GÖRKƏMLİ ® adamlarin həyati
Hər şeyi kadrlar həll edir
Yüklə 8,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yerinə yetirilmiş borc
Hər şeyi kadrlar həll edir Siyasətçi, dövlət adamı və ya ictimai xadim, təsərrüfatçı vəzifə pillələriylə nə qədər yuxarı qalxırsa, o qədər tez-tez kadrlarla bağh qərarlar qəbul etməli olur. Bu böyük oyunda səhv addımlar da istisna deyil. Bu səhvlərdən nə prezidentlər, nə imperatorlar, nə də baş katiblər sığortalanıblar. Kadr siyasəti barədə professorlar, alimlər çoxsaylı kitablar yazıblar, ağıllı məsləhətlər veriblər. Amma insanın şüuru belə qurulub: o çox vaxt yalnız şəxsən tanıdığı adamlara etibar edir. Məhz bu səbəbdən Brejnevin vaxtmda onunla şəxsən işləmiş Dnepropetrovsk kadrları, Yeltsinin vaxtında Ural kadrları, Putinin vaxtında Peterburq kadrları Moskvaya dəvət olunur, irəli çəkilirdilər.
104
Respublikaya rəhbərlik etməyə başlayan Heydər Əliyev də əsasən öz çekist kolleqalarına bel bağlayırdı. MK-nın büro üzvləri və öz katibləriylə kadr məsələlərini müzakirə edəndə, o, DTK-nın əks- kəşfıyyat idarəsinin rəis müavini Ziya Məmməd oğlu Yusifzadəni MK-nın inzibati orqanlar şöbəsinə müdir təklif etmişdi. Heydər Əliyev Ziya Yusifzadənin insani və işgüzar keyfiyyətlərini hələ komitədə həmkar olduğu vaxtlarda qiymətləndirə bilmişdi. Əmin idi ki, o, respublikanın bütün hüquq-mühafızə orqanlarının tabe olduğu MK-nın inzi-bati orqanlar şöbəsinin işinin öhdəsindən uğurla gələcək. Belə-liklə, MK-nın üzvlüyünə namizədlərin sırasına Ziya Yusifza- dənin adı da əlavə olundu. DTK-da işlədiyi müddətdə o, ali partiya rəhbərliyinə daxil deyildi, buna görə də MK-nın üzvlüyünə namizədliyi onun karyerasmda bir yüksəliş kimi qiymətləndirilirdi. Hamı zəng vurub onu təbrik edirdi. Bir-iki gün gözlədikdən sonra Ziya birinci katibə zəng vurdu: Heydər Əliyeviç, məni nəyə görə MK üzvlüyünə namizəd seçdilər? Zənglərin əlindən işləmək olmur. Cavab qısa oldu: - Bir azdan biləcəksən. İki gün sonra Heydər Əliyev onu öz kabinetinə çağırıb yeni vəzifəyə təyin olunması barədə məlumat vermişdi. Birinci katib əmin idi ki, Ziya Yusifzadə razılıq verəcək. Amma Ziya öz karyerasınm istiqamətinin dəyişəcəyini görüb az qala yalvarmağa başladı. Xatırlatdı ki, təhlükəsizlik orqanlarında işə başlamazdan əvvəl də xeyli düşünmüşdü, axırda özünü bu sənətə həsr etmək qərarına gəlmişdi. - İndi-indi bu işə alışıram, sizə məlum olan əməliyyatları aparıram. Yenidən fəaliyyət sahəsini dəyişib, bilmədiyim işdən yapışmaq məni qorxudur. Heydər Əliyev keçmiş həmkarına baxıb deyir: - Maraqlıdır. Həqiqətən də maraqlı situasiya yaranırdı. Ziya Yusifzadənin MK- nın üzvlüyünə namizəd seçilməsiylə bağlı birinci katibin təklifini katiblik dəstəkləmişdi. Bəs indi onun nüfuzu necə olsun? Bəs partiya intizamı? Əliyevi başqalarnın söhbətlərindən tanıyan adamlar elə hesab edirdilər ki, o, öz qərarlarını dəyişməyi xoşlamır və onunla bu xüsusda mübahisə
105
etməmək daha məsləhətdir. Əlbəttə, bu fikir tam elə deyil və Ziya Yusifzadənin təyinatımn baş tutmaması heç də yeganə fakt deyil, amma hər halda bunun özü də sübut edir ki, həmsöhbətinin arqumentləri inandırıcı, həqiqətə uyğun olarsa, Heydər Əliyev öz qərarını dəyişə bilərdi. Bəs onun nüfuzuna xələl gəlmədimi? Partiya inzibatçılarnın başqa səbəb olmayanda istinad etdikləri partiya intizamı pozulmadımı? Ritorik suallardır. - Yaxşı, deyə Heydər Əliyev Yusifzadənin işi olan qovluğu kənara itələdi, - bəs indi neyləyək? Özün bilirsən ki, burada təmiz, düzgün adamlara necə böyük ehtiyac var. Başa düşürəm. Ona görə də bu vəzifəyə başqa bir ləyaqətli insanı seçməyinizi xahiş edirəm. Yusifzadə DTK-da fəaliyyətini davam etdirdi, böyük intellektual potensialnı əks-kəşfiyyat və kəşfıyyat işlərinə sərf etdi və general- leytenant rütbəsinə qədər yüksəldi. Sələfı Heydər Əliyevlə söhbətində “bizim bütün kadrlara eyni münasibət göstərməyin” vacibliyini demişdi. Prinsipcə belə olmalıdır, nə demək olar. Yəni obyektiv ol, insanları işə olan düzgün münasibətinə görə qiymətləndir. Daha keçmiş hakimiyyətə şəxsi sədaqətə görə yox. Yeni birinci katib tezliklə hiss etdirdi ki, “bizim bütün kadrlarımıza eyni münasibət” mümkün olmayacaq və partiya komitələrinin, nazirlik və təşkilatların, ali məktəblərin rəhbərliyində rüşvətxorlara, dələduzlara, işbazlara yer qalmayacaq. Daxili İşlər Nazirliyinə professional kəşfıyyatçı, büllur kimi təmiz insan olan Arif Heydərov rəhbərlik etməyə başladı. Əlbəttə, kəşfiyyat öz istedadlı, bacarıqlı kadrından məhrum olmaq istəmirdi, amma Andropov kömək etdi, Arif Heydərovu Türkiyədən geri çağırıb daxili işlər naziri təyin etdilər. Biz arxivdə Azərbaycan KP MK-nın baxdığı onlarla işi və- rəqləmişik. Belə görünür ki, vəzifəsindən, rütbəsindən asılı ol- mayaraq, hamıya eyni tələbkarlıqla yanaşılıb. SSRİ DTK-sının sədr müavini İqor Sinitsinin fıkrinə görə, Heydər Əliyev korrupsiyaya nifrətinə və bir çox işgüzar keyfıyyətlərinə görə Yuri Vladimiroviç Andropova çox bənzəyirdi. 106
Bəzi faktlara nəzər salaq: “Bizə göndərilən faktlara və məktublara əsasən müəyyən edilmişdir ki, Azərbaycan KP MK-nın Partiya Təşkilatı Koınitəsinin sədr müavini C.N. Bağırov özünü kommunist və partiya işçisi kimi gözdən salan bəzi nalayiq hərəkətlərə yol vermişdir. Bağırov məvacibinə uyğun həyat tərzi keçirməmiş və bunları ört-basdır etmək üçün bir çox dələduz hərəkətlərə yol vermişdir. Belə ki, o, bahalı avtomobil, bağ sahəsi almış və orada böyük malikanə, qaraj və hovuz tikdirmişdir. İstifadə edilmiş tikinti materiallarımn əksəriyyəti də sənədsizdir. Kommunistə və partiya işçisinə yaraşmayan hərəkətlərinə, mənəvi pozğunluğuna, öz vəzifə səlahiyyətlərindən şəxsi məqsədləri üçün istifadə etdiyinə görə Bağırov Camal Nəsrəddin oğlu (1961-ci ildən partiya üzvü. Partiya biletinin nömrəsi - 02800043) Azərbaycan KP MK-nın şöbə müdiri vəzifəsindən azad edilsin və partiya sıralarından kənarlaşdırılsın. Şamaxı rayonunda Pedaqoji Texnikumda kütləvi rüşvətxorluq, bundan əlavə ayrı-ayrı vəzifəli şəxslərin dövlət əmlakını mənimsəməsi hallarnın üstü açılmışdır. Azərbaycan KP MK-sı Şamaxı Rayon Partiya Komitəsinin katibi S.A.Sayılov yoldaşı vəzifəsindən azad etmiş və Rayon Partiya Komitəsində kompleks yoxlama tədbirləri apararaq, raykom katibinin “partiya məsuliyyətiylə bağlı məsələyə baxılması barədə sərəncam vermişdir”. Eyni hallar Kirovabad və Xaçmaz rayon partiya komitələri üzrə, Respublika Tikinti və Tikinti Materialları Sənayesi İşçilərinin Həmkarlar İttifaqı Komitəsi, M.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutu, Respublika Prokurorluğu üzrə də müəyyənləşdirilmişdir. Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi inanırdı ki, rüşvətxorluq və korrupsiya ilə yalnız bu cür açıq mübarizə aparmaq lazımdır. Hərçənd ki, belə açıq mübarizəyə görə o, Moskvanın və digər respublikalardakı həmkarlarnın müəyyən təzyiqi ilə də üzləşməli olurdu. Heydər Əliyev özü bu barədə belə deyirdi: Yadımdadır, 1975-ci ildə biz bir raykom katibini işdən azad edib, partiyadan çıxarıb, işini hüquq-mühafızə orqanlarına vermişdik və bu məsələylə bağlı bütün materialları respublika qəzetlərinin birində çox geniş şəkildə dərc etdirmişdik. Həmin ərəfədə mənimlə görüşən qonşu respublikalardan birinin Mər
107
kəzi Komitəsinin birinci katibi soruşdu ki, niyə belə edirsiniz? Bu yaxınlarda bir çox rayon partiya komitələrinin katibləri mənim yanıma gəlmişdilər. Onlar deyirdilər ki, Əliyev belə etməklə ümumilikdə raykom institutunu gözdən salır. Mən ondan soruşdum ki, sizin özünüz bu fıkirlə razısınız? O dedi ki, razı deyiləm. Amma belə məsələləri ictimaiyyətə çatdırmağın da tərəfdarı deyiləm. Mənsə cavab verdim ki, ikisini, üçünü, beşini cəzalandırıb, bunu bütün respublikanın nəzərinə çatdırıram ki, digərləri ibrət götürsünlər, belə neqativ addımlar atmaqdan çəkinsinlər (11 mart 2001, Bakı, Skandinaviya və Rusiya jurnalistlərinə verdiyi müsahibədən). .. .Ümumittifaq Lenin Kommunist Gənclər İttifaqına (ÜİLKGİ) ikinci katibi olan Boris Pastuxovun Heydər Əliyevlə tanışlığı da sözü gedən 1970-ci illərə təsadüf edir. Boris Nikolayeviç Bakıya, Azərbaycan komsomolçularının qurultayına gəlmişdi. Heydər Əliyevin partiya rəhbəri kimi fəaliyyətini yüksək qiymətləndirən Pastuxov, onun gənclərə böyük qayğı ilə yanaşdığını xüsusi qeyd edir. Əliyev gənclərlə yaxından məşğul olmaq çağırışını ilk növbədə özünə ünvanlayırdı. Respublikanın ilk Lenin təqaüdçü gənclərinin və Moskvaya göndərilən bacarıqlı tələbələrin sırasında istedadlı riyaziyyatçı Fatma Abdullazadə də vardı. İndi riyaziyyat elmləri doktoru olan Fatma xanım da, Prezidentin özü də bunu unutmamışdı. Boris Pastuxov xatırlayır: - Biz Azərbaycan komsomolçularnın qurultayında kosmonavt Patsayevlə birgə iştirak edirdik. Sonralar o, Dobrovolski və Volkovla birgə uçuş zamanı həlak oldu. Mənə ən maraqlı gələn isə o idi ki, Heydər Əliyev bu kosmonavtla ünsiyyətə böyük maraq göstərir, onu həmişə qeyri-formal şəraitdə kosmonavtika barədə sorğu-suala çəkirdi. Mən ilk dəfə o vaxt başa düşdüm ki, bu insan hər şeylə maraqlanır, onda zərrə qədər də tənbəllik yoxdur. 108
Yerinə yetirilmiş borc
1971-ci il martın 30-da Moskvada Sov. İKP-nin XXIV qurultayı açıldı. Aprelin biri, səhər iclasında Heydər Əliyev çıxış edir. O, ilk dəfədir ki, qurultaym tribunasındadır. Özünü çox sərbəst aparır, kifayət qədər inamlıdır. O, respublika sənayesinin ümumi inkişafdan geri qalmasının aradan qaldırılmasından və bir il əvvəl Sov. İKP MK-da, SSRİ Nazirlər Sovetində qəbul olunmuş “Azərbaycan SSR-də xalq və kənd təsərrüfatı sahələrinin inkişafına dair tədbirlər planı”nın həyata keçirilməsindən danışır: - Bu beşillikdə Azərbaycanda yüzə qədər yeni sənaye müəssisəsinin tikilib istifadəyə verilməsi planlaşdınlır. Bu, ötən“beşillik”dəkindən demək olar ki, iki dəfə çoxdur. Respublikamızda maşınqayırma sənayesinin yeni sahələri yaradılacaq, neftayırma sənayesi, dəmiryol nəqliyyatı rekonstruksiya ediləcək, kimya, yeyinti və digər sənaye sahələrinin yüksək sürətləinkişafına təkan veriləcək. Beş il sonra isə o, artıq XXV qurultayın tribunasmdan fəxrlə deyirdi: - Böyük qürur hissi ilə deyə bilərəm ki, Azərbaycanın qarşısında qoyulmuş vəzifələr uğurla həyata keçirilmişdir. İqtisadiyyatın uzunmüddətli geriləməsi aradan qaldırılmış və onun inkişafında dönüş yaranmışdır. Uzun illər ərzində ilk dəfədir ki, əsas iqtisadi göstəricilər üzrə beşillik plan artıqlamasıyla yerinə yetirilmişdir. Azərbaycan xalq təsərrüfatnın inkişafında əvvəllər görünməyən yüksək göstəricilər əldə etmişdir. 2000-ci ilin mayında Azərbaycanın Prezidenti Gəncə şəhərinə gəlmişdi. O, Gil-Torpaq Emalı Birliyinin işçiləriylə də görüşdü. Bu istehsalat birliyi ilk məhsulunu 1969-cu ildə istehsal etmişdi. Hiss olunurdu ki, o vaxtkı əlamətdar hadisəni xatırlamaq Heydər Əliyev üçün nə qədər xoşdur. Həmin görüşdə Prezident demişdi: - 1969-cu ildə mən respublikanın rəhbəri seçilmişdim. O vaxt bu kombinat yarımçıq vəziyyətdəydi. Tikinti-montaj işləri başa çatdmlmamışdı, bəzi sexlər isə hələ heç tikilməmişdi. Bununla bərabər, kombinat işə başlamışdı. O vaxtlar kombinatın vəziyyəti, tikintinin gedişatı, demək olar ki, hər gün müza
109
kirə olunmurdu. Proseslər çətinliklə gedirdi. Yaxşı ki, indi burada çox yüksək ixtisash kollektiv formalaşdırılıb; mühəndislər, texniklər... Amma o vaxt belə deyildi. İstehsalatm qaydaya salınması üçün kadrlar az idi. Kadrların çoxunu Rusiyadan və SSRİ-nin başqa vilayətlərindən dəvət edirdik. Maraqlıdır ki, otuz il keçməsinə baxmayaraq, Heydər Əliyev kombinatın o vaxtkı direktorunun soyadını da xatırladı: Yamov. Xülasə, zavod istifadəyə verildi, lakin bundan sonra ortaya elə problemlər çıxdı ki, layihələşdirilən zaman onları unutmuşdular: əgər unutmamışdılarsa da, müəyyən qədər maddi vəsaitə qənaət etmək üçün bu problemləri nəzərə almamışdılar. Çünki təmizləyici qurğulara o vaxt bir o qədər də əhəmiyyət verən yox idi. Zavod işə düşdükdən sonra bütün şəhər, ilk növbədə isə Nizami Gəncəvinin yaxınlıqda yerləşən məqbərəsi toz dumanına bürünməyə başladı. İlk olaraq mədəniyyət və incəsənət xadimləri həyəcan siqnalı verdilər. Mütəfəkkirin bu fikirlərini xatırlatdılar:
- Yadımdadır, - deyə Heydər Əliyev xatırlayırdı, - şair Rəsul Rza, Süleyman Rüstəm, bəstəkar Qara Qarayev, Fikrət Əmirov və başqa bir neçə nüfuzlu mədəniyyət xadimi mənə məktubla müraciət etdilər. Onlar Nizami məqbərəsinin belə acınacaqlı hala düşməsindən narahatçılıqlarını bildirirdilər. Ziyalılar fıkirləşirdilər ki, əgər burada belə böyük bir müəssisə tikilibsə, yəqin ki, onu harasa köçürtmək mümkün olmaz, elə isə Nizaminin məqbərəsi bir başqa yerə köçürülsün, yoxsa tamamilə bərbad vəziyyətə düşəcək. Dəqiq yadımdadır, qarşıma iki çıxış yolu qoyulmuşdu: ya kombitıatı dayandırmaq, ya da məqbərəni başqa yerə köçürtmək. Bu cür kombinatları hər il tikmək mümkündür, amma Nizami bizim üçün elə qiymətli xəzinədir ki, onu heç nə ilə müqayisə etmək olmaz. Buna görə də məqbərənin yerinin dəyişdirilməsi bizimçün mənəvi cəhətdən də çox ağır idi və biz heç vaxt bu addımı ata bilməzdik. Yerində bu məsələni həll etmək mümkün olmadı. MK-nın birinci katibi kömək üçün Moskvaya müraciət etdi. Onu pay-
110
taxtda SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri Aleksey Nİkolayeviç Kosıgin qəbul etdi və birbaşa dedi: - Əgər hər hansı bir işi başlamısımzsa, yanmçıq saxlamayın, başa vurun. Yoxsa hər dəfə gəlib şikayət edirsiniz ki, oranı toz basdı, buraya duman gəldi... Kosıgin Əliyevə Kirovabad kombinatıyla bağlı hadisəni danışdı. ...50-ci illərin əvvəllərində Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Mircəfər Bağırov Moskvaya, İosif Vissarionoviç Stalinin yanına gəlib Daşkəsəndon gətirdiyi alunit nümunələrini ona göstərir və böyük qürurla qeyd edir ki, bu mineraldan qlinozem - gil-torpaq alınır. Gil- torpaq olmadan isə hamıya məlumdur ki, alüminium - qanadlı metal istehsal etmək mümkün deyil. Dünya praktikasında qlinozemi adətən boksitlərdən əldə edirlər. SSRİ-də isə boksitlər çatışmadığmdan xarici ölkələrdən idxal edilirdi. Bir sözlə, Stalin Bağrovun Azərbaycanda strateji cəhətdən vacib olan gil-torpaq istehsal edən müəssisənin yaradılması təklifini qəbul edir və o vaxt Nazirlər Soveti üzrə köməkçisi olan Kosıginə bu məsələ ilə məşğul olmağı tapşırır. - Mən də məşğul olmağa başladım, - deyə Kosıgin sözünə davam edir. - Layihələr hazırlandı, oraya mütəxəssislər gön- dərildi, indi isə siz mənim yanıma hər dəfə bir şikayətlə gəlir- siniz.
O uzaq illərdəki görüşünü yadına salan Prezident tez-tez özünə sual verirdi ki, görəsən mən səhv etməmişəm ki? - Yox, səhv etməmişəm. Çünki alunit həqiqətən də təbiətin bizə bəxş etdiyi əhəmiyyətli bir sərvətdir və biz ondan istifadə etməliyik. Lakin elə yüksək səviyyəli texnologiyalardan istifadə etməliyik ki, istədiyimiz xammalı əldə etməklə bərabər, ətraf mühiti də zəhərləməyək. MK-nın birinci katibinin göstərişiylə respublikanın görkəmli alimlərindən və mütəxəssislərindən ibarət nüfuzlu bir komissiya yaradılır. Beləliklə, Azərbaycan ədəbiyyatının korifeyini yaxınlığındakı yeni sənaye nəhəngi ilə “barış-dırmaq” mümkün oldu. İndi Gəncədən çıxarılan gil-torpaq emal edilmək üçün Rusiyaya və Tacikistana aparılır. Müəssisənin gözəl perspektivləri var, həm də respublika üçün əhəmiyyətli olan yeni iş yerlərinin açılması deməkdir.
111
2000-ci ilin həmin may günlərində Heydər Əliyev Cihazqayırma İstehsalat Birliyində də oldu. Burada başqa sənaye məhsullarıyla yanaşı, soyuq və isti su sayğacları da istehsal olunurdu. Yenə də Heydər Əliyev 70-ci illəri xatırladı: - 1975-ci ildə biz Azərbaycanın cihazqayırma sənayesinin inkişafı üçün çox əhəmiyyətli olan bir qərar qəbul etdik. Əslinə qalanda, bu qərar bizim yox, Sov. İKP MK-nın və SSRİ Nazirlər Sovetinin qərarıydı, bizsə bu qərara uyğun olaraq, Azərbaycanda bir çox cihazqayırma müəssisələri yaratdıq. Həmin qərarın fəaliyyət planında bu zavodun inkişafı da nəzərdə tutulmuşdu... Zavodun böyük gələcəyi var. Bu, məni çox sevindirir, çünki vaxtilə mən bu zavodun tikilməsi və moderaləşdirilməsi üçün çox işlər gönnüşdüm. Bu gün bir daha əmin oluram ki, zəhmətim hədər getməyib, indi öz bəhrəsini verir. Bu zavodun məhsulları həm Azərbaycana, həm də xarici bazara çox lazımdır. İndi bir çoxları sovet dövrünü yalnız qara rənglərlə təsvir edir. Yadımdadır ki, 1990-cı ildə Moskvada Sadovoye Koltso ətrafına yığılmış nümayişçilər “73” rəqəmini transparanta yazıb üstündən də qırmızı xətt çəkmişdilər. 73 rəqəmi sovet hakimiyyətinin rəmzi kimi yazılmışdı. Amma tezliklə bu adamlar ayıldılar. Ölkədə elmi-tədqiqat institutları bağlandı, elmi işçilər, elmlər namizədləri, doktorlar ixtisara salındı. Elə bil ki, bu adamlara bazar iqtisadiyyatında öz yerlərini göstərirdilər - buyurun, gedin metro stansiyalarında siqaret, saqqız satın, pal-paltar alveriylə məşğul olun.... Heydər Əliyev heç vaxt öz keçmişindən imtina etməyib. Azərbaycanın yetmiş illik sovet tarixini qiymətləndirərkən, o, inamla deyirdi: “Bu illərdə Azərbaycanın maarifi, təhsili, mədəniyyəti, iqtisadiyyatı böyük sürətlə inkişaf etmişdi. Azərbaycanın siması dəyişmişdi, respublikamız möhkəmlənmişdi və Azərbaycanda böyük intellektual potensial yaradılmışdı”. Bu, həqiqətən də belədir. Yetmiş illik sovet dövrünün təqribən beşdə bir hissəsini - on dörd ilini Azərbaycana Heydər Əliyev rəhbərlik etmişdir. O, iqtisadiyyatın, elmin böyük sıçrayışla irəli getməsinə, öz xalqının mənəvi yaddaşmı dirçəltməyə nail olmuşdu. Söhbətin bu yerində dəqiq statistik məlumatlara nəzər salmaq yerinə düşər: Heydər Əliyevin rəhbərliyi dövründə Azərbaycanda 1155 kitabxana, 1316 klub, 849 mək- 112
təb, 44 muzey istifadəyə verilmişdi. 1971-ci ildə respublikada Cəmşid Naxçıvanski adına hərbi təmayüllü ilk internat-məktəbin yaradılması da onun adıyla bağlıdır. Azərbaycanm görkəmli generalnın adını daşıyan bu məktəb hal-hazırda hərbi lisey kimi fəaliyyət göstərir. Bu liseyin əsl hərbi təhsil ocağı kimi formalaş-masına ciddi nəzarət edən Heydər Əliyev onu müəyyən mənada, öz yetirməsi hesab edirdi. Əlbəttə ki, bu da uzaq gələcəyə hesablanmış bir addım idi. Heydər Əliyev hiss edirdi ki, gələcəkdə doğma respublikaya öz hərbi kadrları lazım ola bilər. Eyni zamanda, bu addım “azərbaycanlılar yalnız alveri bacarırlar” deyən bədnam qonşulara inamlı cavab idi. Bəli, azərbaycanlılar ticarəti yaxşı bacarırlar və bu hörmətli peşə ilə fəxr edirlər, çünki bəşər yaranandan bəri insanların ticarətsiz yaşaması mümkün deyil. Amma bununla bərabər, azərbaycanlılar ta qədimdən anda sadiq və cəsarətli əsgər, məğrur döyüşçü olublar. Təəssüf ki, Rusiyada bir çoxları bilmirlər ki, hələ iki yüz il əvvəl, Krım müharibəsində rus qoşunlarının sırasında dörd azərbaycanlı polku da böyük şücaətlə vuruşmuşdur. Azərbaycanlı döyüşçülər Birinci Dünya müharibəsi və Böyük Vətən müharibəsi cəbhələrində də özlərini yalnız yaxşı tərəfdən göstərmişlər. Onlardan yüz iyirmisi Sovet İttifaqı Qəhrəmanı fəxri adına layiq görülmüşdür. Mixail Qusman 70-ci illərdə Azərbaycan komsomolunun Mərkəzi Komitəsində işləmişdir. Sonralar Moskvaya köçmüş, İTAR-TASS informasiya agentliyində fəaliyyətə başlamışdır. Hal-hazırda dünyanın ən məşhur agentliklərindən olan İTAR-TASS-ın baş katibinin birinci müavini vəzifəsində çalışır. Onu da qeyd edək ki, Tver bulvarmda yerləşən bu binanı TASS-çı veteranlar “Əliyev binası” adlandırırlar, çünki SSRİ Nazirlər Sovetində işlədiyi vaxt məhz Heydər Əliyevin sərəncamı ilə burada İTAR- TASS agentliyi üçün yeni bina tikilməsinə başlanmışdı. Mixail Solomoroviç Qusmanın kabinetində elə indinin özünə qədər Azərbaycanın böyük xəritəsi asılıb. - Axı, bu mənim vətənimdir, - Qusman baxışlarını xəritəyə zilləyir, - mən indi də Azərbaycanda baş verən hadisələri çox diqqətlə izləyirəm. Bilirsiniz, illər keçəndən sonra insan bir çox hadisələrə tamam başqa gözlə baxır, o cümlədən də
113
hərbi təmayüllü internat-məktəbin yaranmasına. Azərbaycanlı uşaqların hərbi xidmətə onsuz da çox həvəsi yox idi. Əlbəttə, o vaxt heç kimin ağlına da gəlmirdi ki, bir neçə il sonra Qarabağda vuruşmaq lazım gələcək. Amma Heydər Əliyev bu qərarı qəbul edəndə fıkirləşmişdi ki, respublikaya ixtisaslı hərbi kadrlar gərəkdir. Bu nə idi? Uzaqgörənlik? Yaxud o, başa düşürdü ki, müstəqil dövlət bunsuz yaşaya bilməz? Mənə elə gəlir, o hiss edirdi ki, bu hərbçi kadrlar gələcəkdə onun xalqına çox lazım olacaq. Mixail Solomonoviç Qusman qonaqların qabağına qurudulmuş albalı qoyur, ara-sıra telefon zənglərinə cavab verərək söhbətinə yekun vurur: - Əlbəttə, Heydər Əliyev yalnız hərbi kadrların yetişdirilməsiylə məşğul olmurdu. Mənə elə gəlir ki, o, komsomol komitəsinin katiblərinin hamısını şəxsən tanıyırdı. İndi menecerlərin, idarəçilərin yetişdirilməsi barədə çox danışırlar. Sovet İttifaqında bu funksiyanı, dövlət kadrlarnın yetişdirilməsini komsomol yerinə yetirirdi. Məhz buna görə KP MK-nın birinci katibi komsomol komitələrinin liderlərinə, onlann fəaliyyətinə xüsusi diqqət yetirirdi. Təəssüf ki, biz bu təcrübəni keçmiş dövrdən indiki zamana gətirə bilmədik. 1975-ci ilin oktyabrında Bakıda sovet ədəbiyyatı günləri keçirilirdi. Azərbaycanın paytaxtına SSRİ-nin ən tanmmış şair və yazıçıları gəlmişdilər. Onlar oxucularla görüşlər keçirmiş, müxtəlif tədbirlər təşkil etmiş və ən sonda Səməd Vurğunun ev-muzeyinin açılış mərasimində iştirak etmişdilər. Səməd Vurğunun şeirlərini Heydər Əliyev gənclik dövründən çox sevirdi. MK-nın birinci katibinin təşəbbüsüylə 1982-ci il martın 23-də Azərbaycanın başqa bir görkəmli ədibinin - Cəfər Cabbarlının da ev- muzeyi açıldı. Bir qədər əwəl isə Şuşada olan Heydər Əliyev böyük Azərbaycan şairi Molla Pənah Vaqifın məqbərəsinin açılışında da iştirak etmiş, çox təsirli bir nitq söyləmişdi. Görəsən, o vaxt kimsə təsəvvür edirdimi ki, on ildən sonra erməni vəhşiləri Sovet ordusu əsgərlərinin köməyi ilə Azərbaycanın qədim və müqəddəs şəhəri Şuşanın üzərinə od-alov yağdıracaq və işğalçılar humanist şairin məqbərəsini yerlə yeksan edəcəklər.... ...Respublikaya rəhbərlikdə keçən on dörd il... Maraqlıdır, görəsən, lider Azərbaycanın inkişafma dair konkret plana malik idi, yoxsa, öz intuisiyasına inanaraq qarşısına çıxan problemləri addım- addım dəf edirdi. Fikrimizcə, mübahisə etməyin yeri yoxdur. Yəqin ki, planlı iqtisadiyyat Azərbaycanın inkişafını da ümumittifaq kontekstindən ayrı tutmurdu. Altmışıncı illərin sonlarına yaxın respublika bir çox iqtisadi göstəricilərinə görə İttifaqın inkişafından
114
geri qalırdı. İqtisadiyyatın bir çox sahələrini inkişaf etdirmək, yeni iş yerləri açmaq lazım gəlirdi. Ən başlıca vəzifə isə neft sənayesini böhrandan çıxartmaq idi. Altmışıncı illərin sonunda neft hasilatı 1,3 milyon ton, qaz hasilatı isə 659 kubmetr aşağı düşmüşdü. Neft, qaz və kömür istehsalının vəziyyəti SSRİ Nazirlər Sovetinin xüsusi olaraq diqqət mərkəzində idi. Energetika məsələlərinə Nazirlər Sovetinin sədri Kosıgin şəxsən özü baxırdı. Heydər Əliyevm fəaliyyətinin həmin dövrünə işıq salmaq üçün “Azərbaycan nefti dünya siyasətində” adlı çox dəyərli kitaba müraciət edəcəyik. Kitabda qeyd edilir ki, “KP MK-nm birinci katibi Heydər Əliyev neft sənayesinin geriləməsinin və bu əhəmiyyətli sənaye sahəsindəki gərginliyin əsl səbəblərini açmağa nail olmuşdu”. Heydər Əliyevlə bağlı zəngin xatirələri olan Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin birinci vitse-prezidenti, tanınmış neftçi-geoloq, akademik Xoşbəxt Yusifzadə söhbətə bir qədər uzaqdan başladı: Heydər Əliyevlə ilk tanışlığım 1968-ci ildə oldu. Türkiyənin o zamankı baş naziri Süleyman Dəmirəl Moskvada keçirdiyi rəsmi görüş və danışıqlardan sonra Azərbaycana gəlmişdi. O vaxt hörmətli qonağı Qum adasına müşayət edən rəsmi şəxslərdən biri də Azərbaycan Respublikası Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri Heydər Əliyev idi. Tanışlığımız buradan başladı... Azərbaycan KP MK-nın 1970-ci ilin dekabnnda keçirilmiş plenumu yaxşı yadımdadır. Bu Heydər Əliyevin MK-nın birinci katibi seçilməsindən sonra keçirilən ilk plenum idi. Heydər Əliyev plenumdakı məruzəsində ötən beşillikdə neft sənayesinin işini də dərindən təhlil edərək, iqtisadiyyatın bu başlıca sahəsində yaranmış geriliyin və gərgin vəziyyətin
115
əsl səbəblərini göstərdi, görüləcək işlərin konkret proqrammı verdi... 1970-ci ildə Azərbaycanın Neft Sənayesi Nazirliyi ləğv olundu və onun əvəzində “Xəzərdənizneft” və “Azneft” istehsalat birlikləri yaradıldı. Məhz Heydər Əliyevin tapşırığı ilə Xoşbəxt Yusifzadə “Xəzərdənizneft” İstehsalat Birliyinin baş geoloqu vəzifəsinə təyin olundu. O, yeni birinci katibin o vaxt Azərbaycanın neft sənayesi üçün gördüyü işləri indi də unutmur: Respublikaya rəhbərliyə başladığı ilk günlərdən Heydər Əliyev həm dəniz, həm də quruda neft və qaz hasilatınm ən müxtəlif problemləri ilə maraqlanır və onların həllinə yardım göstərirdi. Bunun nəticəsində də dənizdə geoloji-kəşfiyyat işlərinin səmərəliliyi sürətlə artırdı. Onun respublikaya rəhbərliyinin qısa dövründə səkkiz yeni neft-qaz yatağı kəşf edildi. Artıq 1975-ci ildə ümumi neft və qaz hasilatının həcmi 27,1 milyon tona (şərti-yanacaqla) çatdı və 1941-ci ildəki ən yüksək neft və qaz hasilatı səviyyəsini ötüb keçdi... Ölkənin fəxri olan bu sənaye sahəsində bəs əvvəllər nələr baş verirdi? Geoloji kəşfiyyat işləri geriləyir, mövcud resurslar dağıdılır, istehsalatda qəzaların sayı artırdı. Buruqlar sıradan çıxırdı. Bununla belə, on il ərzində respublikanın sənayesinə qoyulan maddi vəsaitin qırx beş faizi neft hasilatı sənayesinə yönəldilirdi. Lakin 1966-cı ildən başlayaraq neft hasilatı ildən-ilə azalırdı. H. Əliyev respublikanın rəhbəri təyin olunandan sonra bir çox savadlı mütəxəssislərlə, istehsalatçılarla, mühəndislərlə, təcrübəli briqadirlərlə məsləhətləşdi. Ümumi fikir belə idi ki, neft sənayesinin başlıca problemi qazma işlərinin geriləməsiylə bağlıydı. 1966-70-ci illər ərzində quyuların ümumi qazma həcmi bir milyon metrə qədər azalmışdı. Qazılan quyuların otuz bir faizi layihədə nəzərdə tutulan dərinliyə qədər çatdırılmamışdı. İş vaxtının çox hissəsi qəzaların aradan qaldırılmasına sərf olunurdu. Bu rəqəmləri verərkən biz yuxarıda adı çəkilən kitaba istinad edirik. Böyük hazırlıq prosesindən sonra Azərbaycan Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsi neft sənayesi işçilərinin böyük müşavirəsini keçirdi. Bu, ümumiyyətlə neft və neft hasilatı ilə
116
əlaqədar zəngin təcrübəsi və biliyi olan insanlann toplaşdığı böyük bir iclas idi. O zaman Heydər Əliyev neft mütəxəssislərinə üzünü tutaraq demişdi: - Mühəndis-texniki heyətdən, “Xəzərdənizneft” və “Azər-neft”in geoloqlarından, hər iki birliyin rəhbər işçiləridən ilk növbədə tələb olunan odur ki, köhnə yataqlarda istismar şəraitini yaxşılaşdırmaqla, neft hasilatının sabit səviyyəsini təmin etsinlər, ələlxüsus, mezazoy qatlarına diqqət yetirsinlər ki, neft və qaz hasilatı artsın. Ələlxüsus da dənizdə neft və qaz yataqlarının işlənməsinə diqqət yetirmək lazımdır”. Heydər Əliyev kabinet məmurlarından deyildi. Düzdür, o, birinci katib vəzifəsinə uyğun olaraq, iş gününün böyük hissəsini iş stolunun arxasında oturmalı olurdu. Lakin onu mütəmadi olaraq neft mədənlərində, neft emalı zavodlarında, həmçinin alimlərin laboratoriyalarında görmək olurdu. Onun səfərləri qətiyyən diletant bir məmurun və ya yüksək səviyyəli qonağın gəzintisinə bənzəmirdi. O, bilmədiyi şeyləri soruşmaqdan da heç vaxt çəkinmirdi. Məşhur alimlər Azad Mirzəcanzadə, Artur Rəsizadə * ilə məsləhətləşir və artıq həyatdan köçmüş böyük kimyaçı alim, SSRİ Elmlər Akademiyasınm müxbir üzvü, respublika Elmlər Akademiyasının akademiki Yusif Heydər oğlu Məmmədəliyevin əsərlərinə müraciət edirdi. Yusif Məm- mədəliyev kimi insanlar haqqında deyirlər ki, onlar işdə alışıb yanırlar. Müharibə illərində, o, aviasiya yanacağına yüksək keyfıyyətli əlavələrin metodikasını işləyib hazırlamış, buna görə Stalin mükafatına layiq görülmüşdü (sonralar bu mükafatın adı dəyişdirilərək Dövlət mükafatı adlandırıldı). Onun daha bir kəşfı “Molotovun kokteyli” adı altında Böyük Vətən müharibəsinin tarixinə daxil olmuşdu. Faşist tanklarını odlara bürüyən bu maddə qanşığından hətta XXI əsrin barrikadalarında da istifadə olunduğu üçün o bu gün də məşhurdur. Rəqəmləri adətən darıxdırıcı adlandınrlar. Lakin istehsalatdan danışanda, rəqəmsiz keçinmək mümkün deyil. “Azər-neft” İstehsalat Birliyi qaz hasilatı üzrə doqquzuncu beşilliyin planını üç il yarıma, neft hasilatı üzrə isə dörd il səkkiz aya yerinə yetirmişdi.
* Hal-hazırda Azərbaycan Respublikasının baş naziri
117
İndi isə artıq yeni üfuqlər fəth etməyin vaxtı çatmışdı. Heydər Əliyevin təşəbbüsüylə SSRİ Nazirlər Soveti və Sov. İKP MK 1974-cü ildə Xəzər dənizinin dərin qatlarında geoloji kəşfiyyat işlərinin sürətləndirilməsiylə və dərin qatlarda işləmək üçün yeni qazma avadanlıqlarınm istehsalı ilə bağlı sərəncam hazırlayır. “Ötən əsrin 70-ci illərinədək Xəzər neftçilərinin sərəncamındakı texniki vasitələr bizə dənizin dərinliyinin yalnız 40 metrə qədər olan sahələrində işləməyə imkan verirdi, - deyə Xoşbəxt Yusifzadə sözünə davam edir. Xəzərin Azərbaycan sektorunda suyun dərinliyi 40 metrə çatan perspektivli sahələrdə bütün neft-qaz yataqları o vaxtadək, demək olar ki, artıq aşkar olunmuş, dənizdə neft və qaz çıxarılması imkanları xeyli azalmışdı. Heydər Əliyevin təşəbbüskarlığı və iradəsi, keçmiş İttifaqın neft və qaz sənayesinin rəhbərləri ilə danışıqları, SSRİ rəhbərləri ilə görüşləri, Azərbaycanda neft və qaz sənayesinin perspektivliyinin elmi dəlillərlə sübutu ona gətirib çıxardı ki, SSRİ Neft Sənayesi Nazirliyi Xəzərin böyük dərinliklərində görüləcək işlər üçün vəsait və texnika ayırdı. Nəticədə, ötən əsrin 70-80-ci illərində müxtəlif təyinatlı gəmilərin - ağır yük qaldıran kran gəmilərinin, borudüzən, seysmik, sərnişin gəmilərinin sayı 450-ni keçdi. Xəzər dənizində 2500 ton gücündə "Azərbaycan" kran gəmisi işə başladı. Bundan əlavə, ilk vaxtlarda dərinliyi 70 metr olan sahələrdə geoloji-kəşfiyyat işlərinin aparılması üçün “Xəzər” tipli üzən qazma qurğularının, sonralar isə dənizin dərinliyi 200 metrə qədər olan yerlərində işləmək üçün “Xəzərdənizneft” və “Şelf” tipli üzən yarımdalma qazma qurğularının, eləcə də “Süleyman Vəzirov” borudüzən gəmisinin alınması nəticəsində Xəzərin daha böyük dərinliklərində zəngin neft və qaz ehtiyatlarına malik yataqların kəşf edilməsinə imkan yarandı. 80-ci illərdə bu qurğuların sayı 11-ə çatdı. Nəticədə dənizin 80-350 metr dərinliyində yerləşən, bu gün ARDNŞ-in hasil etdiyi neftin 60 faizini verən “Günəşli”yatağı kəşf edildi. İndi adları bütün dünyada məşhur olan “Azəri”, “Çıraq” və “Kəpəz” yataqlarının kəşfı də həmin qazma qurğularından istifadə edilməsi nəticəsində mümkün oldu.
118
Dünyada tayı-bərabəri olmayan dərin dəniz özülləri zavodunun məhz Azərbaycanda inşa edilməsi üçün sovet dövləti rəhbərliyinin icazəsinin alınması və bu nəhəng müəssisənin müvəffəqiyyətlə tikilib işə salınması Heydər Əliyevin iradəsinin, prinsipiallığının nəticəsi idi. Bircə rəqəmə diqqət yetirin: 450 milyon ABŞ dolları! O vaxtlar üçün bu çox böyük vəsait hesab olunurdu. Zavodun inşa edilməsi üçün o vaxt scvet hökumətinin bu qədər maliyyə vəsaiti ayırmasına nail olmaq ağlasığmaz idi.
Bakı Dərin Dəniz Özülləri zavodunun sayəsində Xəzər dənizində kəşf olunmuş “Günəşli” yatağında indiyədək 14 özül tikilmişdir. Bu isə 244 qaz istismar və suvurucu quyuların qazılmasına imkan vermişdir. Həmin zavod indi də neft və qaz yataqlarının kəşfində və istismarında həlledici rol oynayır. Belə ki, Mərkəzi, Qərbi, Şərqi Azərinin hər birində dünya səviyyəsində yeni qazma-hasilat və texnoloji özüllərin tikilməsində və quraşdırılmasında, misli görünməmiş işlərin yerinə yetirilməsində böyük dönüş yaranması bunu deməyə əsas verir. Hazırda bu özüllər vasitəsilə qazılmış 22 quyudan orta hesabla gündə 74 min ton neft, 16,4 mln. kubmetr qaz hasil olunur”. Minlərlə insanın gərgin əməyi öz bəhrəsini verir. Bir çox yeni neft və qaz hasil edən qurğular istifadəyə verilmiş, neft-qaz emal edən zavodlar moderaləşdirilmişdi. 1961-ci ildə istifadəyə verilmiş və respublikada yeganə olan qaz emalı zavodu tam gücü ilə fəaliyyətə başladı. 1986-cı ildə aparılan rekonstruksiyadan sonra zavodun istehsal gücü 6,5 milyard kubmetr qaza qədər yüksəldi. Məişət kondisionerləri zavodunu öncə L.İ. Brejnev üçün çox doğma olan Zaporojye şəhərində tikdirmək planlaşdırılırdı. Müharibədən sonrakı ilk illərdə Leonid İliç “Zaporojyepolad” zavodunda işləmişdi, gecə-gündüz çalışaraq zavodun bərpası üçün əlindən gələni etmişdi. İttifaq nazirləri Brejnevin bu şəhərə bağlılığını bildiklərinə görə kondisioner zavodunu məhz orada tikməyi qərarlaşdırmışdılar. Heydər Əliyev əvvəlcə Baybakovla məsləhətləşdikdən sonra Leonid İliçin yanına getdi. Leonid İliç onun arqumentlərini qəbul etdi və zavodu Bakıda tikmək qərara alındı. Onun inşası üçün Yaponiya istehsalı olan avadanlıqlar, yüksək texno-
119
logiyalar alındı və yüz minlərlə Bakı kondisioneri SSRİ-yə və xarici ölkələrə yayıldı. Zavod 1975-ci ildə tikilib istismara verildi. Bu münasibətlə keçirilən mitinqdə birinci katib çıxış edərək dedi: ”Azərbaycan sənayesinin inkişafı fəhlə sinfinin çoxsaylı nailiyyətləriylə zəngindir. Amma bu gün fəxrlə deyə bilərik ki, respublikamızın sənaye tarixində heç vaxt belə əmək hünəri göstərilməmiş- Həmin illərin daha bir neçə əhəmiyyətli tikintisini qeyd edək: “Ulduz” adlı Elektrik Avadanlığı zavodu, Bakı Şampan Şərabları zavodu, Bakı Dərin Özüllər zavodu (bu zavodun tikintisi Həştərxanda planlaşdırılmışdı və avadanlığa 500 milyon dollar xərclənmişdi), “Elektroterm” zavodu, ayaqqabı fabrikləri, Lənkəran Konserv zavodu və s. Yeni müəssisələr Azərbaycanın müxtəlif regionlarında, Dağlıq Qarabağda, Gəncədə, Bakıda, Naxçıvanda tikilirdi... On il ərzində Azərbaycanda iyirmi iki milyon kvadratmetr yaşayış sahəsi tikilib zəhmətkeşlərin ixtiyarına verilmişdi. Bakının yeni memarlıq kompleksləri bəzəməyə başlamışdı: Respublika Ali Sovetinin binası, “Moskva”, “Abşeron”, “Gənclik” mehmanxanaları, Kosmik Araşdırmalar İnstitutu, yazıçılarm Şüvəlandakı Yaradıcılıq evi, Dəmiryol vağzalı və Dəniz limanı... Prezident sonralar o illəri belə xatırlayırdı: “O illər bizim respublika üçün çox uğurlu oldu. Bir çox vaxtlarda mən işimi qurtarandan sonra da evə getmir, saatlarla kabinetimdə əyləşib respublikanın gələcək inkişafı üçün daha hansı tədbirlərin görülməsinin vacibliyini düşünürdüm. İstəyirdim ki, vəzifəmin mənə verdiyi səlahiyyətlərdən istifadə edib, xalqın güzəranını bir qədər də yaxşılaşdırın. Bunun üçün iki şey vacib idi: Azərbaycanın Kommunist Partiyasına düzgün və uğurlu rəhbərlik etmək və öz avtoritetini, nüfuzunu getdikcə daha da möhkəmlətmək. Mənə elə gəlir ki, bunların hər ikisinə nail olmuşam”. Moskvanın mərkəzi mətbuatında Heydər Əliyevi yeni tipli partiya rəhbəri adlandırırdılar. Bu, həqiqətən də beləydi. Azərbaycan KP MK- nın birinci katibi vəzifəsindəki fəaliyyətini qiymətləndirərkən Heydər Əliyev fəxrlə deyə bilərdi:
120
“Mən və ətrafımda toplanmış kommunist həmkarlarım bu on dörd il ərzində Azərbaycan üçün böyük işlər görmüşük”. Əliyevi Moskvada da qiymətləndirirdilər. Ən əsası isə onu həmyerlilərinin çox gözəl dəyərləndirməsiydi. - Bizim Culfa rayonunda məhsulun çox az olmasına baxmayaraq, hər il buğda əkirdilər, - deyə Dövlət Məmmədov xatırlayır, - bir hektardan üc sentner məhsul götürürdülər. Nə qədər etiraz etsək də, heç kimə heç nə sübut edə bilmirdik. Deyirdilər ki, plan belə qoyulub, verməlisiniz. Lakin Heydər Əliyev birinci katib seçiləndən sonra hər şey dəyişdi. Heydər Əliyevin sərəncamına əsasən bizim rayonumuzda da təbii şəraitə uyğun olaraq üzümçülük inkişaf etdirilməyə başlandı. Həm respublika, həm də yerli camaat üçün bu daha sərfəli idi. Üzü- mü biz SSRİ-nin şimal rayonlarına göndərirdik. Mənim doğma kəndimdə altmış dörd ailə avtomobil aldı, bir çoxları zəhməthaqqı hesabına ikimərtəbəli imarətlər tikdirdilər, yaxşı mebel əldə etdilər. Naxçıvan gözümüzün önündə dəyişirdi. Müasir tipli ”Təbriz” mehmanxanası tikildi, Araz çaynın üstündə su elektrik stansiyası istifadəyə verildi. Yeni tekstil kombinatı işə düşdü, mədəniyyət sarayı açıldı. Bu hələ çəkdiyimiz bir misaldır, bunların sayını istənilən qədər artırmaq da olar... Arxiv sənədlərinə müraciət edib başqalarını da əlavə edək: ...1970-ci ildən etibarən Azərbaycanda bütün məktəblərdə birinci sinifdən rus dili tədris olunmağa başlandı. İki il sonra MK-nın bürosu respublikanın orta məktəblərində rus dilinin tədrisinin yaxşılaşdırılması üçün kompleks tədbirlər planını təsdiq etdi. ..1973-cü il martın 13-də MK-nın bürosu böyük Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsiminin anadan olmasnın altı yüz illiyinin qeyd olunmasıyla bağlı bayram tədbirlərinin planını nəzərdən keçirdi. ...Bakıya üçüncü içməli su xəttinin çəkilməsiylə bağlı məsələyə baxıldı... ...Sərəncama əsasən 9 may 1973-cü ildə Bakıda Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Mehdi Hüseynzadənin abidəsi qoyuldu. (“Mixaylo” adı ilə tanman partizanın təmiz adnın necə qaytarılmasını yəqin xatırlayırsnız.)
121
İndi isə, əziz oxucu, həmişə zarafatı sevən bakılılara qoşulub birgə gülək. “Azərbaycanfılm” kinostudiyası qəhrəman partizan haqqında “Uzaq sahillərdə” adlı bədii fılm çəkmişdi. Filmdə baş qəhrəmanı gözəl aktyor Nodar Şaşıqoğlu oynayırdı. Axtarış tədbirlərini həyata keçirən alman faşistləri postlara belə bir həyəcan siqnalı verirlər: “Mixaylo şəhərdədir”. Heydər Əliyev isə şənbə və bazar günləri şəhərə çıxmağı, mağazalara, kafelərə baş çəkməyi, xalqa necə xidmət göstərildiyinə nəzarət etməyi sevirdi. Bu gəzintilər zamanı ticarətçilər arasında pıçhapıç başlanırdı. Elə həmin günlərdə Bakıda belə bir ifadə yayılmışdı: “Mixaylo şəhərdədir”. Bundan xəbər tutan Heydər Əliyev başqalarından çox gülmüşdü. 1975-ci il yanvarın birində respublika televiziyasının ikinci telekanalı işə düşdü, Şəki şəhərində Dövlət Dram Teatrı təsis edildi, Bakıda İnşaat Mühəndisləri İnstitutu açıldı. Bütün bunlar əlbəttə ki, birinci katibin hədsiz zəhmətinin bəhrəsi idi. 1976-cı il aprelin 9-da respublika 26 Bakı komissarlarından biri olan Məşədi Əzizbəyovun 100 illik yubileyini qeyd edir. Respublikanın siyasi, ictimai və mədəniyyət xadimlərinin yığışdığı iclasda Heydər Əliyev özü şəxsən məruzə edir. Peterburq Universitetinin məzunu olan bu istedadlı sənaye təşkilatçısı, əqidəli kommunist, “ilk azərbaycanlı mühəndis”in keçdiyi şərəfli həyat yolu barədə onun köhnə silahdaşları, ölkənin başqa respublikalarından gələn qonaqlar və Məşədi Əzizbəyovun oğlu böyük fəxrlə danışırlar. Bundan bir az əvvəl isə Bakının ən görkəmli yerlərindən birində Məşədi Əzizbəyovun heykəlinin açılışı olur. Heykəlin açılışında Heydər Əliyevin ardmca qəhrəmanın nəvəsi, görkəmli tarixçi-alim, akademik Püstəxanım Əzizbəyova da öz sələfı barədə xoş sözlər deyir.
1978-ci il martm 25-də MK-nın bürosu “Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasında təbii resursların kosmik araşdırmalarının inkişafı haqqında” sərəncam imzaladı... Beləcə, gündən-günə, aydan-aya iqtisadiyyat, mədəniyyət, elm, təhsil; gündəlik və perspektiv məsələlər; gənclərin və veteranların problemləri; ticarət və məişət xidməti; Bakıda metro tikintisi; klassiklərin yubileyləri, “Sovet Zaqafqaziya xaqlarının melodiyaları” festivalı və yoldaş Tretyakovun mənzil məsələsi ortaya çıxır və həll edilirdi.
|