Fan: Pedagogika. Psixologiya O’qituvchi: Zaripova Dilnoza

Fan: Pedagogika. Psixologiya
O’qituvchi: Zaripova Dilnoza
314-20 guruh talabasi: Umirzoqov Akbar
Topshiriq-1
1.Psixika va ongning rivojlanishini tahlil qilish (Venn diagrammasi, Bumerang usullari asosida)
2.Sezgi turlari va uning psixofiziologik asoslari.
3.Diqqatni diagnostika qilish metodlari.(P’eron - Ruzer metodikasi, Shult jadvali)
1. Psixika va ongning rivojlanishini tahlil qilish uchun Venn diagrammasi va Bumerang usullari foydali bo'lishi mumkin. Venn diagrammasi - bu ikki yoki undan ko'p to'plamlar orasidagi munosabatlarni tasvirlash uchun geometrik shakllardan foydalanuvchi grafik usuldir. Bumerang usuli - bu biror mavzu yoki masala haqida fikrlash uchun savol-javob texnikasidan foydalanuvchi pedagogik usuldir.

Psixika va ongning rivojlanishini tahlil qilishda Venn diagrammasi quyidagi afzalliklarga ega:

- U psixika va ongning turli xususiyatlarini, shakllarini, bosqichlarini va o'zaro bog'liqligini ko'rsatadi.

- U psixika va ongning o'xshashliklarini va farqlarini aniq belgilaydi.
- U psixika va ongning rivojlanishining omillarini, shartlarini va natijalarini ayrimlashtiradi.

Psixika va ongning rivojlanishini tahlil qilishda Bumerang usuli quyidagi afzalliklarga ega:

- U psixika va ongning mohiyatini, manbalarini, funksiyalarini va ahamiyatini o'rganishga yordam beradi.

- U psixika va ongning rivojlanishining jarayonlarini, mexanizmlarini, qonunlarini va xususiyatlarini tushuntirishga yordam beradi.
- U psixika va ongning rivojlanishiga ta'sir etuvchi ijtimoiy, tarixiy, madaniy va boshqa omillarni baholashga yordam beradi.

Venn diagrammasi va Bumerang usuli psixika va ongning rivojlanishini tahlil qilishda bir-birini to'ldiruvchi usullardir. Ular psixika va ongning rivojlanishining turli jihatlarini o'rganishga imkon beradi. Ular psixika va ongning rivojlanishining nazariy asoslari va amaliy sohalari orasidagi bog'lanishni mustahkamlashga yordam beradi. Ular psixika va ongning rivojlanishining dolzarb muammolariga yechim topishga yordam beradi.

2. 
   Sezgi turlari va uning psixofiziologik asoslari
   

Sezgi - bu tashqi yoki ichki ob'ektlar va hodisalarni sezgir organlar orqali tan olish jarayoni. Sezgi turlari - bu turli sezgir organlarga mos keladigan ob'ekt va hodisalar tomonidan yaratilgan sezgilar. Sezgi turlari quyidagicha bo'linadi: ko'rinish, eshitish, hid, ta'm, harakat va muvozanat.

Har bir sezgi turining o'ziga xos psixofiziologik asoslari bor. Psixofiziologik asoslar - bu sezgir organlarning anatomik va fiziologik tuzilishi, uning qabul qiluvchi va o'tkazuvchi qismlari, uning markaziy ishlash uchun mo'ljallangan miya qismlari va uning psixologik xususiyatlari. Psixofiziologik asoslarni ko'rib chiqaylik:

