinin qorunması üçün tövsiyə

l

ə

r  

1.  X


ə

z

ər suitisinin ovlanmasına ümumi qadağa qoyulması. 



 

2.  N


ə

zar


ə

tin gücl


ə

ndirilm


ə

si v


ə

 n

ə



r

ə

 



balığı və

 

kiçik balıqların qanunsuz ovlanmasının aradan 



qaldırılması.  

 

3.  Bütün  X



ə

z

ər  akvatoriyasında  tədqiqatların  koordinasiya  edilmə



sinin  bütün  X

ə

z



əryanı 

dövl


ə

tl

ə



  Rusiya,  Qazaxstan,  Türkm



ənistan,  İran,  Azə

rbaycan  v

ə

  beyn


ə

lxalq  ekologiya 

t

əşkilatları ilə



 

razılaşdırılması. 

  

4. 


Çilov  adasında  suitilə

rin  öldürülm

əsini  dayandırmaq  üçün  hüquq  mühafizə

 

orqanlarına 



müraci

ət olunması və

 

Neft Daşları və



  dig

ə

r  neft  hasilat  sah



ə

l

ə



rind

ə

  suitil



ərin ovlanmasına 

gör


ə

 c

ə



rim

ə

l



ə

rin t


ətbiq olunması.  

 

5.  Suitil



ə

rin kütl


ə

vi miqrasiya v

ə

 toplanma sah



ə

l

ə



rind

ə

 



balıq ovunun qadağan olunması.  

 

6.  X



ə

z

ə



r  suitil

ə

rinin  mühafiz



ə

 

olunması  və



 

qorunub  saxlanması  ilə

 

bağlı  tə



dbirl

ə

rin 



stimullaşdırılması və

  t


əşviq edilməsi üçün TV verilişlə

rinin  t


əşkil olunması və

  dig


ə

r  kütl


ə

vi 


informasiya vasit

ə

l



ə

rinin, o cüml

ə

d

ə



n QHT-l

ə

r v



ə

 t

ə



hsil t

əşkilatlarının cəlb olunması.  

  

7.  Müxt


ə

lif  toksik  kimy

ə

vi  madd


ə

l

ə



r  (

ə

sas



ə

n  DDT)  v

ə

 

toksik metalların  çaylara,  kanalizasiya 



sisteml

ə

ri v



ə

 d

ə



niz

ə

 



atılmasına nə

zar


ə

tin gücl


ə

ndirilm


ə

si.   


8. 

İnfeksiyalar,  hər  şeydə

ə

vv



ə



qızılca

  virusu 

ə

leyhin



ə

  müxt


ə

lif  vaksinasiya  (peyv

ə

nd) 


planlarının hazırlanması.  

 

9.  X



ə

z

ə



rd

ə

  neft  hasil  ed



ən  şirkə

tl

ə



rin  seysmik  t

ə

dqiqat,  qazma  v



ə

  istismar 

ə

m

əliyyatlarını 



suitil

ərin  miqrasiya  spesifikasını  nə

z

ə

r



ə

 

alaraq  aparması  üçün  onlara  Ekologiya  Nazirliyi 



vasit

ə

sil



ə

 n

ə



zar

ətin yaxşılaşdırılması.  

 

 

 



 

 

Ə



lav

ə

 2 

Suitil

ərin bolluq zonaları

 

 

 

Yüklə 1,3 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin