Elxan Süleymanov Vurğun Süleymanov Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır
Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri
Yüklə 20,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri
- Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 104 www.elkhan-suleymanov.az Nəticə
Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 95 www.elkhan-suleymanov.az üçün xüsusi kateqoriyalı öhdəliklər xarakteri daşıyır. Bu öhdəliklərin pozulması bütövlükdə dünya birliyi dövlətlərinin ümumi maraqlarının pozulması ilə müşayiət edilir. Odur ki, bu öhdəliklər bütün tərəflər qarşısında olan öhdəliklərdir və dün- ya dövlətləri bu öhdəlikləri pozmuş dövləti məsuliyyətə cəlb etmək hüququna malikdirlər. Beləliklə, Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüz etməsi, Xocalı şəhərində soyqırım cinayətləri törətməsi, işğal edilmiş ərazilərdə etnik təmizləmə siyasəti həyata keçirməsi bu dövlətin tək Azərbaycan qarşısında deyil, bütövlükdə dünya birliyi dövlətləri qarşısında beynəlxalq-hüquqi məsuliyyətini doğurmuşdur. Eyni zamanda təcavüz və işğal nəticəsində Azərbaycana konkret maddi və mənəvi zərər vurulmuşdur və bu zərərə görə işğalçı dövlət kimi Ermənistan Azərbaycan qarşısın- da məsuliyyət daşıyır. Qeyd edildiyi kimi, Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzü nəticəsində Azərbaycan torpaq- larının 20%-i işğal edilmiş və bir milyona yaxın insan qaçqın və məcburi köçkün olmuş, Azərbaycanın əhalisinə, ərazisinə, iqtisadiyyatına, mədəniyətinə, ekologiyasına, bitki və heyvanat aləminə böyük miqdarda maddi və mənəvi zərər vurulmuş- dur. Yuxarıda göstərildiyi kimi, ilkin hesablamalara görə işğal nəticəsində Azərbaycana vurulmuş maddi zərərin ümumi miq- darı 431,536 milyard (dörd yüz otuz bir milyard beş yüz otuz altı milyon) ABŞ dolları təşkil edir. Aydındır ki, Ermənistanın Azərbaycana vurduğu maddi və mənəvi zərər belə zərərin tam həcmdə ödənilməsi zərurətini yaradır. Belə ki, beynəlxalq hüquqa görə məsuliyyət daşıyan dövlət özünün hüquqazidd əməli ilə digər dövlətə vurmuş ol- duğu ziyanı tam həcmdə ödəməlidir. Qeyd edilməlidir ki, müasir beynəlxalq hüquqda zərərin ödənilməsinin müəyyən formaları mövcüddur. Bu formalar bir tərəfdən zərərin tam ödənilməsi vəzifəsini, digər tərəfdən isə belə ödəmənin həyata keçirilməsi üsullarını əks etdirir. Bu məsələlər tam aydınlığı ilə BMT Baş Assambleyasının 12 de- Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 96 www.elkhan-suleymanov.az kabr 2001-ci ildə qəbul etdiyi 56/83 saylı “Beynəlxalq hüquqa- zidd əməllərə görə dövlətlərin məsuliyyəti” adlı qətnaməsinə eyni adlı əlavədə göstərilmişdir. Sənədin 28-ci maddəsində göstərilir ki, beynəlxalq hüquqazidd əməllər dövlətin beynəlxalq məsuliyyətinə səbəb olur ki, bu da hüquqi nəticələr doğurur. “Beynəlxalq hüquqazidd əməllərə görə dövlətlərin məsuliyyəti”nin 31-ci maddəsinə əsasən, məsuliyyət daşıyan dövlət beynəlxalq hüquqazidd əməllər nəticəsində vurduğu zərəri ödəməlidir və bu zərər beynəlxalq hüquqazidd əməllər nəticəsində vurulmuş bütün ziyanlardan, o cümlədən maddi və ya mənəvi ziyanlardan ibarətdir. “Beynəlxalq hüquqazidd əməllərə görə dövlətlərin məsuliyyəti”nin 34-cü maddəsində beynəlxalq hüquqazidd əməllər nəticəsində vurulmuş zərərin ödəmə formaları müəyyən edilib. Bu maddədə göstərilir ki, “beynəlxalq hüquqazidd əmələ görə vurulmuş zərərə görə tam ödəmə formaları restitusiya, kompensasiya və satisfaksiya for- malarında ola bilər. Bu formalar həm ayrı-ayrılıqda, həm də də bir-biri ilə bağlı istifadə edilə bilər” [79]. Bu müddəa eyni zamanda BMT Baş Assambleyası tərəfindən 16 dekabr 2005-ci ildə qəbul edilmiş 60/147 saylı “Beynəlxalq humanitar hüququn ciddi pozuntuları və insan hüquqları sahəsində beynəlxalq normaların ciddi pozuntularının qur- banları üçün zərərin ödənilməsi və hüquqi müdafiə hüququna aid əsas prinsiplər və rəhbəredici müddəalar” adlı qətnamə ilə bir daha təsdiq olunmuşdur. Bu qətnamənin “Vurulmuş zərərin ödənilməsi” adlı IX fəslinin 18-ci bəndində göstərilir ki, beynəlxalq hüquqa və ölkələrin milli qanunvericiliyinə görə, və həm də konkret halları nəzərə alaraq, insan hüquqları sahəsində beynəlxalq normaların ciddi pozuntularının və beynəlxalq hu- manitar hüququn ciddi pozuntularının qurbanlarına və pozun- tunun ciddiliyinə və hər bir hala müvafiq müəyyən olunmuş qaydada zərərin tam və effektiv ödənilməsi restitusiya, kom- pensasiya, reabilitasiya, satisfaksiya və baş vermiş hadisənin təkrarlanmaması zəmanəti formalarında ola bilər [80]. Aydındır ki, təkcə hüquqazidd əməlin törədilməsinə qədər Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 97 www.elkhan-suleymanov.az mövcüd olan vəziyyətin bərpa edilməsi tam ödəmə üçün kifayət deyil. Belə ki, bu cür əməllər tək maddi zərərin vurulma- sı ilə məhdudlaşmır, onlar eyni zamanda əlavə mənəvi zərərin vurulması ilə müşayiət olunur. Odur ki, BMT Baş Assamble- yasının 56/83 saylı “Beynəlxalq hüquqazidd əməllərə görə dövlətlərin məsuliyyəti” qətnaməsinə əlavənin 31-ci maddəsinə əsasən məsuliyyət daşıyan dövlət beynəlxalq hüquqazidd əməllərə görə vurduğu zərəri ödəməlidir və bu zərər hüquqa- zidd əməllər nəticəsində vurulmuş istənilən maddi və mənəvi ziyanı özündə əks etdirir. Bundan başqa, həmin “Beynəlxalq hüquqazidd əməllərə görə dövlətlərin məsuliyyəti”nin 34-cü maddəsinə əsasən beynəlxalq hüquqazidd əməllər nəticəsində meydana gəlmiş hüquq pozuntularının nəticələrini bütövlükdə aradan qaldırmaq üçün ödəmə ya ayrı-ayrı formaların və ya bütün formaların tətbiq edilməsini tələb edə bilər. Bu pozul- muş beynəlxalq öhdəliyin xarakterindən, həmçinin vurulmuş zərərin növündən və miqdarından asılıdır. Ödəmə formasının seçilməsi eyni zamanda zərərçəkmiş tərəfin əsaslandırılmış istəyindən asılıdır. BMT Baş Assambleyasının “Beynəlxalq hüquqazidd əməllərə görə dövlətlərin məsuliyyəti” qətnaməsinə əlavənin 35-ci maddəsində göstərilir ki, beynəlxalq hüquqazidd əməllərə görə məsuliyyət daşıyan dövlət restitusiyanın həyata keçirilməlidir. Belə ki, restitusiya hüquqazidd əməlin törədilməsinə qədər mövcüd olan vəziyyətin bərpa edilməsini özündə ehtiva edir. Bu isə restitusiya vasitəsilə əvvəlki maddi vəziyyətin və qeyri- maddi hüquqların bərpa edilməsi deməkdir. Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağ- lı Ermənistanın hüquqazidd əməli nəticəsində Azərbaycana vurulmuş zərərin restitusiya formasında ödənilməsi bütün iş- ğal olunmuş Azərbaycan ərazilərinin qaytarılması, Ermənistan əsirliyində saxlanılan azərbaycanlıların azad edilməsi, onların insan hüquqlarından istifadə edə bilməsi, məcburi köçkünlərin əvvəlki yaşayış yerlərinə qayıda bilməsi, əmlakının qaytarılma- sı və s. deməkdir. Bundan əlavə, restutisiya Ermənistan tərəfinin Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 98 www.elkhan-suleymanov.az Dağlıq Qarabağın bu ölkəyə birləşdirilməsi ilə bağlı Ali Sove- tin qəbul etdiyi qərarın, Ermənistanın dövlət müstəqilliyi ak- tında Dağlıq Qarabağın bu dövlətin ərazisi elan edilməsi və digər qanunsuz qəbul edilmiş bütün normativ aktlarının ləğv edilməsini də özündə ehtiva edir. Eyni zamanda, işğal edil- miş Azərbaycan torpaqlarında işğalçı Ermənistan tərəfi ilə bağlanmış müqavilələr əsasında xarici şirkətlərin təsərüfat fəaliyyəti ilə məşğul olunmasına qadağan qoyulması tələbinin yerinə yetirilməsi də restitusiya çərçivəsində həyata keçirilən tədbirlərdən olmalıdır. Kompensasiya beynəlxalq hüquqazidd əməl nəticəsində vurulmuş zərərin maliyyə şəkildə ödənilmə formasıdır. BMT Baş Assambleyasının “Beynəlxalq hüquqazidd əməllərə görə dövlətlərin məsuliyyəti” adlı qətnaməsinə əlavənin 36-cı maddəsinə əsasən beynəlxalq hüquqazidd əmələ görə məsuliyyət daşıyan dövlət özünün qanunazidd əməli nəticəsində vurduğu zərəri restitusiya ilə ödənilməyən hissədə kompensasiya yolu ilə ödəməyə borcludur. Kompensasiya əldən verilmiş gəlir də daxil olmaqla, belə zərərin ödənilməsinə yönəlib. Beləliklə, kompensasiya vurulmuş zərərin restitusiya ilə ödənilmədiyi halda tətbiq edilə bilər. Kompensasiya maliyyə baxımından qiymətləndirilə bilən hər bir zərəri, o cümlədən müəyyən edilə bilən əldən verilmiş mənfəət də daxil olmaqla, ödəmə formasıdır. O, vurulmuş zərərə görə tam ödəməni təmin etməyə yönəlməlidir və beynəlxalq praktikada zərərin ən çox rast gəlinən ödənilməsi formasıdır. Bu müddəa müəyyən edir ki, kompensasiyanın miqdarı əmlaka zərərin vurulduğu vaxt- dakı dəyəri deyil, onun kompensasiya ödənilməsi vaxtında olan qiyməti miqdarında ödənilməlidir. Göründüyü kimi, kompensasiya vurulmuş zərərə görə müstəqil ödəmə forması və ya restitusiyaya əlavə qismində çıxış edə bilər. Baxmayaraq ki, hüquq pozuntusu halında, ilk növbədə, restitusiya məsələsi meydana gəlir, restitusiyanın həyata keçirilməsi bir çox hallarda mümkün olmur və ya tam ödəməni təmin etmir. Əgər zərər çəkmiş dövlət kompensasiyaya Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 99 www.elkhan-suleymanov.az üstünlük verirsə, bu halda restitusiya xaric oluna bilər. Kompen- sasiyanın vəzifəsi tam ödəmənin təmin edilməsindən ibarətdir. Ümumiyyətlə, vurulmuş zərər deyəndə, dövlətin özünə vurul- muş zərərlə yanaşı onun vətəndaşlarına, təşkilatlarına və kom- mersiya strukturlarına vurulmuş zərər nəzərdə tutulur. Odur