Hüququ tətbiq edəndən onu tətbiq edənlərə yeni inzibati hüquqla bağlı
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Redaksiya heyəti: Baş redaktor: Anar Bağırov
- Məsləhətçi: Fariz Məmmədov ‐
- MÜNDƏRİCAT Müsahibələr və mövqelər 2
- vəkil Oktay Məhərrəmov 27
- hüquqşünas Elvin Cəbrayılov Məhkəmə aktları 37
- Yerli mətbuat səhifələrindən 51
- Tanınmış hüquqşünaslar silsiləsindən 59
- A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə 4 5
- AZƏRBAYCAN CİNAYƏT PROSESİNDƏ DE LEGE LATA MƏNASINDA PREYUDİSİYA İNSTİTUTUNUN ƏDALƏTLİ MƏHKƏMƏ ARAŞDIRMASI HÜQUQUNA UYĞUNLUĞU MƏSƏLƏSİ
- I. Cinayət prosesi nəzəriyyəsində və Azərbaycan cinayət‐prosessual qanunvericiliyində de lege lata baxımından preyudisiya institutu
|
A ZƏRBAYCAN V ƏKİLİ
IV nömrə Hüququ tətbiq edəndən onu tətbiq edənlərə yeni inzibati hüquqla bağlı gündəlik təcrübədə yardım” GİZ‐in sabiq layihə rəhbəri Tomas Meltser Azərbaycan cinayət prosesində De Lege Lata mənasında preyudisiya institutunun ədalətli məhkəmə araşdırması hüququna uyğunluğu məsələsi h.e.d., professor Firuzə Abbasova, h.e.f.d. Zaur Əzimov Beynəlxalq hüquq normalarının implementasiyasına dair milli qanunvericiliyin
İnzibati hüquq yeni hüquq növü kimi” vəkil Aqil Layıcov Alman və Azərbaycan vərəsəlik hüququnun praktiki müqayisəsi hüquqşünas Elvin Cəbrayılov Azərbaycan məktəbliləri məhkəmə ilə tanış olublar” ‐ yerli mətbuat səhifələrindən Din Şpilmanın həyat prinsipləri” ‐ beynəlxalq mətbuat səhifələrindən Ən qədim vəsiyyətnamə harada tapılıb? ‐ beynəlxalq mətbuat səhifələrindən “Fyodor Plevakonu nə dərəcədə tanıyırıq?” ‐ tanınmış hüquqşünaslar silsiləsindən “Sualını vəkil cavablandırsın!” ‐ hüquqi məlumatlandırma rubrikası “Azərbaycan vəkili” jurnalı Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin mətbu nəşrlərin reyestrində 3708 nömrəsi ilə qeydiyyata alınmışdır. “Azərbaycan vəkili” jurnalının buraxılmasında məqsəd Azərbaycanda insan hüquqlarının müdafiəsinə dəstək verilməsi, vəkil peşəsinin hüquqşünaslar arasında təbliği ilə onun nüfuzunun artırılması, həmçinin gələcəkdə vəkillik sahəsində mövcud olan aktual problemlərin tədqiqi ilə Vəkillik hüququ elminin inkişafına töhfə verilməsindən ibarətdir. Nəşr “Azərbaycan Hüquq İslahatları Mərkəzi” İB‐nin təşkilati dəstəyi ilə işıq üzü görmüş və Vəkillər Kollegiyasının üzvləri, həmçinin digər hüquqşünaslar arasında pulsuz paylanılmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur. Redaksiya heyəti: Baş redaktor: Anar Bağırov – “Azərbaycan Hüquq İslahatları Mərkəzi” İB‐nin sədri, Vəkillər Kollegiyasının Rəyasət Heyətinin və Hakimlərin Seçki Komitəsinin üzvü, hüquq üzrə fəlsəfə doktoru
Kollegiyasının Rəyasət Heyətinin beynəlxalq əlaqələr üzrə müşaviri Buraxılışa məsul şəxs: Fərhad Nəcəfov – “Azərbaycan Hüquq İslahatları Mərkəzi” İB‐nin sədr müavini, hüquqşünas Korrektor: İsrafil Əlili – “Azərbaycan Hüquq İslahatları Mərkəzi” İB‐nin ictimaiyyətlə əlaqələr üzrə koordinatoru, hüquqşünas Redaksiyanın ünvanı: Bakı şəhəri, Füzuli küçəsi 49, SKS Plaza, 7‐ci mərtəbə Tel/Faks: +994 12 492 28 83 email: info@lawreform.az veb‐səhifə: http://www.lawreform.az/ © “Azərbaycan Hüquq İslahatları Mərkəzi” İB, 2014
A ZƏRBAYCAN V ƏKİLİ”
JURNALI Jurnal pulsuz paylanılır. Kağız formatı 21x29,7 A4, Tәbaşirli 115 qr/m 2 , Sifariş № _____, Tiraj: 1000 “TimePrint” mәtbәәsindә ofset üsulu ilә çap olunmuşdur. Bakı, Ş.Mәmmәdova 208, Tel: +994 12 563 18 02, 562 96 64 Bakı şəhəri, Füzuli küçəsi 49, SKS Plaza, 7‐ci mərtəbə Tel/Faks: +994 12 492 28 83 email: info@lawreform.az veb‐səhifə: http://www.lawreform.az/
MÜNDƏRİCAT Müsahibələr və mövqelər 2 “Hüququ tətbiq edəndən onu tətbiq edənlərə yeni inzibati hüquqla bağlı gündəlik təcrübədə yardım” GİZ‐in sabiq layihə rəhbəri Tomas Meltser 5 “Azərbaycan cinayət prosesində De Lege Lata mənasında preyudisiya institutunun ədalətli məhkəmə araşdırması hüququna uyğunluğu məsələsi” h.e.d., professor Firuzə Abbasova, h.e.f.d. Zaur Əzimov 14 “Beynəlxalq hüquq normalarının implementasiyasına dair milli qanunvericiliyin inkişaf tarixinin bəzi məsələləri” vəkil Oktay Məhərrəmov 27 “İnzibati hüquq yeni hüquq növü kimi” vəkil Aqil Layıcov 32 “Alman və Azərbaycan vərəsəlik hüququnun praktiki müqayisəsi” hüquqşünas Elvin Cəbrayılov Məhkəmə aktları 37 Mülki Məcəllənin 220.6 və 221‐ci maddələrinin şərh edilməsinə dair” KM‐nin 04/04/2014‐cü il tarixli Qərarı 43 Mülki Məcəllənin 1194‐cü maddəsinin şərh edilməsinə dair” KM‐nin 22/04/2014‐cü il tarixli Qərarı 47 İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin “İsrafilovava və Ağalarov Azərbaycana qarşı 10/10/2013‐cü il tarixli Qərarı
məhkəmə mübahisələri 54 Uşaqların xarici ölkəyə aparılması proseduru qanunla necə tənzimlənir? 55 Vətəndaşlara pulsuz virtual hüquqi yardım göstərilir Beynəlxalq mətbuat səhifələrindən 56 Din Şpilmanın həyat prinsipləri 57 Ən qədim vəsiyyətnamə harada tapılıb? 58 Ən məzəli məhkəmə qərarları Tanınmış hüquqşünaslar silsiləsindən 59 Fyodor Plevakonu nə dərəcədə tanıyırıq? 62 Sualınıza vəkil cavab versin!” rubrikası Asudə 66 Sadəcə vəkillərin anlaya biləcəyi 12 fakt 67 Vəkil Turqay Hüseynov öz asudə vaxtını necə dəyərləndirir?
2 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə Müsahibələr və mövqelər Tomas Meltser GİZ‐in sabiq layihə rəhbəri HÜQUQU TƏTBİQ EDƏNDƏN ONU TƏTBİQ EDƏNLƏRƏ YENİ İNZİBATİ HÜQUQLA BAĞLI GÜNDƏLİK TƏCRÜBƏDƏ YARDIM Almaniya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyətinin (GIZ) “Azərbaycanda məhkəmə və hüquq islahatlarının dəstəklənməsi” layihəsi “Azərbaycanda inzibati məhkəmə icraatı” adlı kitab dərc etmişdir. 2010‐cu ilin dekabr ayına qədər hakim qismində fəaliyyət göstərdiyim iş otağımda yazı stolu və kitab rəfi arasındakı məsafə təxminən beş metr olardı. Günlərin birində belə bir qərara gəldim ki, bəzi hüquq kitablarını istifadə etdikdən sonra rəfdəki yerlərinə qaytarmayım. Bunun onsuz da mənası yox idi, çünki həmin kitablara hər gün ehtiyac duyurdum. Beləliklə, o vaxtdan qeyd etdiyim kitablar yazı stolumun üzərində öz daimi məkanlarına qovuşdular. Kitabların üstünə nəzər yetirdikdə, onların içərsində tez‐tez həll yolları və cavabların axtarıldığını sezmək mümkün idi. Çox güman ki, azərbaycanlı hakimlərin, vəkillərin, dövlət qulluqçularının və tələbələrin masalarının üzərində də tezliklə yeni bir kitab peyda olacaq. “Azərbaycanda inzibati məhkəmə icraatı” adlanan bu kitab sələfim xanım Anya Köniqsmann tərəfindən yazılmış və bu yaxınlarda çapdan çıxmışdır. O, Azərbaycan hüquqşünaslarına pulsuz paylanılmaq üçün nəzərdə tutulub. Xanım Anya Köniqsmann özü də hakimdir. 2009‐2010‐cu illərdə o, GIZ‐in “Azərbaycanda məhkəmə və hüquq islahatlarının dəstəklənməsi” layihəsinin rəhbəri vəzifəsində çalışmışdır. Həmin dövrdə yeni “İnzibati icraat haqqında” qanun və İnzibati Prosessual Məcəllə üzərindəki işlər uğurla sona çatmış və beləliklə, hər iki qanun 1 yanvar 2011‐ci il tarixdə qüvvəyə minmişdir. Qeyd olunan qanunların işlənib hazırlanması prosesini GIZ yaxından dəstəkləmişdir. Almaniyanın Baden‐Vürttemberq Torpağının Ali İnzibati Məhkəməsinin sədri cənab Folker Ellenberqer həmin qanunların işlənib hazırlanması üzrə yaradılmış işçi qrupunun ən mühüm məsləhətçisi qismində çıxış etmişdir. Məlum olduğu kimi, işçi qrupu Azərbaycanın yeni inzibati hüquq normalarının yaradılması zamanı alman inzibati hüquq modelinin əsas götürülməsinə qərar vermişdir. Bu isə, Almaniyada inzibati hüquq və inzibati məhkəmələr sahəsindəki mövcud təcrübənin uzun tarixi köklərə malik olması ilə bağlı olmuşdur. Belə ki, 2013‐cü ilin oktyabrında Karlsruhe şəhərində Almaniyanın ilk inzibati məhkəməsinin yaradılmasının 150 illik yubileyi təntənəli şəkildə qeyd edilmişdir. Uzun müddət Almaniyanın inzibati məhkəmələrində hakim işləmiş cənab Dr. Peter Yakob da Karlsruhedə yaşayır. Onu Azərbaycanda yaxşı tanıyırlar. Belə ki, təqaüdə çıxdıqdan sonra cənab Yakob GİZ‐in azərbaycanlı hakimlər və vəkillər üçün təşkil etdiyi çoxsaylı seminarlarda ekspert qismində çıxış etmişdir. Həmin seminarlarda iştirak etmiş şəxslərin verdiyi ən mühüm suallar və qaldırdıqları ən mühüm problemlər əsasında www.inzibati.az internet səhifəsi yaradılmışdır. Ümumilikdə, təxminən 300‐dən çox sual‐cavabı əks etdirən bu səhifəni hazırda Azərbaycan İnzibati Prosessual Məcəlləsinin online kommentariyası da adlandırmaq mümkündür. Bu səhifədən istənilən şəxs pulsuz və heç bir giriş məhdudiyyəti olmadan istifadə edə bilər. 3 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə “Azərbaycanda inzibati məhkəmə icraatı” kitabının hazırlanmasında da cənab Yakob xanım Anya Köniqsmannı öz məsləhətləri ilə dəstəkləmişdir. Cənab Yakob həmçinin Azərbaycanda İnzibati Prosessual Məcəllənin tətbiqinə dair ilkin təcrübələrin formalaşmasına da töhfə vermişdir. Nəhayət, kitabın ərsəyə gəlməsində çoxlarının Azərbaycanın müasir inzibati hüququnun “atası” kimi tanıdığı, Azərbaycan Respublikası Milli Məclis Aparatının inzibati və hərbi qanunvericilik şöbəsinin müdir müavini cənab Səyyad Kərimov da qanunvericinin baxışlarına dair qeydləri ilə müəllifə köməklik göstərmişdir. Kitabın azərbaycan dilinə tərcüməsi zamanı biz bir daha alman hüquq dilinin azərbaycan hüquq dilinə düzgün və anlaşılan şəkildə çevrilməsinin neçə çətin olduğunun şahidi olduq. Məsələn, İPM‐də nəzərdə tutulmuş “müəyyən hərəkətləri etməkdən çəkinməyə dair iddia” alman dilində bir sözlə (Unterlassungsklage) ifadə olunduğu halda, azərbaycan dilində bu iddia növünün ifadə edilməsi üçün altı söz tələb olunur. Kitabın azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş versiyasının alman dəqiqliyi” ilə yekun redaksiyası azərbaycanlı həmkarım cənab Dr. Müşfiq Məmmədov və Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin inzibati‐iqtisadi kollegiyasının hakimi cənab İlqar Hüseynov tərəfindən həyata keçirilmişdir. Kitabın birinci fəslində xanım Anya Köniqsmann İnzibati Prosessual Məcəllənin tətbiq dairəsini və prosessual prinsipləri təsvir edir. Bu hissədə o, məhkəmə təcrübəsində də daim problemlər yaradan publik və mülki hüquq arasında fərqləndirmə məsələsinə toxunur. İkinci fəsil inzibati məhkəmələrdə icraatın gedişatının (iddia ərizəsinin daxil olmasından şifahi məhkəmə baxışının keçirilməsinə qədər) ətraflı surətdə izahına həsr olunmuşdur. İddiaların mümkünlüyü ilə bağlı meyarlar kitabın dördüncü fəslində əksini tapmışdır. Ondan əvvəlki fəsildə isə, məhkəmənin fəaliyyət formalarından (qərar, qərardad və sərəncam) bəhs olunur. Beşinci fəsil kitabın ən iri həcmli fəsilidir. 100‐dən çox səhifəni əhatə edən bu hissədə inzibati məhkəmə icraatı çərçivəsində istifadə oluna bilən müxtəlif iddia növləri (mübahisələndirmə haqqında iddia, məcburetmə haqqında iddia, öhdəliyin icrası haqqında iddia, hərəkətsizliyə dair iddia, müəyyən hərəkətləri etməkdən çəkinməyə dair iddia) və onların yoxlanılması üçün hakim tərəfindən atılmalı olan müvafiq fərqli addımlar təsvir olunur. Kitabın növbəti
fəsillərində söhbət
normativ xarakterli aktların qanunauyğunluğunun mübahisələndirilməsinə dair iddialar üzrə icraat, məhkəmə qaydasında tətbiq edilən müvəqqəti xarakterli müdafiə tədbirləri, inzibati məhkəmə qərarının məzmunu və quruluşu, onun qanuni qüvvəsi və icrası, habelə apellyasiya və kassasiya instansiyası məhkəmələrində icraatların xüsusiyyətlərindən gedir. Kitab hüququ praktiki olaraq tətbiq edən bir şəxs tərəfindən elə praktiklər üçün yazılıb. O gündəlik məhkəmə təcrübəsində heç bir rol oynamayan nəzəri məsələlərə deyil, “əsl” kazuslara və ya ifadə tərzi ilə bağlı təkliflərə dair izahlara daha geniş yer ayırır. Kitab sözün əsl mənasında hüquq tətbiq edənlər üçün “əl kitabçası”na çevrilmək iddiasına malikdir. Məhz buna görə də biz onun zahiri tərtibatını hazırlayarkən uzun illər Azərbaycanın hüquq tətbiqetmə təcrübəsində özünü “əl kitabçası” qismində doğrultmuş bir kitabın dizaynını əsas götürdük. Söhbət müəllifi Thomas Herrmann (o da uzun illər GIZ‐in “Azərbaycanda məhkəmə və hüquq islahatlarının dəstəklənməsi” layihəsinin rəhbəri olub) olan, ötən il ikinci dəfə çap edilən və Azərbaycanın əksər hüquqşünaslarının masalarının üzərində rast gəlinən “Mülki prosesdə tətbiq ediləcək hüququn tapılması” kitabından gedir. Şübhəsiz ki, hər iki kitab hakim mövqeyindən yazılıb və ilkin olaraq peşə həmkarlarına ünvanlanıb. Lakin bu, kitabın vəkillər, dövlət qulluqçuları və ya tələbələr üçün dəyərsiz olması kimi başa Anya Köniqsmann düşülməməlidir. Əksinə, kitab əslində “imkanlar bərabərliyi”ni bərpa edir. Belə ki, bütün hüquq tətbiq edənlərin eyni kitaba malik olması ilə inzibati‐hüquqi dövriyyədə iştirak edənlərin hamısı inzibati məhkəmə icraatında hakimin hansı əsaslardan çıxış edəcəyini müəyyən edə biləcəklər. Bu isə, həlledici məsələdir. İnzibati mübahisələrdə son sözü deyən müstəqil hakimdir. Ona görə də əminik ki, Azərbaycanda həyata keçirilən hüquq islahatlarında bütün hüquq sahələri arasında ən mühüm rol inzibati hüquqa məxsusdur. Vətəndaş və dövlət arasındakı mübahisələri həll edən müstəqil hakim olmadan heç bir hüquqi dövlət fəaliyyət göstərə bilməz. “Azərbaycanda inzibati məhkəmə icraatı” kitabı GIZ‐in “Azərbaycanda məhkəmə və hüquq islahatlarının dəstəklənməsi” layihəsinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin binasında yerləşən ofisindən pulsuz əldə oluna bilər. Maraqlananlardan bununla əlaqədar əvvəlcədən cənab Şakir Səfərbəyovla shakir.safarbekov@giz.de e‐mail ünvanı vasitəsilə əlaqə saxlamaları xahiş olunur. A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə 4 5 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə Firuzə Abbasova Bakı Dövlət Universitetinin Cinayət prosesi kafedrasının müdiri, hüquq elmləri doktoru, professor Zaur Əzimov Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının Dövlət quruculuğu və hüquq kafedrasının müəllimi, hüquq elmləri üzrə fəlsəfə doktoru AZƏRBAYCAN CİNAYƏT PROSESİNDƏ DE LEGE LATA MƏNASINDA PREYUDİSİYA İNSTİTUTUNUN ƏDALƏTLİ MƏHKƏMƏ ARAŞDIRMASI HÜQUQUNA UYĞUNLUĞU MƏSƏLƏSİ Cinayət prosesi nəzəriyyəsində uzun illər ərzində preyudisiya institutunun müxtəlif aspektləri barədə elmi mübahisələr davam edir. Az tədqiq olunan mövzulardan olmasına baxmayaraq preyudisiyanın mahiyyəti barədə cinayət prosesi doktrinasında bir‐birindən kəskin şəkildə fərqlənən mövqelər formalaşmışdır. Ayrı‐ayrı dövlətlərin cinayət‐prosessual qanunvericiliyində də, bu institutun fərqli hüquqi tənzimetmə mexanizmi müəyyən edilmişdir. Məqalədə preyudisiya institutunun mahiyyəti və hüquqi tənzimlənməsi mexanizmi ədalətli məhkəmə araşdırması hüququnun tələbləri baxımından qiymətləndirilərək yaranan nəzəri problemlərin həlli yolları təklif olunmuşdur.
