GÖRKƏMLİ ® adamlarin həyati
sentyabr 1994-cü il, Bakı
Yüklə 8,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
20 sentyabr 1994-cü il, Bakı
İndi isə təqvimdə 1994-cü ilin sentyabr ayını açaq. Məhz o zaman Azərbaycanda, başqa ölkələrin siyasi və işgüzar dairələrində Heydər Əliyevin irəli sürdüyü sərrast və yığcam «Əsrin müqaviləsi» ifadəsi işlədilməyə başlandı. Bu formulun məzmunu nə idi? Söhbət genişmiqyaslı beynəlxalq işbirliyindən, nəhəng neft layihəsində gedirdi. Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti ilə beynəlxalq şirkətlər konsorsiumu arasında Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundakı neft yataqlarının müştərək işlədilməsi üzrə müqavilə bağlanırdı. Diqqət yetirək: «Əsrin müqaviləsi»nin təntənəli imzalanma mərasimi 1994-cü il sentyabrın 20-də keçirildi, Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışından bir il sonra. Kontraktın ilkin imzalanmna tarixi 1993-cü il iyulun 21-nə nəzərdə tutulurdu və o zaman prezident vəzifəsində olan Elçibəy artıq İngiltərə səfərinə hazırlaşırdı. Xatırladığmız kimi, gözlənilmədən o, marşrutunu dəyişməli olmuşdur. Bəli, danışıqları Əliyevin sələfləri səriştəsiz və təmənnalı başlamışdılar. Onlar xarici şirkətlərlə ölkə üçün çox ağır, özləri üçünsə görünür «sərfəli» şərtlərlə sövdələşməyə hazırlaşırdılar. Bərbəzəkli sözlərlə «naxışlanmış» həmin variantların məğzini «topdansatış» adlandırmaq olardı. Amma unutmaq olmaz ki, söhbət müştərisi olmayan, kiflənmiş ayın-oyundan, cır-cındırdan yox, torpağın sərvətindən gedirdi. Bir fəndgir əcnəbi 389
«Çıraq» yatağının mənimsənilməsinə altı il ərzində 21 milyon dollar sərmayə qoymağı vəd edirdi. Bu şərtlə ki, çıxarılacaq neftdən əlavə, o, «səmt qazı»na da yiyə duracaq və həmin qazı Azərbaycana bazar qiymətləriylə satacaq. «Çırağ»ın neft qaynaqları hazırlıq işləri başlandıqdan üç il sonra istismara verildi və hasil olunan «qara qızıl»ın həcmi milyon tonlarla hesablanır. Ölkənin 1993-cü ildən sonrakı ağır sosial-iqtisadi və siyasi vəziyyətində müstəqilliyin qorunması üçün dövlət quruculuğu məsələləri ilə eyni vaxtda danışıqlar aparmaq diqqəti əsas məsələlərdən yayındırırdı. Neft müqavilələri sahəsində danışıqlar aparmaq üçün səlahiyyət almış şəxslər isə, qeyd edildiyi kimi, şəxsi mənafeyi dövlətçilikdən də, milli mənafedən də üstün tutur, xarici şirkət rəhbərlərindən rüşvət tələb edir, ölkənin nüfuzunu və "əsrin müqaviləsi"ni təhlükə altında qoyurdular. Xarici şirkətlərin nümayəndələrindən diplomatlar və siyasətçilər vasitəsilə Prezident Heydər Əliyevə şikayətlər daxil olmağa başlamışdı. Məhz belə bir vaxtda, ölkənin, dövlətin nüfuzu təhlükə altına alınanda Prezident Heydər Əliyev ən etibarlı silahdaşına, oğlu, ARDNŞ-in vitse- prezidenti İlham Əliyevə danışıqlar aparmaq vəzifəsini tapşırdı. İlham Əliyev ölkənin iqtisadi, eyni zamanda siyasi taleyində mühüm rol oynayacaq neft müqavilələrinin hazırlanması üçün faktiki olaraq yenidən danışıqlara başladı, köhnə müqavilələrə tamamilə yenidən baxdı, demək olar ki, onları xilas etdi. Bu sahədəki danışıqları xatırlayaraq İ.Əliyev sonralar deyir: "Qısa müddətdə, dünyanın müxtəlif guşələrində aparıcı siyasətçilər, nazirlər, konqresmenlərlə görüşüb dünyada neft biznesinin müxtəlif aspektlərini, bizim regionun inkişaf perspektivlərini müzakirə edərkən, neft müqavilələrini imzalayarkən mən ilk növbədə geosiyasi məsələləri qaldırır, yalnız bu sahədə anlaşma əldə olunandan sonra, texniki-iqtisadi problemlərin təhlilinə keçir, hər bir məsələni konkretləşdirməyə başlayıram". O, xarici həmkarlarını sakitləşdirir və inandırır, şübhəli partnyorlarla xudahafızləşir və yenilərini tapır, sürətlə və məqsədyönlü şəkildə problemləri həll edirdi. 390
Xəzər şelfində yataqları işlənməsi, neft və qaz kəmərlərinin çəkilməsi, Böyük İpək yolu kimi layihələr İlham Əliyevin Klinton, Mitteran, Şirak, Xasimoto, Kol, Meycor, Bleyer kimi dünya siyasətinin liderləri ilə şəxsi görüşləri zamanı müzakirə olunurdu. Dünyanın 14 ölkəsinin 19 şirkəti ilə danışıqlar aparır, Vaşinqtonda, Nyu-Yorkda, Londonda, dünyanın aparıcı universitetləri olan Harvardda, Stenfordda beynəlxalq iqtisadi forumlarda dünya biznesinin elitası qarşısında çıxışlar edirdi. Beləliklə, İlham Əliyev ölkəsinin iqtisadi nüfuzunu qorumaq uğrunda mübarizədə həm güclü bir iqlisadçı, həm də dünya səviyyəli bir siyasətçi kimi formalaşırdı. Ölkənin rəhbərinə etibar edən, Heydər Əliyevi investisiyaların qarantı hesab edən sərmayəçilər və partnyorlar onun oğluna, yüksək dərəcəli iqtisadçı mütəxəssisə, çevik diplomata inanırdılar, etibar edirdilər. Bununla da qısa bir zamanda çox da böyük olmayan Azərbaycan sürətlə dünyanın iqlisadi siyasət mərkəzlərindən birinə çevrilirdi. İlham Əliyev danışıqların gedişatını xatırlayır: «...Hər bir tərəf, təbii ki, öz maraqlarını yüksək dərəcədə qorumağa çalışırdı. Bəzən işlər çıxılmaz vəziyyətə düşürdü. Xüsusən, 1994-cü ilin yazında və yayında - İstanbul və Hyustonda danışıqların son mərhələləri çətin keçirdi. Danışıqların gedişatında gərgin məqamlar da olurdu və Azərbaycan tərəfı danışıqları dayandırmaq həddinə yaxın olurdu, çünki bəzi şərtləri milli mənafelər üçün qəbuledilməz sayaraq, onlarla razılaşa bilmirdik. Biz xarici şirkətlərə deyirdik: «Siz ayrı-ayrı şirkətlərin maraqlarını müdafıə edirsiniz, biz isə ölkənin və Azərbaycan xalqının maraqlarını müdafıə edirik. Siz səhvə yol verirsizsə, bu, şirkətinizin bir layihəsinə təsir göstərəcək. Biz isə səhv etsək, bu səhv bütün Azərbaycan xalqının maraqlarına ziyan vuracaq. Başqa sözlə, biz heç vəchlə heç bir səhvə yol verə bilmərik». Opponentlər iddia edirdilər ki, bütün gəlirlər xarici sahibkarların ciblərinə axacaq. İlham Əliyev tutarlı cavab verirdi: «Əsrin müqaviləsi»ndən bütün gəlirin otuz il ərzində 80 faizini Azərbaycan, xarici şirkətlərin hamısı isə cəm halında yalnız iyirmi faizini alacaqlar». «Əsrin müqaviləsi» Azərbaycanın XXI əsrə siyasi və iqtisadi sıçrayışı oldu. Şübhəsiz ki, bu, ilk növbədə Heydər Əliyevin 391
xidməti, onun zəkasının, iradəsinin, enerjisinin nəticəsi, məhsuludur. Buna görə də bütün dünyada əks-səda doğurmuş həmin cahanşümul hadisədən daha ətraflı bəhs edəcəyik. 1994-cü il fevralın 4-də Prezident Heydər Əliyev «Azərbaycanda dəniz neft və qaz yataqlarının işlənilməsinin sürətləndirilməsi haqqında» sərəncam imzaladı. Bu strateji sənəd ARDNŞ-in dünyanın ən iri şirkətlərinin konsorsiumu ilə danışıqlarının əsasını təşkil etdi. 1995-ci ilin oktyabrında İlham Əliyev bu danışıqlar barədə «Günay» qəzetinin əməkdaşına müsahibəsində ətraflı məlumat verdi. Bu müsahibədə neft layihələrindən bir az kənara çıxan maraqlı detallar da öz əksini tapmışdı: «1994-cü il may ayının ikisində, mənim bu vəzifəyə (Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin vitse-prezidenti müəlliflər) təyinatımdan iki gün sonra bizim nümayəndə heyəti danışıqlar aparmaq üçün İstanbula yola düşdü, - deyə İlham Əliyev xatırlayır. - İstanbulda biz iki dəfə olmuşuq. Birinci dəfə iyirmi gün, ikinci dəfə isə bir ay qaldıq. Danışıqlardan sonra elə güman edirdik ki, bütün məsələlər artıq yoluna qoyulub. Həqiqətən də, 1994-cü ildə Hyustona, danışıqların son mərhələsini aparmağa gedəndə biz elə fıkirləşirdik ki, burada bir həftə, ən uzağı on gün qalacağıq, müqavilədəki bəzi xırda detallara əl gəzdirəcək, bir neçə həll olunmamış məsələni yoluna qoyacaq və Bakıya qayıdacağıq. Amma mənim gözlədiyim kimi olmadı, danışıqlar vaxtı o qədər həll olunmamış məsələ ortaya çıxdı ki, biz Hyustonda düz qırx beş gün qaldıq. Bəzən mübahisələr elə gərgin həddə çatırdı ki, hər iki tərəf danışıqları yarıda kəsmək istəyirdi. ARDNŞ-in vitse-prezidenti kimi mən başa düşürdüm ki, bu müqavilə mütləq bağlanmalıdır, amma eyni zamanda anlayırdım ki, müqavilə bizimçün sərfəli şərtlərlə imzalanmışdır. Çünki on il, on beş il sonra heç kim bizi Azərbaycanın maraqlarına zidd olan müqavilə imzalamaqda təqsirləndirməməliydi. Bu iki hiss həmin vaxt nümayəndə heyətinin hər bir üzvünün ürəyində vardı. Mən problemdən çıxış yolunu məsələnin yalnız siyasi həllində görürdüm. Ağ evdə, Dövlət departamentində çıxışlarım zamanı mən bildirirdim ki, Azərbaycan bu müqaviləni bağlamağı çox arzulayır, amma bu şərtlər bizi qətiyyən qane etmir.
392
Amerikanın energetika naziri ilə görüşüb onunla da danışıq apardım. Əsas problem Xəzərin statusu məsələsi idi. O vaxt konsorsiuma daxil olan kompaniyalar müqavilədə belə qeyd edirdilər ki, işə Xəzərin statusu müəyyən ediləndən sonra başlanmalıdır. Yəni bir kontrakt bağlanır, qanuni qüvvəyə minir, amma Xəzərin statusu məsələsi açıq qalır. Siz, hər halda, bilirsiniz, bəzi ölkələr Xəzərin statusu məsələsinin açıq qalmasının tərəfdarıdırlar. Onda mən israr etdim: bu ifadə müqavilədən çıxarılmayınca onu imzalamayacam. Amerikanın energetika naziri mənə tərəfdar çıxdı və bu ifadə müqavilədən çıxarıldı. Müqavilənin bağlanmasında mənim əziyyətim çox olub, amma indi bunu şişirtmək fıkrim yoxdur.
