ERİtema nodozum: 9 yillik deneyim ali mert



Yüklə 192,19 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix15.03.2017
ölçüsü192,19 Kb.
#11291

ERİTEMA NODOZUM: 9 YILLIK DENEYİM* 

Ali MERT 

ritema nodozum (EN) inflama-



tuar nodüllerin en sõk nedeni-

dir. Klinik olarak; genellikle 

tibianõn ön yüzüne yerleşen, 

iki taraflõ ve 3-6 haftada ülserleşmeksi-

zin kendiliğinden iyileşen, deriden ka-

barõk, kõrmõzõ ve sõcak, basmakla çok 

ağrõlõ deri nodülleridir.

1

 Klasik histo-



patolojik görüntüsü derialtõ yağ lobülle-

rinin vaskülitsiz akut septal pannikü-

litidir.

1,2


 Bu histopatolojik tablonun çe-

şitli antijenik uyarõlara karşõ çoğunluk-

la 3-6 hafta sonra oluşan, geç tipte aşõrõ 

duyarlõlõk reaksiyonu sonucu oluştuğu 

kabul edilmektedir. EN’un etiyolojisi 

bölgelere ve ülkelere göre değişiklik gös-

terebilmektedir.

1-3


 Pannikülitler, klinik 

olarak ağrõlõ eritematöz nodüller oluş-

turduklarõ için, EN panniküliti diğer 

pannikülitlerle ayõrõcõ tanõya girmekte-

*  Anahtar Kelimeler: Eritema nodosum, Etiyoloji; Key Words: Erythema nodosum, Etiology; Alõndõğõ Tarih: 29 Kasõm 2001: 

Doç. Dr. Ali Mert: İÜ Cerrahpaşa Tõp Fakültesi, Klinik Bakteriyoloji ve Enfeksiyon Hastalõklarõ Anabilim Dalõ; Yazõşma Adresi 



(Address): Dr. A. Mert, Klinik Bakteriyoloji ve Enfeksiyon Hastalõklarõ Anabilim Dalõ, 34303, Cerrahpaşa, İstanbul. 

http://www.ctf.istanbul.edu.tr/dergi/online/2002v33/s1/021a7.pdf 

Ocak-Mart 2002 

ERİTEMA NODOZUM: 9 YILLIK DENEYİM: MERT 



47 

Background.- In this study, we investigated clinical features, the etiology, the predictive value of the 

clinically established diagnosis, prospective follow-up results and also predictive factors of secondary 

erythema nodosum (EN) in patients with EN.  

Design.- A total of 44 patients (mean age :38) with a diagnosis of EN between 1993 to 2001 in our 

clinic were included in the study prospectively. A biopsy was performed in 27 of the patients. Patients 

were considered to have secondary when an underlying condition was found; and to have primary 

when no such condition was found. For the diagnosis of the underlying diseases, the diagnostic 

criteria and/or diagnostic methods were used. Categoric and continous variables were compared by 

using chi-square and Mann-Whitney U tests respectively.  



Results.- The majority of the patients were female (Female/Male: 8/1) and half (50%) had a 

determined etiology. The leading etiology was primary tuberculosis (20%) followed in decreasing 

order by poststreptococcal (14%), sarcoidosis (9%), inflammatory bowel diseases (IBD) (5%), and 

Behçet’s syndrome (2%). Eleven (25%) patients had a complaint of cough; the diagnosis was primary 

tuberculosis in 8 and sarcoidosis in 3. Two patients with arthritis were  diagnosed as having Behçet’s 

disease and Crohn’s disease. Tuberculin skin test was positive in 72% (13/18) and 53% (10/19) of 

the patients with idiopathic and secondary EN respectively (p:0.22). All the patients were followed for 

a mean duration of 6.5 years. The nodosities relapsed every year in 73% of idiopathic EN patients 

but in only one (Behçet’s syndrome) of the secondary ones. A histology consistent with EN was seen 

in 25 out of 27 patients. The predictive value of clinical diagnosis was determined as 93%. Predictive 

variables for secondary EN were found as follows: fever (p=0.000), cough (p=0.000), sore throat 

(p=0.008), not relapsing EN (p=0.000), an abnormal chest X-ray (p=0.000), leukocytosis (p=0.019), 

an erythrocyte sedimentation rate of higher than 50 mm/hour (p=0.000) and a CRP value of higher 

than 6-fold (p=0.02). All of the patients had bed rest and was given naproxen. The outcomes were 

usually favorable within 7 days. The patients with an underlying disease were given the specific 

treatment.  



Conclusion.- EN has been associated with numerous diseases. In order to reduce cost and duration 

of diagnosis, every population should determine its own most frequent etiologic factors. Predictive 

variables for secondary EN should also be determined. Our study revealed  primary tuberculosis, 

streptococcal pharyngitis, sarcoidosis, IBD, and Behçet’s syndrome as the main etiologies of EN. 

Mert A. Erythema nodosum: 9 years experience. Cerrahpaşa J Med 2002; 33: 47-59. 


dir. Bu nedenle EN’un kesin tanõsõnda 

deri ve deri altõ dokusunu içine alan 

eliptoik biyopsi önerilmektedir.

1-3


 Yaptõ-

ğõmõz literatür taramasõnda (Medline 

1966-2001 ve Turk-Medline), coğrafya 

olarak Avrupa ile Asya arasõnda yer a-

lan Türkiye’den bildirilmiş EN serisine 

rastlayamadõk. Bu çalõşmanõn amaçlarõ; 

1) EN’un klinik ve laboratuar özellikle-

rini belirlemek, 2) etiyolojik nedenlerini 

araştõrmak 3) klinik ve histolojik tanõ 

arasõndaki uyumu saptamak,  4) ileriye 

dönük izlem sonuçlarõnõ ortaya koymak, 

5) idiopatik veya sekonder EN tanõsõ i-

çin prediktiv faktörleri saptamak ve 6) 

bulduğumuz etiyolojik sonuçlarõ Avru-

pa, Ortadoğu ve Asya sonuçlarõ ile kar-

şõlaştõrmaktõr.

   

 

YÖNTEM VE GEREÇLER



              

Kliniğimiz tarafõndan son 9 yõllõk (1993-

2001  yõllarõ arasõ) süreçte, öncesinden tanõ 

almamõş, bacaklarõnda eritemli-ağrõlõ 

nodoziteleri nedeniyle başvuran ve klinik 

olarak EN tanõsõ koyulan 46 erişkin olgu 

(>16 yaş) çalõşmaya alõndõ. Olgularõn de-

mografik özellikleri (yaş/cins dağõlõmõ) ve 

başvuru aylarõ belirlendi. Pannikülitler EN 

benzeri deri lezyonlarõ yapabildikleri için, 

pannikülit yapabilecek tüm hastalõklar 

gözönüne alõnarak ayrõntõlõ bir anamnez alõ-

nõp tam bir fizik muayene yapõldõ ve olgular-

dan 27’sine eritemli nodozitelerden deri-

derialtõ dokusunu içine alan biyopsi yapõldõ. 

Biyopsi sonucu EN ile uyumlu olmayan 2 

olgu çalõşma dõşõnda tutuldu. Böylece top-

lam 44 olgu ileriye dönük araştõrma ve izle-

meye alõnmõş oldu. 

EN’un sõnõflamasõ. EN, idiopatik (pri-

mer) veya sekonder olarak sõnõflandõrõldõ. 

EN’a yol açabilecek altta yatan hastalõğõ o-

lan olgular sekonder, olmayanlar ise primer 

olarak isimlendirildi. Sekonder EN’a yol a-

çan hastalõklarõn tanõsõ, aşağõdaki ölçütlere 

uyularak konuldu:  

1-Behçet sendromu tanõsõ için; tüm 

olgulara oral aftõn olup olmadõğõ soruldu ve 

oral aft tanõmlayanlarda Uluslararasõ Çalõş-

ma Grubu’nun 1990 yõlõnda önerdiği Behçet 

sendromu tanõ ölçütleri (tekrarlayan oral 

aftlarõn olmasõ koşuluyla, tekrarlayan geni-

tal ülserler, göz tutulumu, deri lezyonlarõ ve 

paterji testi pozitifliği bulgularõndan ikisi-

nin bulunmasõ) kullanõldõ.

4

 



2-Poststreptokokal EN tanõsõ için

son 3 hafta içinde boğaz ağrõsõ öyküsü olan 

hastalarda  şu ölçütler kullanõldõ;

5

 boğaz 



sürüntü kültürünün pozitif olmasõ veya hõzlõ 

antijen saptama testinin pozitif olmasõ veya 

anti-streptolizin O (ASO) titresinin yüksek 

bulunmasõ ya da titre artõşõnõn saptanmasõ. 



3-Primer tüberküloz (TB) tanõsõ için 

şu ölçütler kullanõldõ; hastalarõn tümüne 

akciğer grafisi çektirildi. Akciğer grafisinde 

hiler dolgunluk ve/veya mediastinal genişle-

me saptananlarda veya öksürük yakõnmasõ 

olanlarda toraks BT’ye başvuruldu. BT’de, 

akciğer parenkiminde infiltrasyon ve hiler 

ve/veya mediastinal lenfadenopati belirle-

nenlerde bronkoskopi, bronkoalveolar lavaj 

(BAL) ve transbronşik biyopsi yaptõrõlõdõ. 

BAL sõvõ örneklerinde aside dirençli basiller 

arandõ ve ayrõca bu klinik örnekler  TB besi 

yerine ekildi. Bu yaklaşõmla tanõ konulama-

dõğõ durumda mediastinoskopi ve lenf nodu 

eksizyon biyosisi uygulandõ. Bu olgularõn 

tümüne PPD deri testi yapõldõ. 

4-Sarkoidoz tanõsõ için; klinik, radyo-

lojik ve histopatolojik (kazeifikasyon nekro-

zu içermeyen granülomlar) bulgularõn bir-

likteliği koşulu arandõ.

6

 

5-İnflamatuar barsak hastalõğõ (ülse-



ratif kolit ve Crohn hastalõğõ) tanõsõ; 

barsak yakõnmasõ olan hastalarda radyolo-

jik-endoskopik inceleme yapõldõ ve kesin ta-

nõ, biyopsi uygunluğu ile konuldu. 

Ayrõca tüm olgulara EN başlangõcõndan 

önceki bir ay içinde ilaç alõp almadõğõ ve bir 

hafta içinde soğuk algõnlõğõ ya da grip geçi-

rip geçirmediği soruldu. 



Relaps (tekrarlama). EN tanõsõ koyul-

muş bir olguda, en az bir aylõk tam iyileşme 

döneminden sonra eritemli nodozitelerin 

tekrarlamasõ olarak alõndõ.

7

  

Hastalarda yaptõrõlan  laboratuar incele-



meleri ise; hemogram, eritrosit sedimantas-

Cilt (Sayõ) 33 (1) 

CERRAHPAŞA TIP DERGİSİ 

48 


yon hõzõ (ESH), kantitatif CRP, karaciğer 

fonksiyon tesleri ve ASO idi. Özellikle pri-

mer TB ve sarkoidozu düşündüren görüntü-

leme bulgularõ saptananlar başta olmak ü-

zere toplam 33 olguya PPD deri testi yapõl-

dõ. 48 saat sonra endürasyon çapõ ölçüldü. 

Hastalar periodik aralarla poliklinikden iz-

lendi ve kontrole gelmiyenlerde bilgiler tele-

fon görüşmeleriyle elde edildi. 

Hastalarõn tedavisi. Tüm olgularda EN 

lezyonlarõna ve ayrõca sekonder olgularda 

altta yatan hastalõğa yönelik tedavi uygu-

landõ. 


İstatistiksel analizler. Sekonder EN’u 

düşündüren prediktiv faktörlerini saptamak 

için, primer EN’lu olgularõn klinik ve labo-

ratuar özellikleri, sekonder EN olgularõnõn 

verileriyle karşõlaştõrõldõ. Sürekli değişken-

ler ortalama ± SD, kategorik değişkenler ise 

% olarak belirtildi. Kategorik ve sürekli de-

ğişkenleri karşõlaştõrmak için sõrasõyla ki-

kare ve Mann-Whitney U testleri kullanõldõ. 

İstatistiksel anlamlõlõk için p≤ 0.05 olarak 

alõndõ.                

 

BULGULAR

                      

Eritema nodozumlu 44 olgumuzun 

demografik özellikleri, mevsimsel ve 

etiyolojik dağõlõmlarõ Tablo I’de veril-

miştir. Olgularõn çoğunluğu doğurganlõk 

çağõ  döneminde yer alan  kadõnlardan 

oluşuyordu (Kadõn / Erkek: 8 /1). Hasta-

larda etiyolojik ayrõm yapõlmaksõzõn bir 

bütün olarak mevsimsel ilişkiye bakõldõ-

ğõnda, nodozitelerin %70 oranõnda yõlõn 

ilk 6 ayõnda oluştuğu saptandõ. Tüm 

hastalarõn klinik ve laboratuar özellikle-

ri Tablo II’de verilmiştir. Olgularõn hep-

sinde iki taraflõ pretibial yerleşimli, de-

riden kabarõk, kõrmõzõ ve sõcak, basmak-

Ocak-Mart 2002 

ERİTEMA NODOZUM: 9 YILLIK DENEYİM: MERT 

49 

Etiyoloji (n;%) 

Ortalama yaş±SD  (aralõk) 

Kadõn / 


Erkek 

Yõlõn ilk 6 ayõnda  

görülme oranõ 

İdiopatik (n=22; %50) 

43±12 (27-71) 

21/1 


%38 

Sekonder (n=22;%50) 

1.    Primer TB (n=9, %20) 

2.    Poststreptokokkal (n=6, %14) 

3.    Sarkoidoz (n=4, %9) 

4.    Ülseratif kolit (n=1, %2) 

5.    Crohn hastalõğõ (n=1, %2) 

6.    Behçet sendromu (n=1, %2) 

32±12 (16-56) 

23±9 (16-37) 

(16-44) 

(30-56) 


37 K 

23 K 


41 E 

18/4 


6/3 

6/0 


4/0 



%100 


 

 

 



 

Toplam:                              44 

38±13 (16-71) 

39/5 


%70 

Tablo I. Eritema Nodozumlu 44 Olgunun Demografik Özellikleri, Mevsimsel ve Etiyolojik Dağõlõmõ

 

Şekil 1. Pretibial bölgede görülen eritema 

nodosum lezyonlarõ

 


la çok ağrõlõ eritemli nodoziteler (çaplarõ 

1-25 cm, sayõlarõ 2-40 arasõnda değişen) 

saptandõ (Şekil 1). Ayrõca 10 olguda vü-

cudun diğer bölgelerinde de (uyluk, ön-

kol, kol, diz üzerinde ve gövdede) yerle-

şim belirlendi. Hastalarõn 11’inde (%25) 

öksürük yakõnmasõ vardõ ve bunlarõn 

8’ine primer TB, 3’üne ise sarkoidoz ta-

nõsõ koyuldu. Artriti olan 2 olgudan biri 

Behçet sendromu diğeri ise Crohn has-

talõğõ tanõsõ almõştõ. Olgularõn tümünde 

karaciğer fonksiyon tesleri normal sõnõr-

lar içindeydi. PPD deri testi, uygulanan 

37 olgunun 23’ünde (%62) pozitif (en-

dürasyon >10 mm) bulundu. Bu test 

idiopatik EN’lu olgularõn %72’sinde 

(13/18), sekonder EN’lu olgularõn ise %

53’ünde (10/19)  pozitif bulundu (p:0.22). 

Olgularõn yarõsõnda (%50) etiyoloji belir-

lendi ve primer TB ilk sõrada yer aldõ (%

20). Bu tanõyõ  sõklõk sõrasõna göre post-

streptokokal EN (%14), sarkoidoz (%9), 

inflamatuar barsak hastalõklarõ (%5) ve 

Behçet sendromu (%2) etiyolojileri izle-

di. 

Primer TB tanõsõ almõş hastalarda 



tanõya gidiş yöntemleri Tablo III’de ö-

zetlenmiştir. Olgulardan 5’inin akciğer 

grafisinde sağ hiler lenfadenopati (LAP) 

Cilt (Sayõ) 33 (1) 

CERRAHPAŞA TIP DERGİSİ 

50 

Tablo II. Eritema Nodozumlu Olgularõn Klinik  

ve Laboratuar Özellikleri   

 

Klinik 


Olgu sayõsõ 

(n=44) 


Oran 

(%) 


Bilateral pretibial ağrõlõ ve 

kõrmõzõ nodoziteler 

44 

(100) 


Ateş 

26 


(59) 

Artralji 

19 

(43) 


Halsizlik/kõrgõnlõk 

11 


(25) 

Öksürük 


11 

(25) 


Kilo kaybõ 

(18) 



İshal 

(4.5) 



Artrit 

(4.5) 



Lökositoz( ≥ 10.0000/mm

3



(18) 


Sedimentasyon (mm/saat) 

          Normal     

          20-49 

          50-99 

          ≥ 100   

CRP (Normal < 0.8 mg/dl) 

          Normal 

          0.8-4.9 

          5-9.9 

          ≥ 10  

 



16 



14 

 



16 

15 


 



(16) 

(36) 


(32) 

(16) 


 

(36) 


(34) 

(14) 


(16) 

Şekil 2. Akciğer grafisinde görülen  

sağ hiler lenfadenopati.

 

Şekil 3. Akciğer grafisinde görülen  

iki taraflõ hiler lenfadenopati.

 


(Şekil 2), birinde ise bilateral hiler LAP 

(Şekil 3) saptandõ. Bu olgulara 4’lü anti-

TB tedavi (izoniazid-İNH, rifampisin-

RMP, pyrazinamid-PZA, etambutol-

EMB) başlandõ ve tümünde 3 hafta için-

de klinik iyileşme oldu. INH+RMP en az 

6 ay, PZA+EMB ise 2 ay kullanõldõ. 

Olgularõn 6’sõna (%14) poststrepto-

kokal EN tanõsõ koyuldu. Bu hastalarda 

tanõya gidiş yollarõ Tablo IV’de verilmiş-

tir. Üçünün boğaz ağrõsõ nedeniyle beta-

laktam grubu antibiyotikler aldõğõ öğre-

nildi. Boğaz sürüntüsünde hõzlõ strepto-

Ocak-Mart 2002 

ERİTEMA NODOZUM: 9 YILLIK DENEYİM: MERT 

51 

kok antijeni sadece 6. olguda bakõlabildi 

ve negatif bulundu. Boğaz sürüntü kültü-

ründe beta hemolitik streptokok, post-

streptokokal EN olgularõnõn sadece birin-

de üretilirken, çalõşõlan diğer  18 olgunun 

hiçbirinde üretilemedi. Poststreptokokal 

EN tanõsõ alan olgularõmõzõn ASO titre-

leri, diğer bakõlanlardan (28 olgu) anlamlõ 

olarak yüksek buluõndu (750 ± 400’e karşõ 

200± 63, p=0.000).      

Olgulardan 4’üne (%9) sarkoidoz tanõsõ 

konuldu; tanõda izlenen yollar Tablo V’de 

açõklanmõştõr. Tanõ sonrasõ bu olgular il-

Hasta No/ 

Yaş/Cins 

Akciğer grafisi-PA  PPD deri 

testi 


Toraks BT 

Diğer Tanõ Yöntemleri 

1/17/E 

Sağ hiler LAP 



40x30 mm  BHL, sağ üst lob anterior segmentte infiltrasyon  Transbronşik biyopsi: nek-

rozlaşmayan granülomlar 

2/33/K 

Sağ hiler LAP 



23x20 mm  Sağ hiler ve mediastinal LAP 

BAL örneğinde TB basili 

üretildi 

3/22/K 


Sağ hiler LAP 

20x25 mm  Sağ hiler LAP 

BAL örneğinde TB basili 

üretildi 

4/26/K 

Normal 


20x25 mm  Sağ hiler ve mediastinal LAP 

BAL örneğinde TB basili 

üretildi 

5/18/E 


Sağ hiler LAP 

20x20 mm  Sağ paratrakeal, sağ intrapulmoner LAP, sağ 

üst lob posterior segmentte infiltrasyon 

 

6/16/K 



Sağ hiler LAP 

15x12 mm  Sağ paratrakeal, sağ intrapulmoner LAP 

 

7/18/K 


Sağ hiler 

enfiltrasyon 

28x30 mm  Sağ alt lob süperior segmentte kavite ve çevre-

sinde enfiltrasyon 

Balgamda ARB görüldü 

8/37/K 


Normal 

20x18 mm  Çoklu mediastinal LAP+ sağ akciğer üst lob 

apikal ve anterior, orta lob medial ve lateral 

segmentlerde milimetrik boyutlarda nodüller 

 

9/28/E 


Bilateral hiler LAP  (-) 

Çoklu mediastinal LAP+sağ akciğer üst lobda 

en büyüğü 1 cm çapõnda nodüller 

BAL örneğinde TB basili 

üretildi. Mediastinoskopi ile 

alõnan eksizyonel lenf nodu 

biyopsisi sonucu, minimal 

nekrozlaşma alanõ içeren 

granülomatöz iltihap 

Tablo III. Primer TB’lu Hastalarda Tanõ Yöntemleri 

Hasta no/ yaş/cins 

Boğaz ağrõsõ 

 öyküsü   

Boğaz sürüntü kültüründe 

AGBH* streptokok   

 ASO 

 (Normal:0-200 U/ml) 



1/39/K 

14 gün önce 

Üremedi 

1000 


2/44/K 

21 gün önce 

Üremedi 

1458 


3/18/K 

17 gün önce 

Üremedi 

600 


4/32/K 

14 gün önce 

Üredi 

440 


5/34/K 

14 gün önce 

Üremedi 

482 


6/30/K 

7 gün önce 

Üremedi 

264→525 (7 gün sonra) 

* A grubu beta hemolitik streptokok 

Tablo IV. Poststreptokokal Eritema Nodozumlu Hastalarda Tanõ Yöntemleri 

* BHL: Bilateral hiler lenfadenopati; BAL: Bronkoalveoler lavaj; ARB: Aside dirençli basil 



gili bölüme sevk edildi. 

Tüm olgular ortalama 6.5±2.4 yõl 

(aralõk: 6 ay-8 yõl) izlendi. İdiopatik EN 

olgularõnõn %73’ünde (16/22) nodozite-

lerin her yõl tekrarladõğõ belirlendi. Ay-

rõca bu olgularõn öykülerinden, tanõ ön-

cesi ortalama 12±10 yõldõr (aralõk: 3-42) 

tekrarlayan ağrõlõ nodozitelerin de oldu-

ğu öğrenildi. Etiyolojisi belirlenen EN 

olgularõndan sadece Behçet sendromlu 

tek olguda ileriye dönük izlemede nodo-

zitelerin tekrarladõğõ saptandõ.           

Eritemli nodozitelerden biyopsi yapõ-

lan 27 olgunun 25’inde (%93) EN ile 

(Şekil 4), birer olguda ise Weber-

Christian hastalõğõ ve Sweet sendromu 

ile uyumlu histoloji gözlendi.  Klinik ta-

nõnõn  pozitif prediktif  değeri %93 ola-

rak saptandõ. Sekonder EN’u düşündü-

ren prediktif faktörler olarak; ateş 

(p=0.000), öksürük (p=0.000), boğaz ağ-

rõsõ (p=0.008), EN’un tekrarlamamasõ 

(p=0.000), akciğer grafisinde patoloji 

saptanmasõ (p=0.000), lökositoz 

(p=0.019), ESH’nõn 50 mm/saat üzerin-

de olmasõ (p=0.000) ve CRP’nin 6 kat ve 

üzerinde saptanmasõ (p=0.02) olarak bu-

lundu (Tablo VI).       

Tedavi olarak olgularõn tümüne eti-

Cilt (Sayõ) 33 (1) 

CERRAHPAŞA TIP DERGİSİ 

52 

Tablo V. Sarkoidozlu Hastalarda Tanõ Yöntemleri 

Hasta no/ Yaş/Cins 

Akciğer 

grafisi-PA 

PPD deri 

testi 


Toraks-BT  Diğer tanõ yöntemleri 

1/42/K 


Sol hiler 

LAP 


Negatif 

BHL+çoklu 

mediastinal 

LAP 


Transbronşik biyopsi: nekrozlaşmayan granülomlar 

2/56/K 


Normal 

10x10 mm 

BHL 

Transbronşik biyopsi: nekrozlaşmayan granülomlar 



3/30/K 

BHL 


Negatif 

BHL 


Transbronşik biyopsi: nekrozlaşmayan granülomlar 

4/55/K 


BHL 

10x10 mm 

BHL 

Transbronşik biyopsi: nekrozlaşmayan granülomlar 



 

* BHL: Bilateral hiler lenfadenopati 

Klinik özellik 

İdiopatik EN 

(n=22) 

Sekonder EN 



(n=22)  

p       


             

Ateş ( > 7gün) 

15 


0.000 

Öksürük 


11 


0.000 

Boğaz ağrõsõ* 

6  


0.008 

Artrit 


2  


0.14 

EN’da  


tekrarlama 

16  


2  

0.000 

İshal 


2  


0.14 

Anormal  

akciğer grafisi 

10 



0.000 

Lökositoz 

(>10.000/mm

3





0.019 

ESH (>50  

mm/saat) 

17 


0.000 

CRP (≥ N X 6) 

10 


0.02 

PPD deri testi 

(+)’liği 

13/18  


10/19 

0.22 


* EN oluşumundan önceki 1 ile 3 hafta arasõndaki süre 

Tablo VI. İdiopatik ve Sekonder Eritema Nodozumlu 

Olgularõn Klinik Özelliklerinin Karşõlaştõrmalõ Analizi 



Şekil 4. Eritema nodosum: Subkutan yağ doku-

sunda septumlarda lenfosit, histiosit ve seyrek 

dev hücrelerden oluşan iltihabi hücre 

enfiltrasyonu, septumda fibrotik  

genişleme (HE X 100) 


yolojik ayrõm yapõlmaksõzõn yatak isti-

rahatõ ve  oral naproksen (1000 mg/gün, 

2 veya 3 hafta) verildi. Genellikle ilk 7 

gün içinde klinik yanõt alõndõ. Yalnõz bir 

olguda 3 hafta kullanõlan naproksene 

kõsmi yanõt alõnmasõ üzerine bu ilaç ke-

silerek oral potasyum iyodüre (900 mg/

gün) geçildi  ve 7 gün içinde nodoziteler 

geriledi. Altda yatan hastalõğõ enfeksi-

yonla ilişkisiz olan 7 olgu ilgili bölümle-

re sevk edildi. Enfeksiyonla ilişkili olan-

lara da (15 olgu) özgül tedavi uygulandõ.                                                  



TARTIŞMA 

                                 

Eritema nodozumda yaş ve cinsiyet 

dağõlõmõ, idiopatik veya sekonder olma-

sõyla ilintilidir.

1-4

  İdiopatik olgular her 



yaşta görülmekle birlikte genellikle 20-

45 yaş arasõ doğurganlõk çağõ kadõnlar-

da daha sõktõr ve kadõn erkek oranõ 3-

6/1 olarak bildirilmiştir. İdiopatik EN ve 

östrojenler arasõnda ilginç bir ilişkiden 

söz edilmektedir. Doğurganlõk dönemi 

kadõnlarda, gebeliğin  1  ve  2.  trimeste-

rinde ve yüksek doz östrojen içeren oral 

kontraseptif alanlarda sõk görülmesi bu 

düşünceyi desteklemektedir. Etiyolojisi 

bilinen olgularda ise; yaş ve cinsiyet da-

ğõlõmõ EN’a yol açan hastalõğõn yaş ve 

cinsiyet dağõlõmõna uymaktadõr. Olgula-

rõmõzda etiyolojik ayrõm yapõlmaksõzõn 

bir bütün olarak değerlendirildiğinde, 

ortalama yaş 38 olarak bulundu ve ka-

dõnlar çoğunluğu oluşturmaktaydõ (K/E: 

8/1). 


Literatürde EN olgularõna sõklõkla 

yõlõn ilk 6 ayõnda rastlanõldõğõndan söz 

edilmesine karşõn,

1,3


 idiopatik EN olgu-

larõmõzda mevsimsel bir ilişkiye rastla-

yamadõk. Yalnõz  sekonder EN olgularõ-

mõzõn hepsinin yõlõn ilk 6 ayõnda oluştu-

ğunu belirledik. Olgularõmõzda etiyolo-

jik ayrõm yapõlmaksõzõn bir bütün ola-

rak mevsimsel ilişkiye bakõldõğõnda ise 

nodozitelerin %70 oranõnda yõlõn ilk 6 

ayõnda oluştuğu saptandõ.          

Pannikülitler klinik olarak birbirine 

benzeyen ağrõlõ eritematöz nodüller yap-

tõklarõ için EN panniküliti diğer panni-

külitlerle ayõrõcõ tanõya girmektedir. Bu 

nedenle kesin tanõ için deri ve deri altõ 

dokusunu içine alan eliptoik deri biyop-

sisi yapõlmasõ önerilmektedir. EN’ da 

klasik histopatolojik bulgu vaskülitsiz 

akut septal pannikülitdir.

1-3

 Septumda 



erken bulgu nötrofilik enfiltrasyon, geç 

bulgu ise lenfohistiyositer hücrelerin 

baskõn olduğu ve histiyositik dev hücre-

leri içeren Miescher’in mikrogranüloma-

töz odağõdõr. Klinik olarak EN tanõsõ 

koyduğumuz olgulardan 27’sine biyopsi 

yapõldõ ve bunlarõn 25’inde EN ile u-

yumlu, birer olguda ise Weber-Christian 

hastalõğõ ve Sweet sendromu ile uyumlu 

histoloji gözlendi. Klinik tanõnõn pozitif 

pre-diktif değeri ise %93 olarak saptan-

dõ. Bu verilerden çõkan sonuç şudur; eti-

yolojisi saptanamayan ve ilk kez EN 

lezyonlarõ ile başvuran olgularda, idio-

patik EN demeden önce biyopsi ile EN 

dõşõ pannikülitler dõşlanmalõdõr. Bu yak-

laşõmõn tam karşõtõ olarak,  öyküsünde 

yõllardõr tekrarlayan EN’larõ olan ve/

veya kolayca etiyolojisi saptanan EN’lu 

olgularda biyopsi tanõya belirgin bir kat-

kõ sağlamayacaktõr.  

Eritema nodozum olgularõnõn yakla-

şõk olarak yarõsõnda etiyoloji saptana-

mamaktadõr. Etiyolojisi belirlenen olgu-

larõn ise çoğunluğunu, sõklõk sõrasõna 

göre enfeksiyonlar (özellikle streptoko-

kal farenjit ve primer TB), sarkoidoz, 

ilaçlar, Behçet sendromu ve inflamatuar 

barsak hastalõğõ oluşturmaktadõr (Tablo 

VII).


7-10

 Ayrõca literatürde çok sayõda 

hastalõğõn da ender olarak EN’a yol aça-

bileceğinden söz edilmektedir (Tablo VI-

II).

1-3,7-11


 Bu hastalõklardan biri olan 

yersinioz, ülkemizde ender görülmesine 

karşõn kuzey Avrupa ülkelerinde sõk 

karşõlaşõlan bir enfeksiyon hastalõğõdõr.

12,13

 

TB’a bağlõ  EN, TB’un klinik formla-



rõndan sadece primer TB’da görülebilen 

Ocak-Mart 2002 

ERİTEMA NODOZUM: 9 YILLIK DENEYİM: MERT 

53 


bir klinik bulgudur.

1-3,14,15

 Bu klinik tab-

lo, tüberküloproteinlere karşõ gecikmiş 

tipte aşõrõ duyarlõlõk reaksiyonu sonucu 

oluşmaktadõr. Görülme zamanõ ise TB 

basili ile ilk kez karşõlaşõlmasõndan 4-8 

hafta sonra PPD deri testinin pozitifleş-

tiği döneme rastlamaktadõr.

14,15


 Yalnõz 

bu testin pozitifleşmesinden önce de EN 

görülebileceği unutulmamalõdõr.

11

 Bu 



nedenle PPD deri testi birkaç hafta son-

ra tekrarlanmalõdõr.  Primer  TB’a  bağlõ 

EN’un görülme yaşõ, primer TB’un  sõk 

görüldüğü çocukluk ve gençlik yaşlarõna 

(<20 yaş) uymaktadõr.

14

 Primer TB’lu 



olgularda EN görülme sõklõğõ ile ilintili 

bir çalõşmaya veya bilgiye rastlayama-

dõk. Yalnõz Göçmen ve ark.

16

 pediatrik 



yaş grubunda izledikleri 937 pulmoner 

TB’lu olgularõnõn  19’unda (%2) EN’a 

rastladõklarõnõ bildirmişlerdir. Bu 937 

olgunun %70’inde PPD deri testi pozitif 

bulunmuştur. Primer TB’da akciğerin 

herhangi bir segmentinde tutulum görü-

lebilirse de, en sõk tutulum sağ üst lob 

anterior veya sağ orta lob medial 

segmentdir.

14,15


 Kaviteleşme enderdir. 

Bunlara karşõn, primer TB’da çoğunluk-

la akciğer parenkim tutulumunun rad-

yolojik bulgusuna rastlanõlmaz. İntrato-

rasik (hiler ve/veya mediastinal) LAP 

genellikle primer TB’un bir komplikas-

yonudur ve çocuklarõn primer TB’unda 

sõk olmasõna karşõlõk, erişkinlerin 

primer TB’unda nadirdir (~%5).

14-20


 Bu 

hastalarda PPD deri testi genellikle po-

zitif bulunmuştur. Çocuklarõn primer 

TB’larõnda yaklaşõk olarak; intratorasik 

LAP’ye %75, akciğerlerde konsolidas-

yona %50 ve plöreziye %25 oranõnda 

rastlanõlmaktadõr (15,19). Tek taraflõ 

hiler veya hiler + paratrakeal LAP ka-

rakteristik bir bulgudur. Hiler LAP ol-

maksõzõn sadece orta mediastinal lenf 

düğümü tutulumuna (izole sağ paratra-

keal LAP, izole subkarinal LAP, izole 

aortikopulmoner LAP, sağ paratrakeal 

ve subkarinal LAP birlikteliği gibi) sõk-

ça rastlanõlmaktadõr.

18-20


 Ayrõca primer 

TB’lu olgularõn % 15’inde biletaral hiler 

LAP de görülebilmektedir.

14,18,19,21

 Pri-

mer TB’lu 9 olgumuzun akciğer grafi-



sinde; 5’inde sağ hiler dolgunluk, birer 

olguda ise sağ hiler infiltrasyon ve bila-

teral hiler LAP saptandõ. Iki olgunun 

akciğer grafisi normaldi. Toraks BT’de 

olgularõmõzõn 8’inde hiler ve/veya 

mediastinal LAP, 5’inde ise akciğer 

parankim tutulumuna (özellikle sağ üst 

lob anterior segmentinde) rastlanõldõ. 

Sadece bir olguda kavite saptandõ. Olgu-

larõmõzõn özellikleri Tablo II’de ayrõntõlõ 

olarak verilmiştir. Reaktivasyon TB’un-

da da akciğerin herhangi bir segmen-

tinde tutulma görülebilirse de, karakte-

ristik tutulum yeri hastalõğõ düşündürü-

cü yöndedir.

14

 Tutulum %95 oranõnda 



üst loblarõn apiko-posterior veya alt 

loblarõn süperior segmentleridir. Sadece 

üst lobun anterior segment tutulumu 

hiçbir zaman reaktivasyon TB’unda gö-

Cilt (Sayõ) 33 (1) 

CERRAHPAŞA TIP DERGİSİ 



54 

Etiyoloji 



Erez ve 

ark.

8 

(1973-


1982) 

(50 olgu) 

 % 

Cribierve ark.

10

 

(1960-1995) 



(129 olgu) 



Garcia-Porrua ve ark



7  

(1988-1997) 

(106 olgu) 

 % 


Puavilai ve ark.

9 

(1982-1992) 

(100 olgu)  

 % 


Serimiz  

(1994-2001) 

(44 olgu)  

 % 


I-İdiopatik 

32 


55 

37 


72 

50 


II- Sekonder 

     1-Poststreptokoksik 

     2-Primer TB 

     3-Sarkoidoz 

     4-İlaç                

68 


44 



10 

45 


28 

11 



 

63 


20 



28 


12 


50 



14 

20 


 

Ülke 



İsrail 

Fransa 

İspanya 

Tayland 

Türkiye 

Tablo VII. Eritema Nodozum Serilerinde Etiyolojik Dağõlõmõn Karşõlaştõrõlmasõ 

rülmemektedir. Kaviteleşme sõk görül-

mesine karşõn, hiler veya mediastinal 

LAP ender bir radyolojik bulgudur. TB 

insidansõ  1985’den sonra tüm dünyada;  

HIV pandemisi, TB’la savaşõmõn gevşe-

tilmesi, çok ilaca dirençli TB olgularõnõn 

sayõsõnda artma, yoksulluk, göçmenler, 

demografik değişim (dünya nüfusunun 

ve yaşlõ nüfusun artmasõ) ve immünsüp-

rese hasta kitlesinin artmasõ gibi çeşitli 

etmenlere bağlõ olarak artmõştõr.

14,15


 Ül-

kemiz TB yönünden orta insidanslõ (orta 

riskli) ülkeler arasõnda yer almaktadõr. 

Günümüz dünyasõnda her yõl, % 95’i ge-

lişmekte olan ülkelerde olmak üzere 

yaklaşõk  10 milyon yeni TB olgusunun 

olduğu ve bunlardan da 3 milyonunun 

öldüğü varsayõlmaktadõr.

14

 Bu bağlam-



da TB’un gittikçe artmasõ nedeniyle, 

primer TB’a bağlõ EN’a daha sõk rastla-

nõlmasõ olasõdõr. Bu nedenle her EN’lu 

olguda primer TB ciddi biçimde aranma-

lõdõr. Yapõlan çalõşmalarda,

7-10


 TB’ un 

endemik olduğu ülkelerde EN’un sõk ne-

denlerinden birinin primer TB olduğu, 

gelişmiş ülkelerde ise bu etiyolojiye da-

ha az rastlanõldõğõ görülmüştür (Tablo 

VII).  


Geçirilmiş streptokok farenjiti tüm 

dünyada (hem gelişmiş hem de geliş-

mekte olan ülkelerde) etiyolojisi belirle-

nen EN olgularõnõn en sõk nedenidir.

7-11

 

Tonsillo-farenjitten sonraki 1-4 hafta i-



çinde EN’un oluştuğu çok iyi bilinmek-

tedir. Geçirilmiş A grubu beta-hemolitik 

streptokok enfeksiyonu kanõtõ; boğaz 

sürüntü kültüründe etkenin üretilmesi 

veya hõzlõ antijen saptama testinin pozi-

tif olmasõ veya özgül antikorlarõn 

(antistreptolizin O = ASO, anti-DNAz, 

anti-hiyalüronidaz) yüksek bulunmasõ 

ya da artan titrelerin gösterilmesidir.

5

 



EN’lu her olguda son bir ay içinde geçi-

rilmiş tonsillit öyküsü (boğaz ağrõsõ ya 

da hekim tarafõndan tanõsõ konulmuş) 

ayrõntõlõ bir biçimde sorgulanmalõdõr. 

Öyküsü pozitif olan olgularda, geçirilmiş 

enfeksiyon yukarõda sayõlan yöntemler-

den biriyle kanõtlanmalõdõr. Olgularõmõ-

zõn %14’ünde etiyoloji poststreptokkokal 

farenjit idi. Bu olgularda tanõ, ASO tit-

resinin yüksek oluşu, ya da giderek artõ-

şõ ile koyuldu (Tablo IV).  

Tüm dünyada bölgesel ayrõm yapõl-

maksõzõn EN’un etiyolojik dağõlõmõ bir 

bütün olarak ele alõndõğõnda, sarkoido-

zun enfeksiyonlardan sonra 2. sõrada 

yer aldõğõ görülmektedir (Tablo VII).

7-10

 

Yalnõz bu hastalõk Avrupa çalõşmalarõn-



da EN etyolojisinde ön sõralarda yer a-

lõrken, Ortadoğu ve Güneydoğu Asya ça-

lõşmalarõnda nadir bir neden olarak kar-

şõmõza çõkmaktadõr.

7-10

 Bu durum sarko-



idoz prevalansõnõn bölgesel farklõlõk gös-

termesinin bir sonucudur. Tüm dünyada 

sarkoidoz prevalansõ;  100.000’de <1 ile 

64 arasõnda değişiklik göstermektedir. 

Sarkoidoz prevalansõ ABD ve Avrupa’da 

Ocak-Mart 2002 

ERİTEMA NODOZUM: 9 YILLIK DENEYİM: MERT 

55 

I-Bakteriyel enfeksiyonlar           IV-Sistemik hastalõklar 

    - Primer TB*                               - Behçet sendromu*                                       

    - Streptococcus pyogenes*        - Sarkoidoz* 

    - Yersinia enterocolitica              -  İnflamatuar barsak  

                                                           hastalõklarõ* 

    - Salmonella enteritidis               -  Sweet sendromu  

    - Shigella                                    -  Lupus eritematozus  

    - Campylobacter                         - Takayasu hastalõğõ 

    - Mycoplasma pneumoniae        -  IgA nefropatisi 

    - Chlamydia                                - Horton hastalõğõ 

    - Tularemi                         V-Maliğn hastalõklar  

    - Lepra                                        - Lenfoma 

    - Kedi tõrmalamasõ hastalõğõ        - Lösemi  



    -  Sifiliz                                        - Değişik kanserler   

    - Rickettsia           

    - Leptospiroz                     VI-İlaçlar* 

    - Pasteurella                              - Antibiyotikler       

II-Viral enfeksiyonlar                      - Oral kontraseptifler 

    - Cytomegalovirus                      - Sülfonamidler 

    - Epstein-Barr  virus                   - Bromidler 

III-Mantarlar ve parazitler                                       

    - Histoplazmoz 

    - Koksidioidomikoz 

    - Blastomikoz 

    - Trichophyton 

    - Toksoplazmoz 

    - Amibioz 

    - Ascaris ve Tenia  



Tablo VIII. Eritema Nodozuma  

Yol Açabilen Hastalõklar.

1,2,10

 

*Eritema nodozumun sõk karşõlaşõlan nedenleri



 

10-40/  100.000 olmasõna karşõlõk Afrika 

ve Güneydoğu Asya’da son derece ender-

dir.

6

 Ülkemizde bu hastalõğõn prevalansõ 



bilinmemektedir. Avrupa ile Asya de-

ğerleri arasõnda bir yerlerde olmasõ bek-

lenebilir. Tipik olgularda sarkoidoz tanõ-

sõ; klinik, radyolojik ve histopatolojik 

(kazeifikasyon nekrozu içermeyen 

granülomlar) bulgularõn birlikteliği ile 

konulmaktadõr.

6,22


 Bu hastalõkta klinik 

ve radyolojik özellikler de bölgesel fark-

lõlõklar göstermektedir. Sarkoidoza bağlõ 

EN, sõklõkla bileteral hiler lenfadenopati 

(BHL) ile birliktedir (Löfgren sendro-

mu). EN+BHL’si olan bir olgu karşõsõn-

da, sarkoidoz prevalansõnõn yüksek  ve 

TB insidansõnõn düşük olduğu Kuzey 

Avrupa ülkelerinde etiyolojide öncelikle 

sarkoidoz düşünülmelidir. Ülkemizde ve 

TB insidansõnõn yüksek olduğu ülkeler-

de ise primer TB ilk sõrada yer almalõ-

dõr. Böyle bir olguda bulanõk görme ya-

kõnmalarõ da varsa tanõ genellikle 

sarkoidozdur. Bulanõk görmenin nedeni 

sarkoidozlu olgularda  yaklaşõk % 25 o-

ranõnda rastlanan üveittir (%75 ön 

üveit, %25 arka üveit).

21

 Sarkoidoz, 40 



yaş altõnda ve özellikle 20-40 yaş arasõ 

kadõnlarda daha sõk görülmektedir . Bu 

hastalõkda deri tutulumuna yaklaşõk %

25 oranõnda rastlanõlmaktadõr ve en sõk 

görülen deri bulgusu ise EN’dur.

6,22,23


 

Yaptõğõmõz bir çalõşmada  100 sarkoidoz 

olgusunun %20’sinde EN’a rastlanõlmõş-

tõr.


22

 

İnflamatuar barsak hastalõğõ (ülsera-



tif kolit ve Crohn hastalõğõ) olan olgular-

da da EN görülebilmektedir.

24

 Ülseratif 



kolitde EN’a (%2-4), Crohn hastalõğõn-

dan daha sõk rastlanõlmaktadõr. EN 

inflamatuar barsak hastalõğõnõn aktivi-

tesiyle çoğu zaman ilintilidir. Bazen bu 

deri lezyonlarõ barsak hastalõğõna öncü-

lük edebilmektedir. Birer olgumuzda 

etiyoloji ülseratif kolit ve Crohn hastalõ-

ğõna bağlandõ. Birinci olgumuz (37 ya-

şõnda kadõn) 6 yõldõr spastik kolit tanõ-

sõyla izlenmekte olan ve son 3 haftadõr 

ateş, barsak yakõnmalarõnda artma ve  

ilk kez iki taraflõ pretibial ağrõlõ 

nodozitelerinin oluşmasõ nedeniyle kli-

niğimize yatõrõlmõştõ. Öyküsünden son 

10 yõldõr senede 3 kez tekrarlayan ve 7 

günde kendiliğinden iyileşen oral 

aftlarõn oluştuğu öğrenildi. Rektosig-

moidoskopi + biyopsi ile aktif ülseratif 

kolit tanõsõ koyuldu. Diğer olgu ise son 

bir yõl içinde 2. kez tekrarlayan ağrõlõ 

pretibial nodoziteleri nedeniyle kliniği-

mize başvurmuştu. Bu süre içinde 

entero-kolit tipi ishal yakõnmalarõnõn 

olduğu öğrenilen hastaya kolonoskopi + 

biyopsi ile Crohn hastalõğõ tanõsõ koyul-

du. Her iki olguda da yapõlan nodozite 

biyopsisi EN ile uyumlu bulundu. Olgu-

lar ilgili bölüme sevk edildi.                                       

Behçet sendromu (BS)’unda EN, ol-

gularõn yarõsõnda görülmektedir.

25

 Ülke-


mizde bu hastalõğõn prevalansõ yüksek-

tir (80-300 / 100.000).

25,26

 BS tanõsõ için 



Uluslararasõ Çalõşma Grubu’nun tanõ 

ölçütleri kullanõlmaktadõr.

4

 Bu kriterle-



rin çoğunluğu klinik (öykü+fizik muaye-

ne) ağõrlõklõdõr. Bu nedenle her EN’lu 

olgunun etiyolojisinde ilk araştõrõlmasõ 

gereken hastalõk BS olmalõdõr. EN’lu 

hastanõn ağzõnda aftõn olmamasõ bizi 

BS tanõsõndan kolayca uzaklaştõrmakta-

dõr. EN’lu olguda aftõn olmasõ BS tanõsõ 

için yeterli değildir. Toplumda rekürran 

aftöz stomatit prevalansõnõn yüksek ol-

duğu (en az %20) unutulmamalõdõr.

