Ishlab chiqarish korxonalarida boshqaruv tizimini takomilashtirish oqali samaradorlikni oshirish yo‘llari. Reja 1
Yüklə 212,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Ishlab chiqarish korxonalarida boshqaruv tizimini takomilashtirish oqali samaradorlikni oshirish yo‘llari. Reja 1 .Korxonalarda boshqaruv tizimini takomilashtirish. 2. Boshqaruv samaradorligiga ta‟sir etuvchi omillar. 3. Boshqaruv tizimining boshqaruv samaradorligi bilan o„zaro ta‟siri. Bugungi kunda jahon iqtisodiyotida inqiroz jarayonlari chuqurlashib, dunyo miqyosida xarid talabi pasayib bormoqda va shunga muvofiq tarzda xomashyo, materiallar, ayniqsa, tayyor mahsulotlar boʻyicha raqobat yildan-yilga kuchayib bormoqda. Koʻplab rivojlangan va yetakchi mamlakatlar tajribasi shuni koʻrsatmoqdaki, raqobatdoshlikka erishish va dunyo bozorlariga chiqish, birinchi navbatda, iqtisodiyotni izchil isloh etish, tarkibiy jihatdan oʻzgartirish va diversifikatsiya qilishni chuqurlashtirish, yuqori texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va ishlab chiqarish tarmoqlari rivojlanishini taʼminlash, faoliyat koʻrsatayotgan quvvatlarni modernizatsiyalash va texnik yangilash jarayonlarini tezlashtirish talab etilmoqda. Jahon hamjamiyatiga integratsiyalashayotgan Oʻzbekiston Respublikasi uchun ham iqtisodiy rivojlanishning usutuvor yoʻnalishlarini aniqlab olish kabi muhim masalalar Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi “Oʻzbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish boʻyicha Harakatlar strategiyasi toʻgʻrisida” PF4947-sonli Farmonida belgilab berildi. Qayd etish kerakki, mazkur meʼyoriy-huquqiy hujjatda Oʻzbekiston Respublikasini taraqqiy ettirishning bir qancha yoʻnalishlari bilan bir qatorda “Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yoʻnalishlari” boʻlinmasida tarkibiy oʻzgartirishlami chuqurlashtirish, milliy iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini, xususan, sanoat ishlab chiqarishini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish hisobiga uning raqobatbardoshligini oshirish masalalariga qaratilgan mulohazalar keltirib 0ʼtildi. Bundan tashqari, mamlakat miqyosida sanoat ishlab chiqarishini rivojlantirishga doir bir qancha meʼyoriy-huquqiy hujjatlar ham ishlab chiqildi. Dastlabki yoʻnalish Oʻzbekistonda sanoat ishlab chiqarishining muayyan bir tarmoqlarini rivojlantirishga qaratilgan meʼyoriy-huquqiy hujjatlardir. Qayd etish kerakki, mazkur me‟yoriy-huquqiy hujjatda O„zbekiston Respublikasini taraqqiy ettirishning bir qancha yo„nalishlari bilan bir qatorda “Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo„nalishlari” bo„linmasida tarkibiy o„zgartirishlarni chuqurlashtirish, milliy iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini, xususan, sanoat ishlab chiqarishini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish hisobiga uning raqobatbardoshligini oshirish masalalariga qaratilgan mulohazalar keltirib o„tildi. Bundan tashqari, mamlakat miqyosida sanoat ishlab chiqarishini rivojlantirishga doir bir qancha me‟yoriy-huquqiy hujjatlar ham ishlab chiqildi. Dastlabki yo„nalish O„zbekistonda sanoat ishlab chiqarishining muayyan bir tarmoqlarini rivojlantirishga qaratilgan me‟yoriy-huquqiy hujjatlardir. Mamlakatimizda sanoat ishlab chiqarishini rivojlantirish, yangi industrial tarmoqlarni shakllantirish, sanoat korxonalarini modernizatsiya qilish va ularni qayta jihozlash, mahsulotlar eksportini oshirish bilan bog„liq ishlar bevosita investitsion jarayon bilan bog„liq. Shunday ekan, sanoat ishlab chiqarishini taraqqiy ettirishga doir qabul qilingan me‟yoriy aktlar bevosita investitsiya faoliyatini yuritishga oid tashkiliy-huquqiy hujjatlar bilan uzviy bog„liq ravishda ishlab chiqilishi va bir-birini to„ldirishi tabiiy. O„zbekiston Respublikasida ham investitsiya faoliyatiga oid ko„plab me‟yoriy – huquqiy hujjatlar ishlab chiqilgan bo„lib, ularning eng asosiysi bu “Investitsiya faoliyati to„g„risida”gi O„zbekiston Respublikasi Qonuni hisoblanadi Mamlakatimiz sanoat korxonalarida innovatsion boshqaruv samaradorligini oshirishda korxonaning strategik rivojlanish maqsadlarida innovatsion faoliyatga oid rivojlanish yo„nalishlarini shakllantirish, innovatsiyalarni amaliyotga tabiq etish bo„yicha tegishli chora-tadbirlarni ishlab chiqish maqsadga muvofiq. Bunda innovatsion boshqaruv maqsadlari daraxtini shakllantirishda yuqorida taklif etilgan usuldan foydalanish yuqori samaradorlikka erishish bilan bir qatorda, korxonaning innovatsion rivojlanishining barqarorligini ta‟minlash uchun zamin yaratadi Sanoat korxonalarida mahsulot ishlab chiqarish, korxonaning innovatsion boshqaruvi samaradorligi ko„rsatkichlari ta‟sirida o„zgarishi mumkin bo„ladi. Ya‟ni sanoat korxonasida innovatsion boshqaruv to„g„ri tashkil etilgan bo„lib, mahsulot ishlab chiqarish jarayonlari texnik va yexnologik jihatdan zamon talablariga qanchalik mos bo„lgani sari ishlab chiqarish hajmi shunchalik yuqori sur‟atda ortadi. Asosiy e‟tiborni mamlakatimizda sanoat korxonalarining innovatsion boshqaruvi mexanizmini rivojlantirishni rag„batlantirishga qaratilgan davlat dasturlarini ishlab chiqishga qaratish maqsadga muvofiq. Bunda hududiy tamoyil asosida sanoat korxonalarini innovatsion rivojlantirish yo„liga o„tkazish zarur. Shuningdek, viloyatlar kesimida ishlab chiqarilayotgan sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish jarayonlarini innovatsion rivojlanish yo„liga o„tkazish, ularni global darajadagi raqobatbardoshlik indeksi ko„rsatkichlarini muntazam ravishda takomillashtirish imkoniyati vujudga keladi. Sanoat korxonalarining innovatsion faoliyati, ularning rivojlanishidagi mavjud muammolarini monitoring qilish hududiy innovatsion sanoat markazlari tomonidan amalga oshiriladi. Shuningdek, sanoat korxonalarining uzoq muddatli davr uchun mo„ljallangan innovatsion rivojlanish dasturlari va ularni amalga oshirish bo„yicha chora-tadbirlari hududiy sanoat korxonalarini rivojlantirish markazlari tomonidan o„rganilib, ularni moliyalashtirish va tegishli imtiyozlardan foydalanish bo„yicha amaliy yordam ko„rsatiladi. Korxonaning innovatsion boshqaruvi samaradorligiga doimiy ravishda ichki va tashqi omillar o„z ta‟sirini ko„rsatib turadi. Zamonaviy iqtisodiy munosabatlar tizimida ichki omillar qatoriga tadbirkorlik qobiliyati, korxona personali, kommunikatsiya samaradorligi, korxonaning tashkiliy tuzilishi, innovatsion faoliyatning bozorga yo„naltirilganligi va innovatsiyalar uchun resurslarning yetarlilik darajasi kabi omillar kiradi. Korxonaning innovatsion boshqaruvi samaradorligiga ta‟sir ko„rsatuvchi tashqi omillarga esa mamlakatda maslahat va konsalting xizmatlari, moliyaviy yordam, innovatsion faoliyatni rag„batlantirish va qonunchilik kabi omillar inobatga olinishi zarur. korxona miqyosida iqtisodiy faoliyat, iqtisodiy dasturlar va tadbirlarning foydali natijalar berishi, olingan iqtisodiy samaraning muayyan qiymatga ega boʻlgan resurslarni qoʻllagan holda eng yuqori ishlab chiqarish hajmiga erishishga sabab boʻlgan ishlab chiqarish omillari, resurslar sarflariga nisbati bilan tavsiflanadi. Ishlab chiqarish samaradorligi korxona faoliyatining yakuniy natijasini koʻrsatadi. Miqdoriy jihatdan ishlab chiqarish samaradorligini mahsulot ishlab chiqarish uchun sarf qilingan mehnat miqdori bilan oʻlchash mumkin, lekin mehnat sarfini aniq oʻlchash ancha qiyin. Shu sababli, ishlab chiqarish samaradorligi mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligi; ishlab chiqarish vositalaridan va kapitaldan foydalanish samaradorligi