Farg’ona politexnika instituti

Farg’ona politexnika instituti

Farg’ona politexnika instituti

Energetika fakulteti 31-21 EE guruhi talabasi

Mamatisoqov Temurning fizika fanidan

tayyorlagan mustaqil ishi.

Mavzu: β yemirilish.Neytrino

β-yemirilish .

β-yemirilish .

β nurlar yorug’lik tezligiga yaqin tezlikda harakatlanuvchi elektronlar oqimidir.Ularning energiyasi ancha katta bo’lib 2.3MeV gacha yetadi.Moddaga tushganda α zarraga nisbatan ancha kam ion hosil qilgani uchun β zarralarning erkin yugurish yo’li α zarranikiga nisbatan ancha katta bo’ladi.β zarralarning erkin yugurish yo’li metallarda 3mm atrofida bo’lib,havoda esa bir necha yuz metrga yetishi mumkun.O’zidan β zarra chiqargan X yadro spontan yemirilib boshqa Y yadroga aylanadi.Natijada,yadroning davriy sistema bo’yicha bir katakka siljishi sodir bo’ladi.β yemirilish 3xil bo’lish mumkin.β yemirilishning uchala turida ham massa soni o’zgarmaydi.Lekin,yadro zaryadi bir birlikka o’zgaradi.β yemirilish α yemirilishdan farq qilib tutash energetik spektrga ega.β zarracha havoda 40m gacha,aluminiyda 2sm gacha.biologik to’qimada 6sm gacha yuguradi. β yemirilishda radioaktiv element davriy sistemasida massa sonini 4ga kamaytirib,chapga 2raqamga siljiydi.

β yemirilsh 3xil bo'lishi mumkin.β yemirilishning uchala turida ham yadroning massa soni o'zgarmaydi.

β yemirilsh 3xil bo'lishi mumkin.β yemirilishning uchala turida ham yadroning massa soni o'zgarmaydi.

• Lekin yadro zaryadi bir birlikka o'zgaradi.
• β_ yemirilish.Yemirilishning bu turi elektronli yemirilish deb ataladi.β_ yemirilishda yadrodan bitta elektron ajralib chiqadi,ya’ni yadroga bitta neytron proton,elektron va antineytrinoga aylanadi.
• n->p+e+V
• β_ yemirilishda yadro e ga teng manfiy zaryad yo'qotadi va protonlar soni 1 taga ortadi,yadro massasi deyarli o'zgarmaydi,element davriy sistemaning oxiriga qarab 1katakka siljiydi.

β+yemirilish.Yemirilishning bu turi pozitronli yemirilish deb atalib,bu yemirilish uchun siljish qoidasi quyidagicha bo’ladi.

• β+yemirilish.Yemirilishning bu turi pozitronli yemirilish deb atalib,bu yemirilish uchun siljish qoidasi quyidagicha bo’ladi.
• β+yemirilishda yadrodan bitta pozitron ajralib chiqadi,ya’ni bitta proton neytron,pozitron va neytrinoga aylanadi.p—>n+e+V.
• β+yemirilishda yadro e ga teng musbat zaryad yo’qotadi va protonlar soni bittaga kamayadi,yadro massasi deyarli o'zgarmaydi,element davriy sistemaning boshiga qarab bitta katakka siljiydi.
• Masalan fosfor yadrosi pozitronli yemirilish natijasida o'zidan bitta pozitron chiqarib kremniy yadrosiga aylanar ekan.

β yemirilishning uchinchi turi elektron yutish jarayonida yadro o’ziga eng yaqin elektron qobiqdagi elektronni yutadi.Bu elektron yadrodagi biror proton bilan qo'shilib neytron va neytrinoga aylanadi.

• β yemirilishning uchinchi turi elektron yutish jarayonida yadro o’ziga eng yaqin elektron qobiqdagi elektronni yutadi.Bu elektron yadrodagi biror proton bilan qo'shilib neytron va neytrinoga aylanadi.
• P+e_—>n+V.
• Elektron yutishda yadro e ga teng musbat zaryad yo’qotadi va protonlar soni bittaga kamayadi,yadro massasi deyarli o’zgarmaydi,element davriy sistemaning boshiga qarab bitta katakka siljiydi.

Neytrino (italyancha;neutrino-neytroncha )-elektr zaryadi nolga,spini ½ ga va tinch holatdagi massasi nolga yaqin bo’lgan elementar zarra. Leptonlar guruhiga kiradi. Elektron neytrinosi va Myuon neytrinosi nomlari bilan ham ishlatiladi.Neytrino har ikki ko’rinishning o’ziga xos antineytrinosi bor.

• Neytrino (italyancha;neutrino-neytroncha )-elektr zaryadi nolga,spini ½ ga va tinch holatdagi massasi nolga yaqin bo’lgan elementar zarra. Leptonlar guruhiga kiradi. Elektron neytrinosi va Myuon neytrinosi nomlari bilan ham ishlatiladi.Neytrino har ikki ko’rinishning o’ziga xos antineytrinosi bor.
• Elektron va myuon zarralar bir biridan kvant sonlari (leypton zaryadlari) Le va L bilan farq qiladi,ya’ni
• L=+1, L=b. Neytrino o’zaro kuchli ta’sirida ham elektromagnit o’zaro ta’sirida ham qatnashmaydi va faqat o’zaro kuchsiz ta’sirida ishtirok etadi.Shuning uchun Neytrinoni bevosita kuzatish qiyin. Quvvatli atom reaktorlari va tezlatkichlar qurilganidan so’nggina, neytrinoning o’ta intensiv oqimini olish va kuzatish imkoni tug’ildi.

Neytrino massasi juda kichik,lekin o’tuvchanlik qobilyati katta.1930-yilda V.Pauli β yemirilish jarayonini o’rganishda juda kichik massali va spini yarimga teng bo’lgan neytral zarra borligini taxmin qilgan edi.Lekin 1932-yilda J.Chedvik neytronni kashf qilganidan so’ng,E.Fermi β yemirilish jarayonida ishtirok etadigan bu zarrani “Neytrino”deb atashni kashf etdi.V.Paulin taxmin qilgan zarra 25 yildan so’ng kuzatildi va fanda yangi –Neytrino fizikasi,Neytrino astranomiyasi kabi sohalar paydo bo’ldi. Aniqlanishicha yerning har bir kg massasida uzluksiz ravishda sekundiga 7330ta antineytrino chiqadi.Bu Neytrinolarning manbai yerdagi radioaktiv moddalardir.Quyosh,yulduzlardagi termoyadro reaksiyasining mahsulotlari koinotdagi neytrino (antineytrino) manbai hisoblanadi.

• Neytrino massasi juda kichik,lekin o’tuvchanlik qobilyati katta.1930-yilda V.Pauli β yemirilish jarayonini o’rganishda juda kichik massali va spini yarimga teng bo’lgan neytral zarra borligini taxmin qilgan edi.Lekin 1932-yilda J.Chedvik neytronni kashf qilganidan so’ng,E.Fermi β yemirilish jarayonida ishtirok etadigan bu zarrani “Neytrino”deb atashni kashf etdi.V.Paulin taxmin qilgan zarra 25 yildan so’ng kuzatildi va fanda yangi –Neytrino fizikasi,Neytrino astranomiyasi kabi sohalar paydo bo’ldi. Aniqlanishicha yerning har bir kg massasida uzluksiz ravishda sekundiga 7330ta antineytrino chiqadi.Bu Neytrinolarning manbai yerdagi radioaktiv moddalardir.Quyosh,yulduzlardagi termoyadro reaksiyasining mahsulotlari koinotdagi neytrino (antineytrino) manbai hisoblanadi.