Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz

Meksikanın kənd təsərrüfatı 

 

Ərazisi 1964,4 min km

2

, 

əhalisi 113,7 milyon nəfərdir. ÜDM istehsalı 1657,0 

milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 14 574 ABŞ dolları düşür. 

Meksika(Meksika Birl

əşmiş  Ştatları)  şimalda  ABŞ-la, cənub-qərbdə  isə 

Qvatemala  v

ə Belislə sərhədləri olan Şimalı Amerikada yerləşən dövlətdir. Meksika 

Sakit v

ə  Atlantik  okeanların  suları  ilə  əhatə  edilir, onun ərazisinə  həmçinin Karib 

d

ənizində yerləşən adalarda aiddir. 

Meksikanın  ərazisinin çox hissəsində  təbii  şərait kənd təsərrüfatı  üçün 

əlverişsizdir.  Ölkənin  ərazisinin 40 faizinisəhra və  yarımsəhralar, bir o qədər də 

dağlar və meşələr təşkil edir. Qarğıdalı,sorqo, buğda, lobya əsas bitkilərdir. Qarğıdalı 

v

ə  lobya hər yerdə  becərilir, onlar əsas  ərzaq bitkiləridir.  Buğdanın  əkin sahələri 

ölk

ənin  şimalında  cəmləşmişdir.  Meksikalı  alimlər tərəfindən yüksək məhsuldarlı, 

quraqlığa  davamlı  sortlar  yetişdirilmişdir.  Burada  şəkər  qamışı,  tropik  meyvələr 

(sitrus bitkil

əri, manqo, ananas, papayya) və  qəhvə  istehsal edilir. Bu bitkilər ixrac 

üçün çox 

əhəmiyyətlidir və  əsasən  ABŞ  bazarları  üçün  ayrılmışdır.  Heyvandarlıq 

əsasən  ətlik iribuynuzlu mal-qaradan  ilə  təşkil  olunmuşdur.  Sahilyanı  rayonlarda 

balıqçılıq inkişaf etmişdir. 

1950-ci ild

ə kənd təsərrüfatı sahəsində əhalinin 58 faizi məşğul idi və ÜDM-

d

ə kənd təsərrüfatının payı 22,5 faiz təşkil etmişdir, 1997-ci ildə kənd təsərrüfatının 

ÜDM-d

ə  payı  6,1  faiz  olmuşdur  və  burada  işləyən  meksikalıların  22  faizi  çalışırdı. 

K

ənd təsərrüfatı  məhsullarının  istehsalı  əsasən fərdi fermalarda vəya exidoslarda, 

k

əndli cəmiyyətlərinin torpaqlarında və torpaq sahibliyinin ənənəvi Meksika sistemi 

üzr

ə becərilməsi aparılan sahələrdə cəmləşmişdir. 

Exidos 1910-cu il 

inqilabından sonra bərpa edilmiş və 1934 – 1940-cı illərdə 

g

ələcək inkişafını başlamışdır. Kəndlilər ümumi sahələri istifadə edə bilərdilər, yalnız 

onları  satmağa  və  sahibi  olmağa  ixtiyarları  yox  idi.  Bu  məhdudiyyətlər torpaqdan 

banklarda zamin kimi istifad

ə  etməyə  və  hüquqi  şəxs ilə  birgə  müştərək müəssisə 

yarat

mağa imkan vermirdi.  Demək olar ki, bütün becərilən  torpaqların  50  faizini 

t

əşkil  edən bu ərazidə  kənd yerlərinin  əhalisinin 2/3 hissəsi  yaşayırdı.    Belə  kəndli 

t

əsərrüfatları  ixrac  bitkilərinin  əsas hissəsini və  ərzağın  70  faizini  istehsal  edirdi. 

Exidos tor

paqlarının  belə  vəziyyəti ilə  bağlı  kənd təsərrüfatına  meneələri aradan 

qaldırmaq  üçün  1992-ci ilin əvvəlində  hökumətislahat həyata  keçirmişdir, 

onun

əsasında kəndlilər fermaları sata bilərdilər, bölməyə imkan əldə edə bildilər, həm 

d

ə  icarəyə  vermək  haqqını  qazandılar.  Kəndli cəmiyyətlərinin bəzi üzvləri iri 

korporasiyalarla birg

ə  fəaliyyət barədə  müqavilələr  bağlamışdılar,  bu  müqavilələr 

əsasında işçi qüvvəsini və torpağı vəsait və texniki yardım ilə əvəzləndirirdilər. Belə 

müştərək  müəssisələrin  kiçik hissəsi müvəffəqiyyətli  olmuşdur,  səbəblərdən biri 

m

əhsula zərər vuran 1998-ci ilin uzunsürən və  sərt  quraqlıqdan  sonra  tropik 

qasırğaları olmuşdur. 

2 

 

 

 

Meksikanın  əsas bitkiləri  düyü,  arpa,  buğda,  sorqo  və  maisdir. Meksika 

h

əmçinin meyvə və tərəvəzləri, əsasən banan, manqo, pomidor və apelsiniixrac edir. 

1990-

cı ildə bütün ixrac daxilolmaların 1,4 faizini qəhvə təşkil etmişdir. 

Meksikada iribuynuzlu mal-

qaranı  əsasən  şimal-mərkəzi regionda 

yetişdirirlər, buradan  ABŞ-a daha çox bu məhsul  ixrac  edilir.  Meksikanın 

urbanil

əşdirilmiş rayonları mal əti və süd məhsulları ilə Meksika körfəzi rayonundan 

t

əchiz edilir, burada mal-qaranın  zebu  cinsi  yetişdirilir.  Ölkənin  heyvandarlıq 

sah

əsində atlar, eşşəklər, qatırlar, donuzlar və keçilər əhəmiyyətli rol oynayır. Yerli 

hey

vandarlığın istehsal etdiyi məhsulların həcmi ölkənin donuz ətinə, mal ətinə, quş 

ətinə, yumurtaya və təzə südə olan daxili tələbatı tam təmin edir, lakin quru süd idxal 

edilir. 

300 il 

ərzində  Meksikanın  iqtisadiyyatına  İspaniya  təsir göstərmişdir. 

Müst

əmləkə olaraq, Meksika ucuz işçi qüvvəsi və xammal mənbəyi olmuşdur. Belə 

şəraitdə Meksikanın milli iqtisadiyyatı mümkün olmamışdır. Yalnız azsaylı Meksika 

elitası  zənginləşirdi.    İqtisadiyyat  paxlalı  bitkilər,  qarğıdalı,  tütün,  çili  bibəri kimi 

k

ənd təsərrüfatı  bitkilərinin becərilməsinə  və  həmçinin iribuynuzlu mal-qaranın 

yetişdirilməsinə əsaslanır. 

Müst

əqillik  uğrunda  müharibələr  Meksikanın  iqtisadiyyatına  imkan  vermir, 

1876-

cı  ildən  Meksikanın  Milli  iqtisadiyyatının  canlandırılması  üçün  xarici  kapital 

c

əlb  edilir. Xarici investorların  hesabına  yeni  neft  yataqları  mənimsənilir, dəmir 

yollarının və limanların tikintisinə başlanılır. Elektrik enerjisinin məsafəyə verilməsi 

x

ətləri və teleqraf xətləri çəkilir. 

Bu dövrd

ən  Meksikanın  iqtisadiyyatı  sürətlə  inkişaf  etməyə  başlamışdır. 

İqtisadiyyatın  canlanması  ilə  yanaşı  xaricilərə  yaşayış  üçün  daha  yaxşı 

şəraitinyaradılması  səbəbindən ölkə  əhalisinin orta səviyyəsinin hiddəti  artır. 

Meksikalıların natural təsərrüfatının azalması tendensiyası müşahidə olunur. Bu, şəkər 

qamışı,  qəhvə  və  pambıq  kimi  ixrac bitkilərinin becərilməsinin  artması  səbəbindən 

baş verir. Kiçik torpaq sahibləri ixrac bitkilərinin istehsalının plantasiyalarda işləməyə 

m

əcbur  olmuşdular.  Xaricilərin  iqtisadiyyatın  müxtəlif sahələrində  hökmranlığı 

ölk

ənin əhalisinin qəzəbinə səbəb olmuşdur. 