27

 

Ülkemizden Yurdakul ve ark.’nõn



26

 yap-


tõğõ bir çalõşmada, Ordu ilinin kõrsal ke-

siminde rekürran aftöz stomatit preva-

lansõ %9 olarak bulunmuştur. Bir olgu-

muzda (41 yaşõnda erkek) EN etiyolo-

jisi BS olarak bulundu. Son bir yõl içinde 

2. kez tekrarlayan ağrõlõ pretibial no-

doziteleri nedeniyle kliniğimize ilk kez 

başvurmuştu. İki yõldõr yõlda 3 kez tek-

rarlayan ve yaklaşõk olarak 7 günde iyi-

leşen oral aft ve sikatris bõrakarak iyile-

şen genital ülserleri olan hastamõzda o-

Cilt (Sayõ) 33 (1) 

CERRAHPAŞA TIP DERGİSİ 

56 


ligoartiküler artritinin de olduğu öykü-

sünden öğrenildi. Bu klinik verilerle  BS 

tanõsõ konan hasta ilgili bölümde 7 yõl-

dõr izlenmektedir. Bu süre içinde EN’-

larõnõn özellikle 5 veya 6. aylarda olmak 

üzere toplam 4 kez tekrarladõğõ öğrenil-

di.  

Eritema nodozum için belirlenmiş bir 



tedavi protokolü yoktur ve genellikle 

kendiliğinden 3-6 hafta içinde iyileş-

mektedir.

1-3


 Olgularõn çoğunda yatak 

istirahatõ ve õslak kompres yeterli teda-

vidir. Özgül tedavi, altta yatan nedene 

yöneliktir. Ciddi veya tekrarlayan EN’-

da endometazin veya naproksen gibi 

anti-enflamatuar ilaçlarõn faydalõ oldu-

ğu bildirilmiştir. Potasyum iyodürün de 

(satüre potasyum iyodür: 3 x 5-15 dam-

la/ gün ya da 400-900 mg/gün-1 ay) no-

doziteleri gerilettiği gösterilmiştir. Ol-

gularõmõzdan altta yatan hastalõğõ en-

feksiyonla ilişkisiz olanlar (8 olgu) ilgili 

bölümlere sevk edildi. Enfeksiyonla iliş-

kili olanlara da (13 olgu) özgül tedavi 

uygulandõ. Olgularõmõza oral naproksen 

(1000 mg/gün-2 veya 3 hafta) verildi ve 

ilk 7 gün içinde klinik yanõt alõndõ. Yal-

nõz bir olguda 3 hafta kullanõlan 

naproksene kõsmi yanõt alõnmasõ üzeri-

ne bu ilaç kesilerek potasyum iyodüre 

(900 mg/gün) geçildi  ve 7 gün içinde 

nodoziteler geriledi. 

İdiopatik EN olgularõmõzõn yaklaşõk 

3/4’ünde nodozitelerin her yõl tekrarladõ-

ğõ belirlendi. Ayrõca bu olgularda tanõ 

öncesi de yõllardõr (ortalama 12 yõl) tek-

rarlayan ağrõlõ nodozitelerinin olduğu 

öğrenildi. Buradan şu sonuca varabili-

riz; yõllardõr tekrarlayan EN’larõ olan 

hastalarda genellikle etyoloji saptana-

mamakta, bunlar idiyopatik olgular ola-

rak tanõmlanmaktadõr.   

Sonuç olarak, EN’a yol açabilen çok 

sayõda hastalõk vardõr. Bu nedenle tanõ-

ya gidiş harcamalarõnõ azaltmak ve tanõ 

koyma  süresini kõsaltmak için, her ülke 

kendi  sõk karşõlaşõlan  etiyolojik neden-

lerini saptamalõ ve en uygun yaklaşõm 

politikasõnõ belirlemelidir. Ayrõca sekon-

der EN’u düşündüren prediktif faktörle-

ri de belirlemelidir. EN’lu bir olgu karşõ-

sõnda öncelikle ayrõntõlõ bir öykü alõn-

malõ ve tam bir fizik muayene yapõlma-

lõdõr. Çalõşmamõzda ülkemizde EN 

etiyolojisinde  primer TB, streptokokal 

farenjit, sarkoidoz, Behçet sendromu ve 

inflamatuar barsak hastalõklarõnõn ö-

nemli yer tuttuğu görülmüştür. Özellik-

le ilk kez EN kliniği ile baş vuran bir ol-

gu karşõsõnda bu etiyolojik nedenler göz 

önüne alõnmalõdõr.                                    

 

ÖZET 

Bu çalõşmada eritema nodozum 

(EN)’lu olgularda, klinik özellikler,  eti-

yolojik nedenler, klinik tanõnõn pozitif  

prediktif  değeri, ileriye dönük izlem so-

nuçlarõ    ve  ayrõca    sekonder  EN  tanõsõ 

için uygun prediktiv faktörler  araştõrõl-

dõ.  


Kliniğimiz tarafõndan  1993-2001  yõl-

larõ arasõnda, EN tanõsõ konan 44 eriş-

kin olgu (ortalama yaş: 38)  ileriye dö-

nük olarak çalõşmaya alõndõ. Olgulardan 

27’sine  nodozitelerden  biyopsi yapõldõ. 

EN’a yol açabilecek altta yatan has-

talõğõ olan olgular sekonder, olmayanlar 

ise primer olarak isimlendirildi. 

Sekonder EN’a yol açan hastalõklarõn 

tanõsõ için tanõ   ölçütleri ve/veya tanõya 

gidiş yöntemleri uygulandõ. Kategorik 

ve sürekli değişkenleri karşõlaştõrmak 

için sõrasõyla ki-kare ve Mann-Whitney 

U testleri kullanõldõ.   

Olgularõn çoğunluğu kadõndõ (Kadõn/

Erkek:8 /1) ve yarõsõnda (%50) etiyoloji 

belirlendi. Etiyolojide primer TB ilk sõ-

rada yer aldõ (%20) ve bu tanõyõ  sõklõk 

sõrasõna göre poststreptokokal EN (%

14), sarkoidoz (%9), inflamatuar barsak 

Ocak-Mart 2002 

ERİTEMA NODOZUM: 9 YILLIK DENEYİM: MERT 



57 

hastalõklarõ  (İBH) (%5) ve Behçet 

sendromu (%2)  izledi.  Hastalarõn 11’in-

de (%25) öksürük yakõnmasõ vardõ ve 

bunlarõn 8’ine primer TB, 3’üne ise 

sarkoidoz tanõsõ koyuldu. Artriti olan 2 

olgudan biri Behçet sendromu diğeri ise 

Crohn hastalõğõ tanõsõ almõştõ. PPD deri 

testi idiopatik EN’lu olgularõn %72’sinde 

(13/18), sekonder EN’lu olgularõn ise %

53’ünde (10/19)  pozitif bulundu (p:0.22). 

Tüm olgular ortalama 6.5 yõl izlendi. 

İdiopatik EN olgularõnõn %73’ünde 

sekonder EN’lu olgulardan ise sadece 

birinde (Behçet sendromu) nodozitelerin 

her yõl tekrarladõğõ belirlendi. Biyopsi 

yapõlan 27 olgunun 25’inde  EN ile u-

yumlu histoloji gözlendi. Klinik tanõnõn  

pozitif prediktif  değeri   %93 olarak 

saptandõ. Sekonder EN’u düşündüren 

prediktif faktörler olarak; ateş (p= 

0.000), öksürük (p=0.000), boğaz ağrõsõ 

(p=0.008), EN’un tekrarlamamasõ 

(p=0.000), anormal akciğer grafisi (p= 

0.000), lökositoz (p=0.019), ESH’nõn 50 

mm/saat üzerinde olmasõ (p=0.000) ve 

CRP’nin 6 kat ve üzerinde saptanmasõ 

(p=0.02) olarak bulundu. Tedavi olarak 

olgularõn tümüne yatak istirahatõ ve ço-

ğuna da oral naproksen verildi. Genel-

likle ilk 7 gün içinde klinik yanõt alõndõ. 

Altta yatan hastalõğõ  olanlara da ayrõca  

özgül tedavi uygulandõ. 

