FəNN: SƏnaye iQTİsadiyyati mövzu: SƏnayedə SÜNİ İntellektin təTBİQİNİn perspektiVLƏRİ(İEÖ)

---

FƏNN: SƏNAYE İQTİSADİYYATI 
MÖVZU: SƏNAYEDƏ SÜNİ İNTELLEKTİN TƏTBİQİNİN PERSPEKTİVLƏRİ(İEÖ) 
İEÖ-i birləşdirən oxşar cəhətlərə əhalinin həyat və sağlamlıq səviyyəsinin yüksək, 
ÜDM-in hər nəfərə orta hesabla 20-30 min ABŞ dolları həcmində olması və orta ömür 
müddətinin çoxluğu aiddir. Bu ölkələrdə urbanizasiya və əhalinin təhsil səviyyəsi 
yüksək, xidmət sferası və emal sənayesinin payı böyükdür. Onlar dünya sənaye və 
k
ənd təsərrüfatı məhsullarının əsas hissəsini istehsal edir.
Azərbaycan inkişaf etmiş ölkələr sırasına qədəm qoyur.
İqtisadi sahədə keçid dövrünü uğurla başa vuran ölkəmiz inkişaf strategiyasının yeni 
hədəfinə doğru inamla addımlayır 
Sosial-iqtisadi 
inkişaf sahəsində 
özünəməxsus uğurlu modelin əsasını qoymuş Azərbaycan üçün əsas fərqləndirici 
xüsusiyyətlərdən biri sözügedən sferada yaşanan tərəqqinin dinamik və 
davamlı xarakter daşıması kifayət qədər möhkəm özüllər üzərində qurulmasıdır.
Bu, qarşıdakı dövr ərzində Azərbaycanın qət edəcəyi iqtisadi tərəqqi yolunun yenə 
möhtəşəm uğurlarla müşayiət olunacağını, 
ölkəmizin daha böyük nailiyyətlərə imza atacağını şərtləndirən 
əsas faktorlar sırasında yer alır.
Bununla zaman bir daha 
əsası ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan və 
Azərbaycanı liderlər cərgəsinə yüksəldən inkişaf strategiyasının nə 
dərəcədə doğru olduğunu, kifayət qədər uzaqgörənliklə müəyyənləşdirildiyini 
əyani olaraq sübuta yetirir. 
Süni intellekt nədir? 
Əvvəla, terminologiyanı müəyyənləşdirək. Əgər siz süni intellekti müstəqil düşünmək, 
qərar qəbul etmək və ümumiyyətlə, şüurun əlamətlərini göstərmək bacarığına malik 
olan bir şey kimi təsəvvür edirsinizsə, onda sizi məyus edəcəyik. Bu gün mövcud olan 
bütün sistemlər demək olar ki, süni intellektin bu tərifinə heç yaxın da dayanmır. Bu 
cür fəaliyyətin əlamətlərini göstərən sistemlər, əslində, əvvəlcədən müəyyən edilmiş 
alqoritmlər çərçivəsində fəaliyyət göstərir. 
Bəzən bu alqoritmlər son dərəcə inkişaf etmiş olur, lakin buna baxmayaraq, onlar Sİ-
in işlədiyi "çərçivələr" olaraq qalır. Maşınlarda heç bir "sərbəstlik" və xüsusilə də şüur 
əlamətləri yoxdur. Bu, sadəcə çox məhsuldar proqramlardır. Amma onlar “işində” ən 
yaxşı olanlardır. Bundan əlavə, süni intellekt sistemləri təkmilləşdirilməyə davam edir. 
Hətta müasir Sİ-in mükəmməllikdən uzaq olduğu fakt olsa belə, bizimlə bir çox ümumi 
cəhətləri var.
İntellektual informasiya-idarəetmə sistemlərinin hazırlanmış strukturları, 
texnologiya obyektl
ərinin modelinin, alqoritmlərin, metodikanın və qurğunun 34 
neyroekspert istehsalların təsirliliyin artması üçün yeni imkanlara yol açır, mürəkkəb 
texnologiya obyektl
ərinin ənənəvi avtomatlaşdırılmış sistemlərinin inkişafı üçün, 
h
əmçinin təcrübəli mütəxəssislərin biliklərindən istifadə üçün qara metallurgiyanın və 
başqa sənaye sahələrinin müəssisələrində istifadə edilmiş ola bilərlər. 
Texnologiya obyektinin f
əaliyyətinin çətinliyə salınmış şəraitini nəzərə alan 
intellektual idar
əetmənin konkretləşdirilmiş metodu onun işinin effektivliyini 
yüksəltməyə əhəmiyyətli dərəcədə icazə verir və əhəmiyyətli xərclərsiz, müxtəlif 
s
ənaye sahələrində tətbiq edilmiş ola bilir. 

---

Süni intellektin yaradılmasında əsas məqsəd əvvəllər adəti üzrə insanlar 
t
ərəfindən həlli tapılan problemlərin maşınların hesabına həll olunmasının təmin 
edilm
əsi olmuşdur. Bu məsələ dünyanın qarşısında duran çox qəliz elmi-təcrübi 
m
əsələlərdəndir. Ümumilikdə Sİ-yə aid edilən İEÖ-də elmi tədqiqat işləri hesablama 
texnikasının sənaye istifadəsi ilə başlanmışdır, aşağıdakı istiqamətlərdə aparılmış və 
inkişaf etmişdir:

Birinci istiqam
ətdə insanın intellektual hərəkətlərinin məhsuluna baxılır, onun 
strukturu öyrənilir. Müasir qurğunun, yəni kompüterlərin köməyi ilə problemlərin 
h
əllinin, məhsulların işinin görülməsinin və insanın intellektual hərəkətinin müxtəlif 
amill
ərinin tədqiq edilməsini həyata keçirilir. Belə problemlərin həlli kompüterdə 
yüksək dərəcədə həyata keçirilirsə, onda müvafiq intellektual hərəkət 
avtomatlaşdırılmış hesab edilir. Bu istiqamətin əldə etdiyi əsas uğur 
proqramlaşdırmanın qüsursuzlaşdırılması və kompüterin inkişaf etməsi ilə 
əlaqədardır. Bu istiqamət həm də süni intellektin qurğu intellekti də adlanır. 

İkinci istiqamət – intellektual hərəkətin psixoloji və neyrofizioloji 
mexaniziml
ərinin verilənlərinə, yəni insanın idraklı hərəkətinə əsaslanır. Layihəçilər, 
araşdırmaçılar çalışırlar ki, bu fəaliyyətləri - insanın idraklı hərəkətini öncədən verilmiş 
m
əsələ daxilində texniki mexanizmlərlə həyata keçirsinlər. 

Üçüncü istiqamət - kompüterin daxilinin intellektuallaşdırılması: süni intellektin 
əsas xüxusiyyətləri ilə qurulmuş və effektiv intellektual sistemlər yaratmaq üçün 
yaddaşda saxlanılan yeni arxitekturalı hesablayıcı maşınlar;

Dördüncü istiqamət - robotların məqsədyönlü hərəkətləti (insan tərəfindən 
qarşıya qoyulmuş hədəflərə çatmaq üçün əməliyyatları heç kimin təzyiqi olmadan 
yerin
ə yetirməyi bacaran intellektual robotların hazırlanması); 

Beşinci istiqamət - havada, yerdə və suda hərəkət etmək üçün düşünülmüş, heç 
kimin t
əzyiqi olmadan işləyən nəqliyyat vasitələri 
Süni intellekt (AI) bəşər tarixində ən inqilabi ixtiralardan biri kimi qəbul edilir və 
onun transformasiya potensialı artıq bir çoxları tərəfindən görülüb. Təəccüblü deyil ki, 
gündəlik olaraq istifadə etdiyimiz ən qabaqcıl texnologiyalardan bəziləri süni intellektə 
əsaslanan nailiyyətlərlə təchiz edilmişdir. 
Bu gün süni intellektin köməyi ilə şirkətlər, hökumətlər və icmalar planetdəki hər 
kəsə fayda verəcək yüksək effektiv ekosistem yarada bilərlər. Süni intellekt, insan 
həyatına böyük təsiri sayəsində cəmiyyətin ən aktual problemlərini həll edir. Və əlavə 
olaraq, qeyd edə bilərik ki, İEÖ-də Süni intellekt “Internet of Things” (IoT), “Cloud 
Computing” və “Big Data” analitikası ilə birlikdə, bərpa olunan enerji sənayesini 
kökündən dəyişdi. Süni intellekt sistemləri meteoroloji və sensor məlumatlarını 
birləşdirərək bir neçə sənayedə enerji istifadəsini proqnozlaşdıra, optimallaşdıra və 
idarə edə bilər. Süni intellekt tərəfindən verilən dəqiq proqnozlar göndərişin 
effektivliyini artırır və əməliyyat ehtiyatlarına tələbi azaldır.