1910-cu ild

ə ölkədə inqilab baş vermişdir.1934 – 1940-cı illərdə plantasiyalar 

v

ə  malikanələr  milliləşdirilir və  onlar kəndlilərə  verilir. Exido –  kəndli kooperativ 

t

əsərrüfatları  yaradılır.  1935-ci ildə  onların  inkişafı  üçün  Exidal  Kredit  üzrə  Milli 

Bank yaradılır. O, kəndlilərə kənd təsərrüfatı texnikasının, avadanlığın və toxumların 

alınmasına ssudalar verir. 

Meksikanın kənd təsərrüfatında əhalinin 1/4 hissəsi məşğuldur. Kaliforniya və 

Meksika körf

əzlərinin sahillərində  balığın  kommersiya  ovu  ilə  məşğul  olan 

kooperativl

ər yerləşmişdir.  Balığın  yarıdan  çoxu  meksikalılar  tərəfindən istehlak 

edilir, qalan hiss

əsi isə emal və ixrac edilir. 

Hal-

hazırda  ölkə  balansında  neftin  payı  75  faiz  təşkil  edir.  Kənd təsərrüfatı 

sah

əsi  praktiki  olaraq  inkişaf  etmir.  ÜDM-də  kənd təsərrüfatının  payı  5  faiz  təşkil 

3 

 

 

 

edir. 

Lakin  keçmişdə  Meksika  xalqlarının  əsas məşğuliyyəti  kənd təsərrüfatı 

olmuşdur.  Bu  problemlər olduqca müvəffəqiyyətsiz dövlət siyasətiilə  əlaqədardır, 

v

əziyyət həm  dətorpağın  becərilməsinin kohnəlmiş  formalarla  becərilməsilə 

ağırlaşmışdır,  bu  da  XIX  əsrin  axırlarında  ölkənin  normal  inkişafına  real  əngəl 

olmuşdur. Meksikada müharibə  bitdiyindən sonra həyata  keçirilmiş  islahat  da  uğur 

g

ətirmədi, o zaman torpaqlar güc vasitəsilə  sahiblərindən, o cümlədən xarici 

mülk

ədarlardan alınaraq dövlət nəzarətinə keçmişdir və kənd icmalarına verilmişdir. 

Lakin  reallıqda  hər  şey  elə  də  asan  olmamışdır.  Hakimiyyət  eşelonlarında 

d

ərhal korrupsiya baş qaldırdı və kənd təsərrüfatının inkişafına ayrılan vəsait praktiki 

olaraq aqraril

ərə  gəlib  çatmırdı.  Aqrarilər  əsasən  Meksikanın  savadsız  yerli 

tayfalarından  ibarət  olmuşdur.  Onların  əkinçilik barədə  ibtidai təsəvvürləri var idi, 

bunun n

əticəsində  məhsuldarlıq  çox  aşağı  olmuşdur.  Daha  az  sayda  əkinçilər 

t

ərəvəzlərin və meyvələrin istehsalı ilə məşğul olmaq istəyirdi. 

Meksika  qlobal  böhranın  təsirinin öhdəsindən gəlmişdir,  lakin  dünya 

bazarlarına resessiyanın təsiri altındadır. 2010-cu ildə ÜDM-in artımı 5,4 faiz olsa da, 

2011-ci ild

ə bu göstərici 3,9 faiz təşkil etmişdir. Meksikanın monetar siyasəti dünya 

bazarlarının  dəyişkənliyinin ölkənin maliyyə  sabitliyinə  təsirinin  qarşısını  alır. 

Mövsümi d

əyişikliklərə baxmayaraq, milli valyutanın məzənnəsi güclənirdi (2012-ci 

ilin aprelind

ə 1 ABŞ dolları 12,8 meksika pesosuna bərabər olmuşdur). 2011-ci ildə 

qızıl  valyuta  ehtiyatları  142  milyard  ABŞ  dollarından  artıq  olmuşdur.  İnflyasiyanın 

templ

əri 2010-cu ildəki 4,4 faizdən 2011-ci ildə 3,8 faizədək azalmışdır. Maliyyənin 

dövl

ət tərəfindən idarəedilməsi büdcənin defisitini azaltmışdır  –  2010-cu ildə  olan 

ÜDM 2,8 faizd

ən 2011-ci ildə -0,4 faizədək. 

Meksika  birbaşa  xarici  investisiyalar  (BXİ)  üçün  ən cəlbedici ölkərərinin 

iyirmiliyin

ə daxildir, onların həcmi 2010-cu ildə 17,7 milyard ABŞ dollarından, 2011-

ci ild

ə  19,4  milyard  ABŞ  dollarınadək  artmışdır.  Əsas  sahələr üzrə  BXİ 

paylaşdırılmasına görə  2011-ci ildə  sənayeyə  53,6 faizi, xidmət sahəsinə 46,3 faizi, 

k

ənd təsərrüfatına  0,1  faizi  daxil  olmuşdur.  BXİ  daxil  olma  mənbələri 2011-ci ildə 

ABŞ – 55 faiz, İspaniya – 15 faiz, Niderland – 6,7 faiz, İsveç – 6,3 faiz, Kanada – 3,4 

faiz, Yaponiya –  3,4 faiz, dig

ər ölkələr  –  10  faiz  olmuşdur.  Meksikaya  xarici 

investisiyaların axını 2008-ci ildə 2,7 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir və 2010-cu 

ild

ə 39,4 milyard ABŞ dollarınadək artmışdır, kapitalın axınını əks etdirən vəsaitlərin 

h

əcmi isə bu dövr ərzində 9 milyard ABŞ dollarından 31 milyard ABŞ dollarınadək 

artmışdır. Meksikada 48 milyon iqtisadi fəal insan qeydə alınmışdır. 

İşsizliyin orta illik səviyyəsi 5,4 faizdən artıq olmuşdur, 2,5 milyon nəfər isə 

r

əsmi  olaraq  “işsiz”  qeydiyyata  alınmışdır.  Lakin  bu  göstərici  əhalinin məşğulluq 

v

əziyyətini tam əks etdirmir, çünki qeyri-rəsmi iqtisadiyyatın iştirakçısı 12,5 milyon 

n

əfərə çatmışdır. 

2012-ci il

ə  olan proqnoz göstəricilər (ÜDM-nin  3,6  faiz  artımı, 

investisiyaların  həcminin  6,3  faiz  artımı,  inflyasiyanın  3,8  faizədək  azalması,  fərdi 

istehlakın  3,9  faiz  artması)  Meksika    iqtisadiyyatının  sabit  inkişafına  şəraitin 

4 

 

 

 

mövcudluğunu  göstərir. 2010-cu ildə  ixrac 29,8  faiz artmış  və  298,1  milyard  ABŞ 

dollarına  çatmışdır,  2011-ci ildə  isə  onun həcmi  349,6  milyard  ABŞ  dolları  təşkil 

etmişdir, yəni 17,3 faiz artmışdır. Meksikanın ixracının  əsas hissəsini (təxminən 82 

faizini) emal s

ənayesi təşkil  edir.  Meksika  ixracının  strukturunda neft və  neft 

m

əhsullarının  payı  14  faiz,  kənd təsərrüfatı  mənşəli məhsulların  2,9  faiz,  dağlıq 

hasilat s

ənayesinin 0,8 faiz təşkil  edir.  2011-ci ildə  ABŞ  (78,5  faiz),  həmçinin 

Kanada,  Çin,  İspaniya,  Braziliya,  Kolumbiya,  AlmaniyaMeksika məhsullarının  əsas 

alıcıları olmuşlar. 

Etnik t

ərkibin 60 faizi metislərdən, 30 faizi hindulardan, 9 faizi ağ dərililərdən 

ibar

ətdir, bundan başqa ölkədə ərəblər (təxminən 400 min nəfər), ABŞ-ın vətəndaşları 

(350 min n

əfər), yaponlar (35 min nəfər), çinlilər (31 min nəfər) yaşayır. 

Meksikanın Statistika və Coğrafiya Milli İnstitutunun məlumatına görə 2011-

ci ild

ə əhalinin hər nəfərinə gəlir14 574 ABŞ dolları səviyyəsində qeydə alınmışdır, 

Meksika 

Bankının məlumatına görə 2012-ci ilin may ayında illik inflyasiya 3,85 faiz 

t

əşkil etmişdir.  

Meksikanın  əhalisinin  sayı  113,7  milyon  nəfərdən  artıq  təşkil  edir  (2011-ci 

ilin  iyul  ayına  olan  vəziyyətə  görə),  1980-ci ildə  69,9 milyon nəfər  olmuşdur. Son 

onillikl

ər  ərzində  əhalinin  artımı  dünyada  ən yüksək olanlardan biridir, hər il orta 

hesabla 3 faiz 

artım müşahidə edilir. 

Əhalinin sayı 2002-ci ildə 103,4 milyon, 2003-cü ildə 104,9 milyon, 2004-cü 

ild

ə 105,0 milyon, 2005-ci ildə 106,2 milyon, 2006-cı ildə 107,4 milyon, 2007-ci ildə 

108,7 milyon, 2008-ci ild

ə  110,0 milyon, 2009-cu ildə  111,2 milyon, 2010-cu ildə 

112,5 milyon, 2011-ci ild

ə 113,7 milyon nəfər təşkil etmişdir. 

ÜDM-

nin inkişaf templəri 2002-ci ildə 0,1 faiz, 2003-cü ildə 1,4 faiz, 2004-cü 

ild

ə 4,0 faiz, 2005-ci ildə 3,2 faiz, 2006-cı ildə 5,2 faiz, 2007-ci ildə 3,2 faiz, 2008-ci 

ild

ə 1,2 faiz, 2009-cu ildə -6,2 faiz, 2010-cu ildə 5,4 faiz, 2011-ci ildə 3,8 faiz təşkil 

etmişdir. 

Real ÜDM-nin h

əcmi 2002-ci ildə  705,5  milyard  ABŞ  dolları,  2003-cü ildə 

700,2  milyard  ABŞ  dolları,  2004-cü ildə  759,6  milyard  ABŞ  dolları,  2005-ci ildə 

848,5  milyard  ABŞ  dolları,  2006-cı  ildə  951,7  milyard  ABŞ  dolları,  2007-ci ildə 

10

35,2 milyard ABŞ dolları, 2008-ci ildə 1094,0 milyard ABŞ dolları, 2009-cu ildə 

879,2  milyard  ABŞ  dolları,  2010-cu ildə  1034,3  milyard  ABŞ  dolları,  2011-ci ildə 

1185,0 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir. 

ÜDM-nin h

əcmi (AQP)üzrə 2002-ci ildə 1097,5 milyard ABŞ dolları, 2003-cü 

ild

ə 1136,0 milyard ABŞ dolları, 2004-cü ildə 1231,8 milyard ABŞ dolları, 2005-ci 

ild

ə 1297,5 milyard ABŞ dolları, 2006-cı ildə 1409,4 milyard ABŞ dolları, 2007-ci 

ild

ə 1496,2 milyard ABŞ dolları, 2008-ci ildə 1547,6 milyard ABŞ dolları, 2009-cu 

ild

ə 1467,6 milyard ABŞ dolları, 2010-cu ildə 1564,9 milyard ABŞ dolları, 2011-ci 

ild

ə 1657,0 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir. 

5 

 

 

 

İşsizliyin səviyyəsi 2002-ci ildə 3,0 faiz, 2003-cü ildə 3,4 faiz, 2004-cü ildə 3,9 

faiz, 2005-ci ild

ə 3,6 faiz, 2006-cı ildə 3,6 faiz, 2007-ci ildə 3,7 faiz, 2008-ci ildə 4,0 

faiz, 2009-cu ild

ə 5,5 faiz, 2010-cu ildə 5,4 faiz, 2011-ci ildə 5,1 faiz təşkil etmişdir. 

Ərazisi 1964,4 min km

2

, 

əhalisi 113,7 milyon nəfərdir, 1km

2

-

ə 55 nəfər düşür. 

ÜDM  istehsalı  1657,0  milyard  ABŞ  dolları  təşkil  edir,  hər nəfərə  14 574  ABŞ 

dolları  məhsul istehsal edilir. Ölkədə  əsas  bitkilər  düyü,  arpa,  buğda,  sorqo  və 

maisdir. Eyni zamanda meyv

ə və tərəvəz, əsasən banan, manqo, pomidor və apelsin 

yetişdirilir. Kənd təsərrüfatında əhalinin 25 faizi məşğul olur. Ölkənin qızıl fondu 

142  milyard  ABŞ  dolları  təşkil  edir,  inflyasiya  3,8  faiz  işsizlik  səviyyəsi 5,4 faiz, 

ÜDM artımı 5,4 faizdir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6 

 

 

 

Meksikanın ümumi daxili məhsulu (ÜDM), milyard ABŞ dolları,  

2000 – 2010-

cu illər  

 

İl 

İstehlak xərcləri 

Ümumi 

investisiyalar 

Xarici 

ticarət 

Ümumi daxili 

məhsul (ÜDM) 

Əhalinin istehlak 

xərcləri 

Hökumətin 

xərcləri 

Cəmi 

2000 

415 

68 

482 

169 

-11 

637 

2001 

461 

76 

537 

159 

-14 

682 

2002 

477 

82 

559 

164 

-12 

711 

2003 

467 

83 

550 

160 

-10 

700 

2004 

503 

82 

584 

188 

-14 

759 

2005 

564 

91 

654 

204 

-12 

846 

2006 

616 

99 

715 

246 

-12 

949 

2007 

669 

108 

778 

272 

-17 

1033 

2008 

706 

117 

823 

295 

-24 

1092 

2009 

579 

105 

684 

208 

-12 

879 

2010 

669 

120 

790 

260 

-15 

1032 

 

 

 

 

 

Meksikanın ümumi daxili məhsulu (ÜDM), 2000 – 2010-cu illər  

 

 

İl 

ÜDM, milyard 

ABŞ dolları 

Əhalinin hər 

nəfərinə ÜDM, 

ABŞ dolları 

Dünya ÜDM-

dəpayı, % 

ÜDM-nin 

inkişaf 

templəri,% 

2000 

637 

6373 

1.97 

120.9 

2001 

682 

6730 

2.12 

107.1 

2002 

711 

6928 

2.13 

104.3 

2003 

700 

6737 

1.86 

98.5 

2004 

759 

7216 

1.8 

108.4 

2005 

846 

7945 

1.85 

111.5 

2006 

949 

8800 

1.91 

112.2 

2007 

1033 

9458 

1.85 

108.9 

2008 

1092 

9871 

1.78 

105.7 

2009 

879 

7846 

1.52 

80.5 

2010 

1032 

9099 

1.64 

117.4 

 

 

 

 

 

 

7 

 

 

 

 

Meksika və qonşu-ölkələrdə ümumi daxili məhsul (ÜDM), 

milyard ABŞ dolları, 2000-2010-cu illər

 

 

İl  Meksika  ABŞ  Qvatemala  Qonduras  Kuba 

Cəmi 

2000 

637 

9899 

17 

7.2 

31 

10591.2 

2001 

682 

10234 

19 

7.7 

32 

10974.7 

2002 

711 

10590 

21 

7.9 

34 

11363.9 

2003 

700 

11089 

22 

8.2 

36 

11855.2 

2004 

759 

11798 

24 

8.9 

38 

12627.9 

2005 

846 

12564 

27 

9.8 

43 

13489.8 

2006 

949 

13315 

30 

11 

53 

14358 

2007 

1033 

13962 

34 

12 

59 

15100 

2008 

1092 

14219 

39 

14 

61 

15425 

2009 

879 

13864 

38 

14 

62 

14857 

2010 

1032 

14447 

41 

15 

64 

15599 

 

Meksikada və qonşu-ölkələrdə əhalinin hər nəfərə ÜDM,  

ABŞ dolları, 2000 – 2010-cu illər 

 

İl  Meksika  ABŞ  Qvatemala  Qonduras  Kuba 

2000 

6373 

35041 

1513 

1158 

2792 

2001 

6730 

35840 

1650 

1213 

2873 

2002 

6928 

36711 

1780 

1220 

3043 

2003 

6737 

38068 

1818 

1241 

3212 

2004 

7216 

40121 

1935 

1320 

3382 

2005 

7945 

42329 

2123 

1425 

3821 

2006 

8800 

44448 

2301 

1567 

4705 

2007 

9458 

46188 

2545 

1676 

5236 

2008 

9871 

46621 

2849 

1917 

5414 

2009 

7846 

45059 

2708 

1879 

5505 

2010 

9099 

46546 

2849 

1973 

5685 

 

 

 

 

 

 

Uruqvayın kənd təsərrüfatı 

 

Ərazisi  176,2  min  km

2

,  əhalisi  3,44  milyon  nəfər,  əhalinin  sıxlığı  19,5 

nəfərdir. 

Uruqvay iqtisadiyyatın orta inkişaf səviyyəsilə sənaye-aqrar ölkəsidir. ÜDM 

52,0 

milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 15 117 ABŞ dolları düşür. Əmək 

qabiliyyəti  olan  əhalinin  14  faizi  kənd  təsərrüfatında, 16  faizi sənayedə,  70  faizi 

xidmət sferasında məşğuldur. ÜDM-un 9 faizini kənd təsərrüfatı, 30 faizini sənaye, 

61 faizini 

xidmət  sferası  təşkil  edir.  Uruqvay  üçün  urbanizasiyanın  yüksək 

səviyyəsi  xarakterikdir,  1998-ci  ildə  əhalinin  yalnız  9  faizi  kənd  yerlərində 

yaşayırdı, 91 faizi isə şəhərlərdə. 

Ölkənin  iqtisadiyyatının  əsasını  kənd  təsərrüfatı  istehsalı  və  onun 

məhsullarının  sənaye  emalı  təşkil  edir.  Kənd  təsərrüfatı  ixrac  məhsullarının  əsas 

mənbəyidir  (toxuma  malları,  mal  əti,  dəri,  balıq,  düyü)  və  ixracın  təxminən  40 

faizini  təmin  edir.  Uruqvayın  təbii  şəraiti  kənd  təsərrüfatı  üçün  çox  əlverişlidir. 

Əhalinin hər nəfərinə 5 hektar münbit torpaq düşür, bu da dünya səviyyəsindən 6 

dəfə  artıqdır.  Ərazinin  demək  olar  ki,  3/4  hissəsini  çəmənliklər  və  otlaqlar,  10 

faizini  əkin  sahələri  təşkil  edir.  Kənd  təsərrüfatının  əsas  sahəsi  heyvandarlıqdır, 

iribuynuzlu mal-

qaranın  ətli  cinslərinin  və  yunlu  qoyunların  yetişdirilməsidir. 

İstehsal edilən əsas kənd təsərrüfatı bitkiləri düyü, buğda və arpadır. 

Uruqvayın  kənd  təsərrüfatında  çoxlu  sayda  kənd  təsərrüfatı  işçiləri 

mövcuddur: 292 min nəfərdən 100 min nəfəri kənd təsərrüfatında məşğuldur. 

Kənd  təsərrüfatında  kooperativlərin  əhəmiyyəti  çox  böyükdür.  Onlar 

kooperativ federasiya

larında  birləşərək  əhəmiyyətli  kənd  təsərrüfatı  məhsullarını 

istehsal  edirlər.  Heyvandarlıq  kooperativləri  də  mövcuddur,  onlara  kiçik,  hətta 

bəzən iri maldarlar mal-qaranın satışında daha sərfəli şərtlərə nail olmaq məqsədilə 

birləşirlər.  Lakin  kiçik  və  orta  istehsalçılardan  ibarət  və  təkcə  məhsulun  satışı 

məqsədilə deyil, həm də istehsalın yaxşılaşdırması üçün birləşən kooperativlər də 

mövcuddur.  Bu  kooperativlər  aqrar  islahatlar  uğrunda  mübarizədə  fəal  qüvvəni 

təşkil edirlər. 

Buğda, yulaf, qarğıdalı, kətan, günəbaxan, düyü, şəkər çuğunduru Uruqvay 

əkinçiliyinin əsas bitkiləridir. Ərzaq bitkilərinin istehsalı daxili bazarın tələbatlarını 

tam ödəmir. Bir sıra qida məhsullarını (buğda, şəkər, kartof, paxla) Uruqvay xarici 

ölkələrdən idxal etmək məcburiyyətindədir. 

2011-

ci ildə kənd təsərrüfatı ölkənin ÜDM-nin 11 faizini təşkil etmişdir və 

hələ də əsas valyuta mənbəyidir. Uruqvay kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracçıları 

Kerns Qrupunun üzvüdür.  

Kənd  təsərrüfatı  Uruqvayın  ən  prioritet  istiqamətlərindən  biridir. 

Baxmayaraq ki, heyvandarlıqda və əkinçilikdə əhalinin çox böyük olmayan hissəsi 

məşğuldur, bu sahələrin məhsulları son bir neçə onilliklər ərzində ölkənin ÜDM-da 

əsas payını təşkil edir. 

Demək  olar  ki,  kənd  təsərrüfatı  məhsullarının  40  faizi  ixrac  edilir,  qalan 

hissəsi daxili istehlak üçün istifadə edilir. Həmçinin xeyli qüvvə və insan resursları 

bu məhsulların emalı ilə məşğuldur. 

2 

 

Ötən  əsrin  30-cu  illərində  kənd  təsərrüfatında  əsl  durğunluq  müşahidə 

edilirdi. Dövlətin sərəncamında  mal-qaranın otarılmasına yararlı ərazilər mövcud 

idi, lakin onlar 

az  effektiv  istifadə  edilirdi.  Yalnız  60  ildən  sonra  90-cı  illərin 

əvvəllərində emalın mexanikləşdirilmiş üsulları tətbiq edilməyə başlamışdır və bu 

da 

istehsalın inkişafına səbəb olmuşdur. Praktiki olaraq, qısa bir zamanda ixraca 

gedən ət məhsularının və yunun həcmi artmışdır. Uruqvayın ərazisinin demək olar 

ki,  25  faizi  cəmənlər  və  otlaqlar  kimi  istifadə  edilir.  Burada  yerləşən  bütün 

torpaqları şərti olaraq iki kateqoriyaya bölmək olar: dənli bitkilərin becərilməsi və 

iribuynuzlu mal-

qaranın və qoyunların bəslənməsi. 

Hal-

hazırda Uruqvay dünyada sənaye-aqrar ölkəsi kimi tanınır, burada daha 

çox heyvandarlıq sahəsi inkişaf etmişdir və onun məhsulları ixrac edilir. 

Kənd  təsərrüfatı  ilə  məşğul  olanlar  iribuynuzlu mal-qaranın  (ətlik)  və 

qoyunların (keyfiyyətli yunun əldə edilməsi üçün) yetişdirilməsinə daha qox diqqət 

yetirirlər.  Uruqvayda  bu  heyvanların  otarılması  üçün  bütün  şərait  mövcuddur, 

xüsusilə də otarılma üçün ilboyu yaşıl otlaqlar. 

Kənd təsərrüfatı bitkilərindən burada daha çox buğda, düyü, qarğıdalı, yem 

otlarının  bəzi  sortları  yetişdirilir.  Bundan  başqa  burada  sitrus  bitkilərinin  yaxşı 

məhsulları yığılır, şərabçılıq üçün üzüm yetişdirirlər. 

Uruqvaydan 

toxuculuq  məmulatları,  ət,  qoyun  yunu,  dəri,  düyü,  süd 

məhsulları ixrac edilir. 

Ərazisi  176,2  min  km

2

,  əhalisi  3,44  milyon  nəfərdir,  1  km

2

-

ə  19,5  nəfər 

düşür.  Əhalinin  92,6  faizi  şəhərlərdə  yaşayır.  Uruqvay  sənaye-aqrar  ölkədir. 

ÜDM 52,0 milyard ABŞ dolları təşkil edir, hər nəfərə 15 117 ABŞ dolları düşür. 

Əmək  qabiliyyətli  əhalinin  14  faizi  kənd  təsərrüfatında,  16  faizi  sənayedə,  70 

faizi  xidmət  sahəsində  çalışır.  ÜDM-də  kənd  təsərrüfatı  9  faiz,  sənaye  30  faiz, 

xidmət  sahəsi  61  faiz  təşkil  edir.  Hər  nəfərə  5  hektar məhsuldar  torpaq  düşür 

(dünya üzrə 6 dəfə çox). Ərazinin 3/4  hissəsi çəmən və otlaqlardan ibarətdir.