EN’a yol açabilen çok sayõda hastalõk 

vardõr. Bu nedenle tanõya gidiş harca-

malarõnõ azaltmak ve tanõ koyma  süre-

sini kõsaltmak için, her ülke kendi  sõk 

karşõlaşõlan  etiyolojik nedenlerini belir-

lemelidir. Ayrõca sekonder EN’u düşün-

düren prediktif faktörler de saptanmalõ-

dõr. Çalõşmamõzda EN etiyolojisinde 

 

primer TB, streptokokal farenjit, sar-



koidoz, Behçet sendromu ve İBH’nõn ö-

nemli yer tuttuğu görülmüştür.   



TEŞEKKÜR 

Bu çalõşmanõn verilerine kaynak oluşturan 

olgularõn tanõ ve tedavisinde emeği geçen başta 

hocam Prof. Dr. Yõldõrõm Aktuğlu olmak üzere, 

çalõşma arkadaşlarõm Prof. Dr. Recep Öztürk ve 

Doç. Dr. Fehmi Tabak’a, ayrõca Genel Cerrahi 

Anabilim Dalõ’ndan Doç. Dr. Salih Pekmezci ve 

Patoloji Anabilim Dalõ’ndan Doç. Dr. Cuyan 

Demirkesen’e teşekkürlerimi sunmayõ bir borç 

bilirim.        

Cilt (Sayõ) 33 (1) 

CERRAHPAŞA TIP DERGİSİ 



58 

  

KAYNAKLAR



 

1.  Mert A, Tabak F. Eritema nodozum. Bilim 

Dialog 1994; 9: 10-14. 

2. Bondi EE, Margolis DJ, Lazarus GS. 

Panniculitis. In: Freedberg IM, Eisen AZ, Wolff 

K, Austen KF, Goldsmith LA, Katz SI, 

Fitzpatrick TB, eds. Dermatology in general 

medicine. 5th ed. New York : Mc Graw-Hill, 

1999: 1275-1289. 

3.  Ryan TJ. Cutaneus vasculitis. In: Champion 

RH, Burton JL, Burns DA, Breathnach SM, eds. 

Textbook of Dermatology. 6th ed. London: 

Blackwell Science Ltd, 1998: 2155-2225. 

4.  International  Study Group for Behçet’s 

Disease. Criteria for diagnosis of Behçet’s 

disease. Lancet 1990; 335: 1078-1080. 

5. Kaplan EL. Rheumatic fever. In: Braunwald E, 

Fauci AS, Kasper DL, Hauser SL, Longo DL, 

Jameson JL, eds. Harrison’s principles of 

internal medicine. 15th ed. New York: McGraw-

Hill, 2001: 1340-1343. 

6. Crystal RG. Sarcoidosis. In: Braunwald E, 

Fauci AS, Kasper DL, Hauser SL, Longo DL, 

Jameson JL, eds. Harrison’s principles of 

internal medicine. 15th ed. New York: McGraw-

Hill, 2001: 1969-1974. 

7. Garcia-Porrua C, Gonzalez-Gay MA, Vazquez-

Caruncha M, Lopez-Lazaro L, Lueiro M, 

Fernandez ML, Alvarez-Ferreira J, Pujol RM. 

Erythema nodosum: etiologic and predictive 

factors in a defined population. Arthritis Rheum 

2000; 43: 584-592.      

8. Erez A, Horowitz J, Sukenik S. Erythema 

nodosum in the Negev area-a survey of 50 

patients. Isr J Med Sci 1987; 23: 1228-1231. 

9. Puavilai S, Srõprachaya-Anunt S, 

Charuwichõtratana S, Sakuntabhai A, 

Rajatanavin N. Etiology of erytema nodosum. J 

Med Assoc Thai 1995; 78: 72-75. 

10. Cribier B, Caille A, Heid E, Grosshans E. 

Erytema nodosum and associated diseases. A 

study of 129 cases. Int J Dermatol 1998; 37: 

667-672. 

11. Soderstrom RM, Krull EA. Erythema nodosum: 

a review. Cutis 1978; 21:806-810. 


12. Öztürk R, Midilli K, Okyay K, Eroğlu C, Aygün 

G, Kenani Y, Sarsan A. Çocuk ve erişkin yaş 

grubu sürgün olgularõnda Campylobacter jejuni 

ve Campylobacter coli sõklõğõnõn araştõrõlmasõ. 

Türk Mikrobiyol Cem Derg 1994; 24: 42-45.   

13. Stolk-Engelaar VMM, Hoogkamp-Korstanje 

JAA. Clinical presentation and diagnosis of 

gastrointestinal infections by Yersinia 

enterocolitica in 261 Dutch patients. Scand J 

Infect Dis 1996; 28: 571-575.  

14. Schlossberg D. Tuberculosis and 

nontuberculous mycobacterial infections. 4.th 

ed. Philadelphia: WB Saunders Company, 1999. 

15. Rom WN, Garay SM. Tuberculosis. First ed. 

Boston: Little, Brown and Company, 1996. 

16. Göçmen A, Cengilier R, Özçelik U, Kiper N, 

Şenuyar R. Childhood tuberculosis: a report of 

2205 cases. Turk J Pediatr 1997; 39: 149-158.  

17. Bilir M, Sipahi S, Yanardağ H, Çağatay T, Mert 

A, Demirci S, Karayel T. Akciğer gafisinde izole 

sağ paratrakeal lenfadenomegali izlenimi veren 

bir sarkoidoz olgusu. Klinik Gelişim 1999; 12: 

844-847. 

18. Dhand S, Fisher M,Fewell JW. Intrathoracic 

tuberculous lymphadenopathy in adults. JAMA 

1979; 241:505-507. 

19. Im JG, Song KS, Kang HS, Park JH, Yeon KM, 

Han MC, Kim CW. Mediastinal tuberculous 

lymphadenitis: CT manifestations. Radiology 

1987; 164: 115-119.  

20. Woodring JH, Vandiviere HM, Fried AM, Dillon 

ML, Williams TD, Melvin IG. Update: the 

radiographic features of pulmonary 

tuberculosis. AJR 1986; 146: 497-506.  

21. Winterbauer RH, Belic N, Moores KD. A clinical 

interpretation of bilateral hilar adenopathy. 

Ann Intern Med 1973; 78: 65-71. 

22. Bilir M, Sipahi S, Çağatay T, Yanardağ H, Mert 

A, Demirci S, Karayel T. Yüz sarkoidoz olgusu: 

klinik, tanõ ve prognoz. Solunum 1999; 1: 22-29. 

23. Loddenkemper R, Kloppenborg A, Schoenfeld N, 

Grosser H, Costabel U. Clinical findings in 715 

patients with newly detected pulmonary 

sarcoidosis-results of a cooperative study in 

former West Germany and Switzerland. 

Sarcoidosis vasculitis and diffuse lung diseases 

1998; 15: 178-182. 

24. Jewell DP. Ulcerative colitis. In: Sleisenger MH, 

Fordtran JS, eds. Gastrointestinal disease. 5th 

ed. Philadelphia: WB Saunders Company, 1993: 

1305-1330.  

25. Yazici H, Yurdakul S, Hamuryudan V. Behçet’s 

syndrome. In: Klippel JH, Dieppe PA, eds. 

Rheumatology. 2nd ed. London: Mosby, 1998: 7-

26.1/ 26.6.  

26. Yurdakul S, Günaydõn İ, Tüzün Y, Tankurt N, 

Pazarlõ H, Özyazgan Y, Yazõcõ H. The 

prevalence of Behçet’s syndrome in a rural area 

in northern Turkey. J Rheumatol 1988; 15: 820-

822. 


27. Scully C. The oral cavity. In: Champion RH, 

Burton JL, Burns DA, Breathnach SM, eds. 

Textbook of Dermatology. 6th ed. USA: 

Blackwell Science Ltd, 1998: 3047-3123. 

Ocak-Mart 2002 

ERİTEMA NODOZUM: 9 YILLIK DENEYİM: MERT 



59 

Yüklə 192,19 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin