Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz



Yüklə 7,66 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə31/77
tarix29.11.2016
ölçüsü7,66 Mb.
#453
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   77

Almaniyanın kənd təsərrüfatı 

 

Əhalisi 83,0 milyon nəfər, ərazisi 357,0 milyon km



2

, ÜDM 3 085 milyard 

ABŞ dollarıdır, hər nəfərə 37 200 ABŞ dolları düşür. 

Almaniyanın  kənd  təsərrüfatı  yüksək  intensiv istehsalatdır.  Burada  hər 

hektara İngiltərədən, Fransadan və ABŞ-dan çox gübrə səpilir.  

Ölkənin  buğda  istehsalı  tələbatın  80  faizini,  şəkər  istehsalı  85  faizini,  ət 

istehsalı 90 faizini, südə olan tələbatını 100 faiz ödəyir. 

Xüsusilə  heyvandarlıq  inkişaf  etmişdir,  o  bütün  kənd  təsərrüfatı 

məhsullarının 80 faizini təşkil edir. 

Hər yerdə donuzçuluq yayılmışdır, donuzların sayına görə ölkə Avropada 

birinci yeri tutur. 

Bitkiçilik heyvandarlığın yardımçı sahəsidir, burada çovdar, yulaf, kartof, 

yem bitkiləri becərilir, biçənəklərin və otlaqların  payına isə bütün kənd təsərrüfatı 

sahələrinin 40 faizi düşür. 

Şəhərətrafı  zonalarda  tərəvəzçilik  inkişaf  etmişdir,  cənubda  və  cənub-

qərbdə çoxlu sayda meyvə bağları salınmışdır. 

Almaniyanın  kənd  təsərrüfatının  fəal  inkişafına  baxmayaraq, burada da 

problemlər  az  deyil.  Almaniyada  təsərrüfatların  orta  torpaq  sahəsi  cəmi  15 

hektardır. “Ümumi bazar”ın ekspertləri isə hesab edirlər ki, yalnız torpaq sahəsi 80 

hektar,  40  inəyi  və  10  min  quşu  olan  iri  müasir  təsərrüfatlar  rəqabətli  mübarizə 

apara  bilər.  Əsasən  daha  çox  orta  torpaq  sahəsi  5  –  6  hektar  olan,  cənub-qərbin 

dağlıq  rayonlarının    təsərrüfatları  zərər  çəkir.  Buna  görə  də,  Avropa  İttifaqı 

tərəfindən  taxıla,  donuz  ətinə,  mal  ətinə,  quş  ətinə  vahid  qiymətlərin  tətbiq 

edilməsindən  sonra,  Almaniya  hökuməti  fermer  təsərrüfatlarının  sayının 

azaldılması siyasətini həyata keçirməyə başlamışdır. 

Almaniyanın  yeni  torpaqlarında  kənd  təsərrüfatı  da  yetəri  qədər  yaxşı 

inkişaf  etmişdir.  Şəkər,  cənub  meyvələri,  tezyetişən  tərəvəzlər  və  çörək  taxılının 

bəzi hissəsi istisna olmaqla, əhalinin əsas qida məhsulları ilə təminatı daxili kənd 

təsərrüfatı məhsulları istehsalı hesabına təmin edilir. 

Əhalini  təzə  tez  xarab  olan  məhsullarla  (meyvə,  tərəvəz,  süd,  ət)  təmin 

etmək məqsədilə iri şəhərlərin ətrafında bostan-bağ qurşaqları formalaşdırılmışdır, 

məhsuldarlığı  gündə 500 min yumurta təşkil edən şəhərətrafı quşçuluq fermaları, 

20 min iribuynuzlu mal-

qaranın  və  donuzların  yerləşdirilməsinə  hesablanmış 

fermalar 

inşa edilmişdir 

Südün, donuz ətinin və quş ətinin istehsalı heyvandarlığın əsas sahələridir. 

Bitkiçiliyin  strukturunda  yem  bitkilərinin  payı  artır,  silos  üçün  qarğıdalı, 

kökümeyvəlilər, yemlik arpa, kartof, yulaf becərilir. Əsas dənli bitki buğdadır. 

Almaniya  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  istehsalı  üzrə  Fransadan  sonra 

Avropada  ikinci  yeri  tutur.  Heyvandarlıq  əmtəə  məhsullarının  80  faizini  istehsal 

edir,  onun  ehtiyacları  üçün  bitkiçilik  inkişaf  etdirilmişdir,  əkin  sahələrinin  ərzaq 

bitkiləri  üçün  ayrılmış  hissəsindən  daha  böyük  hissəsi  yemlik  bitkilər  üçün 

ayrılmışdır.  Lakin,  buna  baxmayaraq  yem  taxılı  xeyli  miqdarda idxal edilir, 

xüsusilə də qarğıdalı. 


 

Kənd təsərrüfatı  sahələrindən  daha  əlverişli  şərait südçülük  heyvandarlığı 



üçün Alpın dağətəyi rayonlarında yaradılmışdır. Burada, yerli çəmənlərdə ölkənin 

inəklərinin  təxminən  35  faizi  yemlənir.  Südçülük  istiqaməti,  həmçinin  ölkənin 

şimalında  dəniz  sahilindəki  rayonlarda  da  inkişaf  etmişdir.  Almaniyanın  kənd 

təsərrüfatında  donuzçuluğa  böyük  diqqət  yetirilir,  ölkə  donuzların  sayına  görə 

Avropada birinci yerdədir (20 milyondan artıq). 

Ölkənin  kənd  təsərrüfatının  yüksək  gəlirliyini  saxlamaq  üçün  bitkiçilik 

heyvandarlığın

 

yardımçı sahəsi kimi inkişaf etdirilmişdir, biçənəklərin və otlaqların  



payına bütün kənd təsərrüfatı sahələrinin 40 faizi düşür, həmçinin heyvandarlığın 

ehtiyacları  üçün  burada  çovdar,  yulaf,  kartof  və  yem  bitkiləri  becərilir.  Kənd 

təsərrüfatı istehsalatında dənli bitkilərdən buğda əsas hesab edilir.  

P

ivə  bişirilməsi  üçün  xüsusilə  ayrılmış  arpanın  becərilməsini  qeyd 



etməmək olmaz, o cənub-qərbdə və Bavariyada yetişdirilir. Bu rayonlarda həm də 

mayaotu 


plantasiyaları  yerləşdirilmişdir.  Mayaotunun  istehsalına  görə  Almaniya 

dünyada  birinci  yerlərdən  birini  tutur.  Pivə  burada  milli  içki hesab edilir, onun 

istehlakı  ildə  əhalinin  hər  nəfərinə  təxminən  145  litr  düşür.  Almaniyanın  kənd 

təsərrüfatının qarşısında duran əsas məsələ, onun dünya aqrar-sənaye istehsalatında 

rəqabətə  davamlılığını  artırmaqdır.  Bu  məqsədlə  yüksək  keyfiyyətli,  sırf  alman 

ərzaq məhsullarının istehsalının stimullaşdırılması  məqsədilə, kənd təsərrüfatında 

ehtiyat  qoruyan  texnologiyalar  tətbiq  edilir  və  bərpa  edilən  enerji  mənbələrinin 

tətbiqi şəklində aqrar-sənaye kompleksinin böyük potensialı istifadə edilir. 

Heyvandarlıq  məhsulları  və  taxılın  istehsalı  üzrə  kənd  təsərrüfatı 

istehsalatının  həcminə  görə  Almaniya  Avropada  yalnız  Fransadan  geridə  qalır, 

südün 

istehsalına  görə  isə  inamla  birinci  yeri  tutur.  Bu  həmçinin,  ölkədə  kənd 



təsərrüfatı  istehsalının  Avropa  İttifaqı  üzrə  orta  səviyyədən  yüksək  olduğu  üçün 

mümkün 


olmuşdur.  Almaniyanın  kənd  təsərrüfatının  yeganə  geridə  qaldığı  sahə 

şəkər  çuğundurunun  və  qarğıdalının  orta  məhsuldarlığıdır.  Kənd  təsərrüfatı 

sahəsində  dövlət  orqanları  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  bazarlarının 

nizamlanması, 

aqrar 

strukturunun 



dəyişilməsi, 

kənd 


təsərrüfatının 

maliyyələşdiriliməsi və kreditləşdirilməsi üzrə məsələləri həll edirlər. 

Almaniya  hökuməti  Şərqi  Almaniya  torpaqlarına  onların  Avropa 

cəmiyyətinə  adaptasiya  və  inteqrasiya  prosesində  böyük  maliyyə  dəstəyi 

göstərmişdir.  Ərzaq  məhsullarının  istehsalı  üzrə  məsələlərindən  başqa,  ölkənin 

kənd  təsərrüfatı  sahəsində,  həmçinin  çoxlu  əlavə  məsələləri  həll  edir.  Bu,  ölkə 

əhalisinin  həyatının  əsasları  kimi  təbiətin  müdafiəsi  və  saxlanılmasıdır,  yaşayış 

rayonlarının  və  kütləvi  istirahət  yerlərinin  təbii  landşaftlarının  qorunmasıdır, 

sənayenin ehtiyacları üçün aqrar xammal vəsaitlərinin təchizatıdır. 

Təbii  münbit  torpaqlara  malik  rayonlarda  buğda,  arpa,  şəkər  çuğunduru, 

qarğıdalı,  daha  zəif  torpaqlarda  isə  (Şimali  Almaniyanın  düzənlikləri  və  orta 

yüksəklikdə dağları) çovdar, yulaf, kartof, yem bitkiləri becərilir. Çay vadilərinin, 

Almaniyanın  cənub-qərb  düzənliklərində  və  dağlararası  çökəkliklərin  isti iqlimi 

sayəsində, burada tütün və tərəvəz istehsal edilir. 

Üzümçülük  əmtəə  məhsullarına  görə  birgə  götürülmüş  tərəvəzçiliyi  və 

meyvəçiliyi üstələyir. 



 

Mal əti və süd üzrə ölkənin ozünün təminatı 100 faizi keçir, donuz ətinə 



görə  tələbatın  80  faizini  təşkil  edir.  Süd-ət  maldarlığı  yaxşı  rütubətliyi,  zəngin 

otlaqları  və  çəmənləri  olan,  dəniz  kənarı,  Alp  və  Alp  öncəsi  rayonlarında,  şəhər 

aqlomerasiyaların periferiyalarında yayılmışdır. Donuzçuluq xüsusilə idxal edilən 

yemlərin  gətirildiyi  limanlara,  şəkər  çuğundurunun  və  kartofun  becərildiyi 

rayonlara yaxın zonalarında yaxşı inkişaf etmişdir. 

Almaniya  Avropa  İttifaqında  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  ən  iri 

istehsalçısıdır.  2006-cı  ildə  Almaniyanın  aqrar  islahatı  siyasətinin  Avropa 

İttifaqının aqrar islahatı siyasətinə müvafiq və Avropa İttifaqının genişləndirilmiş 

tərkibdə  mövcud  olması  şəraitində,  kənd  təsərrüfatı  istehsalatının  qloballaşma 

proseslərinin və ticarətin liberallaşması həyata keçirilmişdir. 

Almaniyanın  kənd  təsərrüfatının  dünya  aqrar-sənaye  istehsalatında 

rəqabətə  davamlılığının  artırılması,  yüksək  keyfiyyətli,  bahalı,  sırf  alman  ərzaq 

məhsullarının  istehsalının  stimullaşdırılması,  bərpa  edilən  enerji  mənbələri 

şəklində  iri  aqrar-sənaye  potensialının  istifadə  edilməsi  Almaniyanın  əsas  aqrar 

siyasətinin strateji istiqamətidir. 

Almaniyanın 

kənd 

təsərrüfatının 



qlobal 

struktur 

dəyişikliyi 

məcrasında kənd  təsərrüfatı  müəssisələrinin  diversifikasiyalaşması  ilə  yanaşı 

effektivliyinin artırılması prosesləri həyata keçirilir. Kənd təsərrüfatı məhsullarının 

istehsalında  çalışanların  sayının  tədricən  azaldılması  meyilliyi  bu  proseslərlə 

birbaşa əlaqəlidir. 

S

on  illər  ərzində  Almaniyanın  kənd  təsərrüfatında  çalışanların  sayının 



azalması,  kənd  təsərrüfatı  sahələrinin  və  kənd  təsərrüfatı  müəssisələrinin  ümumi 

sayının tədricən azalmasına aparır (əsasən kiçik müəssisələrin payının azaldılması 

hesabına). 

Kənd təsərrüfatı müəssisələrinin sayının azaldılması ilə yanaşı Almaniyada 

statistik 

orta təsərrüfatların birləşdirilməsi prosesi gedir. 

Almaniyanın kənd təsərrüfatı müəssisələri üç hüquqi formada mövcuddur: 

şəxsi  kənd  təsərrüfatı  müəssisəsi,  mülkiyyətçilər  cəmiyyətləri,  mülki qanunlu 

hüquqi 

şəxslər.


 

Almaniyanın  Ərzaq,  Kənd  Təsərrüfatı  və  İstehlakçıların 

Hüquqlarının  Müdafiəsi  Nazirliyi  şəxsi  kənd  təsərrüfatı  müəssisələrinin  əsas 

hüquqi forması üzrə məlumatları çatdırır. 

Almaniyanın  Ərzaq,  Kənd  Təsərrüfatı  və  İstehlakçıların  Hüquqlarının 

Müdafiəsi  Nazirliyi  Avropa  İttifaqının  tövsiyyələri  əsasında  metodik  təlimatlar 

tərtib etmiş, təlimatlara uyğun olaraq şəxsi kənd təsərrüfatı müəssisələrindən əsas 

gəlirli kənd təsərrüfatı müəssisələrinin əsas qrupu seçilmişdir. Bu kənd təsərrüfatı 

müəssisələri  üçün  Avropa  İttifaqının  tipoloji  işləmələr  əsasında  müəssisələrinin 

for


maları  üzrə  (fəaliyyət  növləri  üzrə)  tətbiq  edilmişdir.  Buna  əlavə  olaraq,  əsas 

gəlirli kənd təsərrüfatı müəssisələrinin iqtisadi həcminin ölçülməsi üçün  Avropa 

ölçü vahid

ləri tətbiq edilməyə başlanılmışdır (EGE).  

Bəzi  hallarda  iqtisadi  nəticələrin  yekunlaşdırılması  zamanı  Almaniyanın 

Ərzaq,  Kənd  Təsərrüfatı  və  İstehlakçıların  Hüquqlarının  Müdafiəsi  Nazirliyi 

Almaniyanın bütün kənd təsərrüfatı müəssisələri regional əlamətlərinə görə köhnə 

federal və yeni federal torpaqlara şərti bölünməsi hüququnu özündə saxlayır. 