- Ko'rinish. Ko'rinish sezgisi - bu yorug'lik va rangli nurlar tomonidan yaratilgan sezgi. Ko'rinish sezgisi uchun sezgir organ ko'zdir. Ko'zning qabul qiluvchi qismi retina (tarmoq) bo'lib, uning ichida fotoretseptorlar (rodopsin va iodopsin) mavjud. Fotoretseptorlar nurlarni elektr toki sifatida o'tkazadigan sinapslarga bog'lanadi. O'tkazuvchi qism optik asab (II miya asabi) bo'lib, u sinapslardan kelgan elektr tokini miyaga yetkazadi. Markaziy ishlash uchun mo'ljallangan miya qismi oktsipital lob (ko'z lob) bo'lib, u elektr tokini ko'rinish tasvirlari sifatida qayta ishlaydi. Ko'rinish sezgisining psixologik xususiyatlari quyidagicha: ko'rinishning modalligi (yorug'lik, rang, shakl), ko'rinishning intensivligi (yorqinlik), ko'rinishning lokalizatsiyasi (joylashuvi), ko'rinishning diskriminatsiyasi (farqlash), ko'rinishning assotsiatsiyasi (bog'lanish) va ko'rinishning illuziyasi (xato tasavvur).

- Eshitish. Eshitish sezgisi - bu tovush to'lqinlari tomonidan yaratilgan sezgi. Eshitish sezgisi uchun sezgir organ quloqdir. Quloqning qabul qiluvchi qismi ichki quloq bo'lib, uning ichida spiral organ (Korti organi) mavjud. Spiral organ tovush to'lqinlarini mekanik harakatlarga aylantiradi va uning ichidagi xuddi fotoretseptorlar kabi ishlaydigan xair retseptorlarini uyandiradi. Xair retseptorlar mekanik harakatlarni elektr toki sifatida o'tkazadigan sinapslarga bog'lanadi. O'tkazuvchi qism auditiv asab (VIII miya asabi) bo'lib, u sinapslardan kelgan elektr tokini miyaga yetkazadi. Markaziy ishlash uchun mo'ljallangan miya qismi temporal lob (eshitish lob) bo'lib, u elektr tokini eshitish tasvirlari sifatida qayta ishlaydi. Eshitish sezgisining psixologik xususiyatlari quyidagicha: eshitishning modalligi (balandlik, tonalitet, timbr), eshitishning intensivligi (o'sish), eshitishning lokalizatsiyasi (yo'nalishi).

2. 
   Diqqatni diagnostika qilish metodlari haqida ma'lumot berish uchun P’eron - Ruzer metodikasi va Shult jadvali kabi usullardan foydalanish mumkin. Bu usullar diqqatning hajmi, barqarorligi, bo'linishi va ko'chishi kabi xususiyatlarni baholashga yordam beradi.
   

P’eron - Ruzer metodikasi diqqatning ixtiyoriy xususiyatini o‘rganish uchun ishlatiladi. Bu metodikada sinov oluvchi 10 ta harfli so‘zni 10 marta takrorlashi kerak. So‘zlar bir-biriga o‘xshash va o‘zaro almashtirish mumkin bo‘lgan harflardan iborat bo‘ladi. Masalan: “karta”, “kana”, “kara”, “tana”, “tara” kabi. Sinov oluvchi so‘zlarni yozib olishi kerak. So‘zlarni yozish vaqtida sinov oluvchi diqqatini so‘zlarga qaratib turishi va ularni almashtirmasligi talab etiladi. Sinov oluvchining xatosiz yozgan so‘zlar soni uning diqqat hajmini aks ettiradi.

Shult jadvali diqqatning bo‘linishi va ko'chishi xususiyatlarini o‘rganish uchun ishlatiladi. Bu metodikada sinov oluvchi 25 ta kvadratli jadvalni ko‘radi. Jadvalda 1 dan 25 gacha sonlar va A dan Z gacha harflar tasodifiy tartibda joylashtirilgan. Sinov oluvchi jadvalda sonlarni va harflarni tartib bilan izlashi kerak. Masalan: 1-A-2-B-3-C kabi. Sinov oluvchi jadvalni boshidan oxirigacha izlash vaqtini sekundlab o‘lchaydi. Sinov oluvchining izlash tezligi uning diqqatning bo‘linishi va ko'chishi darajasini aks ettiradi.

Bu usullar yordamida diqqatni diagnostika qilish mumkin bo‘ladi. Diqqat psixologik jarayonlarning asosiy shartlardan biridir va uning rivojlanishi ta'lim-tarbiya jarayonida muhim ahamiyatga ega.