- Məncə, bir oğul kimi bağışlayar, amma vitse-prezident kimi yox. Həm də məsələ onun bağışlayıb-bağışlamayacağında deyil. Mən bunu özüm-özümə bağışlamaram. Belə bir hadisə olarsa, könüllü şəkildə işdən gedərəm. - ARDNŞ-in vitse-prezidenti ilə Azərbaycan Prezidentinin fıkirləri həmişə üst –üstə düşürmü? Moskvada və sonrakı ağır günlərdə Siz həmişə atamzın mövqeyində dayanmısınız? - Əlbəttə, mən həmişə onun mövqeyini müdafıə etmişəm. Çünki bilirdim ki, o, həmişə haqlıdır. İndi də onun mövqeyindəyəm. Bir tərəfdən bu, bir oğul kimi mənim borcumdur, ikinci tərəfdən onun mövqeyi indiki vəziyyətdə düzgündür və Azərbaycanın müstəqilliyinə xidmət edir. - Onda sualı başqa cür qoyum. Aranızda hətta xırda məsələlərdə də fıkir ayrılığı olmur? - Siyasi məsələlərdə yox. Azərbaycanda geosiyasi vəziyyət elədir ki, bizim bir neçə əsas prinsipimiz olmalıdır. Ən əsas isə müstəqilliyimizin qorunmasıdır. Prezidentin bu sahədə apardığı iş alqışa layiqdir. Mən bu addımların həmişə tərəfdarı olmuşam. Düzdür, bəzi məsələlərdə mənim öz şəxsi fıkrim var, amma indi vəziyyət gərgindir, diskussiyalar aparmağa lüzum yoxdur. İndi bütün xalq, bütün rəhbərlik eyni nöqtəyə vurmalıdır. - Azərbaycan Prezidenti ilə tez-tezmi görüşürsünüz? - Bəli.
393
- Neft işlərindən əlavə, o öz oğlunun ailə məsələləri ilə, nəvələriylə məşğul olurmu? - Hə, çox maraqlanır. Nəvələri üçün çox darıxır. Bizim ailəmiz bir neçə il ayrılıqda yaşayıb. Mən 1977-ci ildə Moskvaya köçmüşəm. Sonra bacım da oraya gəldi. 1983-cü il-də bizim hamımız Moskvada toplaşdıq. Sonra atam Naxçıvana getdi. Biz yenə də ayrı düşdük. İndi bacım xaricdədir. Əlbəttə, atam uşaqlar üçün darıxır, onlarla birlikdə daha çox vaxt keçirmək istəyir. Onları özü
böyütmək, tərbiyə vermək arzusundadır. - İlham müəllim, ata məsləhətinə ehtiyac duyursunuzmu? - Əlbəttə, amma məncə, əgər insan özünü yetkin hesab edirsə, qərarları da özü qəbul etməlidir, məsuliyyəti də özü daşımalıdır. Şübhəsiz ki, mən atama məsləhət üçün müraciət edirəm. Amma öz problemlərimi özüm həll etməyə çalışıram. Mən sərbəst həyata çoxdan alışmışam. Prezidentin onsuz da işi başından aşır, hansısa xırda problemlərlə onun vaxtını almaq istəmirəm». Danışıqların yekunlarını dərindən öyrəndikdən sonra Prezidentin sentyabrın 4-də imzaladığı fərmanda layihənin iqtisadi, siyasi, sosial əhəmiyyəti dəyərləndirilir. ARDNŞ prezidenti Natiq Əliyevə «Azəri», «Çıraq» və «Günəşli» yatağının dərin sularda yerləşən hissəsinin müştərək işlənilməsi, ARDNŞ və doqquz xarici şirkət arasında neft məhsulunun paylaşdırılması haqqında müqavilənin imzalanması həvalə edilirdi. Həmin xarici şirkətlərə əvvəllər Azərbaycanın «qəribliyə saldığı» Rusiyanın «LUKoyl» şirkəti, həmçinin İran və Fransa şirkətləri qoşulmuşdular. Müqavilənin təntənəli imzalanma mərasimi 1994-cü il, sentyabrın 20-də «Gülüstan» sarayında keçirildi. Bakıya Birləşmiş Ştatlardan, Rusiyadan, Böyük Britaniyadan, Türkiyədən, Norveçdən nazirlər, parlament təmsilçiləri, sahibkarlar təşrif buyurdular. Heydər Əliyev möhtərəm qonaqlara üz tutaraq: - Neft - Azərbaycan Respublikasının və Azərbaycan xalqının ən böyük milli sərvətidir, - dedi. - Buna görə də Azərbaycanı «Odlar Yurdu» adlandırırlar. O, çıxışında fərəhlə respublikada neft hasilatı tarixini xatırladır, Azərbaycan neftçilərinin İkinci Dünya müharibəsi illərində 394
faşızm üzərində qələbə yolunda verdiyi töhfəni qeyd edir. - Bizim neftçilərimiz Sovet İttifaqının hər hansı nöqtəsində yeni neft yataqlarının inkişaf etdirilməsi və işlədilməsində fəal iştirak etmişlər. Təsadüfi deyil ki, onların səyləri və zəhməti sayəsində kəşf edilmiş və işə salınmış yeni neft yataqları «İkinci Bakı», «Üçüncü Bakı», «Dördüncü Bakı» adlandırılırdı. Azərbaycan neftçilərinin Rusiyada ən böyük Sibir, Tümen yataqlarının inkişaf və istismar edilməsində, orada qüdrətli neft və qaz komplekslərinin yaradılmasında xidmətləri çox böyükdür. Mən bunları qonaqlarımızın nəzərinə çatdırmağı, Azərbaycan xalqının da yadına salmağı lazım bilirəm. Çünki bütün bunlar Azərbaycan xalqının iftixarı və qürurudur, xalqımızın, neftçilərimizin dünya iqtisadiyyatında böyük xidmətlərindən xəbər verir. Prezident məclis iştirakçılarına üz tutub danışır və onun sözləri gözəl, çilçıraqlı «Gülüstan» sarayının hüdudlarını aşıb bütün Azərbaycana yayılır, hər bir ocaqda fərəh doğururdu. Çünki söhbət xalq sərvətinin taleyindən gedirdi. - Açığını demək istəyırəm ki, Azərbaycan tərəfinin heç də bütün istəkləri müqavilədə öz əksini tapmamışdır. Lakin biz başa düşürük ki, hər hansı müqavilədə hər iki tərəfın maraqları nəzərə alınmalıdır. Qərbin neft şirkətləri konsorsiumu öz maraqlarını təmin etməyə çalışır, Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti isə Azərbaycan Respublikasının milli maraqlarını təmin etməyə səy göstərir. Deyə bilərəm ki, böyük və gərgin zəhmət nəticəsində, tərəflərin işə yüksək dərəcədə məsuliyyətlə yanaşması sonucunda hər iki tərəfın maraqlarına cavab verən müqavilə hazırlanmışdır. 1994-cü il dekabrın 2-də razılaşma qanun qüvvəsinə mindi. Dəniz neft buruqlarında və laboratoriyalarda, idarə kabinetlərində və Rusiyadan, Gürcüstandan keçən neft boru kəmərləri boyu işlər başlayır, daha doğrusu, davam edirdi... "Əsrin müqaviləsi" imzalanıb həyata vəsiqə alandan sonra xüsusilə Rusiya mətbuatında Heydər Əliyevin neft strategiyası ilə bağlı müxtəlif yazılar dərc olunmağa başlandı. Yazıların böyük bir qismində müəlliflər Azərbaycanda, yerli mütəxəssislərin göstərdiyi qədər neft
395
və qaz ehtiyatlarının olmadığını israrla sübut etməyə çalışsalar da, qatar artıq getmişdi. Bir qism jurnalistlər isə neft yataqları ilə bağlı Heydər Əliyevdə hələ sovet dövründən dəqiq məlumat olduğu, ancaq bunu Moskvadan gizlətməsi barədə versiyalar irəli sürürdülər. Məsələn, rus jurnalisti A.Qruşin yazırdı: "Xəzər dənizində neft yataqları Heydər Əliyevin Azərbaycana ilk rəhbərliyi dövründə kəşf olunmuşdu. O, bu yataqlardakı "qara qızıl" ehtiyatlarının miqdarını Moskvadan gizlətmişdi. Moskvada da həmişə belə hesab edirdilər ki, Xəzərdəki yataqlar perspektivli deyil. Zaman göstərdi ki, onlar yanılıblar". Heydər Əliyev isə 2001-ci il avqustun 26-da ABŞ-m dövlət katibinin Avropa və Avrasiya ölkələri üzrə köməkçisi Elizabet Consun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətini qəbul edərkən deyirdi: "Bu gün Xəzər dənizində mövcud olan və istifadə edilən neft yataqları həm Azərbaycan sektorunda, həm də Türkmənistan, Qazaxıstan, Rusiya sektorlarında, onların hamısı Azərbaycan geoloqları tərəfindən kəşf edilmişdir. Bu geoloqlardan biri Xoşbəxt Yusifzadədir. O, uzun illərdir bu işlə məşğul olur. Təbii ki, o vaxt kəşf olunan yataqların hamısında iş görmək mümkün deyildi. Amma SSRİ dövləti tərəfındən bu işlər Azərbaycanın üzərinə qoyulmuşdu". Başqa bir rus publisisti O.Çıqanov isə yazır: «...Yeri gəlmişkən indi gerçəkləşən layihələr üzrə Xəzərin neft yataqları vaxtilə sovet mütəxəssisləri tərəfindən kəşf olunmuşdu. Əliyev o mütəxəssislərlə çox yaxından tanış idi. Bilmirəm, ancaq mənə elə gəlir ki, hələ o zaman Heydər Əliyev düşüncələrində nəinki Azərbaycanın müstəqil inkişafını istisna edir, əksinə bir çox hallarda bunu planlaşdırırdı». Müəllifin nə qədər haqlı olduğunu zaman göstərdi. Zaman göstərdi ki, Heydər Əliyev siyasi fəlsəfəsinin əsas qayəsi bütün dövrlərdə müstəqil Azərbaycan quruculuğu olmuşdur. Bu qayə onu bütün həyatı boyu düşündürdüyündən, yaratdığı, sovet dönəmində çalışıb qurduğu nə varsa, bir qərinə sonra belə müstəqillikdən, ona xidmətdən xəbər verirdi. İndi bu gerçəklik Azərbaycanda,
396
müstəqil ölkənin vətəndaşı olan hər bir insanda qürur doğurur. Yaxşı yol, «Dədə Qorqud»!
1995-ci il oktyabrın 9-da «Gülüstan» sarayındakı təntənəli mərasimdən 1 il sonra Heydər Əliyev neft konsorsiumunun Beynəlxalq Rəhbər Komitəsi üzvlərini qəbul edir. Layihə iştirakçılarının yekdil rəyinə görə, ötən il uğurlu olmuşdur. İlkin neftin 1996-cı ildə çıxarılması və işlədilməsi reallığa çevrilməkdədir. Azərbaycan neftçiləri, sovet dövründə yaradılmış güclü infrastruktura, qazanılmış təcrübəyə əsaslanaraq, dənizin böyük dərinliklərində yerləşən yataqlara doğru irəliləyirdilər. Dəniz neftçıxarması tarixinə 7 noyabr 1949-cu il qızıl hərflərlə yazılmışdır. Həmin gün indi məşhur olan Neft Daşlarında ilk neft quyusu fontan vurmuşdur. Daha sonra üzən qazma qurğuları - «Şelf- l», «Şelf-2», «Şelf-3», yaradılmış; Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə əvvəlcə Həştərxanda qurulması nəzərdə tutulan Dərin özüllər zavodu Bakıda tikilmişdir; bu inşaat ittifaq planlarında ayrıca maddə kimi yer alırdı - axı, 500 milyon dollarlıq nəhəng iş zarafat deyil! 1996-cı il iyulun 4-də Azərbaycan xarici tərəfdaşlarla «Şahdəniz» yatağının işlənilməsi haqqında daha bir müqavilə bağladı - orada, yarım kilometr su qatının altında geoloqlar təbii qaz xəzinəsi kəşf etmişdilər. Bir trilyon kubmetrə qədər qaz! «Şahdəniz» yatağının tədqiqatı nəticələrindən söz açaraq, Heydər Əliyev qeyd etmişdir: «İndiyədək bu işimizə maneçilik törətməyə cəhd edənlər var. Lakin heç kim heç nəyə nail ola bilməyəcək. Azərbaycan dövlətinin yeni neft strategiyası müəyyənləşdirilmişdir. Biz indən belə də bu strategiyanı qətiyyətlə gerçəkləşdirəcəyik». Hazırda Xəzər dənizində bütöv bir donanma çalışır: bu sırada «İstiqlal» qurğusu, vaxtilə «Xəzərdənizneft» adlanan «Dədə Qorqud» da var.
Bütöv bir zavod timsalında olan bu üzən yarımdalma qurğusu 1981-ci ildən neft və qaz axtarışlarına qoşulmuşdur. Onun
397
hesabında onlarla qazılmış quyu və yeni açılmış neft-qaz layları var. Bu üzən zavodun rekonstruksiya vaxtı gəlib çatanda Azərbaycan mütəxəssisləri və ustalarının iştirakıyla həmin işi Amerikanın «Santa- Fe» şirkəti apardı. Nəhəng qurğunun üst göyərtəsinə yüz pilləli trapla qalxırlar. Hətta təcrübəli neftçilər də pilləkəndə nəfəs dərməli olurlar. 74 yaşlı Heydər Əliycv inamlı addımlarla yuxarıya qalxır. 1986-cı ildə ona diaqnoz qoyan Kreml xəstəxanasının «xüsusi» həkimləri öz pasientlərini indi görəydilər! O, fəxri qonaqlar kitabında yadigar olaraq bu sözləri yazır: «Bugün Azərbaycan neft sənayesinin həyatında əlamətdar hadisə baş verir». «Əsrin müqaviləsi»nin reallaşdırılması nəticəsində ilk yarımdalma qazma qurğusu işə salınır. Bu qurğuya xalqımız üçün əziz və müqəddəs olan «Dədə Qorqud» adı verilir. Qurğuya uzun ömür, yaxşı yol arzulayıram. Bu qurğunu yenidən quraşdıran və müasir səviyyəyə çatdıran hər bir insana təşəkkürümü bildirirəm. Böyük neft müqaviləsini həyata keçirən Beynəlxalq konsorsiuma uğurlar diləyirəm.
Yeri gəlmişkən, düz on yeddi il öncə, həmin gün Azərbaycan KP MK-nın birinci katibinə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adı verilmişdi. Neftçilər bu əlamətdar hadisəni unutmamışdılar. Hiss olunurdu ki, Heydər Əliyevin özü də o mükafatı, daha dəqiq desək, ömrünü həsr etdiyi əməyinə verilən qiyməti xatirində saxlayırdı. İndi isə keçmişlərə nəzər salaraq deyirdi: - Respublikamızda neft sənayesinin inkişafı, Xəzərin Azərbaycan sektorunda neft yataqlarının rasional istifadə olunması üçün biz 1970- ci illərdə burada, sizinlə dayandığımız bu yerdə böyük dərin özüllər zavodunun tikintisi haqqında qərar qəbul etdik... İndi böyük iftixar hissilə bu nəhəng zavodun burada yaradılmış istehsalat sahələrini görürük. Bu gün, buraya gəlib bu böyük zavodun korpuslarına və qüdrətli qurğulara, sahildə və bu sahənin ətrafımda boy atmış ağaclara baxdıqca, mən bir daha iftixar hissi keçirirəm - hər şey vaxtilə Xəzər sahilinin bomboş yerində yaranmışdır. Mən
398
bu gün çox xoşbəxtəm, çox şadam. Xoşbəxtəm və şadam ona görə ki, indi burada gördükləriniz hər şeyin əsasını qoyanlardan biri, təşəbbüskarıyam. İllər boyu çalışmışam ki, bu işlər yerinə yetirilsin, illər boyu zəhmət çəkmişəm ki, bütün bunlar realığa çevrilsin... (Bəli, öz arzusunun çin olduğunu görən, kamına yetən insan məsuddur. Başqa insanları, gələcək nəsilləri düşünən, nəcib arzularla yaşayan və onları uca əməllərə çevirən insanlar ikiqat xoşbəxtdir. Baykal-Amur magistralının sonuncu, «qızıl» relsini qaynaq edən inşaatçıların sevincdən yaşaran gözlərini yada salaq... Uzun axtarışlardan, çətin sınaqlardan sonra qoca Xəzərin gizlətdiyi zəngin sərvətlərinə yol açan, suların, yerin altından üzə çıxan ilk neft şırnaqlarını görən, yanaqlarına mübarək «qara qızıl» damlalarını yaxan geoloqların, neftçilərin kövrək şadlığını yada salaq... Heydər Əliyev bu sevincin Xəzərin yeni fatehlərinə müyəssər olacağına inanırdı). - Qurğu yenidən doğuldu. Buna görə də onun yeni adı olmalıdır. Deyə bilərəm ki, Azərbaycan xalqının tarixi, ənənələri və müxtəlif tarixi yerlərilə bağlı ona qədər ad təklif edilmişdir. Bütün təklif edilən adlar həqiqətən dəyərli idi. Lakin mən bu qurğunu «Dədə Qorqud» adlandırmaq qərarına gəldim. Hesab edirəm ki, hər bir azərbaycanlı üçün əziz olan bu ad - bu qurğuya yaraşan ən dəyərli, ən görkəmli addır.
Mən «Dədə Qorqud» qurğusuna böyük, uğurlu yol arzulayıram! Azərbaycan xalqının «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanının yaranma tarixi VIII yüzilliyin əvvəllərinə gedib çıxır. 2000-ci ildə YUNESKO- nun qərarıyla məşhur eposun 1300 illiyi dünya miqyasında qeyd olundu. Təbii ki, möhtəşəm bayram tədbirləri Azərbaycanda keçirildi. Dastan XX əsrdə sovet ideologiyasının qondarma və haqsız hökmlərinə məruz qalsa da, bu ölməz abidə qeyrətli elm adamlarının səyləri sayəsində yaşamış və yeni nəsillərə çatdırılmış, xalqın mənəvi irsində təkrarsız və layiqli yerini tutmuşdur. Bu hünərpərvər alimlər sırasında görkəmli rus şərqşünası Vasili Vladimiroviç Bartoldun xidmətləri yubiley günlərində xüsusi ehtiramla yad edilirdi. «Kitabi - Dədə Qorqud» orta əsrlər türk dastan ədəbiyyatının yeganə yazılı əsəridir. Əlyazma Drezdendə saxlanılır (onun Almaniyaya hansı yolla gedib çıxması məlum deyil). Böyük 399
rus şərqşünası Vasili Bartold bu çox qiymətli əlyazmanı ilk dəfə 1891- ci ildə, hələ iyirmi yaşı olanda. Peterburq Universitetinin tələbəsi ikən görmüşdü. Elə həmin vaxt da əlyazmanın üzünü köçürməyə və hissə- hissə tərcümə etməyə başlamışdı. On il ərzində - 1893-cü ildən 1903- cü ilə qədər bu əlyazmanın dörd cildi işıq üzü görmüşdür. Beləliklə, Bartoldun da maraq dairəsi genişlənirdi: Şərq xalqlarının tarixi, mədəniyyəti. Xəzəryanı bölgələrin müsəlman dünyasında yeri. Məşhur alim məhz bu mövzuda 1924-cü ilin dekabrında Azərbaycan Dövlət Universitetinin şorqşünaslıq fakültəsində silsilə mühazirələr oxumuşdur. Amma onun üçün əsas maraqlı mövzu XV əsrdə Azərbaycanda yazıya alınmış bu epos olmuşdur. 1930-cu ildə vəfat edən akademik Bartold ömrünün sonuna qədər «Kitabi-Dədə Qorqud»u öyrənmiş və tərcüməsi üzərində işləmişdir: «Oğuzların arasında o, birinci adam idi. O, hər şeyi bilirdi, nə desə olurdu». Dədə Qorqud deyirdi: «Çətin yollarda Qaf dağında atıyla gedə bilməyən igid ata minməsə yaxşıdır». Yenə Dədə Qorqud deyirdi: «Heç vaxt qonaq üzü görməyən qara evlər dağılsalar yaxşıdır. Atın yemədiyi acı otlar qurusalar yaxşıdır. Adamın içmədiyi acı sular axmasalar yaxşıdır». Akademik Bartoldun tərcümə etdiyi «Kitabi - Dədə Qorqud»u onun tələbələri «Ədəbi abidələr» adlı akademik silsiləyə daxil edərək 1962-ci ildə nəşr etdirdilər. Beləliklə, ruslara «İqor polku haqqında dastan»ın əziz olduğu qədər, fransızlara «Roland haqqında əfsanə»nin əziz olduğu qədər azərbaycanlılara, ümumən bütün türklərə əziz olan bu kitab yenidən oxucuların ixtiyarma verildi. Yüklə 8,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|