GÖRKƏMLİ ® adamlarin həyati
Yüklə 8,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 12 iyun 2002-ci il, Bakı
- 9 iyul 2002-ci il, Peterburq
Tarixin dərsləri Prezident Heydər Əliyev öz əsərlərində və çıxışlarında tez-tez Azərbaycan Demokratik Respublikasının tarixinə müraciət edirdi. Prezidentin stolu üstündə o respublikanın qısa tarixinə həsr olunmuş sənədləri, müxtəlif nəşrləri görmək olardı. 1919-cu ildə Azərbaycan Demokratik Respublikasının sülhməramlı nümayəndə heyətinin rəhbəri, ADR Parlamentinin sədri Əlimərdan bəy Topçubaşov Parisdən Bakıya göndərdiyi məktubda yazırdı: “Düzdür, bizi hələ ki, müstəqil dövlət kimi tanımırlar. Amma olduğumuz hər yerdə artıq yarım ildir ki, Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi fəaliyyət göstərdiyini, öz parlamentinin, hökumətinin, icra orqanının, məhkəməsinin, məktəbinin, ordusunun olduğunu söyləyirik. Həyatsevər və dözümlü xalq olan azərbaycanlılar özlərinin azad dövlət quraraq iqtidarında olduğunu sübut edərək, bolşeviklərin qəddar mübarizəsinə davam gətirdilər. Gücümüz yetdiyi qədər bu şəraiti qoruyub saxlamalıyıq. Çox istərdik ki, xalqımız hazırda bizim siyasi və iqtisadi sahədə müstəqil fəaliyyətimizin imtahan ərəfəsində olduğunu bilsin. İnanıram ki, bu mübarizəyə gücümüz yetəcək. Xalqımızın işgüzarlığına və təbii ehtiyatlarımızın zənginliyinə güvənirik. Bizim hələ də mənəvi dayaqlara söykənən siyasi məktəbimiz yoxdur. Ölkədə sabitliyin və qayda-qanunun bərqərar olmasına, inzibati strukturun və məhkəmənin qurulmasına, ümumiyyətlə, qanunlara hörmət edilməsinə böyük ehtiyac var. Yalnız bu cür, daxili sabitliyin təmin edilməsi şəraitində Azərbaycan əsl dövlət ola bilər. Belə halda onun heç bir dövlət tərəfindən tanınmasına ehtiyac qalmaz. Daxilən güclü və sabit Azərbaycan özü-özlüyündə real və inkaredilməz fakt olacaq”.
488
Topçubaşov əsl dövlətin yaradılmasında, ilk növbədə daxili sabitliyin olmasını vacib amil kimi qeyd edirdi. Hcydər Əliyev öz fəaliyyəti zamanı məhz bu ideyanın reallaşmasına can atırdı. Heydər Əliyev həmin nəzəriyyənin təşəbbüskarı olaraq bütün xalqı, cəmiyyəti bir yerə toplaya bildi. Bu, azərbaycançılıq idi. Dünya Azərbaycanlılarının I Qurultayındakı hesabatı zamanı Əliyev dedi: - Biz azərbaycanlıyıq. Azərbaycan hamımızın vətənidir. Bu torpaq bizi bir millət, bir xalq, bir şəxsiyyət kimi yetişdirib. Ona görə hər birimizin qəlbində azərbaycanlı ruhu var. Məhz bu azərbaycançılıq ruhu, ideyası bizi bir-birimizlə birləşdirən, daha sıx möhkəmlədən amilə çevrilib. Hər bir dövlətdə milli ideologiya mövcuddur. Azorbaycan Müstəqil respublikasının milli ideologiyası - azərbaycançılıq ideologiyasıdır. 28 May - Respublika Günüdür. 1918-ci ilin məhz bu günündə Şərqin ilk müstəqil demokratik dövlətinin əsası qoyulub, Fətəli xan Xoyski, Nəsib bəy Yusifbəyli, Mənınəd Əmin Rəsulzadənin birgə səyi nəticəsində Azərbaycan Demokratik Respublikası yaradılıb. Bütün bunlar canlı tarixdir - mahnı mətni kimi buradan bircə kəlməni də çıxartmaq mümkün deyil. Lakin mahnıların üzü köçürüldüyü kimi, tarixin də bəzi məqamlarına əl gəzdirmək olur. Azərbaycanın xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə bu barədə çox düşünür. Bizimlə söhbət zamanı, o, həqiqətin ağzının bağlandığı dövrləri xatırlayaraq, Heydər Əliyevin həmişə həqiqətin, ədalətin tərəfində dayandığını bildirir: - Bir vaxt respublikada Gülüstan sülh müqaviləsinin bağlanmasının (1813-cü il) 150 illiyini qeyd etməyə hazırlaşırdılar. Bu müqaviləyə əsasən böyük, geniş, bərəkətli torpaqlara, tarixi köklərə malik bir xalq İran şahlığı və Çar Rusiyası arasında bölünmüşdü. Bu tədbir mərkəzin təlimatı ilə, yerli yaltaq məmurların əli ilə həyata keçirilməliydi. Xalqın tarixi yaddaşında isə bu hadisə qanlı bir iz buraxmışdı. Lakin həmin dövrün dəmir hökmləri, maddi və mənəvi məhrumiyyətlər kütləvi etiraza imkan vermirdi. İçimdə qaynayan milli qürur, namus və sənətkarın tarix və xalq qarşısındakı məsuliyyət hissi məni vadar
489
etdi ki, fıkirlərimi kağıza köçürüm və beləcə “Güiüstan” poeması yarandı. Qadağalara, senzuraya baxmayaraq, poemanın əlyazma variantı əldən-ələ gəzirdi. Bütün Azərbaycanda ziyalılar, tələbələr bu poemanı oxuyurdular. Mənim doğma şəhərim olan Şəkidə bu poemanı “Nuxa fəhləsi” qəzeti çap etdi. Həmin vaxtdan etibarən mənim iztirablarım başladı. Sorğu-suallar, təqiblər, istintaqIar....Mən artıq həbsxanaya düşəcəyimə əmin idim. Vəziyyət eləydi ki, qapıda maşın dayanan kimi diksinirdim. EIə fıkirləşirdim ki, mənim dalımca gəliblər. Düzü, ən çətin vəziyyətlə üzləşəcəyimi gözləyirdim. O vaxt Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində mənim bir qohumum işləyirdi, Amma onun yanında bu barədə bir söz deyə bilmirdim, o da bu xüsusda danışmırdı. Amma bir gün həmin qohumum mənə yaxınlaşıb pıçıldadı: “Arxaym ol, səni həbs etməyəcəklər. Sənin güclü müdafiəçilərin var”. Mən bu sözləri sadəcə təskinlik kimi, məni sakitləşdirmək üçün dediyini düşündüm. Yalnız uzun illər keçəndən sonra xəbər tutdum ki, məni bütün təhlükələrdən xilas edən, Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi sədrinin birinci müavini Heydər Əliyev olmuşdur. Nə mən onu özümə dost adlandırırdım, nə də o bunu açıq şəkildə qeyd edirdi. Amma həmişə öz üzərimdə çox səmimi bir dostun diqqətini, qayğısını hiss edirdim. Doxsanıncı illərin ortalarında ağır xəstələndim. Etiraf edim ki, sağalmaq ümidimi tamam itirmişdim. Yrnə də həmin dost yardımı köməyimə çatdı. Heydər Əliycv şəxsən zəng vurub səhhətimlə maraqlandı və dedi: “Hazırlaş, səni Türkiyəyə müalicəyə göndərirəm”. Ertəsi gün Prezidentin nümayəndəsi gəlib mənim stolumun üstünə onun göndərdiyi otuz min dolları qoydu və dedi ki, sabah siz Türkiyəyə uçursunuz, aviabilet artıq sifariş olunub. Məni Ankaranın ən böyük klinikalarından birində yerləşdirdilər. Orada mənə Türkiyənin Prczidenti Süleyman Dəmirəl də bir gün baş çəkdi. Səhhətimlə maraqlanıb dedi: “Siz iki dövlətin, bütün türk xalqlarının şairisiniz. Sizin müalicənizlə bağlı bütün xərcləri mən öz üzərimə götürürəm. Əminəm ki, tezliklə müalicəniz bitəcək, sağalacaqsınız və Azərbaycana qayıdıb bizə qardaş olan, qanı qanımızdan, canı canımızdan olan, tarix,
490
mədəniyyət, ədəbiyyat baxımından bizə ən yaxın olan bir xalqa lazım olan yeni şeirlər yazacaqsınız”. Bakıya qayıdandan sonra Heydər Əliyevə zəng vurub onunla görüşmək istədiyimi bildirdim. O, yubanmadan görüş vaxtını təyin etdi. Görüsə gedəndə mən səfərdən əvvəl onun göndərdiyi otuz min dolları özümlə götürdüm. Prezident səhhətimlə maraqlandı və mən cavab verəndən sonra həmin pulları çıxarıb stolun üstünə qoydum. O, təəccüblənib mənə baxdı: - Bu nədir? Açıqladım ki, müalicəmlə bağlı bütün xərci Türkiyənin Prezidenti Süleyman Dəmirəi öz boynuna götürdü və mənə bircə qəpik də xərcləməyə imkan vermədi. Heydər Əliyev gülümsündü: - Götür, öz ehtiyaclarmına xərclərsən, - dedi. Bu pula əsərlərimin səkkiz cildliyini nəşr etdirdim. Bütün yaradıcılığım boyu bu böyuk şəxsiyyətin himayəsini, qayğısını daim hiss etmişəm. İyunun 6-da Prezident Heydər Əliyev ABŞ Prezidentinin Xəzər hövzəsinin enerji ehtiyatlarnın inkişafı üzrə xüsusi müşaviri, səfir Stivin Mennin başçılığı üə nümayəndə heyətini qəbul etdi. Qonaqları salamlayan Prezident onların IX beynəlxalq «Xəzər neft, qaz, neft emalı və neft kimyası» sərgi və konfransındakı əraəklərini yüksək qiymətləndirdiyini dedi: - Cənab Prezident, səfir kimi çalışdığım dövrdə mənə cəmi iki dəfə Prezlident Buş tərəfindən yazılmış məktubun ünvana çatdırılması tapşırılıb. Hər iki məktub sizin ünvanınıza yazılıb. Biz amerikahlar Bakı-Ceyhan layihəsindəki dəstəyinizə görə sizə öz minnətdarlığımızı bildiririk. Bundan əlavə, dövlətlərimiz arasında bu səviyyədə münasibətlərin qurulması sahəsində göstərdiyiniz əməyi yüksək qiymətiəndiririk. Heydər Əliyev səfirə öz minnətdarlığım bildirdi: - Qeyd etdiyiniz məktublar ölkəmiz üçün çox əhəmiyyətlidir. Prezident Buşun məktubunun IX beynəlxalq sərgi və konfransının açılışında oxunması sizin ölkənin və Prezidentinizin Xəzər hövzəsində neft, qaz yataqlarının işlənməsi, enerji resurslarının ixracı işində nə dərəcədə maraqlı olduğunu sübut edən faktlardandır. 1994-cü ildə biz «Əsrin müqaviləsi»nə imza atmışıq və hər bir sonrakı mərhələdə ABŞ hökumətinin
491
dəstəyini hiss etmişik. 1999-cu ildə İstanbulda tərəfımizdən təsdiq olunan Bakı-Tbilisi-Ceyhan layihəsinə ABŞ Prezidentinin də imza atması, ABŞ hökumətinin bu neft kəmərinin fəaliyyətinə nə dərəcədə əhəmiyyət verməsini göstərir. Biz neft-qaz resursları imkanı hesabına yeni tarix yazırıq, - deyə Heydər Əliyev vurğuladı. - Çox sevinirəm ki, biz də bu tarixi yaradanlar sırasındayıq. İndi başladığımız işin böyük gələcəyi var. Həmin tarix sonrakı nəsillər tərəfindən də davam etdiriləcək. 2002-ci ilin iyununda Azərbaycan Dövlət İqtisad Univcrsitetinin 70 yaşı tamam oldu. «Azərbaycan iqtisadiyyatının dünya miqyasında inkişafı və inteqrasiyası üçün yüksək səviyyəli peşəkarların olmasına böyük ehtiyac var», - bu sözləri Prezident təntənəli yubiley gecəsində demişdi. O, iqtisadiyyatın inkişaf dövründən danışarkən qeyd etdi: «Bilirsiniz, 1994-cü ildən bu günə kimi Azərbaycana 9 milyard dollar investisiya qoyulub. Balaca bir ölkə üçün bu, böyük rəqəmdir. Biz neft müqavilələrindən böyük gəlir alırıq. Artıq Neft Fondu yaradılıb. Hazırda fondun 580 milyon dollara yaxın büdcəsi var. Valyuta ehtiyatlarımızın ümumi məbləği 1 milyard 200 milyon dollar təşkil edir. Amma 9 il bundan əvvəl, 1993-cü il iyunun 12-də Bakıda gərgin vəziyyotin hökm sürdüyü bir dövrdə Azərbaycanın xilası işini öz üzərinə götürəndə bizim heç 1 dollar belə valyuta ehtiyatımız yox idi. Bütün bunlar tərəfimizdən qazanılanların hələ bir hissəsidir. Gələcəkdə ölkənin gəliri artaraq, əhalinin yüksək rifahına və maddi vəziyyətinin yaxşılaşmasına səbəb olacaq. Hazırda büdcəmiz artmaqda davam etdirilir. Bir ncçə gün bundan əvvəl Elmlər Akademiyasının prezidentinə əmək haqlarının qaldırılacağı haqda demişdim. İndi də qeyd etmək istəyirəm ki, yaxın günlərdə Akademiyanın işçilərinin maaşlarının qaldırılrması haqda baş nazir və Maliyyə Nazirliyinə göstəriş vermişəm. Onlar təklifı hazırlayırlar və yaxın günlərdə baxacam. Narahat olmayın, əmək haqları digər sahə-lərdə də qaldırılacaq. Siz bunu hiss edəcəksiniz. İki gün əvvəl fərman imzalamışam. Azərbaycanın incəsənət, ədəbiyyat və digər sahələrində yaradıcılıqların ilə seçilən 150 ictimai xadimə ömürlük təqaüd ayırmışam. 5 il əvvəl mənim belə bir imkanım yox idi. İstəyirdim, amma bacarmırdım... İndi isə bunun üçün hər bir vasitə və imkanlanmız möv-
492
cuddur. Bu 150 nəfərin hər biri Azərbaycan incəsənəti, ədəbiyyatı və digər sahələrinin canlı tarixidir. Bu insanlar tərəfindən yaradılan əsərlər, onların vərəsələri tarix yaradır. Bu insanlaın hər biri bizim tariximizin yaradıcısıdır». Azərbaycan yazıçıları, şairləri, incəsənət xadimiəri ilə birgə Prezident təqaüdünü rus yazıçısı İvan Tretyakov da aldı. Bir vaxtlar o, «Literatumıy Azerbaydjan» jurnalının baş redaktoru vəzifəsində işləmişdi.
Rusiya təqvimində bu gün qırmızı hərflərlə bayram kimi qeyd olunur. 12 iyun 1990-cı ildə Rusiya Federasiyasının Xalq Deputatları qurultayı Rusiyanın Dövlət müstəqilliyi barədo Bəyannamə qəbul edib. Dörd il sonra Prezident Yeltsin bu günün bayram kimi - Rusiyanın dövlət müstəqilliyi günü kimi qeyd olunmasına sərəncam verib. O zaman xalq arasında maraqlanırdılar: «Görəsən, biz kimdən qurtulub müstəqil olmuşuq?» Kremldə bu suala da cavab tapdılar: bayramın adını dəyişib «Rusiya günü» qoydular. Bütün ölkələrdəki Rusiya səfirlikləri həmin gün böyük, təntənəli qəbullar təşkil cdir. Ən ali qonaqlar ölkə prezidentləridir. Düzdür, prezidentlərin heç də hamısı Rusiya səfirliklərinə gəlmirdilər. Amma Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev Rusiya səfirliyindəki «Rusiya günü»nə həsr olunmuş bu qəbullarda həmişə iştirak edərdi. Həm də böyük şimal qonşusuna sadəcə öz hörmət və ehtiramını bildirməkçün yox. Yəqin ki, burada, hələ sovet dövründən tanıdığı rusiyalı dostları, tanışlarıyla görüşmək, söhbət eləmək ona xoş idi. Budur diplomatların, siyasətçilərin, hərbçilərin dəstəsi arasında Heydər Əliyev sinəsi ordenlərlə dolu olan ortaboylu bir kişini görür. Ona yaxınlaşır: - Hər vaxtınız xeyir, cənab Tretyakov, özünüzü necə hiss edirsiniz? İvan Polikarpoviç öz əsasını sol əlinə keçirib sağ əlini Heydər Əliyevə uzatdı, salamlaşdı. 493
492
Rusiyanın səfiri Nikolay Timofeyeviç Ryabov Heydər Əliyevlə söhbət edən bu qocaman əsgəri, deyəsən, şəxsən tanımırdı. Əliyev üzünü səfirə çevirdi: - Bu cəbhəçi, qocaman yazıçı İvan Polikarpoviç Tretyakovdur. 60-70-ci illordo biz birlikdə işləmişik. Bu, bizim köhnə qvardiyanın üzvlərindəndir. - Sağ olun, Heydər Əliyeviç, - bu diqqətdən təsirlənmiş İvan Tretyakov dilləndi, - həm Prezident təqaüdünə görə, həm də zənginizə görə təşəkkür edirəm. 1982-ci il oktyabrın 24-də İvan Tretyakovun altmış illik yubileyi idi və Heydər Əliyev həmin gün zəng vurub onu təbrik etmişdi. Bu barədə onların ikisindən başqa heç kim bilmirdi. Səhər tezdən Mərkəzi Komitənin birinci katibi şəxsən zəng vurub cəbhəçi yazıçını yubileyi münasibəti ilə təbrik etmişdi. Belə zənglər, belə təbriklər heç vaxt yaddan çıxmır. - Deməli, bu il sənin səksən yaşın tamam olur, - Heydər Əliyeviç gülümsündü. - Mütləq zəng vurub təbrik edəcəm. Yəqin ki, hörmətli səfir də bu günü yadından çıxartmaz. Heydər Əliyev kimi şax görkəmli səfir Nikolay Timofeyeviç təsdiq əlaməti olaraq başını tərpətdi. Xəzərin sahilində bir yay da keçdi. Payızın 24 oktyabrında İvan Tretyakovun kitablarla dolu kiçik mənzilində qonaqlar, dostlar toplaşdı. Köhnə dostlar zəng vurdu - Azorbaycan yazıçıları, «Rusiya icması»nm üzvlərit və s. Arxangelsk vilayətindəki həmyerliləri teleqram vurub təbrik etdilər: «Sizin adınızla mərkəzi küçələrin birini adlandırmışıq». Yalnız səfirlik susurdu. Belə diqqətsizliyə nə deyəsən!.. Fövqəladə və səlahiyyətli səfir çox gərgin işləyən adamdır. Bir müddət sonra o, öz diplomatik xidmətinin ünvanını üçüncü dəfə dəyişmişdi: Praqa, Bakı, indi də Kişinyov... Yeltsinin seçkilərinin ikinci turu zamanı mərkəzi seçki komissiyasının sədri olmuş və o, xidmətinin əvəzi olaraq beləcə mükafatlandırıldı. Yəqin ki, layiq idi. Həmin iyunda, Qara dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Birliyinə üzv ölkələrin rəhbərlərinin iştirakı ilə İstanbul şəhərində «Üç dəniz əfsanəsi» adlı konfrans keçirildi. Elə konfransın adı Qara dəniz ətrafı ölkələrin Azərbaycanla əməkdaşlığına inanmayan- 494
lar üçün bir cavab idi. Zaman Azərbaycanın çiçəklənməsi üçün həyata keçirilən planların reallığa çevrildiyini sübut edirdi. Bütün bunlar Heydər Əliyevin sammitdəki çıxışında da öz əksini tapırdı: - Artıq üç ildir ki, Xəzər, Qara dəniz və Aralıq dənizlərinin birgə «Üç dəniz əfsanəsi» konfransı kcçirilir. Görəsən, nəyə görə əvvəl bu tədbir baş tutmurdu? Çünki əvvəllər bizim indiki kimi sıx əməkdaşlığımız, bu iş haqqında kifayət qədər informasiyamız yox idi. Bundan əlavə, bu layihəyə inananlar da çox az idi. Yalnız 1994-cü ildə «Əsrin müqaviləsi» imzalandıqdan sonra bütün dünyada Xəzərin problemi danışıqlar mövzusuna çevrilməyə başladı. Ola bilər ki, indiyədək Xəzər dənizi haqda, onun bu cür zəngin neft, qaz yataqlarının olması barədə beynəlxalq aləmdə informasiya yox idi. Amma biz Azərbaycanda bu haqda bilirdik. Sonra Prezident hər bir peşəkar neftçinin qürur duyacağı şəkildə və səviyyədə gözəl mühazirə oxudu: - Üç dəniz əfsanəsinin bir anası var - Xəzər dənizi. Bu ananın yanında isə Azərbaycan yerləşir, - deyə Heydər Əliyev bir qədər həyəcanlı tərzdə bildirdi. Azərbaycan türk dünyasının ayrılmaz bir hissəsidir. Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycanın Türkiyə ilə mədəni əlaqələri, mənəvi dəyərlərin mübadiləsi ciddi şəkildə məhdudlaşdırılmışdı. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra bu qadağalar da aradan götürüldü. Azərbaycanın müstəqilliyini ilk olaraq Türkiyə tanıdı. Heydər Əliyev dəfələrlə bunu xatırladırdı. Qars şəhərində onun adını daşıyan parkın və bulvarın yaradılması Prezidenti çox təsirləndirmişdi.
Rusiya-Azorbaycan modəniyyəti tarixinə 9 iyul 2002-ci il əbədi olaraq həkk ediləcək. Həmin gün Sankt-Peterburqun Kamennoostrovski prospektində Azərbaycanın görkəmli rəssamı Görüş Babayevin hazırladığı dahi Azərbaycan şairi və mütəffəkiri Nizaminin heykəlinin açılış mərasimi idi. 495
- Nizami təkcə şair deyil, həm də dahi humanist olmuşdur, - deyə Rusiya Prezidenti Vladimir Putin açılış mərasimindəki çıxışında qeyd etdi. - Ona görə də Nizami yaradıcılığı hamıya, bəşəriyyətə aiddir. - Keçən il oktyabrın 12-də Bakıda rus poeziyasının dahisi Aleksandr Sergeyeviç Puşkinin heykəli açılmışdı, - deyə Heydər Əliyev xatırlatdı. - Bu gün Puşkinin «Pyotrun əsəri» adlandırdığı bir şəhərdə Nizaminin heykəli ucalır. Əlavə edərək demək istərdik ki, əgər ölkələr Aleksandr Puşkin və Nizami Gəncəvi kimi nəhəng insanları bir-biri ilə bölüşə bilirlərsə, bu, çox gözəldir. Azərbaycanda ən populyar romanslardan birinin mətni Nizaminindir. O qəzəl belə adlanır: «Sənsiz». Əsl sənət xiridarlarının çoxu bu romansı unudulmaz Bülbülün ifasında yaxşı xatırlayır. Heydər Əliyevin fikrincə, Azərbaycan mahnı mədəniyyətinin böyük bir epoxası Bülbülün adıyla bağlıdır. Bülbül 1961-ci ildə həyatdan köçdü. Əliyevin təşəbbüsüylə böyük sənətkarın vətəni Şuşada onun ev-müzeyi açılmışdı. Bakıda da onun muzeyi təşkil edilmişdi. Sənətkarın həyat yoldaşı Adilə xanıma səksən yaşı tamam olanda çoxsaylı təbrik məktubları, təbrik teleqramları gəlmiş, çoxlu zənglər olmuşdu. Amma ən gözlənilməzi Heydər Əliyevin zəngi idi. - Mən təəccübdən yerimdə donub qaldım, - Adilə Məmmədova əziz xatirələrini bizimlə bölüşür: - Heydər Əliyev məni yubiley münasibətiylə təbrik etdi. Aman Allah, bu insanda bu qədər həssaslıq, mərhəmət hissi hardandır görəsən? Onunla telefonda danışdığım müddətdə qapımızın zəngi basıldı. Mənə böyük bir gül dəstəsi gətirmişdilər. Güllərin arasında onun vizit vərəqini gördüm: «Prezident Heydər Əliyev». Adiləyə elə gəldi ki, yenə də «Sənsiz» romansının sədaları eşidilir... Peterburqu gəzən zaman Heydər Əliycv çətinlik çəkmədən Qoroxov küçəsini tapdı. Vaxtilə burada 6 saylı evdə DTN-in rəhbər kadrlarını hazırlayan xüsusi məktəb fəaliyyət göstərmişdi. Böyük məmnuniyyətlə tanış divarlar, dalanlar arasında şəkil çəkdirdi: «Astoriya» mehmanxanasına gedərkən yolda peterburqlularla, yerlilərlə həvəslə söhbət etdi. Onun bütün sə- 496
fərləri belə keçirdi. Paris, Berlin, Peterburq, Moskva... fərqi yox idi. ... Leontyev döngəsi ölkənin səs-küysüz, sakit hissəsi. Burada sanki keçmiş dövr hələ də hökm sürür. Divarlarda Leninin rəsmləri ilə dolu lövhələr bu gün də qalmaqdadır. Tver döngəsi alaqapılarına qədər davam edir. Alaqapıların arxasında müxtəlif kontorlar və üç səfirlik yerləşir. Kuba, Ukrayna və Azərbaycan səfirlikləri. Əvvəllər burada İttifaq respublikalarının nümayəndələri otururdular. Bazar günləri ofislərdə iş olmayan, istirahət edilən zaman Leontyev döngəsinə sakitlik çökür. Digər günlər isə insan əlindən tərpənmək olmur. Bu dəfə isə azərbaycanlılar bura hər hansı bir sənədi almaq üçün yox, həmvətənliləri Heydər Əliyevlə görüşmək üçün gəlmişdilər; onlan Prezident dəvət etmişdi. Prezident onlara ana laylası qədər şirin, doğma ana dilində müraciət etdi: - Əziz həmvətənlərim! Əziz bacılarım, qardaşlarım, əziz dostlar! Sizinlə bu gün görüşməyimə çox şadam. Hanınızı ürəkdən salamlayıram. Sizin şəxsinizdə Rusiyada yaşayan bütün azərbaycanlıları salamlayır, hər birinizə cansağlığı, işlərinizdə uğurlar arzulayıram. Ailənizə də xoşbəxtlik diləyirəm. Prezident ucadan danışmasa da, hər bir kəlməsini son cərgədə oturanlar da eşidirdilər. - Azərbaycan dili müstəqil Azərbaycanın dövlət dilidir, bizim doğma dilimizdir... Mən azərbaycanlıların, xüsusilə, gənclərin rus, ingilis, fransız, alman, ərəb, ispan dillərini mükəmməl bilmələrini istərdim. Amma qoy onlar Azərbaycan dilini mükəmməl bilsinlər, insanın çox dil bilməsi onu zənginləşdirən amillərdəndir. Bir dilə yiyələnən insan üçün bugünkü, müasir həyatda yaşamaq çətin olur. Bütün bunları nəzərə alıb, sizə hörmət əlaməti olaraq çıxışımı rus dilində davam etdirmək istərdim... Əliyevi dinləyən hər bir kəs onun digər məşhur qafqazlı si- yasilərlə, məsələn, Şevardnadze ilə müqayisədə rus dilində mükəmməl danışdığını qeyd edirdi. Görəsən, bu nə ilə bağlı idi? Məktəblə? Ailə ilə, yoxsa özünütəlimlə? Əliyevlər ailəsində uşaqlıqdan Azərbaycan dilində danışırdılar. Ümumiyyətlə, 20-ci illərin əvvəllərində Naxçıvan ərazi-
497
sində rus dilini bilən əhali olduqca az idi. Əliyevin bioqraflarından biri olan Fatma Abdullazadənin də yazdığına əsaslanaraq demək olar ki, «Heydər Əliyev rus dilini böyük yaşlarmdan öyrənməyə başlamışdı. Naxçıvan məktəbində ilk dəfə olaraq Krılovun təmsillərinə, Puşkinin şeirlərinə qulaq asmışdı». Başqa bir fərziyyə də irəli sürmək olar. Məktəb illərində Heydər Əliyevin daxili dünyasına dahi rus mütəfəkkirləri Puşkin və Krılovdan daha çox görkəmli satirik, publisist, realist Cəlil Məmmədquluzadə təsir etmişdi. Heydər Əliyevin ana dilinə bu qədər doğma münasibətində milli ədəbiyyatın klassik nümunələrindən sayılan «Ananın kitabı»nın oyatdığı təəssüratın da rolu var idi. ... Doğma Azərbaycana uzaq ölkədən 3 oğul qayıdır. Onlardan biri dilinə rus sözləri qatır, digəri Azərbaycan-türk ləhcəsində danışır, üçüncüsü də fars sözlərindən geniş istifadə edir. Əsərin süjeti demək olar ki, dağınıqdır. Əsərin qəhrəmanları ilə Qoqolun «Dikanka yaxınlığında xutor axşamları»ndakı məktəbli arasında müəyyən mənada bir oxşarlıq var. Cəmiyyətin yuxarı təbəqələri ilə oturub- duran bu gənc tez bir zamanda «latın dili»yə çevrilir, öz doğma dilini də unudur. Hər sözə «us» əlavə edilir. «Lopata» «Iopatus»a, «baba» «babus»a çevrilir. Bir gün sahədə dırmığı görüb atasından soruşur: «Ata, bu sizin dildə necə adlamr? Ayağının altına baxmadan dırmığın dişlərini tapdalayır. Atası cavab verməyə macal tapmamış alətin sapı alnına dəyir. «Zəhrimar dırmığı» qışqıraraq qaçmağa başlayır. «Necə də bərk incidir». Cavanların hamısı eyni dırmığı tapdalayır. Doğma ata yurduna qayıdan üç qardaş beşikdə laylasma uyuduqlan dili unudaraq anaları ilə danışa bilmirlər. «Anamın kitabı» ailənin and yeri idi, çünki onlar «özgə atına minməklə» ana dilini, onun arxasında duran müqəddəs xatirələri unutmuşdular. Bu qəhrəmanlar C.Məmmədquluzadənin «Danabaş kəndinin əhvalatları» əsərindəki obrazlardan bir o qədər də uzağa getməmişlər. 2002-ci ilin iyununda Rusiyadakı Azərbaycan səfirliyində bu ölkədə yaşayan hər bir azərbaycanlı Prezidentlə görüşməkçün, bu binaya toplaşmışdı. Zalda tanış üzlər çox idi. Onlardan bəziləri ilə Heydər Əliyev Moskvada işləyərkən, eza-
498
miyyətdə olarkən tanış olmuşdu. Bəziləri isə onun köməyilə bu ölkəyə təhsil dalınca gəlmişdi. - Mən hər zaman, keçmişdə də, Azərbaycanda işlədiyim dövrlərdə də demişəm ki, heç bir dövlət qapalı şəraitdə yaşamaqla dünya sivihzasiyasına qoşula bilməz. Mən hər zaman milli məhdudlaşdırma hissinə qarşı olmuşam. O vaxtlar - Heydər Əliyev Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi işlədiyi dövrdə ona qarşı çıxanlar çox olmuşdu. Cavanların təhsil dalınca Rusiyaya, Sovet İttifaqının digər respublikalarına getməsi fıkri mənfı qarşılanırdı. Amma o, öz dediyinə nail ola bildi. Həmin dövrdə Azərbaycan sovet respubhkaları arasında bu mövzuda yeganə imtiyaz alan ölkə idi. Heydər Əliyev özünün layihəsini böyük qürur hissi ilə xatırlayırdı. - 1970-ci ildən başlayaraq, azərbaycanlı gənclərin daha çox ölkənin hüdudlarından kənara, xüsusilə Moskva, Leninqrad, digər böyük elm, mədəniyyət və təhsil mərkəzlərinə göndərilməsi tapşırığını verdim.
Bu işi görmək, hətta ona - respubhka KP MK-sının birinci katibi Sov. İKP MK-nm üzvünə belə çətin oldu. Uzun sürən danışıqlardan sonra yalnız 100 nəfərə xaricdə təhsil almağa icazə verildi. Amma bu 100 nəfər öz istəkləri ilə də gedə bilərdilər; Moskvada da, Leninqradda da, Kiyevdə də, Sverdlovskda da (indiki Yekaterinburq) ümumi əsaslarla ali məktəblərə daxil ola bilərdilər. Amma onlar çox vaxt kəsilirdilər. Çünki azərbaycanlı gənclər, xüsusilə regionlarda böyüyənlər böyük şəhərlərdəki yaşıdları ilə rəqabətə güc gələ bilmirdilər. Ən sonda Heydər Əliyev gənclərin Sovet İttifaqının müxtəlif ali məktəblərində müsabiqədənkənar təhsil almaq hüququnu qazandı. Əvvəllər cəmi 100 yer ayrılsa da, 1978-79-cu illərdə bu rəqəm 800-ə yüksəldildi (bu, onun Siyasi Büroya üzvlüyə namizəd olduğu vaxta təsadüf edirdi). Əlbəttə, problem təkcə Azərbaycanla bitmirdi. Bütün ölkə miqyasında milli kadrların yetişdirilməsinə ehtiyac duyulurdu. Sovet İttifaqının digər ölkələrindən - Türkmənistan, Özbəkistan, Qazaxıstan, Gürcüstan, Moldova və Tacikistan da bu hüququ əldə etmişdilər. Amma deyəsən, yalnız Heydər Əliyev şəxsən bu məsələ ilə maraqlanırdı.
499
- Bilirsiniz, bu məsələ ilə əlaqədar materialların bir hissəsini indiyədək qoruyub saxlaya bilməmişəm. Burdan-ora, ordan-bura köçməyimlə əlaqədar itib-batıb. Bəzilərinə yer olmadığından məhv etmişəm, - səfirlikdə 2002-ci ildə görüşü zamanı Heydər Əliyev həmin günləri xatırlayırdı. - Amma gənclərin hər il Sovet İttifaqının şəhərlərinə paylanması haqda jurnallaı qoruyub saxlamışam. İndi də arxivimdən neçənci ildə hansı gəncin hansı şəhərdən, hansı rayondan hansı instituta daxil olması sənədini tapa bilərsiniz. Onların içərisindən bir çox görkəmli şəxslər çıxıb. Nəyə görə bunları edirdim? Birincisi, səmimi desək, Moskva universitetlərindəki təhsilin səviyyəsi Bakı ali məktəblərindən çox yüksəkdir. O vaxt da elə idi, indi də. İkincisi, bir çox peşələrlə bağlı bizdə ali təhsil yox idi. Demək, hər hansı istiqamətdə peşəkar kadr hazırlamaq üçün digər respublikaların ali məktəblərinə müraciət etmək zəruri idi. Üçüncüsü, mən əhalinin, insanların köhnə qəliblərdən çıxmasını istəyirdim. Bilirsiniz, bu yolla insanlar sərhədləri aşıb daha geniş mühitə çıxar, digər insanlarla münasibət qura bilərdilər. Bu isə istər-istəməz yeni dili, rus dilini öyrənməyə vadar edirdi. Bəziləri əlavə olaraq ingilis və digər xarici dilləri də öyrənə bilmişdi. Yeri gəlmişkən, bu işlə hər il məşğul olur, hər il bir neçə dəfə Moskvada təhsil alan tələbələri toplayırdım. Sonra onların sayı o qədər artdı ki, burada yer olmadı. Yadımdadır, onda Tver bulvarında yerləşən teatrın binasına toplaşdıq. Sov. İKP MK-nm işçiləri, komsomolun MK rəhbərləri, ali təhsil nazirləri və digər Moskva rəhbərlərini də dəvət etmişdik. Həmin görüş bir çox iştirakçının yaddaşında həmişəlik qalmışdı. Tələbələr arasında MDU-dan bir oğlan çıxış etmişdi. Əliyev uzaq Cəbrayıl rayonundan bura oxumağa gələn tələbəni çox yaxşı xatırlayır. Müəllimlərin dediyinə görə, çox istedadlı idi, lakin rusca çox pis danışırdı. Oxuduğu məktəbdə rus dili müəllimi olmadığmdan bütün şagirdlərə 3 verilirdi. Heydər Əliyev onu indi də yaxşı xatırlayır, öz diqqətini gizlətmədən bu oğlanı seyr edirdi. İndi o, əla qiymətlərlə oxuyur, rus dilində isə təmiz danışırdı. - Mən bu oğlana baxanda sevincimdən kövrəldim, - deyə Prezident etiraf edirdi. Çox sevindim. 500
Bu sözləri yalnız ata öz oğlu haqqında deyə bilərdi.
Milli Kitabxanada Prezident Əliyevin hədiyyə etdiyi kitabların sərgisi keçirilirdi. Onların arasında məlumat kitabçaları, lüğətlər, Səməd Vurğun, Sergey Yesenin, Bəxtiyar Vahabzadə, Bajov, Nitsşenin cildləri, fantastik əsərlər toplusu var idi. Cəmi 500 kitab. Heydər Əliyev kitabları çox sevir, onun həyatdakı və cəmiyyətdəki dəyərini yaxşı bilir, kitabxananın rolunu yüksək qiymətləndirirdi. O, 3 dəfə ölkənin əsas kitabxanasında olmuşdu; 1995-ci il 3 iyul, 1996-cı il 4 mart, 1997-ci il 20 noyabr. 1997-ci ildə Prezident «Azərbaycanda kitabxanaçılıq işi» haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununu imzaladı. Əlbəttə, bu kitabsevərlər üçün böyük təkan oldu. Əgər Azərbaycan Respublikası Prezidenti müddəti bitməmişdən istefaya gedərsə, onda 3 ay ərzində vaxtından əvvəl prezident seçkiləri keçirilir. Bu, Konstitusiyanın 105-ci maddəsində öz əksini tapıb. Prezidentin təklif etdiyi dəyişikliklərə əsasən, onun vəzifəsini baş nazir həyata keçirir. Prezident öz vəzifələrini icra etmək iqtidarında olmadıqda, onun səlahiyyətləri baş nazirə verilir. Müxalifət əksinə çıxış etdi. Niyə? Bu haqda fikir bildirən Bakı Dövlət Universitetinin rektoru, AMEA-nm müxbir üzvü Abel Məhərrəmov bu üsulun beynəlxalq hüquq normalarına uyğun gəldiyini qeyd edir. Konstitusiyasnın 7-ci və 99-cu maddələrinə əsasən «Azərbaycan Respublikasında icraedici hakimiyyət respublika Prezidentinin səlahiyyətləri çərçivəsindədir. Bütün icraedici orqanlar, o cümlədən Nazirlər Kabineti üzərində rəhbərliyi Prezident həyata keçirir. Milli Məclis isə Qanunverici orqandır. Səlahiyyətlərin icraedici orqana keçməsi məsələsi də, göründüyü kimi, daha məqsədəuyğundur, çünki icraat işləri ilə birbaşa baş nazir məşğul olur».
Avqustun 24-də Azərbaycanda Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklərin edilməsinə dair referendum keçirildi. Beynəlxalq müşahidəçilərin dediyi kimi, referendum xalqın Heydər Əliyevə olan inamının nümayişi idi... |