koʻrsatkichlari bilan aniqlanadi. Korxonalarda ishlab chiqarish samaradorligining umumlashgan koʻrsatkichi tovar ishlab chiqarish surʼatlarining oʻsishi hisoblanadi, undan tashqari puldagi harajatlar birligiga toʻgʻri keladigan mahsulot hajmi, balans foydaning asosiy va aylanma fondlar yigindisiga nisbati, toʻla tannarx koʻrsatkichlari muhim ahamiyatga ega. Mehnat unumdorligining oʻsishi surʼatlari, mehnatni tejash va mahsulot hajmi oʻsishida mehnat unumdorligi hissasi kabi koʻrsatkichlardan ham foydalaniladi. Ishlab chiqarish samaradorligi texnik samaradorlik (ishlab chiqarish hajmi), iqtisodiy samaradorlik (mehnat unumdorligi, mehnat resurslari, asosiy fondlar, aylanma resurslar), ijtimoiy samaradorlik (moddiy resurslar, foyda) hisobiga shakllanadi. Barchamizga ma‟lumki 28 yanvar kuni O‟zbekiston Prezidenti 2022−2026 yillarga mo‟ljallangan Yangi O‟zbekiston taraqqiyot strategiyasi to‟g‟risidagi farmonni imzoladi. Strategiya 7 ta yo‟nalish va 100 ta maqsaddan tashkil topgan. Bo„lib, uning 3 - yo„nalishi bevosita milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o‟sish sur‟atlarini ta‟minlashga yo „naltirilgan maqsadlarni ko „zda tutadi. Unda milliy iqtisodiyot barqarorligini ta‟minlash va yalpi ichki mahsulotda sanoat ulushini oshirishga qaratilgan sanoat siyosatini davom ettirib, sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmini 1,4 baravarga oshirish maqsadi belgilangan bo„lib, ushbu maqsadni amalga oshirish bevosita ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish bilan bog „langan. [1]. Modernizatsiya jamiyat hayoti yoki ishlab chiqarish sohalaridagi har qanday jarayon va hodisalarni turli takomillashtirishlarni joriy etish orqali zamonaviy talablarga muvofiqlashtirish maqsadida o„zgartirishdan iborat. Sanoatni modernizatsiya qilish korxonalar va ishlab chiqarish majmualarining ishlab chiqarish tizimini, birinchi navbatda, ishlab chiqarishning texnik-texnologik bazasini zamonaviy holatga keltirishni nazarda tutadi. Shu bilan birga, ishlab chiqarishni tashkil etish va korxonaning ijtimoiy sohasini ishlab chiqarishning yangi moddiy-texnik bazasiga moslashtirish kerak. Tovar ishlab chiqarish texnologiyasining rivojlanishi va takomillashishi natijasida ishlab chiqarishni tashkil etish bilan bog'liq ma'lumotlarni umumlashtirishga urinishlar paydo bo'ldi. Ishlab chiqarishni tashkil etish sohasidagi birinchi ilmiy ish fransuz olimi L.Shevalerning “Korxonani tashkil etish texnologiyasi” asari, shuningdek, ingliz matematigi Charlz Bebbijning “Mashina va manufaktura ishlab chiqarish iqtisodiyoti” asari hisoblanadi. Shuningdek, ushbu olimlardan tashqari Karl Marks, Adam Smit kabi olimlar, shuningdek, shveytsariyalik iqtisodchi va tarixchi Jan Sharli Sismondi ishlab chiqarishni tashkil etishni o'rganishga o'z hissalarini qo'shdilar. Rossiya olimlaridan N.F. Charnovskiy, A.K. Gasteva, N.A. Vitke ham o'z asarlarida ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish bilan bog'liq masalalarni ko'rib chiqqanlar. Korxonalarning ishlab chiqarish tizimlarini modernizatsiya qilish sharoitida ishlab chiqarishni tashkil etishni o'zgartirish sanoat korxonalarining ishlab chiqarish faoliyatini tashkil etishning innovatsion konsepsiyasining quyidagi qoidalariga asoslanishi kerak: o ishlab chiqarishning yuqori iqtisodiy samaradorligini ta'minlash; o ishlab chiqarish va boshqaruv jarayonlarining moslashuvchanligi va o'zgaruvchanligini ta‟minlash; o qiymat yaratish va samarasiz jarayonlar hamda yo'qotishlarni minimallashtirishga e'tibor qaratish; o ishlab chiqarishda inson omilining o'ta muhimligini tan olish va korxona ijtimoiy sohasini modernizatsiya qilish; o ishlab chiqarish jarayonlarining murakkablik darajasini minimallashtirish va har tomonlama soddalashtirish. Shakllangan