 

2006-



cı  ildə  Almaniya  ekoloji  təmiz  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının 

istehsal


ının gələcək inkişaf istiqamətini müəyyənləşdirmişdir. Ekoloji təmiz kənd 

təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan müəssisələrin birinin gəliri orta 

hesabla 10,0 faiz artaraq 44 

673 avro təşkil etmişdir. 

Ölkənin geniş əraziləri kənd təsərrüfatı ilə  məşğuldur. Buna baxmayaraq, 

əmək qabiliyyəti olan əhalinin ümumi sayından yalnız 2 – 3 faizi kənd təsərrüfatı 

sahəsində çalışır. Əməyin yüksək məhsuldarlığına mexanikləşdirmə, müasir aqrar-

sənaye texnologiyalarının tətbiqi hesabına nail olunmuşdur. 

Maldarlıq  ümumi  kənd  təsərrüfatının  əmtəə  məhsullarının  2/5  hissəsini 

təşkil edir, o cümlədən onun əsas hissəsi süd istehsalının payına düşür (təxminən 

1/4  hissəsini).  İkinci  yeri  donuzçuluq  tutur.  Süd  və  mal  əti  istehsalına  görə 

Almaniya  özünü 100 faizi 

təmin  edir,  donuzçuluq  üzrə  isə  4/5  hissəsindən  bir 

qədər  az.  Broyler  istehsalatı,  yumurtanın,  dana  ətinin  istehsalı,  həmçinin 

donuzçuluq  təbii  faktordan  az  asılı  olaraq  iri  heyvandarlıq  təsərrüfatlarında 

cəmləşir. 

Avropa İttifaqında taxılın ümumi istehsalının 1/5 hissəsi, çovdar yığımının 

3/4 


hissəsi, yulafın təxminən 2/5 hissəsi, arpanın 1/4 hissəsindən artıq Almaniyanın 

payına  düşür.  Almaniyada  milli  içki  hesab  edilən  pivənin  istehsalında  (istehlakı 

əhalinin  hər  nəfərinə  ildə  təxminən  145  litr  təşkil  edir)  istifadə  edilən  arpa  iri 

həcmlərlə  istehsal  edilir.  Yüksək  təbii  münbit  torpaqları  olan  rayonlarda  buğda, 

arpa, qarğıdalı və şəkər çuğunduru becərilir. Münbitliyi daha az  torpaqlar çovdar

yulaf, kartof və təbii yem bitkilərinin becərilməsi üçün istifadə edilir. Üzümçülük 

əmtəə məhsulları üzrə birgə götürülmüş meyvəçiliyi və tərəvəzçiliyi üstələyir. 

Kənd  təsərrüfatı  əsasən  xırda  ailə  fermer  təsərrüfatlarına  əsaslanır. 

Mövsümi işçilərin əməyi geniş tətbiq olunur. 

 Kö


kümeyvəlilərin  (yem  çuğundurunun  və  s.),  yaşıl  yem  üçün  və  silosa 

istifadə  edilən  qarğıdalının,  qarayoncanın,  yoncanın  və  digər  yem  bitkilərinin 

becərilməsi  böyük  əhəmiyyətə  malikdir.  Yağlı  bitkilərdən  xüsusi  əhəmiyyətli 

günəbaxanın sahələrindən rapsın sahələri 10 dəfə çoxdur. 

Çay vadilərinin, dağlararası çökəkliklərin və Almaniyanın cənub-qərbin isti 

iqlimi  tütün  və  tərəvəzlərin  becərilməsinə  əlverişli  şərait  yaradır.  Mal-qaranın 

kəsiminin 95  faizi  sənaye  sallaqxanalarında həyata keçirilir,  südün  emalı isə  süd 

zavodlarında aparlır, bu zavodlar adətən sənaye və sənaye-ticarət konsernlərinə və 

ya kəndlilərin özünə paylar əsasında məxsusdur.  

Kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  istehsalının,  taxılın  istehsalının  və 

heyvandarlıq məhsullarının həcminə görə Almaniya yalnız Fransadan geridə qalir, 

südün  istehsalına  görə  isə  Avropa  İttifaqı  çərçivəsində  birinci  yeri  tutur. 

Almaniyada  kənd  təsərrüfatı  istehsalının  effektivliyi  Avropa  İttifaqı  üzrə  orta 

səviyyədən  xeyli  yüksəkdir.  Bununla  yanaşı  Almaniya  qarğıdalının  və  şəkər 

çuğundurunun istehsalına görə geridə qalir. 

Aqrar  strukturunun  dəyişilməsi,  kənd  təsərrüfatının  kreditləşdirilməsi  və 

maliyyələşdirilməsi,  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  bazarının  tənzimlənməsi  üzrə 

m

əsələlərin  həlli  kənd  təsərrüfatı  sahəsində  dövlət  orqanlarının  səlahiyyətlərinə 



daxildir. 

Almaniya  hökuməti  Şərqi  Almaniya  kənd  təsərrüfatının  Avropa 



 

Cəmiyyətinə  mürəkkəb  adaptasiya  və  inteqrasiya  prosesində  maliyyə  dəstəyi 



göstərir. 

Yardım  həmçinin  keçmiş  kənd  təsərrüfatı  kooperativlərinin  rəqabətə 

davamlı firmalara dəyişdirilməsində də özünü göstərir, bu da öz bəhrələrini verir: 

bir  çox  şəxsi  firmalar  xeyli  gəlir  əldə  etmişdir,  əsasən  də  becərilən  iri  sahələrin 

hesabına. 

Almaniyanın  kənd  təsərrüfatı  ərzaq  məhsulları  istehsal  etdiyindən  başqa 

əlavə məsələlər yerinə yetirir: həyatın təbii ehtiyaclarının qorunması və müdafiəsi, 

yaşayış rayonları üçün gözəl landşaftların qorunması, sənaye üçün aqrar xammalın 

tədarükü və s. 

Almaniyada dənli bitkilərin istehsalı təxminən 48 milyon ton təşkil edir, o 

cümlədən buğda 26,0 milyon ton, arpa – 11,6 milyon ton, qarğıdalı – 4,5 milyon 

ton, çovdar – 

2,7 milyon ton və yulaf – 0,8 milyon ton. Dənlilərin məhsuldarlığın 

orta hesabla  6,2 – 

6,7 t/ha arası dəyişir. 

Almaniya


nın xarici ticarət əməliyyatların həyata keçirilməsi üçün optimal 

logistik 

imkanları, həmçinin yetəri qədər maliyyə ehtiyatları mövcuddur. 

Ərazisi 357,0 km

2

, əhalisi 83,0 milyon nəfərdir. Əhalisinə görə dünyada 

61-

ci yerdədir. 1 km

2

 

sahəyə 231 nəfər düşür. ÜDM 3085 milyard ABŞ dolları 

təşkil  edir,  hər  nəfərə  37,2  min  ABŞ  dolları  məhsul  istehsal  edilir.  Buğda  ilə 

özünü  80  faiz,  qəndlə  85  faiz,  südlə  100  faiz  təmin  edir.  Heyvandarlıq  ümumi 

kənd təsərrüfatı istehsalının 80 faizini ödəyir. Ölkədə 20 milyondan çox donuz 

olmaqla Avropada birinci yeri tutur. Ümumi kənd təsərrüfatı sahəsinin 40 faizi 

çəmən  və  otlaqlar  altındadır.  Kənd  təsərrüfatı  məhsulları  istehsalına  görə 

Avropada Fransadan sonra ikinci yeri tutur. Hər nəfərə ildə 145 litr pivə düşür. 

Ona görə də arpa və qarabaşaq istehsalına xüsusi fikir verilir. Almaniya Avropa 

Şurası üzrə taxıl istehsalının 1/5 hissəsini, çovdar üzrə 3/4 hissəsini, vələmir üzrə 

2/5  hissəsini,  arpa  üzrə  ¼  hissəsini  verir.  Almaniya  taxıl  və  un  üzrə  daxili 

tələbatı ödəyir. Ölkədə 48,0 milyon ton taxıl, o cümlədən 26 milyon ton buğda, 

11,6 milyon ton arpa, 4,5 milyon ton qarğıdalı, 2,7 milyon ton çovdar, 0,8 milyon 

ton  vələmir  istehsal  edilir.  Taxılın  məhsuldarlığı  orta  hesabla  62-67 sentner 

təşkil edir. Ölkədə 140,0 mln. ton ət, 28,0 milyon ton süd istehsal edilir. 

 

          

 


Belarus 

Respublikasının kənd təsərrüfatı 

 

Ərazisi  207,6 min km



2

,  əhalisi  9,4  milyon  nəfər,  ərazisinə  görə  dünyada  

83-

cü yerdədir, əhalinin sıxlığı 1 km



2

-

ə 49 nəfər düşür. ÜDM 140,9 milyard ABŞ 



dolları təşkil edir, hər nəfərə 14 900 ABŞ dolları düşür. 

Belarus Respublikasının ASK-nin əsas sahəsi kənd təsərrüfatıdır. Ölkənin 

ümumi  daxili  məhsulunda  kənd  təsərrüfatının  payı  7,5  faiz  təşkil  edir.  Aqrar 

istehsalat  iki  aparıcı  sahədən:  bitkiçilik  və  heyvandarlıqdan  ibarətdir.  Kənd 

təsərrüfatı əsasən daxili bazarın ərzaq məhsulları ilə tələbatının təmin edilməsinə 

yönəldilib. 

Kənd  təsərrüfatı  torpaqları  93  milyon  hektar  təşkil  edir,  bunlardan  6,2 

milyon 


hektarı əkin sahələrinin payına düşür. 

Bitkiçilikdə  dənli  bitkilər,  əsasən  də  arpa,  çovdar,  buğda  üstünlük  təşkil 

edir. 

Arpanın  ümumi  yığımı  1,4  –  2,0  milyon  ton  təşkil  edir,  bu  da  praktiki 



olaraq bütövlükd

ə daxili tələbata istifadə edilir. 

Ümumi yığım üzrə ikinci yerdə çovdardır (1,2-1,6 milyon ton). Ölkədaxili 

istehlaka 1,1 – 1,5 milyon ton 

istifadə edilir. Keçici  ehtiyatlar 114 – 264 min ton 

təşkil edir, 150 min tona qədər çovdar ixrac edilir. 

Dənlilərdən  yemlik  lupin  (acıpaxla),  noxud,  çölnoxudu,  lobya  becərilir. 

Respublikada struktur dəyişiklikləri və bərpa edilən enerji mənbələri ilə əlaqədar 

dənli-paxlalı  və  yağlı  bitkilərin  becərilmə  sahəsi  genişləndirilir.  Texniki  bitkilər 

(uzunlifli  kətan,  şəkər  çuğunduru,  raps)  ümumi  əkin  sahələrinin  5  faizini  təşkil 

edir, yem bitkiləri isə – təxminən 40 faizini. Belarusda dünyanın kətan əkinlərinin 

16 faizi və ya Avropa qitəsi üzrə 20 faizindən də çox onun əkin sahələri cəmləşib. 

Heyvandarlıqda  əsasən  süd  və  ət  istehsalı  üçün  iribuynuzlu mal-qara

həmçinin donuz və quş yetişdirilir. 

2010-cu 

ildə kənd təsərrüfatı ölkənin ÜDM-də 7,5 faizini, 2000-ci ildə isə 

11,6 faizini 

təşkil etmişdir. Bununla belə, 2010-cu ildə kənd təsərrüfatına ümumi 

kapitala bütün in

vestisiyaların 17,1 faizi yönəldilib (2000-ci ildə 6,8 faizi). 

2010-

cu  ildən  kənd  təsərrüfatında  ölkə  əhalisinin  9,7  faizi    məşğul  idi 



(2000-

ci  ildə  14,1  faizi).  Kənd  təsərrüfatında  orta  əmək  haqqı  bütün  sahələr 

arasında  ən  aşağı  olanıdır  və  815 200  rubl  təşkil  edir  (orta respublika 

səviyyəsindən 67 faiz). 

Kənd təsərrüfatının əsasını, əsasən adı dəyişdirilmiş və aktiv dövlət dəstəyi 

ilə  bazar  əsasında  fəaliyyət  göstərən  kolxoz  və  sovxozlar  təşkil  edir.  Onların 

payına kətan lifinin istehsalının 99,6 faizi, şəkər çuğundurunun 98,6 faizi, taxılın 

93,6 faizi, ətin 86,8 faizi, südün 86,5 faizi, yumurtanın 67,7 faizi, tərəvəzlərin 12,9 

faizi, kartofun 11,1 faizi, yunun 7 faizi 

düşür. Praktiki olaraq dövlət dəstəyindən 

yararlanmayan  əhalinin  təsərrüfatları  yunun  88,7  faizini,  kartofun  86,9  faizini, 

tərəvəzlərin 81 faizini, yumurtanın 32,2 faizini, südün 13,3 faizini, ətin 12,7 faizini 

i

stehsal  edirlər.  Fermer  təsərrüfatları  (hüquqi  şəxslər  kimi  qeydə  alınan  şəxsi 



təsərrüfatlar)  böyük  rol  oynamır  və  tərəvəzlərin  6,1  faizini,  yunun  4,3  faizini, 

kartofun  2  faizini,  taxılın  və  şəkər  çuğundurunun  1,4  faizini,  ətin  0,5  faizini 

istehsal edirlər. 


 

 



 

2011-


ci  ilin  əvvəlinə  kənd  təsərrüfatı  torpaqlarının  ümumi  sahəsi  8897,5 

min  hektar  (5510,5  min  hektar  əkin  sahələri,  3240,6  min  hektar  cəmənlik 

torpaqları)  təşkil  edirdi.  Torpaqların  16,4  faizi  meliorasiya  olunmuşdur.  5510,5 

min hektar əkin torpaqlarının 4698,2 min hektarı kənd təsərrüfatı müəssisələrinin, 

682,1  min  hektarı  isə  əhalinin  istifadəsindədir  (2001-ci  ildə  -  1022 min hektar), 

bunlardan 640 min hektarı fərdi yardımçı təsərrüfatlara, 31,6 min hektarı – bağlara, 

85,4 min hektarı – fermer təsərrüfatlarının istifadəsinə ayrılmışdır. 

2010-


cu  ildə  ölkənin  bütün  təsərrüfatları  tərəfindən 35,6 trilyon rubl 

məbləğində  kənd  təsərrüfatı  məhsulları  istehsal  edilmişdir.  Bunun  55,2  faizini 

bitkiçilik, 44,8 fazini heyvandarlıq təşkil etmişdir. Təxminən məhsulun 2/3 hissəsi 

kənd  təsərrüfatı  müəssisələrində  (yarıdan  az  hissəsi  bitkiçilik,  demək  olar  ki,  90 

faizi heyvandarlıq məhsullarıdır), onun 1/3 hissəsi əhalinin şəxsi təsərrüfatlarında, 

1  faizi  fermer  təsərrüfatlarında  istehsal  edilmişdir. Taxılın  istehsalında  kənd 

təsərrüfatı  müəssisələrinin  payı  93,6  faiz,  kartofun  11,1  faiz,  tərəvəzin  12,9  faiz 

təşkil edir. 

2000 – 2010-

cu illər ərzində təsərrüfatlarda texnikanın sayı nəzərə çarpacaq 

dərəcədə  azalmışdır.  Traktorların  sayı  2000-ci  ildə  72,9  mindən  2011-ci ilin 

əvvəlləırinə  47,3  minədək,  yük  avtomaşınların  sayı  46,3  mindən  25,1  minədək, 

taxılyığan  kombaynların  sayı  17,1  mindən  11,4  minədək,  silos  və  yemyığan 

kombaynların  sayı  7,2  mindən  2,6  minədək  azalmışdır.  Yalnız  çuğunduryığan 

maşınların,  çiləyici  və  tozlayıcı  maşınların  sayı  artmışdır.  Kənd  təsərrüfatı 

texnikasının  çoxu  öz  istehsalıdır.  2000  -  2010-cu  illər  ərzində  traktorların  illik 

istehsalı 22 470-dən 44 370-ə qədər, gücü 100 a.q. artıq olan traktorların 2 617-dən 

9 454-


ə  qədər,  taxılyığan  kombaynların  445-dən  2 035-ə  qədər    artmışdır.  Lakin 

yeni  texnikanın  xeyli  hissəsi  ixraca  gedir.  Kənd  təsərrüfatı  texnikasının  ümumi 

sayının  aşağı  düşməsi  nəticəsində,  əkin  sahələrinin  traktorlarla  təmin  olunması 

2000-


ci  ildə  olan  1000  hektar  sahəyə  15 traktordan 2010-cu  ildə  10  traktoradək 

aşağı düşmüşdür. 

İstifadə edilən gübrələrin çox hissəsi yerli istehsaldır. 2000 - 2010-cu illər 

ərzində  azot  gübrələrinin  istehsalı  597  min  tondan  761  min  tonadək,  fosfor 

g

übrələrinin  87  min  tondan  192  min  tonadək,  kalium  gübrələrinin  3,4 milyon 



tondan 5,2 milyon tonadək, əhəngdaşı və dolomit ununun 1,5 milyon tondan 1,9 

milyon  tonadək  artmışdır.  Kənd  təsərrüfatı  bitkiləri  altına  mineral  gübrələrin 

verilməsi  həmin  müddətdə  850  min  tondan 1 323  min  tonadək  artmışdır,  o 

cümlədən azot gübrələrinin miqdarının  270 min tondan 463 min tonadək, fosfor 

brələrinin 119 min tondan 230 min tonadək, kalium gübrələrinin 462 min tondan 



630 min tonadək artmışdır. Bir hektar əkin sahəsinə səpin 169 kq-dan 284 kq-dək 

təşkil etmişdir. Təbii gübrələrin ümumi verilməsi 35,9 milyon tondan 43,2 milyon 

tonadək  artmışdır.  Kənd  təsərrüfatı  sahəsinin  mütəxəssislərinin  hazırlanması  ilə 

Belarus  Dövlət  Aqrar  Texniki  Universiteti  (Minsk  ş.),  Belarus  Dövlət  Kənd 

Təsərrüfatı  Akademiyası  (Qorki  ş.,  Moqilyov  vilayəti)  və  Qrodno  Dövlət  Aqrar 

Universitet

i, digər ali təhsil müəssisələri və həmçinin bir sıra ixtisaslaşdırılmış orta 

ixtisas təhsil müəssisələri məşğul olurlar. 



 

 



 

2005  -  2010-c

u  illərdə  “Kənd  Yerlərinin  Dirçəlməsi  və  İnkişafı  Dövlət 

P

roqramı” həyata keçirilmişdir. Bu Proqram çərçivəsində 2007-ci ildə 2,5 milyard 



ABŞ  dolları  sərf  edilmişdir,  lakin  kapital  qoyuluşunun  iqtisadi  effekti  zəif 

olmuşdur,  bu  fakt  hökumət  tərəfindən  də  təsdiq  edilmişdir.  Buna  baxmayaraq, 

proqram  dayandırılmamışdır.  Təkcə  onun  ilk  üç  ilində,  Belarusda müvafiq 

infrastrukturla 

təmin olunmuş 666 kiçik aqro şəhərlər tikilmişdir. 2008-ci ildə kənd 

təsərrüfatında  dotasiyaların  səviyyəsi  dünya  norması  20-30 faiz olduğu  halda, 

burada 60 faizə çatdırılmışdır. 

Bununla belə,  dotasiyalara baxmayaraq, bir sıra ekspertlər hesab edirlər ki, 

Belarus  kənd  təsərrüfatı  effektiv  deyil.  Belarus  məhsulunun  xeyli  hissəsi  ixracı 

ziyanına  gətirib  çıxarır.  Belarusda  bir  kiloqram  ətin  istehsalına  8-10  dəfə  çox 

elektrik enerjisi 

sərf edilir, nəinki inkişaf etmiş ölkələrdə,  eyni miqdarda südün və 

mal  ətinin  istehsalı  isə  daha  çox  yemlərdən  istifadə  edilməsini  tələb  edir. 

Köhnəlmiş  maddi-texniki  baza  kənd  təsərrüfatının  daha  bir  əhəmiyyətli 

proble

mlərindən biridir. 



Baxmayaraq ki, “Kənd Yerlərinin Dirçəlməsi və İnkişafı Dövlət Proqramı” 

onunla  əsaslandırılmışdır  ki,  “XX  əsrin  90-cı  illərin  birinci  yarısının  liberal 

islahatların  gedişatında  əldə  edilmiş  nailiyyətlərin  böyük  hissəsi  dağıdılmışdır”, 

Belarusda kartof 

istehsalının  səviyyəsi  1993-cü  illərin  səviyyəsinə 

çatdırılmamışdır, hələ bu dövrdə də ətin istehsalı rekord səviyyəyə çatdırılmışdır. 

Təkcə  2004-cü  ildə  1990-cı  və  1993-cü  illərin  dənli  bitkilərin  məhsuldarlığının 

artırılmasına müvəffəq olunmuşdur. 

Ekspertlərin  fikrinə  görə,  kənd  təsərrüfatının  inkişafına  torpağa  şəxsi 

mülkiyyətin olmaması da mane olur. Fikirlərə görə, kənd təsərrüfatının dirçəlişinə 

zərər  gətirən  müəssisələrin  iflasının  qarşısının  alınmamasıdır.  Fərdi  təsərrüfatlar 

kartof və tərəvəz istehsalının böyük hissəsini təmin edir, bu da, Belarusda fermer 

təsərrüfatlarının inkişafının yüksək effektliyinə dəlalət edir. 

2001  -  2011-

ci  illər  ərzində  dövlət  büdcəsindən  kənd  təsərrüfatına  40 

milyard  ABŞ  dolları  yönəldilmişdir,  2017-ci  ilə  kənd  təsərrüfatına  dövlət 

dotasiyaları minimuma endiriləcək. 

BMT-ni


n Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təkilatının (FAO) məlumatına görə, 

Belarus tritikale 

əkilmiş (516,6 min hektar) sahələrin həcminə görə Polşadan sonra 

ikinci yerdədir və onun yığımına görə (Fransada 2 milyon tona, Almaniyada 2,5 

milyon tona, Polşada 5,2  milyon tona qarşı 1,78  milyon ton) dördüncü yerdədir. 

Çovdar əkinləri sahələrinə (448 min hektar) görə Belarus dünyada beşinci yerdədir 

və  onun  yığımına  görə  dördüncü  yerdədir  (Rusiyada  və  Almaniyada  4,3  milyon 

tona və Polşada 3,7 milyon tona qarşı 1,2 milyon ton). Belarus həmçinin, kartof 

əkinləri sahələrinə görə dünyada səkkizinci yerdədir və onun yığımına görə onuncu 

yerdədir (Çində 73,3 milyon tona qarşı 7,1 milyon ton). 

Belarus  kənd  təsərrüfatının  orta  məhsuldarlığı,  bir  qayda  olaraq,  qonşu 

ölkələrin  məhsuldarlığı  ilə  təxminən  eyni  səviyyədədir.  Bununla  belə,  Belarus 

məhsuldarlığa görə Qərbi Avropa və ABŞ-la (bəzi hallarda isə Latın Amerikası və 

Asiya ölkələri ilə də) müqayisədə məhsuldarlıqda xeyli geridə qalır. Qarğıdalının 

məhsuldarlığına  görə  Belarus    Avropada  axırdan  altıncı  yerdədir, kartofun 


 

 



 

məhsuldarlığı ABŞ-a nisbətən üç dəfə aşağıdır, çovdar və arpanın məhsuldarlığına 

görə  Böyük  Britaniyadan, Almaniyadan,  İsveçdən, Fransadan,  Belçikadan, 

Niderlanddan 2-

3 dəfə aşağıdır. 

Ərazisi 207,6 min km

2

, əhalisi 9,4 milyon nəfərdir. ÜDM 140,9 milyard 

ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 14,9 min ABŞ dolları düşür. 2010-cu ildə kənd 

təsərrüfatı  ölkənin  ÜDM-in  7,5  faizini  təşkil  edib.  Kənd  təsərrüfatında  ölkə 

əhalisinin  9,7  faizi  iştirak  edir.  Ölkədə  7,2  milyon  ton  taxıl,  o  cümlədən  2,4 

milyon ton buğda, 990 min ton ət və 6,8 milyon ton  məhsul istehsal edilmişdir. 

2010-

cu ildə ölkənin bütün təsərrüfatları tərəfindən 35,6 trilyon rubl məbləğində 

kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal edilmişdir. Bunun 55,2 faizini bitkiçilik, 44,8 

faizini heyvandarlıq təşkil etmişdir. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 


Yüklə 7,66 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   77




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin