I b o ‘ L i m. Gidrostatika asoslari 1-bob. Gidrostatik bosim

---

22
I b o ‘ l i m . GIDROSTATIKA ASOSLARI
1-bob.
GIDROSTATIK BOSIM
1.1. Suyuqlikka ta’sir etuvchi kuchlar
Gidrostatika suyuqliklarning muvozanat qonunlari va ular-
ning amaliyotdagi tatbiqini o‘rganadi. Gidravlikada suyuqlikka
ta’sir etuvchi kuchlar — tashqi va ichki kuchlarga bo‘linadi.
Ichki kuchlar uzluksiz muhit zarralarining o‘zaro ta’sir-
lashishi jarayonida paydo bo‘ladi.
Tashqi kuchlar suyuqlik molekulasini o‘rab turgan boshqa
zarralar tomonidan qo‘yilgan ta’sir hisobiga paydo bo‘ladi.
Tashqi kuchlar massa, sirt va chiziqli kuchlarga bo‘linadi.
Massa kuchlari — bu suyuqlik massasiga yoki bir jinsli
suyuqlik to‘ldirilgan birlik hajmdagi modda miqdoriga teng
kuchdir (Nyutonning II qonuniga muvofiq tushuntiriladi).
Massa kuchlariga idishda nisbiy muvozanatda bo‘lgan tezlanish
bilan gorizontal harakatlanayotgan yoki tik tushayotgan suyuq-
likning inersiya va og‘irlik kuchlari kiradi.
Sirt kuchlari — bu suyuqlik hosil qilgan hajm bilan che-
garalangan sirtga qo‘yilgan va shu sirt maydoniga teng bo‘lgan
kattalikdir. Sirt kuchlariga suyuqlik ichkarisidagi hajmga ta’sir
etayotgan gidrostatik va suyuqlikning erkin sirtiga tik yo‘nalgan
atmosfera bosim kuchlari, suyuqlik hajmi bilan chegaralangan
idish devorlarining reaksiya kuchi, harakatlanayotgan suyuqlik
qatlamlari orasidagi ishqalanish kuchlari misol bo‘la oladi. Massa
va sirt kuchlari SI o‘lchov birliklari sistemasida, mos ravishda,
kg va m
2
.da o‘lchanadi.
Chiziq kuchlari — bu suyuqlik va gazlarning chegaraviy
nuqtalarida hosil bo‘ladigan sirt taranglik kuchidir. Kapillarlarda
paydo bo‘ladigan sirt taranglik kuchi suyuqlik sirtiga urinma va
ta’sir qilayotgan suyuqlik konturiga tik yo‘nalgan bo‘ladi.

---

23
1.2. Gidrostatik bosim va uning xossalari
Suyuqlik istalgan geometrik shakldagi hajmni to‘ldiradi va uning
molekulalari idishning sirtiga tik yo‘nalgan kuch bilan ta’sir
ko‘rsatadi, ya’ni bosim beradi. Ma’lumki, og‘irlik kuchining birlik
yuzaga ta’sir kuchini bosim deyiladi. Bosim quyidagicha ifodalanadi:
b.k
,
S
F
P =
(1.1)
bu yerda, F
b.k.
— birlik yuzaga tik yo‘nalgan suyuqlikning bosim
kuchi, N; S — kuch ta’sir qilayotgan birlik yuza, m
2
.
Tinch turgan suyuqlik bir vaqtning o‘zida massaviy va uni
siquvchi normal sirt tarangligi kuchlari ta’sirida bo‘ladi. Bu
kuchlarning teng ta’sir etuvchisi gidrostatik (tinch suyuqlik)
bosim kuchini beradi. Gidrostatik bosim kuchi ta’siridagi tinch
turgan suyuqlik zo‘riqqan holatda bo‘ladi. Nuqtaga ta’sir qila-
yotgan gidrostatik bosim kuchini aniqlash maqsadida biron
geometrik shakldagi, masalan, kesimi ellipssimon hajmchada
joylashgan suyuqlikni olib, uni tik va gorizontal kesimlari
korinishida chizamiz (1.1-rasm).
Bu suyuqlikni teng ikkiga bo‘lganimizda, S tekisligi hosil
bo‘ladi va uning markazidan elementar (juda ham kichik) ∆S
yuzachani ajratib olib, unga ta’sir etayotgan bosim kuchini
topamiz. Bu kuch suyuqlik qatlamida ustma-ust joylashgan
molekulalarning shu yuzachaga uzatayotgan
gidrostatik bosim kuchi bo‘ladi. ∆S yuza-
chaning S tekisligidan yuqorida joylashgan
suyuqlik qatlamining bosimi, shu tekislikka va
uning ostidagi suyuqlikka uzatilgan gidrostatik
bosimni ifodalaydi. Butun hajmdagi suyuqlik
shu idish tubiga ko‘rsatayotgan ta’sir kuchi
bo‘lib, uni og‘irlik kuchiga teng deb qabul
qilish mumkin.
Unda, ∆S yuzachani yana ham kich-
raytirsak, ya’ni S → 0 intilsa, nuqtaga ta’sir
qilayotgan o‘rtacha gidrostatik bosim kuchini
quyidagicha yozish mumkin:
( )
lim
0
.
F
S
P
S
= ∆ →
(1.2)
1.1-rasm. Muvo-
zanatdagi suyuq-
likning ixtiyoriy
hajmli tomchi-
sini yuzasiga
ta’sir etuvchi
kuch.

---

24
Demak, nuqtadagi suyuqlikning gidrostatik bosimi yuzacha
nolga intilganda uning o‘rtasidagi gidrostatik bosim qiymatining
limitiga teng kattalik ekan.
Gidrostatik bosim suyuqlik ustuni balandligi va undagi suyuq
modda massasiga bog‘liq bo‘lganligi sababli, quyidagicha yozish
mumkin:
P = F
b.k.
= mg = g
ρSh = g ρV, (1.3)
bu yerda, 
ρ — suyuqlikning solishtirma og‘irligi (zichligi),
kg/m
3
. V — suyuqlik hajmi, m
3
; h — suyuqlik ustuni balandligi,
m; S — idish tubining yuzasi, m
2
.
Unda, m =
ρV tengligi va (1.2) asosida (1.1) birlik yuzaga
ta’sir etuvchi bosimni quyidagicha yozish mumkin:
p = g
ρh. (1.4)
(1.4) suyuqlikning gidrostatik bosim formulasi deyiladi.
Demak, suyuqlikning gidrostatik bosimi yerda suyuqlik
turiga, ustuni balandligiga bog‘liq ekan. Chunki suyuqliklar
zichliklari turlicha bo‘lganligi sababli, bir xil balandlikdagi har
xil suyuqlik ustuni idish tubiga turlicha bosim beradi.
Suyuqlikning idish tubiga bergan bosimi suyuglik ustu-
nining geometrik shakliga (to‘g‘ri, egri, egri-bugri va sh.k)
bog‘liq bo‘lmasdan, faqat suyuqlik ustuni balandligiga bog‘liq.
Bu hodisani gidrostatik g‘ayritabiiylik (paradoks) hodisasi
deyiladi (1.2-rasm).
1.2-rasm. Gidrostatik g‘ayritabiiy (paradoks) hodisasini
tushuntirishga oid chizma.
h
S
S
S
S

---

25
Qovushqoqligi o‘rtacha bo‘lgan ideal va real suyuqliklarning
gidrostatik bosimi uch xossaga ega:
1-xossa. Gidrostatik bosim har doim suyuqlik bilan chega-
ralangan sirt maydonchasiga tik va ichkariga yo‘nalgan bo‘ladi.
Faraz qilaylik ABCDE egri sirtning ixtiyoriy C nuqtasiga
normal yo‘nalishda bo‘lmagan hamma kuchlarning teng ta’sir
etuvchisi P shu sirtga biror α- burchak ostida yo‘nalgan bo‘lsin.
Bu kuchni ikki tashkil etuvchi, ya’ni normal P
n
va urinma P
t
ga ajratish mumkin.
Ma’lumki, suyuqlik siqilmaydi, shunga ko‘ra, normal
kuchning sirtga ta’siri suyuqlik muvozanati shartini buzmaydi.
Unda, urinma P
t
kuch C nuqtadagi suyuqlik molekulasini
tekislikka urinma yo‘nalishda siljishga majbur etadi va suyuqlikni
muvozanat holatidan chiqarishi ham mumkin deb qaralsa
bo‘ladi. Ammo bunday holat gidrostatika shartiga zid bo‘ladi.
Demak, bu farazimizdagi shartga muvoflq, bunday turdagi
tashkil etuvchi kuch paydo bo‘lishi mumkin emas. Shuning
uchun suyuqlikka faqat normal P
n
kuch ta’sir qiladi.
Normal P
n
kuchning yo‘nalishini aniqlash uchun quyidagi
farazni qabul qilamiz: kuch vektorlari normal bo‘yicha ABCDE
sirtidan chiqayotgan bo‘lsin (1.3-rasm).
Sirtni cho‘zuvchi kuch ta’sirida suyuqlik molekulalari sil-
jishi va suyuqlikni muvozanatdan chiqarishi, ya’ni suyuqlik
hajmi keskin ortishi mumkin. Bu ham gidrostatika shartiga ziddir.
Demak, bu cho‘zuvchi kuchlar ta’sirida suyuqlik hajmi ort-
1.3- rasm. Suyuqlik sirtiga ta’sir qiluvchi gidrostatik kuchlar:
a suyuqlik hajmchasiga ta’sir qiluvchi reaksiya kuchlari;
b gidrostatik bosimning birinchi xossasini tushuntirishga
oid chizma.
a
b

---

26
maydi. Chunki suyuqlikning ABCDE sirtiga normal va ichkariga
yo‘nalgan vektor P
n
kuchi ta’sir etadi va u suyuqlik hajmini
orttiruvchi — cho‘zuvchi kuchga qarshi yo‘nalgan bo‘lgani
uchun o‘zaro kompensatsiyalanadi (1.3-rasm).
2-xossa. Suyuqlik hajmining istalgan nuqtasidagi maydon-
chaga ta’sir qilayotgan gidrostatik bosim maydoncha
oriyentatsi-yasi (burilishi)ga bog‘liq emas, ya’ni u hamma
yo‘nalishda bir xil ta’sir ko‘rsatadi.
Faraz qilaylik, suyuqlik ichkarisida tetraedr shaklidagi mu-
vozanatdagi suyuqlik hajmchasi joylashgan va uning qirralari x,
y, z koordinata o‘qlariga parallel bo‘lsin. Bu tetraedrning koor-
dinata o‘qlari yo‘nalishida normal ta’sir etuvchi gidrostatik
bosimini, P
x
, P
y
, P
z
deb belgilaymiz. Unda yuzaga tik yo‘nalgan
bosim kuchi P
n
bo‘ladi. Har bir qirraga P
x
+ ∆P
x
, P
y
+ ∆P
y
,
P
z
+ ∆P
z
va normal yo‘nalishda P
n
+ ∆P
n
bosim kuchlari ta’sir
qiladi. Elementar bosim kuchlari hisobga olmaydigan darajada
kichik bo‘lgani uchun P
x
= P
y
= P
z
= P
n
bosim kuchlari o‘zaro
teng bo‘ladi.
Suyuqlikning bu xossasini L. Eyler 1755-yilda 48 yoshida
murakkab matematik usullar bilan yechib, hamma yo‘nalishda
gidrostatik bosim bir xilligini isbotlagan:
P = P
x
= P
y
= P
z
= P
n
. (1.5)
3-xossa. Nuqtadagi gidrostatik bosim, faqat suyuqlikning
fazodagi koordinatasiga bog‘liq.
Ma’lumki, ixtiyoriy tanlangan suyuqlikdagi nuqtani x, y, z
koordinata o‘qlari bo‘ylab harakatlantirilsa, faqat suyuqlik tubiga
qarab chuqurroq tushirgan sayin, ya’ni z o‘qi bo‘yicha suyuqlik
ustunidagi gidrostatik bosimi ortadi va aksincha, suyuqlik sirtiga
tomon nuqtani ko‘tarsak, bosimi kamayadi. Gidrostatik bosim-
ning bu xossasini umumiy holda matematik usulda quyidagi
tenglama bilan ifodalanadi:
P = f(X, Y, Z). (1.6)

---

27
1.3. Gidrostatikaning asosiy tenglamasi
Ixtiyoriy hajmchadagi suyuqlikka ta’sir qiluvchi og‘irlik
kuchlarining teng tashkil etuvchisi G va uning koordinata o‘q-
laridagi tashkil etuvchilari X, Y, Z deb olinsa, o‘ta qisqa vaqt
oralig‘ida bosimning eng kichik o‘zgarishlarini ham hisobga
oluvchi muvozanat tenglamasini quyidagicha yozish mumkin:
∆ + ∆ + ∆
∆ =
1
–
0
X x Y y Z z
P
ρ
(1.7)
yoki
(
)
∆ =
∆
∆
∆
+
+
P
X x Y y Z z
ρ
. (1.8)
Suyuqlikka ta’sir qiluvchi hamma turdagi kuchlardan, faqat
muvozanatdagi suyuqlikka, birgina og‘irlik kuchining tashkil
etuvchisi Zdz, ya’ni Z = –g erkin tushish tezlanishi ta’sir
ko‘rsatgani uchun (1.8) ni qayta yozish mumkin:
∆
∆ =– g z
P
.
ρ
(1.9)
Suyuqlikning erkin sirti uchun p = p
0
v a z = z
0
ekanligi
hisobga olinsa, suyuqlik sirtidagi bosimni e’tibordan chetda
qoldirib bo‘lmaydi. Shuning uchun (1.9) ni qayta ishlab, uni
yozamiz:
(
)
=
+
+
=
+
0
0
0
0
–
–
P
gz p
gz
p
z
z
g
ρ
ρ
ρ
. (1.10)
Suyuqlik ustuni balandligi z koordinata o‘qiga, ya’ni z = h
mos kelishini hisobga olib, (1.10) formulani qayta yozamiz:
+
0
=
P p
g h,
ρ
(1.11)
bu yerda, p
0
— suyuqlik sirtidagi atmosfera bosimi, Pa; 
ρgh —
suyuqlik ustunining bosimi, Pa.
Demak, o‘rganilayotgan nuqtadagi absolut bosim suyuqlik
sirtidagi bosim bilan suyuqlik qatlami (ustuni) bosimlari
yig‘indisiga teng ekan.
(1.10) ni muayyan suyuqlik uchun o‘zgarmas kattalik pg.ga
bo‘lib va guruhlab gidrostatikaning asosiy tenglamasi hosil
qilinadi:
0
0
,
p
p
h
h
const
g
g
ρ
ρ
+
=
+
=
(1.12)

---

28
bu yerda, h — geometrik baland-
lik; 
p
g
ñ
— pyezometrik balandlik;
h +
p
g
ñ
— gidrostatik dam; p —
o‘rganilayotgan nuqtadagi ab-
solut bosim; p
0
— suyuqlik
sirtidagi bosim; 
ρgh — suyuqlik
og‘irligi (ustuni)ning bosimi.
Suyuqlikning istalgan erkin
sirti nuqtasidagi geometrik va
pyezometrik balandliklar yig‘in-
disi o‘zgarmas kattalikdir.
Unda, sathning erkin sirtidagi bosim qancha miqdorga
o‘zgarsa, albatta, o‘rganilayotgan nuqtadan absolut bosim ham
shuncha miqdorga ortadi (yoki kamayadi) va suyuqlik bo‘ylab
hamma yo‘nalishda bir xil uzatiladi. Yer sharoitida sathning
erkin sirtidagi bosim atmosfera bosimiga teng:
p
atm
= p
0
.
Suyuqlik erkin sirti yuzasining hamma nuqtalariga nisbatan
h o‘zgarmas bo‘lsa, bunday sirtni suyuqlikning sath yuzasi
deb ataladi. Tinch turgan suyuqlikning erkin sirti yoki suyuqlik
ichkarisidagi ixtiyoriy chuqurlikda joylashgan suyuqlikning
gorizontal kesimi hosil qilgan sirt bunga misol bo‘la oladi
(1.4-rasm).
Suyuqlik har qancha muvozanatda bo‘lsa ham, mutlaqo
muvozanatda bo‘la olmaydi. Faqat suyuqlik idish devorlariga
1.4-rasm. Suyuqlik sathini
aniqlashga doir chizma.
h
1.5-rasm. Idish tezlanish bilan (a) va aylanma (b) harakat
qilganida, undagi suyuqlik sathi sirtining shakli o‘zgarishi.
a
b
A–A
z

---

29
nisbatan nisbiy muvozanatda, ya’ni idish bilan birgalikda
harakatda bo‘lishi mumkin. Masalan, bak yoki karburatordagi
benzin avtomobil bilan birgalikda harakatlanadi, sistema yoki
aylanayotgan idishdagi suyuqlik va sh.k. harakati nisbiy
muvozanatda bo‘ladi. Nisbiy muvozanatdagi suyuqlikka ta’sir
etadigan kuchlar hisobiga suyuqlik sirtining geometrik shakli
o‘zgaradi, ya’ni gidrostatika qonunlaridan chetlashish holatlari
o‘rinli bo‘ladi (1.5-rasm).
1.4. Absolut va manometrik bosim. Vakuum
Atmosfera bosimining qiymati bosim o‘lchanadigan nuqta-
ning yer sirtidan qanday balandlikda joylashganiga bog‘liq va
nuqta yerdan uzoqlashgan sayin bosim kamayib boradi.
Bosim barometr asbobi bilan o‘lchanganligi sababli, uni
barometrik bosim deb yuritiladi. Normal atmosfera bosimi
98100 Pa.ga teng.
Eng sodda suyuqlik barometri (1.6- a rasm) bu bir uchi
kavsharlangan, ichidan havosi so‘rib olingan va suyuqlikli
kapillar shisha naychadir. Simobga to‘ldirilgan kapillar ochiq
tomoni bilan simob quyilgan ochiq idishga botirilsa, undagi
simob atmosfera bosim kuchiga teng kelgan balandlikka
tenglashgunicha oqib chiqadi. Bu kapillardagi simob balandligi
normal atmosfera bosimiga teng bo‘ladi.
1.6- rasm. Suyuqlik bosimini o‘lchaydigan barometr (a)
va pyezometrlarning (b) sxematik kesimlari.
vakuum
a
b

---

30
Suyuqlikning muayyan balandlikka ko‘tarilishini quyidagi
nisbatdan aniqlash mumkin. Masalan, normal atmosfera bosimi
ostidagi shisha naycha simob bilan to‘ldirilib, naycha og‘zi
berkitilib ag‘darilgan holatda suyuqlikka botirilsa, undagi simob
h = 98100/133300 = 0,735 mm. sim. ust. balandlikkacha tushadi.
Ikki tomoni ochiq, birinchi suyuqlikka botirilgan kapillarda esa,
suv h = 98100/9810 = 10 mm. sim. ust. balandligiga ko‘tariladi.
Texnikada bosim SI o‘lchov birligi sistemasiga kiritilmagan
o‘lchov birligidan foydalanadi. Boshqa o‘lchov sistemalari
oralig‘idagi o‘zaro nisbatlarni (2 %) xatolik bilan taqriban
quyidagicha ifodalash mumkin:
1 texnik atmosfera = 1 kgs/sm
2
= 10
4
kgs/m
2
= 10
5
N/m
2
=
= 10
5
Pa
≅
1 bar = 735 mm. sim. ust. = 10.000 mm. suv. ust.
Gidrostatik bosimni o‘lchashda suyuqlik va mexanik mano-
metrlar (1.7- a, b rasm) ishlatiladi.
Eng sodda suyuqlik manometri bu pyezometr (1.6- b rasm)
hisoblanadi. Pyezometr ikki tomoni ham ochiq kapillar shisha nay-
cha bo‘lib, uning bir tomoni bosimi o‘lchanadigan suyuqlik-
ning biron aniq sathiga ulanadi, ikkinchi ochiq tomoni esa
atmosferaga chiqariladi. Pyezometrdagi suyuqlik balandligi idishdagi
ortiqcha bosimni ko‘rsatadi va uni pyezometrik balandlik deyiladi.
Ortiqcha bosim (atmosfera bosimidan ortig‘i)ni manometrik bosim
deb ataladi. Barometrik (atmosfera) va manometrik bosimlar
yig‘indisini absolut bosim deyiladi. Suyuqlik hosil qilgan ortiqcha
bosimni o‘lchaydigan pyezometr, eng sodda manometr hisoblanadi.
1.7- rasm. Mexanik manometrlar:
a — prujinali: 1—aylana shaklidagi egiluvchan naysimon prujina;
2—richagli mexanizm turtkisi; 3—mil qo‘ndirilgan tishli uzatma;
4—yoysimon shkala; b—membranali: 1—yo‘naltiruvchi quvurcha;
2—membrana; 3—richag; 4—kulachok; 5—tishli uzatma; 6—mil
o‘rnatilgan tishli uzatma; 7—bosimni ko‘rsatuvchi mil (strelka);
8—yoysimon shkala.
a
b

---

31
Mexanik manometrlar, asosan, prujinali (1.7-a rasm) va
membranali (1.7- b rasm) bo‘ladi va ular katta bosimlarni
o‘lchash uchun kundalik turmushda va ishlab chiqarishda ko‘p
qo‘llaniladi.
Pyezometr bilan kichik (to 0,5 atm) bosimlar yaxshi
o‘lchansa-da, katta bosimlarni o‘lchashda kapillar nay juda
uzunlashib noqulayliklarni hosil qiladi. Shuning uchun katta
bosimlarni o‘lchashda simobli yoki mexanik manometrlar
ishlatiladi. Masalan, gaz yoki suv quvuridagi bosimni o‘l-
chashda «U » shaklidagi simobli manometr ko‘p qo‘llaniladi
(1.8-rasm).
Quvurdagi suyuqlik yoki gaz bosimi atmosfera bosimidan
katta bo‘lganida «U » shaklidagi simobli manometrning o‘ng
yelkasidagi simob ko‘tariladi. Shunda «U » shaklidagi simobli
manometrning chap yelkasidagi simob sathi balandligidagi
P
1
bosim P
1
= P +
ρ
z
gh
z
va o‘ng yelkasidagi bosim esa
P
2
= P
atm
+
ρ
z
gh
z 
ga teng bo‘ladi. Unda, manometr yelkalaridagi
bosimlar tengligi P
1
= P
2
asosida quvurdagi bosim quyidagicha
ifodalanadi:
P = P
atm
+
ρ
s
gh
s
–
ρ
g
gh
g
. (1.13)
Quvur yoki idishlardagi havoning siyraklashishi natijasida
bo‘shliq hosil bo‘lish hodisasiga vakuum (lotin. vacuum —
bo‘shliq) deyiladi. Atmosfera bosimidan kichik bosimlarni
l.8- rasm. Quvurdagi suyuqlik yoki gazning ortiqcha bosimini suyuqlik
manometri (a) va havoning siyraklashishi (vakuum)ni
vakuummetr (b) bilan o‘lchash chizmasi.
a
b

---

32
o‘lchashda pyezometrga teskari bo‘lgan vakuummetr qo‘llaniladi.
«U» shaklidagi simobli manometrning o‘ng yelkasidagi simob
sathi balandligi mos keluvchi bosim atmosfera bosimi bilan
vakuummetrik bosimlar ayirmasiga teng:
P = P
atm
— ρ
sim
gh
sim
, 
(1.14)
bu yerda, ρ
sim
gh
sim 
— vakuummetrik balandlikdagi bosim,
ya’ni amosfera bosimigacha yetmagan bosim ulushidir.
Demak, kapillar nayda hosil bo‘lgan vakuum balandligini
quyidagicha yozish mumkin:
∆
ρ
ρ
=
=
.
(
–
)
–
atm
vak
sim
sim
P
P
P
g
g
h
. (1.15)
Idishdagi bosim atmosfera bosimidan katta bo‘lganida (1.15)
formulaning ishorasi musbat bo‘ladi.
Bosimni grafik shaklida ifodalash uchun bosim epyurasi
quriladi (1.9-rasm). Atmosfera bosimi hisobga olingan (a) va
olinmagan (b) hamda qiya tekislikka uzatilgan (d) gidrostatik
bosim kuchining epyuralari. Chizmalardan ko‘rinadiki, sirtning
qiyalik holatiga qarab bosim kuchi o‘zgarar ekan (1.9-rasmga
qarang).
Agarda suyuqlik kapillarda joylashsa, kapillardagi suyuqlik
sirtining tik yo‘nalishda vakuum hosil bo‘lishi ham mumkin
(1.9 e- rasm). Shuning uchun kapillar o‘qi bo‘ylab bosim,
ya’ni h
vak
ning o‘zgarishi kuzatiladi. Buni epyura shaklida chizilsa
(suyuqlikning erkin sirtiga nisbatan), bosimi atmosfera
1.9-rasm. Gidrostatik bosim epyuralari.
a
b
d
e

---

33
bosimidan ortiq bo‘lgan qo‘shimcha bosim (musbat ishorali)
AED uchburchagi yuzasiga teng bo‘ladi, aksincha, kapillarda esa
bosimi atmosfera bosimidan kichik (manfiy ishorali) bo‘lgan
CBA uchburchak shaklidagi chizmada tasvirlanadi.
Nazorat savollari
1. Gidrostatik bosim xossalarini aytib bering.
2. Suyuqlikning muvozanatini tavsiflovchi tenglamalar sistemasini
yozing va ularni izohlang.
3. Gidrostatikaning asosiy tenglamasini yozing va uning ma’nosini
tushuntiring.
4. Paskal qonunining ta’rifini ayting va uning amaliyotdagi tatbiqi
haqida misollar keltiring.
5. Geometrik, pyezometrik balandlik va sirt sathi tushunchalarini
tavsiflang hamda mazmunini tushuntiring.
6. Barometrik, manometrik va absolut bosimlarni ta’riflang va
ularning farqini tushuntiring.