qoidalar asosida sanoat korxonalarini modernizatsiya qilish sharoitida ishlab chiqarishni tashkil etishni takomillashtirish yo'nalishlarini belgilovchi texnik, tashkiliy va iqtisodiy shart- sharoitlarning o'zaro ta'sirini aniqlash mumkin . Ishlab chiqarishni samarali tashkil etish bo'yicha faoliyatning asosi ishlab chiqarishni tashkil etishning ishlab chiqarish tizimlari darajasiga ta'sir qilish imkoniyatini aks ettiruvchi tamoyillardan kelib chiqishi kerak. Tamoyillar asosiy qoidalar, dastlabki talablar bo'lib, ular asosida samarali ishlaydigan ishlab chiqarish tizimlarini yaratish, ular faoliyatini yo‟lga qo‟yish va takomillashtirish amalga oshiriladi. Ushbu tamoyillardan biri sifatida ishlab chiqarishni samarali tashkil etish nafaqat ishlab chiqarish tannarxini kamaytirishga, balki resurslarni tejash bilan bir qatorda korxonaning barqaror ishlashiga, yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarishga, ishlab chiqarish jarayonlarini tezlashtirishga yo'naltirilishi kerakligi taklif etiladi,. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish bo'yicha faoliyatni korxonaning tovarlar va xizmatlar bozoridagi ishtirokini yanada rivojlantirish va kengaytirishning muhim vositasi sifatida ko'rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Barcha turdagi yo'qotishlarga qarshi doimiy kurash ham ishlab chiqarishni samarali tashkil etishning asosiy tamoyillaridan biri hisoblanishi kerak. Ushbu tamoyilni amalga oshirish uchun mashina va uskunalarga katta investitsiyalar talab qilinmaydi. qarishni, hal etilmagan ishlab chiqarish muammolarini ham niqoblaydi. Ishlab chiqarishni samarali tashkil etishning alohida tamoyili ishlab chiqarish jarayonlarini tezlashtirishdir. Gap, birinchi navbatda, mahsulotlarni ishlab chiqarishga kiritish uchun kutish vaqtini, operatsiyalar orasida turib qolish vaqtini kamaytirish, transport va nazorat operatsiyalari vaqtini qisqartirish, mehnat buyumlarining parallel harakatlanish jarayonini tashkil etish orqali mahsulot ishlab chiqarish siklining davomiyligini qisqartirish haqida ketmoqda. Shu bilan birga, buyurtmani qabul qilishdan tortib to iste'molchiga etkazib berishgacha bo'lgan barcha logistika zanjiri bo'ylab operatsiyalarning aniq bajarilishini ta'minlash kerak. Resurslarni tejash siyosati ishlab chiqarishni tashkil etishda yuqori samaradorlikni ta'minlash vositasi sifatida ishlab chiqarish xarajatlarini belgilovchi eng muhim omillarni ajratib ko'rsatish tamoyiliga asoslanishi kerak Ishlab chiqarish tannarxida jonli mehnatning ulushi muttasil kamayib, moddiy va energiya sarf-xarajatlarining ulushi ortib borayotgan zamonaviy sharoitda moddiy va energiya resurslarini tejash eng muhim vazifa sifatida ilgari surilmoqda. Ish haqi xarajatlari amortizatsiya ajratmalari miqdoriga teng bo'lgan sharoitda qo'l mehnatini mashina mehnatiga so'zsiz almashtirish haqidagi an'anaviy nuqtai nazar va ishlab chiqarishda eng murakkab hamda qimmatbaho asbob-uskunalardan foydalanish yo'nalishini tanlash o‟zini oqlamaydi. Jahon amaliyotida eng yaxshi firmalar mehnat samaradorligi va sifatini oshirishning barcha boshqa vositalaridan to‟liq foydalanib bo‟lingandan va ular o‟zini oqlamay qolgandan keyingina avtomatlashtirishga murojaat qilishadi. Ishlab chiqarishni tashkil etishning innovatsion konseptsiyasining muhim qoidasi ishlab chiqarish jarayonlarining yuqori moslashuvchanligi va o'zgaruvchanligini ta'minlash talabidir. Zamonaviy ishlab chiqarish dinamik bo'lishi kerak, ya'ni juda qisqa fursatda va eng kam xarajat bilan o'zgaruvchan bozor ehtiyojlariga javob berishi talab etiladi. Jixozlar, ishlab chiqarish jarayonlari, binolarning tuzilishi sotish bozoridagi o'zgarishlarga moslasha olishi lozim. Yüklə 212,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|