Elxan Süleymanov Vurğun Süleymanov Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır
Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri
Yüklə 20,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri
- Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 56 www.elkhan-suleymanov.az 3. Azərbaycan ərazilərinin Ermənistan tərəfindən
Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 53 www.elkhan-suleymanov.az və bu, bölgədə olan dövlətlər üçün vacib siqnaldır”. NATO- nun bu mövqeyi 2008-ci ilin aprel ayında Buxarestə keçiril- miş üzv ölkələrin dövlət və hökumət başçılarının sammitində (zirvə görüşündə) bir daha öz təsdiqini tapmışdır. Buxarest zirvə görüşünün yekunu üzrə 3 aprel 2008-ci ildə qəbul olun- muş Bəyannamənin 43-cü bəndində deyilir ki, ”NATO Cənubi Qafqazda və Moldovada regional münaqişələrin saxlanılma- sından öz narahatlığını bildirir. Bizim xalqlar Azərbaycanın, Ermənistanın, Gürcüstanın və Moldovanın ərazi bütövlüyünə, müstəqilliyinə və suverenliyinə öz dəstəyini verirlər. Biz, bu prinsiplər nəzərə alınmaqla, bu regional münaqişələrin dinc yolla nizamlanmasına yönəlmiş tədbirlərə dəstək verilməsinə davam edəcəyik” [43]. Riqada qəbul olunmuş sənədə nisbətən Buxarestdə qəbul olunmuş sənəddə çox vacib bir əlavə var. Sənəddə Cənubi Qafqazda və Moldovada regional münaqişələrin, o cümlədən Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qa- rabağ münaqişəsinin nizama salınmasının prinsipləri müəyyən edilir. Bunlar Azərbaycanın və Ermənistanın ərazi bütövlü- yü, müstəqilliyi və suverenliyi prinsipləridir. Ermənistan- Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan rəsmi olaraq hal-hazırda Ermənistanın ərazisinə iddia etmir və heç bir iddia tələbi irəli sürmür. Əksinə olaraq, Ermənistan Azərbaycanın torpaqlarını işğal altında saxlayır və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü pozur. Deməli, NATO-nun Buxarest Bəyannaməsinin 43-cü bəndinin mahiyyəti faktiki Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə dəstək verilməsi və bu münaqişənin yanlız Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində nizama salınmasından ibarətdir. NATO-nun eyni mövqeyi 3 dekabr 2008-ci ildə Brüsseldə NATO-nun baş qərargahında NATO-nun Xarici İşlər Nazirləri səviyyəsində keçirilmiş görüşun yekun kommunikesinin 35- ci bəndində [44] və 4 Aprel 2009-ci ildə Strastburqda - Kelledə NATO ölkələrinin Dövlət və Hökumət Başçılarının sammiti- nin (zirvə görüşünün) yekun bəyannaməsinin 58-ci bəndində Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 54 www.elkhan-suleymanov.az öz əksini tapmışdır. Bəyannamədə qeyd olunur ki, NATO Cənubi Qafqaz ölkələrinin və Moldovanın ərazi bütövlüyünə, müstəqilliyinə və suverenliyinə dəstək verməyə davam edir və bu prinsiplər nəzərə alınmaqla bu reqional munaqişələrin sülh yolu ilə nizama salınmasına yönəlmiş tədbirlərin dəstəklənməsinə davam edəcəkdir [45]. 19-20 noyabr 2010-cu ildə Lissabonda NATO-nun növbəti sammiti baş tutdu. Bu sammitdə də Azərbaycanın ərazi bü- tövlüyü yenidən dəstəkləndi. Belə ki, NATO-ya üzv olan ölkələrin dövlət və hökumət başçılarının Lissabon sammitində qəbul olunmuş Bəyannamənin 35-ci bəndində Ermənistanın, Azərbaycanın, Gürcüstanın və Moldova Respublikasının ərazi bütövlüyünə, müstəqilliyinə və suverenliyinə dəstək verilir və bu prinsiplər nəzərə alınmaqla regional munaqişələrin sülh yolu ilə nizama salınmasına yönəlmiş tədbirlər dəstəklənir [46]. Cənubi Qafqaz və Orta Asiya ölkələri üzrə NATO Baş Katibi- nin keçmiş xüsusi nümayəndəsi Robert Simmons qeyd edir ki, NATO regionda mövcud olan münaqişələrin nizamlanmasında maraqlıdır və bu istiqamətdə siyasi danışıqları dəstəkləyir. Onun sözlərinə görə, Cənubi Qafqazda olan münaqişələrin dövlətlərin ərazi bütövlüyü çərçivəsində həll edilməsi NATO-nun Lissabon sammitində qeyd olunmuşdur [47]. Faktiki olaraq, NATO-nun bu mövqeyi bir daha Azərbaycanın dəstəklənməsinə yönəlib. Çox maraqlıdr ki, NATO tərəfindən qəbul edilmiş qərarlarda Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə heç bir qeyd-şərt olmadan dəstək verilir və, ümümiyyətlə, Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasına yönəlmiş prinsiplərin sırasında xalqların öz müqəddaratını təyinetmə prinsipinin heç adı belə çəkilmir. NATO Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasını ölkələrin ərazi bütöv- lüyü, müstəqilliyi və suverenliyi prinsipləri əsasında görür və bu prinsiplər nəzərə alınmaqla bu regional munaqişələrin sülh yolu ilə nizama salınmasına yönəlmiş tədbirləri dəstəkləyir. NATO tərəfindən qəbul olunmuş sənədlər bir daha sübut edir ki, bu beynəlxalq hərbi-siyasi təşkilat Azərbaycanın ərazi bü- Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 55 www.elkhan-suleymanov.az tövlüyünü tanıyır və Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasını Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində dəstəkləyir. NATO-nun keçmiş Baş Katibi Yaap de Hoop Sxeffer NATO-nun bu mövqeyini bir daha təsdiqlədi. O, Azərbaycan prezidenti ilə görüşün nəticələrinə dair 29 ap- rel 2009-cu ildə keçirilən mətbuat kofransında bəyan etdi ki, NATO-nun üzvü olan 28 ölkə hesab edir ki, Dağlıq Qarabağ probleminin həlli ”suverenlik və ərazi bütövlüyü prinsipinə əməl edilməsi əsasında tapılmalıdır”[48]. Baş Katib qeyd etmiş- dir ki, “NATO Dağlıq Qarabağ münaqişəsində birbaşa iştirak etməsə də, hesab edir ki, onun nizamlanmasında ərazi bütövlü- yü prinsipi sual altına alınmamalıdır” [49]. Belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, NATO tərəfindən qəbul olunmuş qərarlarda Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə ədalətli beynəlxalq-hüquqi qiymət verilir və bu münaqişənin nizamlanmasının beynəlxalq-hüquqi əsasını təşkil edən prinsiplər müəyyən edilir. Bu prinsiplər ölkələrin ərazi bü- tövlüyü, müstəqilliyi və suverenliyi, o cümlədən Azərbaycanın ərazi bütövlüyü prinsipləridir. Beləliklə, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü ən nüfuz- lu dövlətlərarası beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən tanınır və dəstəklənir. Bu isə, öz növbəsində, deməkdir ki müasir beynəlxalq hüquqa əsasən, Ermənistan tərəfindən Azərbaycan torpaqlarının zəbt edilməsi Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzünün əyani sübutudur. Bir dövlətin başqa bir dövlətə qarşı təcavüzü ən ağır beynəlxalq-hüquqi cinayət sayılır və təcavüz etmiş dövlətin beynəlxalq-hüquqi məsuliyyətini yara- dır. Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 56 www.elkhan-suleymanov.az 3. Azərbaycan ərazilərinin Ermənistan tərəfindən işğal edilməsi nəticəsində fövqəladə humanitar vəziyyətin yaranması Ermənistan silahlı qüvvələrinin 1988-1993-cü illərdə Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzü nəticəsində Azərbaycan tor- paqlarının 20 faizi, o cümlədən keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti (DQMV), eləcə də ona bitişik olan 7 rayonun (Laçın, Kəlbəcər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilan ra- yonları) əraziləri işğal edilmişdir. Bundan əlavə, Azərbaycanın Ermənistanla həmsərhəd və işğal edilmiş rayonlarla qonşu olan 7 rayonun ərazisindəki bir sıra yaşayış məntəqələri iş- ğal olunmuşdur. Ümumiyyətlə, Ermənistanın silahlı təcavüzü nəticəsində keçmiş DQMV-nin inzibati ərazisinə daxil olmayan işğal edilmiş Azərbaycanın rayonlarının ərazisi Dağlıq Qarabağ bölgəsinin ərazisindən dörd dəfə böyükdür. Ermənistanın Azərbaycana silahlı təcavüzü nəticəsində in- san hüquqları sahəsində qəbul edilmiş çoxsaylı beynəlxalq müqavilələrdə ehtiva edilmiş normalar, o cümlədən “İnsan hüquqlarına dair Ümumdünya Bəyannaməsi”-nin, “Mülki və Siyasi Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Pakt”-ın, “İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Pakt”-ın, “İrqi ayrı-seçki- liyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında Beynəlxalq Konvensiya”-nın, “İşgəncələrə və digər qəddar, qeyri-insani və ya insan ləyaqətini alçaldan münasibətlərə qarşı və ona görə cəzalandırma haqqında Konvensiya”-nın, “Uşaq hüquqları haqqında Konvensiya”-nın bütün müddəaları ciddi şəkildə po- zulmuşdur. Bundan əlavə, silahlı təcavüz zamanı beynəlxalq humanitar hüquq normaları da, o cümlədən “Quruda müharibə aparma qanunları və adətləri haqqında” 18 oktyabr 1907-ci il Haaqa Konvensiyasının (Konvensiya IV), “Müharibə vaxtı mül- ki əhalinin müdafiəsi haqqında” 12 avqust 1949-cu il Cenevrə Konvensiyasının, “Hərbi əsirlərlə davranış haqqında 12 av- Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 57 www.elkhan-suleymanov.az qust 1949-cu il Cenevrə Konvensiyası”-nın, “Beynəlxalq silahlı münaqişələrin qurbanlarının müdafiəsi haqqında” 12 avqust 1949-cu il Cenevrə Konvensiyalarına əlavə Protokolun (1977- ci il), BMT Baş Assambleyasının “Silahlı münaqişələr zamanı qadın və uşaqların müdafiəsi haqqında” 14 dekabr 1974-cü il tarixli 3318(XXIX) qətnaməsinin müddəaları ciddi şəkildə po- zulmuşdur. Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü insan hü- quqlarının kütləvi və kobud şəkildə pozulması ilə müşayiət olunmuşdur və Ermənistanın yerli azərbaycanlı əhalisinə qar- şı törətmiş olduğu cinayət əməlləri bəşəriyyətə qarşı cinayət kateqoriyasına düşür. Belə ki, Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zamanı Ermənistanın silahlı qüvvələri tərəfindən 20 mindən çox insan öldürülmüş, 50 mindən çox in- san yaralanmış və şikəst edilmiş, minlərlə insan itkin düşmüş, məhkəməsiz edamlar və mülki əhalinin kütləvi qırğını, girov götürülməsi, onlardan icbari işlərdə istifadə olunması halla- rı baş vermişdir. Hərbi əsirlər və girovlar işgəncələrə və digər qeyri-insani rəftarlara məruz qalmış, yaralılar və xəstələrə adi tibbi yardım belə göstərilməmişdir. Hazırda hərbi əsirlərin və girovların böyük əksəriyyəti Ermənistan Respublikasında və işğal altındakı ərazilərdə beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsindən (BQXK) gizli saxlanılır. Azərbaycan xalqına qarşı ən dəhşətli cinayətlərdən biri Xo- calı şəhərində törədilmişdir. Xocalı faciəsi Xatın və Lidise soy- qırımları kimi insanlıq tarixinə düşmüş qanlı olaydır. Belə ki, 1992-ci il fevralın 25-dən 26-a keçən gecə Ermənistan silahlı qüvvələri Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ ərazisindəki erməni si- lahlı dəstələri ilə birgə Xankəndi ilə Əsgəran arasında yerləşən Xocalı şəhərini zəbt edərək, Azərbaycan xalqına qarşı soyqı- rım cinayəti həyata keçirmişdir. Xocalı şəhərində törədilmiş cinayətlər keçmiş SSRİ-nin Xankəndində yerləşən 366-cı motoa- tıcı alayının şəxsi heyətinin və texnikasının bilavasitə iştirakı ilə həyata keçirilmişdir. Belə ki, Rusiya silahlı qüvvələrinin 366-cı motoatıcı alayının mayoru Oqanyan Seyran Muşeqoviçin (Sey- Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 58 www.elkhan-suleymanov.az ran Oqanyan hazırda Ermənistanın müdafiə naziridir) koman- danlığı altında 2-ci batalyonu, Yevgeni Nabokixinin komandalı- ğı altında 3-cü batalyonu, 1 saylı batalyonun qərargah rəisi Çitç- yan Valeriy İsayeviç və alayda xidmət edən 50-dən artıq erməni zabit və gizirlər Xocalıda insanlığa sığmayan cinayət əməllərini törədənlərdən olmuşlar. Hücumdan əvvəl, fevralın 25-i axşam çağından şəhər toplar- dan və ağır zirehli texnikadan şiddətli atəşə tutulmağa başla- mışdır. Nəticədə şəhərdə yanğınlar baş vermiş və fevralın 26- sı səhər saat 5 radələrində şəhər tam alova bürünmüşdür. Belə bir vəziyyətdə, erməni əhatəsində olan şəhərdə qalmış təqribən 2500 nəfər əhali yaxınlıqdakı azərbaycanlılar məskunlaşmış Ağ- dam rayonunun mərkəzinə çatmaq ümidi ilə şəhəri tərk etməyə məcbur olmuşdur. Ancaq bu niyyət baş tutmamışdır. Belə ki, qaçaraq canını qurtarmağa çalışan dinc əhali erməni silahlıları- nın əvvəlcədən hazırladıqları pusqulara düşərək, qəddarcasına məhv edilmişdir. Xocalının işğalı zamanı bir gecədə dinc əhalidən 613 nəfər, o cümlədən 63 uşaq, 106 qadın, 70 qoca xüsusi amansızlıqla, işgəncələrlə öldürülmüş, insanların başları kəsilmiş, gözləri çı- xarılmış, hamilə qadınların qarınları süngü ilə deşik-deşik edil- mişdir. Qanlı aksiya zamanı 1275 insan əsir götürülmüş, 150 insan itkin düşmüş, 487 insan şikəst olmuşdur. Onlardan 76-sı həddi-buluğa çatmamışlardır. Kütləvi qırğınlar zamanı 8 ailə tamamilə məhv edilmiş, 25 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq isə bir valideynini itirmişdir, 56 insan işgəncələr verilərək öldü- rülmüşdür. Xocalı şəhəri yerlə yeskan edilərək tamamilə məhv edilmişdir. Şəhər əhalisinin bir hissəsi zorakılıqdan qaçıb qurtarmaq istəyərkən əvvəlcədən düzəldilmiş pusqulara düşərək qətlə ye- tirilmişdir. Rusiyanın “Memorial” hüquq-müdafiə mərkəzinin məlumatına əsasən, dörd gün ərzində Ağdama Xocalıda qətlə yetirilmiş 200 azərbaycanlının meyidi gətirilmiş, onlarla meyi- din təhqirə məruz qalması faktı aşkar edilmişdir. Ağdamda 181 meyid (130 kişi və 51 qadın, o cümlədən 13 uşaq) məhkəmə-tibbi Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 59 www.elkhan-suleymanov.az ekspertizasından keçirilmişdir. Ekspertiza zamanı müəyyən edilmişdir ki, 151 nəfərin ölümünə güllə yaraları, 20 nəfərin ölümünə qəlpə yaraları səbəb olmuş, 10 nəfər küt alətlə vuru- laraq öldürülmüşdür. Hüquq-müdafiə mərkəzi diri adamın baş dərisinin soyulması faktını da qeydə almışdır. Həmin günlər “Memorial” hüquq-müdafiə mərkəzi xəbər verirdi: “...Qaçanlar erməni pusqularına düşür və gülləbaran edilirdi. Qaçanların bir qismi hər halda Ağdama gəlib çata bildi, digər qismi, əsasən qadınlar və uşaqlar (onların sayını dəqiqləşdirmək mümkün deyil) dağlarda azıb qalaraq şaxtadan donublar, ... əsirlərin müəyyən hissəsi güllələnib... Dörd gün ərzində Ağdama 200- dək cəsəd gətirilib. Onlarla meyitdə zorakılıq əlamətləri aşkar görünürdü. Ağdam şəhər sanitar qatarının həkimləri başları- nın dərisi soyulmuş dörd meyit qeydə alıblar, bir meyitin isə başı kəsilmişdi... Həmin sanitar qatarda canlı insanın başının dərisinin soyulduğu qeydə alınıb...” [50]. Qeyd edilməlidir ki, 2008-ci ildə Ermənistanın preziden- ti olmuş Serj Sarkisyan Xocalı şəhərinin mülki əhalisinə qarşı həyata keçirilmiş qanlı aksiyanın təşkilatçılarından biri olmuş- dur. İngilis jurnalisti Tomas de Vaal bu məsələyə toxunaraq, yazır ki, “Erməni hərbi komandiri Serj Sarkisyandan Xocalı- nın zəbt edilməsi haqda danışmağı xahiş etdikdə, o ehtiyatla cavab verdi: “Biz bu barədə ucadan danışmamağa üstünlük veririk”. Tomas de Vaal daha sonra qeyd edir ki, Sarkisyan baş vermiş hadisələrlə bağlı daha düzgün və daha sərt danış- dı: “Düşünürəm ki, başlıcası başqa məsələ idi. Xocalıya qədər azərbaycanlılar düşünürdülər ki, bizimlə zarafat etmək olar, onlar düşünürdülər ki, ermənilər mülki əhaliyə əl qaldırmağa qadir deyillər. Biz bu stereotipi sındırmağı bacardıq” [51]. Azərbaycanın keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin hüdudlarından kənarda işğal edilən ərazilərində də bəşəriyyətə qarşı cinayət əməlləri davam etdirilmişdir - Azərbaycan Respub- likasının Laçın, Kəlbəcər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan və Qubadlı rayonlarının yüz minlərlə dinc sakinlərinin əvvəlcədən planlaşdırılmış, kütləvi və kobud şəkildə hüquqları pozulmuş, Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 60 www.elkhan-suleymanov.az onlar qısa bir müddət ərzində məcburi köçkünlərə çevrilmişlər. Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsi və ətraf ərazilərinin işğalı zamanı minlərlə insan əsir və girov götürülmüş və ya it- kin düşmüşdür. Məlum olduğu kimi, girovlar və hərbi əsirlər beynəlxalq humanitar hüququn müdafiəsi altında olan şəxslər kateqoriyasına aid edilirlər. Beynəlxalq humanitar hüquq bu ka- teqoriyadan olan insanlara qarşı repressiv zorakılıq üsullarının tətbiqini qadağan edir, girovların və əsirlərin təhlükəsizliyinin təmin olunmasını tələb edir. Azərbaycan Respublikasının Əsir, İtkin düşmüş, Girov götürülmüş Vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyasının məlumatlarına görə müharibə qurbanı olan mül- ki əhali və hərbi əsirlər arasında qeyri-insani rəftara, müxtəlif zorakılıq növlərinə, fiziki və mənəvi işgəncələrə, qətllərə, tibbi eksperimentlərə məruz qalanlar olmuşdur. Girovlar və hərbi əsirlər işgəncə verilməklə öldürülür, yaxud dözülməz şəraitdə saxlanma nəticəsində həlak olur, əsirlikdən azad edilənlər isə ömürlük əlilə çevrilirlər. Əsir, İtkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyasının 1 yanvar 2011-ci il tarixinə olan məlumatlarına əsasən, əsir, itkin düşmüş və gi- rov götürülmüş şəxslərin sayı 4049 nəfər təşkil etmişdir. Onlar- dan 3273 nəfər hərbçi, 771 nəfər mülki şəxsdir, 5 nəfərin hərbçi və ya mülki olduğu məlum deyil. Mülki şəxslərdən 47 nəfəri itkin düşərkən yetkinlik yaşına çatmamış uşaq (17 nəfər azyaş- lı qız), 247 nəfər qadın, 347 nəfər yaşlı şəxsdir (149 nəfər qa- dın). İndiyədək əsir və girovluqdan 1399 nəfər azad edilmişdir. Onlardan 343 nəfəri qadın, 1056 nəfəri kişidir. Eyni zamanda, onlardan 170 nəfəri uşaq (65 nəfər azyaşlı qız), 289 nəfəri yaşlı şəxsdir (112 nəfər yaşlı qadın). Bundan əlavə, Dövlət Komissi- yasına daxil olmuş materialların təhlili zamanı 553 nəfərin əsir və girovluqda qətlə yetirildiyi və ya müxtəlif səbəblərdən vəfat etdiyi müəyyən edilmişdir. Onlardan 104 nəfər qadın, 448 nəfər kişidir, 137 nəfərin yalnız adı məlumdur, 74 nəfər isə naməlum şəxslərdir [52]. Qeyd edilənlərlə yanaşı, Ermənistan işğal etdiyi ərazilərdə azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmə siyasəti həyata keçirmiş Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 61 www.elkhan-suleymanov.az və bu əraziləri monoetnik zonaya çevirmişdir. İşğal edilmiş ərazilərdən yerli azərbaycanlı əhali çıxarılaraq məcburi köçkünə çevrilmişlər. Azərbaycanın keçmiş DQMV işğal edildikdən son- ra azərbaycanlı əhali zorla öz vətənlərindən qovulmuş, bundan sonra isə eyni hadisələr Azərbaycanın digər 7 rayonunda da təkrarlanmışdır. Belə ki, Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş Laçın rayonundan 71000, Kəlbəcər rayonundan 74000, Ağdam rayonundan 165600, Füzuli rayonundan 146000, Cəbrayıl rayo- nundan 66000, Qubadlı rayonundan 37900, Zəngilan rayonun- dan isə 39500 nəfər Azərbaycan vətəndaşı məcburi köçkünə çevrilmişdir. Ümumiyyətlə, Ermənmistanın silahlı təcavüzü və etnik təmizləmə siyasəti nəticəsində Azərbaycanın işğal edil- miş (DQMV və ətraf 7 rayon) ərazilərindən 660000-dən artıq dinc əhali məcburi köçkün olmuşdur. Bundan əlavə, 100000- dən artıq Azərbaycan vətəndaşı Ermənistanla həmsərhəd və işğal xətti ilə təmasda olan ərazilərdən ölkənin digər ərazilərinə pənah gətirmişlər. Digər tərəfdən, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, 1988-ci ilin sonu və 1989-cu ilin əvvəllərində, indiki Ermənistan Respublikasının ərazisindən 250 mindən artıq et- nik azərbaycanlı deportasiya edildi və onlar qaçqın qismində Azərbaycanda məskunlaşdılar. Beləliklə, indiki Ermənistandan azərbaycanlıların deportasiyası, Azərbaycanın 20% ərazisinin iş- ğalı və işğal edilmiş ərazilərdə həyata keçirdiyi etnik təmizləmə siyasəti nəticəsində minlərlə insan öldürülmüş, müxtəlif dərəcəli xəsarət almış, əsir götürülmüş və itkin düşmüş, dinc əhali ağır psixoloji və mənəvi gərginlik keçirmiş, 1 milyondan artıq azərbaycanlı öz tarixi vətənlərindən, evlərindən didərgin salınaraq, qaçqın və məcburi köçkün vəziyyətinə düşmüşdür. Həmin kateqoriyaya aid olan insanlar Azərbaycanın 62 şəhər və rayonunda, 1600-dən çox sıx məskunlaşma obyektində müvəqqəti məskunlaşmışlar. Bundan əlavə, Ermənistanın işğal etdiyi rayonlardan olan əhalinin yaşayış şəraiti pisləşdiyinə görə onların arasında təbii artım kəskin surətdə aşağı düşmüş, uşaq ölümü artmışdır. İş- ğal olunmuş rayonların hamısında 1989-1998-ci illər arasında- Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri 62 www.elkhan-suleymanov.az kı dövrdə doğum kəskin surətdə aşağı düşmüş və təbii artım hər 1000 nəfərə görə həddən çox azalmışdır. Bu azalma (hər 1000 nəfərə görə) rayonların hamısında 11,2-22,6 nəfər arasın- da olmuşdur. Göstərilən illərdə Cəbrayıl, Qubadlı, Zəngilan və Ağdam rayonları əhalisinin məskunlaşdıqları yeni yerlərdə təbii artım 16,9-22,6 nəfər arasında olmuşdur. İşğal olunmuş rayonların hamısında demoqrafik göstəricilər orta respublika səviyyəsindən aşağı olmuşdur. Sosial və iqtisadi şəraitin həddən artıq ağır olması, dağ və dağətəyi zonaların yaşayış şəraitinin düzən yerlərdəki isti iqliminə uyğunsuzluğu, Ermənistanın si- lahlı təcavüzü, təcavüzkarların mülki əhaliyə qarşı qeyri-insa- ni davranışı, işgəncələrin verilməsi və etnik təmizləmə siyasəti nəticəsində insanların şok vəziyyətinə düşməsi, uzunmüddətli psixoloji gərginlik durumunda olması və s. işğal olunmuş ra- yonlarda əhalinin təbii artımının aşağı düşməsinin başlıca səbəbləri olmuşdur. Qaçqın və köçkünlərin ən ağrılı problemlərindən biri də on- ların işlə təmin olunması ilə bağlı çətinliklərdir. Azərbaycan Respublikası Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsinin verdiyi məlumata görə 1999-cu ildə 301359 nəfər əmək qabiliyyətli qaçqın və məcburi köçkün ol- muşdur, onların 196380 nəfəri yaxud ümumi əmək ehtiyatları- nın 65,2%-i işsiz qalmışdır. 1999-cu ilə olan məlumata əsasən, məcburi köçkünlərin 74 min nəfəri lazımi şəraiti olmayan ça- dır şəhərciklərində, 99 min nəfəri quraşdırılmış evlərdən ibarət qəsəbələrdə, 17,5 min nəfəri ictimai binalarda, məktəblərdə, uşaq bağçalarında və yataqxanalarda, 20,2 min nəfəri qohum evlərində, qalanları zəbt olunmuş mənzillərdə, yarımçıq qalmış tikililərdə, fermalarda, yük vaqonlarında və sadəcə olaraq, yol kənarlarında məskunlaşmışlar. Heç bir normal istilik, elektrik enerji təchizatı, sanitar-gigiyena şəraiti olmayan belə qaçqın məskənlərində doğulan uşaqların, onların valideynlərinin sağ- lamlığı təhlükə altında qalır. Beləliklə, Ermənistanın təcavüzü nəticəsində 1 milyondan artıq Azərbaycan vətəndaşının qaçqın və məcburi köçkünə Kataloq: files -> books -> file file -> ƏSƏRİn təkrar çapi və ya hər hansisa bir hiSSƏSİNİN Çapi qadağandir! file -> Təhsildə İkt html-in əsasları kursu üzrə VƏSAİt tərtib edənlər: Abdulla Qəhrəmanov file -> MEŞƏLİ KƏNDİNİn yay güNLƏRİ file -> "Mədəniyyətin üstünlüyu" "Journal of Democracy", 1995-ci il file -> Azərbaycan-Avrasiya Araşdırmaları Mərkəzinin Türk Dünyası Filologiyası sırasından Prof. Dr. Mustafa isen təZKİRƏDƏN file -> Elnur və Arzu pəncərə qonşuları idilər. Üz-üzə dayanmış binalarda yaşayırdılar. Onlar neçə vaxt idi ki, pəncərə qonşusu idilər. Ancaq bir-birilərindən xəbərləri belə yox idi file -> Şirvani Ədilli MƏNİm odlar diyarim file -> İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında file -> Xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı ədəbi tənqiddə file -> Şahin Fazil Yüklə 20,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|