Hər bir ölkənin hüquq sistemində hüquq qaydalarının tətbiqi zamanı məhkəmələr tərəfindən qəbul edilmiş qərarların bir‐birinə zidd olmaması vacib əhəmiyyətli məsələlərdən biridir. Məhkəmə qərarlarının bir‐birinə zidd olmaması hüquq qaydalarının hər kəsə eyni məzmunda tətbiq olunmasının əsas təminatı kimi çıxış edir. Hüquqda belə bir təminat mexanizmi hüquq normalarında müxtəlif vasitələrlə realizə olunur. Anqlo‐sakson və roman german hüquq sistemlərində bu məsələ bir‐birindən fərqlənən institutlarla tənzimlənir. Anqlo‐sakson hüquq sistemində hüququn mənbələri sırasında məhkəmə presedenti xüsusi rola malik olduğu üçün məhkəmə hüquq münasibətlərinə məhz hansı hüquq normasının tətbiqi məsələsini həll edərkən yarana biləcək ziddiyyətlər və qaydanın hamıya eyni məzmunda tətbiqi problemi aradan qaldırılmış olur. Fikrimizcə, məhz bu səbəbdən anqlo‐sakson hüquq sistemində preyudisiya institutuna ehtiyac qalmır. Lakin roman‐german hüquq sistemində, bir qayda olaraq, məhkəmə presedenti hüququn mənbəyi kimi çıxış etmədiyinə görə, qəbul edilən məhkəmə qərarlarının bir‐birinə zidd olmasını aradan qaldırmaq üçün, başqa institutlar formalaşmışdır. Qitə hüquq sistemində məhkəmə qərarlarının bir‐birinə zidd olmasını aradan qaldıran institut kimi preyudisiyanın rolu əvəzedilməzdir. Preyudisiyanın cinayət prosesində anlayışı bir çox müəlliflər tərəfindən tədqiq olunmuşdur. Məlumat üçün bildirək ki, sovet dövründə preyudisiya institutunun cinayət mühakimə icraatında qanunvericilik səviyyəsində hüquqi tənzimlənməsi diqqətdən kənarda qalsa da [1], bu münasibətlərin həlli qaydası barədə cinayət prosesi doktrinasında formalaşmış fikir mövcud idi. Bu zaman M.S.Stroqoviçin irəli sürdüyü o fikir hakim mövqeyə malik idi ki, məhkəmə qərarı rəsmi sənəd kimi sübut növünün bütün xüsusiyyətlərini özündə birləşdirdiyinə görə o, sübutun ayrıca növü olan sənəddir və sübutlara dair bütün qaydalar ona da şamil olunur.(8, s.214) Başqa sözlə, müəllif məhkəmə qərarının qanuni qüvvəyə minməsi ilə onun sanki qanuna bərabər olduğu 6 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ IV nömrə ideyasını qəbul etmir və hakimin daxili inamına əsaslanmaqla qəbul edəcəyi qərarda tam mənada müstəqilliyə malik olmasını müdafiə edirdi. Preyudisiya institutu ilə bağlı olan münasibətləri tam məzmunu ilə tənzimləməsə də, bu fikirlər müəyyən mənada məsələni həll etməyə yetərli idi. Müstəqilliyin əldə olunmasından sonra aparılan hüquqi islahatlar çərçivəsində Azərbaycan Respublikası Cinayət‐Prosessual Məcəlləsinə (bundan sonra AR CPM) gətirilən yeniliklərdən biri də preyudisiya institutudur. Bu məsələnin tənzimlənməsində tamamilə fərqli konsepsiya irəli sürülür və preyudisiyanın bu konsepsiyası onun mahiyyətində yeni əlamətlərin yaranması ilə xarakterizə olunur ki, aşağıda onun məzmunun müvafiq aspektlərini təhlil edəcəyik. Qeyd etmək lazımdır ki, cinayət prosesi nəzəriyyəsində az tədqiq olunan mövzulardan olmasına baxmayaraq hər bir müəllif preyudisiyaya özünəməxsus anlayış vermişdir. Elmi ədəbiyyatda verilən anlayışların ətraflı təhlilindən yan keçməklə onun ən mühüm xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmək üçün preyudisiyanın mahiyyətinə və həyata keçirdiyi funksiyalara qısaca olaraq nəzərdən keçirmək zəruridir. Preyudisiya qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə qərarlarının zəruri əlamətlərindən biri olan preyudisiallıq əsasında əmələ gəlir. Qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə qərarının bu xüsusiyyətinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, müvafiq məhkəmə qərarında müəyyənləşdirilmiş hallar sonradan yenidən mühakimə icraatına düşdükdə onları təkrarən araşdırmaq zərurəti olmur və həmin hallar qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə qərarında müəyyənləşdirildiyi kimi qəbul olunur. Yəni müvafiq hallar artıq müəyyənləşdirildiyi üçün onun təkrarən araşdırılmasına heç bir zərurət qalmır, sonradan bu halların yenidən araşdırılması prosessual qənaət baxımından məqsədəmüvafiq hesab oluna bilməz. Bununla yanaşı, yaddan çıxarmaq olmaz ki, qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə qərarı cəmiyyətin ədalət mühakiməsinin inamının əsasıdır. Bu aktın məzmununda əks olunmuş məlumatların mötəbərliyini digər mühakimə icraatı orqanın nəzərə almaması, ona etibar etməməsi dövlətin adından çıxarılan və qanuni qüvvə almış məhkəmə qərarına verilən əhəmiyyəti kiçiltmiş olur. Nəticə etibarilə qeyd etdiklərimiz ədalət mühakimə orqanı aktının nüfuzunun cəmiyyətdə aşağı düşməsinə səbəb olacaqdır ki, bu da, müasir dövrdə hüquqi dövlətin əsas tələblərinə zidd hesab olunur. Göründüyü kimi, məhkəmə qərarının preyudisiallığının mahiyyətində, eyni zamanda, həm prosessual qənaət, həm də məhkəmə qərarlarının nüfuzunun qorunması və ya stabilliyinin təmin edilməsi heç bir məntiqi ziddiyyət yaratmır, əksinə bu müddəalar arasında düz mütənasiblik vardır. Lakin preyudisiyanın mahiyyətinin qavranılmasında digər faktorlar dolaşıqlığa və məsələnin birmənalı şəkildə həll edilməsinə mane olur. Belə ki, cinayət prosesindən məlum olduğu kimi, hər bir hakim qərarını qanuna və daxili inamına əsaslanmaqla qəbul edir, iş üzrə mövcud və ya zəruri olan sübut bazasına əsaslanır və heç bir sübutun onun üçün qabaqcadan müəyyən edilmiş hüquqi qüvvəsi yoxdur. Başqa sözlə, hakim müvafiq qərarının qəbulu zamanı müstəqildir və bu müstəqilliyə müdaxilə yolverilməzdir. Bununla da, hakim iş üzrə əvvəllər qəbul edilmiş və qüvvəyə minmiş məhkəmə qərarında müəyyənləşdirilmiş halların həqiqətə (burada faktlara uyğunluğu nəzərdə tutulur.) uyğun olmadığı qənaətinə gələrsə, belə olan halda o, öz daxili inamına əsaslanmaqla müstəqil qərar qəbul etməlidirsə, yuxarıda məhkəmə qərarının stabilliyi və prosessual qənaətin iş üzrə həqiqətin müəyyənləşdirilməsi məqsədinə uyğunlaşması zərurəti yaranmış olur. Preyudisiallığın mahiyyətinin həqiqətin müəyyənləşdirilməsi məqsədinə uyğunluğunun çətinliyi və mürəkkəbliyinə baxmayaraq, bu məsələnin hüquq sistemlərinə uğurlu həlli yolları məlumdur. Bəzi ölkələrdə (Məsələn Rusiya Federasiyası CPM‐ində 2009‐cu ilədək məsələ belə tənzimlənirdi), preyudisiya institutu hakimin şübhələnmək hüququ saxlanılmaqla, ümumi qayda kimi, prosessual qənaətə və məhkəmə qərarının stabilliyinə istinad olunmaqla tətbiq edilir. Bir sıra ölkələrdə (Məsələn, Avstriyada) isə, qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə qərarı müstəqil sübut növündən heç nə ilə fərqləndirilmir.Preyudisiallığın mahiyyətini qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə qərarlarının ümumməcburilik xüsusiyyəti vasitəsilə sübutetmə predmeti baxımından bir‐biri ilə əlaqəsi olan işlərin araşdırılması zamanı ilk qərarın hüquqi qüvvəsi kimi başa düşmək olar.
7 Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|