ki, zərər çəkmiş dövlət, həm də onun vətəndaşlarının sağlamlığına vurulmuş zərərə görə müəyyən kompensasiyanın ödənilməsini tələb etmək hüququna malikdir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, birbaşa vurulmuş fiziki və maddi itkilərlə yanaşı, həm də mənəvi və psixoloji zərərə görə də, məsələn, doğma və yaxın- ların itirilməsinə, əzablara, təhqirlərə, mülki əhalinin qanun- suz həbsdə saxlanılmasına, işgəncələrə, şikəstetməyə və s. görə kompensasiya verilməlidir. Qeyd edilməlidir ki, beynəlxalq hüquqazidd əməllərə görə kompensasiya, onun həcmi və miqdarına vaxtın təsirinə dair sual yarana bilər. Praktika göstərir ki, uzun sürən vaxt keçdikdə belə kompensasiya hüququ itirilmir. Digər tərəfdən dəymiş itkilər kompensasiyanın miqdarını müəyyən etmək üçün əsas meyardır. Əsas əhəmiyyəti əmlakın dəyərinin, əldə edilməmiş mənfəətin, əlavə xərclərin kompensasiya edilməsi daşıyır. Beynəlxalq hüquqazidd əməlin nəticəsində özgəninkiləş- dirilmiş və ya ləğv edilmiş əmlakın dəyəri, bir qayda olaraq, onun ədalətli bazar qiyməti əsasında müəyyən edilir. Xü- susi xarakterli əmlaka aid, misal üçün, mədəni mülkiyyətə aid məsələ daha çətin həll edilir. Müəssisənin dəyərinin qiymətləndirilməsində onun təmiz balans qiymətinin, yəni, onun aktivləri və öhdəlikləri arasında fərqin müəyyən edilməsi üsulu istifadə olunur. Ətraf mühitə vurulmuş zərərə görə kompensasiyanın verilməsinin öz xüsusiyyəti var. Belə ki, zərər çəkmiş dövlət tərəfindən ekoloji zərərin nəticələrinin aradan qaldırılması və ya ləğv edilməsi gedişatında aparılmış ağlabatan xərclərin və ya zədələnmiş əmlakın dəyərinin azaldılmasına görə kom- pensasiyanın ödənilməsi zəruri hesab olunur. Bundan əlavə, onu da nəzərə almaq lazımdır ki, dövlətlərin məsuliyyəti Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 100 www.elkhan-suleymanov.az haqqında “Beynəlxalq hüquqazidd əməllərə görə dövlətlərin məsuliyyəti”nin 36-cı maddəsinə aid şərhin 15-ci bəndində qeyd olunur ki, hərdən “utilitar əhəmiyyət daşımayan dəyərlər” ad- lanan bioloji rəngarənglik, təbii landşaftın gözəlliyi və s. kimi ekoloji dəyərlərə vurulmuş faktiki zərər heç də əmlaka vurul- muş zərədən az real və ödənilməli olmalı deyil, baxmayaraq ki, bəlkə də, miqdar cəhətdən onun hesablanması daha çətin ola bilər”. Beynəlxalq hüquqda bu sahəyə aid normaların formalaşması və inkişafı Küveytə qarşı təcavüz nəticəsində vurulmuş zərərin İraq tərəfindən ödənilməsinə dair məsələlərin həllində BMT Təhlükəsizlik Şurasının və BMT Kompensasiya Komissiyası- nın fəaliyyəti ilə bağlıdır. Belə ki, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 687 saylı 3 aprel 1991-ci il tarixli qətnaməsinin 16-cı bəndində qeyd edilir ki, Küveytə hüquqazidd təcavüz və onun işğalı nəticəsində meydana gəlmiş bütün itkilərə, o cümlədən ətraf mühitə vurulmuş zərərə və təbii resursların azalmasına görə beynəlxalq hüquq üzrə İraq məsuliyyət daşıyır. Bu qətnaməyə əsasən BMT-nin Kompensasiya komissiyası konkret olaraq, “ətraf mühitə vurulmuş zərər və təbii resursların azalması” an- layışlarını əhatə edən zərərin müxtəlif növlərini göstərdi. Qeyd edilənlər ətraf mühitə vurulmuş zərərə görə məsuliyyətin ar- tırılması tendensiyasını əks etdirir və bu hal ətraf mühitə vu- rulmuş zərərin azaldılmasında dövlətlərin ümumi marağını müəyyən edir. “Beynəlxalq hüquqazidd əməllərə görə dövlətlərin məsuliyyəti”nin 37-ci maddəsinə əsasən beynəlxalq hüquqazidd əməllərə görə məsuliyyət daşıyan dövlət bu əməllər nəticəsində vurulmuş zərərin restutisiya və ya kompensasiya ilə ödənilə bilməyən hissəsi qədər satisfaksiya təqdim etməlidir. Satisfak- siya pozuntuların etiraf edilməsindən, təəssüf edilməsindən, rəsmi üzr istənilməsindən və ya digər müvafiq formadan ibarət ola bilər. Qeyd edilməlidir ki, satisfaksiya halında pul şəklində ödəmələr də mümkündür və bu halda belə ödəmələr mənəvi zərərin ödənilməsi forması şəklində olur. Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 101 www.elkhan-suleymanov.az Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair satisfaksiya Ermənistan tərəfinin Azərbaycana qarşı təcavüz faktını etiraf etməsi, Azərbaycan torpaqlarının işğalı faktı- nı etiraf etməsi, Xocalıda törədilmiş soyqırımı etiraf etməsi, Azərbaycan xalqı qarşısında rəsmi üzr istəməsi formaların- da ola bilər. Öz hərəkətləri ilə beynəlxalq hüquqazidd əmələ gətirib çıxarmış şəxslərin cəzalandırılması da satisfaksiyanın bir forması ola bilər. Xüsusilə vurğulamaq lazımdır ki, beynəlxalq hüquqazidd əməllərə görə ödəmələrin müəyyənləşdirilməsi zamanı ən çətin məsələlər ödənilən zərərin miqdarının və belə zərərin qiymətləndirilməsi qaydalarının müəyyən edilməsində ya- ranır. Bu qaydalar pozulmuş öhdəliklərin xarakterindən, tərəflərin davranışının qiymətləndirilməsindən və bir sıra digər amillərdən asılı olaraq əhəmiyyətli dərəcədə bir-birindən fərqlənir. Müasir praktikanın təhlili göstəriri ki, bir çox hal- larda dövlətə vurulmuş ziyan bu dövlətə qarşı təcavüz və bu dövlətin ərazilərinin işğal edilməsi nəticəsində, bu dövlətin digər əmlakına zərərin vurulması nəticəsində, ətraf mühitin çirkləndirilməsi, o cümlədən transsərhəd çaylara və s. dəymiş zərərin aradan qaldırılması ilə bağlı xərclərin aparılması nəticəsində baş verir. Bundan əlavə, beynəlxalq praktikada hər hansı dövlətin beynəlxalq hüquq pozuntusu nəticəsində zərər çəkmiş dövlət ona vurulmuş zərərə görə təzminatın məbləğindən faiz almaq hüququna malik olması öz əksini tapmışdır. Belə ki, “Beynəlxalq hüquqazidd əməllərə görə dövlətlərin məsuliyyəti”nin 38-ci maddəsinə əsasən, beynəlxalq hüquq pozuntusu nəticəsində vu- rulmuş zərərin tam ödənilməsinə nail olmaq məqsədilə həmin zərərin məbləğinə faiz hesablanır. Sənəddə göstərildiyi kimi, fa- izin dərəcəsi və hesablanması metodu o formada müəyyən edi- lir ki, vurulmuş zərərin tam ödənilməsinə nail olunsun. Habelə, faizlər vurulmuş zərərin əsas məbləğinin ödənilməsinə başla- nılmalı olduğu tarixdən ödəniş öhdəliyinin yerinə yetiriləcəyi tarixə qədər hesablanır. Beləliklə, zərərçəkmiş dövlət ona vu- Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 102 www.elkhan-suleymanov.az rulmuş zərərə görə belə zərərin nəticələrinin aradan qaldırıl- ması məqsədilə təzminat məbləğindən faiz almaq hüququ- na malikdir. Misal olaraq göstərmək lazımdır ki, 1991-ci ildə İraqın silahlı təcavüzü nəticəsində Küveytə vurulmuş zərərlə bağlı məsələlərin kompleks şəkildə həllinə nail olmaq üçün BMT Kompensasiya Komissiyası yaradıldı. BMT Kompensasi- ya Komissiyasının İdarə Şurasının faiz haqqında məsələyə həsr olunmuş qərarında göstərilir ki: “1. İşi udmuş iddiaçılara kom- pensasiya qismində verilmiş əsas məbləğdən istifadə etmək imkanının itirilməsini kompensasiya etmək üçün kifayət olan faiz dərəcəsi üzrə faizlər zərər yaranmış tarixdən ödəniş edilən tarixə qədər verilməlidir... 3. Faizlər kompensasiyanın əsas məbləği ödənildikdən sonra verilməlidir.” BMT Kompensasiya Komissiyasının İdarə Şurası müxtəlif şəxslər, korporasiyalar və hökumətlər tərəfindən daxil olmuş 1550871 iddia ərizəsi əsasında İraqın Küveytə silahlı təcavüzü nəticəsində vurulmuş zərəri 52 467 108 060 (əlli iki milyard dörd yüz altmış yeddi milyon yüz səkkiz min altmış) ABŞ dol- ları məbləğində müəyyən etmişdir [81]. BMT Kompensasiya Komissiyasının verdiyi məlumata görə 28 oktyabr 2010-cu il tarixinə qədər kompensasiya ediləcək məbləğin 30,7 milyard ABŞ dolları ödənilib [82]. Göründüyü kimi, Azərbaycanın Ermənistanın beynəlxalq hüquqazidd əməlləri nəticəsində vurulmuş maddi və mənəvi zərərə görə təzminat almaq hüququ var və bunun üçün müva- fiq beynəlxalq-hüquqi mexanizmlər mövcuddur. Azərbaycanın ona dəymiş zərərin müqabilində müvafiq təzminat almaq hü- ququna malik olması beynəlxalq təşkilatların qərarlarında da təsdiqlənmişdir. Misal üçün, 13-14 Mart 2008 il Dakar, Sene- qal Respublikasında keçirilmiş On Birinci Zirvə Görüşündə (“Müsəl man Umması 21-ci əsrdə”), “İslamın müqəddəs yerlərinin qorunması haqqında” 2/11-C (İS) saylı qətnaməsinin 4-cü bəndində İKT “Azərbaycanın ona dəymiş ziyanın müqabilində təzminat almaq hüququna malik olduğunu he- sab edir və bu təzminatın ödənilməsi üçün Ermənistanın tam Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 103 www.elkhan-suleymanov.az məsuliyyət daşıdığını təsdiq edir”. Eyni məzmunlu müddəalar İKT-nin digər sənədlərində də öz əksini tapmışdır. Məsələn, “Ermənistan Respublikasının Azərbaycan Respublikasına qar- şı təcavüzü haqqında” 10/11-P (IS) saylı qətnaməsinin 22-ci bəndində qeyd olunur ki İKT: “Azərbaycanın məruz qaldığı zərərlərə görə müvafiq kompensasiya hüququ olduğunu he- sab edir və bu zərərlərə görə adekvat kompensasiya ödənilməsi məsuliyyətini Ermənistanın üzə rinə qoyur”. Beləliklə, aydındır ki, Azərbaycana vurulmuş maddi və mənəvi zərərin ödənilməsi problemi Ermənistanın təcavüzünün nəticələrinin aradan qaldırılmasının və bütövlükdə Ermənistan- Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması pro- sesinin vacib aspektlərinin biridir. Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 104 www.elkhan-suleymanov.az Nəticə Aparılmış tədqiqat və təhlilləri ümumiləşdirərək, aşağıdakı nəticələrə gəlirik: 1. Ermənistan əsassız ərazi iddialarını reallaşdırmaq məqsədilə Azərbaycana qarşı silahlı təcavüz etmiş, 20% Azərbaycan ərazisini, o cümlədən keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətini (DQMV) və digər 7 rayonu işğal etmişdir. Ermənistan dövləti Azərbaycana qarşı silahlı təcavüz etməklə beynəlxalq sülhə qarşı cinayət əməli törətmişdir. Təcavüz cinayətkarlığı insanlığa qarşı cinayət hesab edilir və Ermənistan həyata keçirdiyi silahlı təcavüz aktına görə beynəlxalq-hüquqi məsuliyyət daşıyır. 2. Azərbaycana qarşı silahlı təcavüz zamanı Ermənistanın si- lahlı qüvvələri tərəfindən 20 mindən çox insan öldürülmüş, 50 mindən çox insan yaralanmış və şikəst edilmiş, minlərlə insan itkin düşmüş, məhkəməsiz edamlar və mülki əhalinin kütləvi qırğını, girov götürülməsi, onlardan icbari işlərdə istifadə olun- ması halları baş vermişdir. Hərbi əsirlər və girovlar işgəncələrə və digər qeyri-insani rəftarlara məruz qalmış, yaralılar və xəstələrə adi tibbi yardım belə göstərilməmişdir. Beləliklə, Ermənistanın Azərbaycana qarşı apardığı təcavüzkar müharibə zamanı beynəlxalq humanitar hüquq normaları kobud şəkildə pozulmuşdur. 3. Ermənistan silahlı qüvvələri 1992-ci il fevralın 25-dən 26-a keçən gecə Xocalı şəhərində soyqırım cinayəti törətmişdir. Şəhərin işğal zamanı dinc əhalinin 613 nəfəri, o cümlədən 63 uşaq, 106 qadın, 70 qoca xüsusi amansızlıqla, işgəncələrlə öl- dürülmüş, insanların başları kəsilmiş, gözləri çıxarılmış, hamilə qadınların qarınları süngü ilə deşik-deşik edilmişdir. Qanlı ak- siya zamanı 1275 insan əsir götürülmüş, 150 insan itkin düş- müş, 487 insan şikəst olmuşdur. Kütləvi qırğınlar zamanı 8 ailə tamamilə məhv edilmiş, 25 uşaq hər iki valideyinini, 130 uşaq isə bir valideyinini itirmişdir, 56 insan işgəncələr verilərək öl- Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzünün nəticələri Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzünün nəticələri Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzünün nəticələri Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzünün nəticələri Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzünün nəticələri Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzünün nəticələri Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzünün nəticələri Kataloq: files -> books -> file file -> ƏSƏRİn təkrar çapi və ya hər hansisa bir hiSSƏSİNİN Çapi qadağandir! file -> Təhsildə İkt html-in əsasları kursu üzrə VƏSAİt tərtib edənlər: Abdulla Qəhrəmanov file -> MEŞƏLİ KƏNDİNİn yay güNLƏRİ file -> "Mədəniyyətin üstünlüyu" "Journal of Democracy", 1995-ci il file -> Azərbaycan-Avrasiya Araşdırmaları Mərkəzinin Türk Dünyası Filologiyası sırasından Prof. Dr. Mustafa isen təZKİRƏDƏN file -> Elnur və Arzu pəncərə qonşuları idilər. Üz-üzə dayanmış binalarda yaşayırdılar. Onlar neçə vaxt idi ki, pəncərə qonşusu idilər. Ancaq bir-birilərindən xəbərləri belə yox idi file -> Şirvani Ədilli MƏNİm odlar diyarim file -> İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında file -> Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə file -> Şahin Fazil Yüklə 20,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|