Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 03 fevral 2014-cü il tarixli 02 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir
- Redaktor
- Sübutların etibarlılıq dərəcəsi və elmi tədqiqatların tipləri Sübutların etibarlılıq dərəcəsi
- Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi şkalası Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi
- İxtisarların siyahısı ACXOX
- PoliDD VMB
- Protokol
- Vərəm xəstələrinin müalicəsinin nəticələrinin proqnozlaşdırılması
- Uğursuz nəticələri səciyyələndirən risk amilləri
- CƏRRAHİ MÜDAXİLƏLƏR ZAMANI KİMYƏVİ TERAPİYA
- Əməliyyatdan əvvəlki dövrdə kimyəvi terapiya
- Əməliyyatdan sonrakı dövrdə kimyəvi terapiya
|
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 03 fevral 2014-cü il tarixli 02 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir AĞCİYƏR VƏRƏMİNİN KOMPLEKS MÜALİCƏSİNDƏ CƏRRAHİ MÜDAXİLƏLƏRİN TƏTBİQİ ÜZRƏ KLİNİK PROTOKOL Bakı - 2014
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 55.4 A 35
A 35 Ağciyər vərəminin kompleks müalicəsində cərrahi müdaxilələrin tətbiqi üzrə klinik protokol, 2014. – 28 səh. Bu klinik protokol ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi tərəfindən maliyyələşdirilən “İlkin Səhiyyə Xidmətlərinin Gücləndirilməsi” Layihəsinin dəstəyi ilə hazırlanmışdır.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 3
C.Məmmədov Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin direktoru, t.f.d. Tərtibçilər: E.Məmmədbəyov Elmi-Tədqiqat Ağciyər Xəstəlikləri İnstitutunun direktoru, Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun Ftiziatriya kafedrasının müdiri, Səhiyyə Nazirliyinin baş ftiziatrı, professor, t.e.d. İ.Axundova Elmi-Tədqiqat Ağciyər Xəstəlikləri İnstitutunun elm üzrə direktor müavini, t.f.d. İ.Qasımov Elmi-Tədqiqat Ağciyər Xəstəlikləri İnstitutunun Ftiziatriya bölməsinin rəhbəri, t.f.d. F.Məcidov Elmi-Tədqiqat Ağciyər Xəstəlikləri İnstitutunun Ftiziocərrahiyə bölməsinin aparıcı elmi işçisi, t.e.d. N.Murquzova Elmi-Tədqiqat Ağciyər Xəstəlikləri İnstitutunun Ftiziatriya bölməsinin aparıcı elmi işçisi, t.f.d. İ.Məmmədov Elmi-Tədqiqat Ağciyər Xəstəlikləri İnstitutunun Ağciyər, vərəm, irinli cərrahiyə şöbəsinin müdiri K.Əliyev Elmi-Tədqiqat Ağciyər Xəstəlikləri İnstitutunun Ftiziocərrahiyə bölməsinin müdiri, t.e.d. G.Hüseynova Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinin Tibbi keyfiyyət standartları şöbəsinin sabiq müdiri Rəyçilər: Y.Şıxəliyev 1 nömrəli Vərəm Əleyhinə Dispanserin baş həkimi, professor, t.e.d. N.Abbasov Azərbaycan Tibb Universitetinin Ağciyər xəstəlikləri kafedrasının müdiri, professor, t.e.d. Bu protokolun hazırlanmasında ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi tərəfindən maliyyələşdirilən “İlkin Səhiyyə Xidmətlərinin Gücləndirilməsi” Layihəsinin vərəm üzrə baş məsləhətçisi, t.f.d. A.Paseçnikov ekspert qismində iştirak etmişdir.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 4
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Sübutların mənbələri (elmi tədqiqatların tipləri) Ia Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT) alınmışdır Ib Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır IIa Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi- eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi) alınmışdır IV Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə əsaslanmışdır
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 5
Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi Tövsiyələrin əsaslandığı sübutların etibarlılıq dərəcəsi A RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ia. B Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud Sistematik səhv riski çox aşağı olan (++) yüksək keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqat, yaxud Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa.
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud Nəticələri uyğun populyasiyaya bilavasitə şamil edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi IIb.
Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud Ekspertlərin rəyi. Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının göstəricisidir. Sübutların etibarlılıq dərəcəsi III və IV.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 6
ACXOX ağciyərin xronik obstruktiv xəstəliyi ÇDD VMB çoxsaylı dərmanlara davamlı vərəm mikobakteriyaları
dərmanlara davamlılıq (rezistentlik) GDD VMB genişlənmiş dərmanlara davamlı olan vərəm mikobakteriyaları
olan həcmi (forced expiratory volume in 1 second) İİV insanın immunçatışmazlığı virusu MonoDD VMB monorezistent VMB (yalnız bir dərmana davamlılıq) MVP Milli Vərəm Əleyhinə Proqram PoliDD VMB Polirezistent VMB
(ən azı iki dərmana davamlılıq) TL C0
ağciyərlərin diffuziya qabiliyyətinin müayinəsi (transfer faktoru: TL C0
– Transfer Factor for Carbon Monoxide) VMB vərəm mikobakteriyaları VMB DH VMB-nin dərman vasitələrinə qarşı saxlanılmış həssaslığı (DH dərmanlara həssaslıq)
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 7
cərrahlar və anestezioloq-reanimatoloqlar üçün nəzərdə tutulub.
keyfiyyətli cərrahi müdaxilə üsullarının düzgün tətbiqi üzrə sübutlu təbabətə əsaslanan metodik tövsiyələrin verilməsi məqsədini daşıyır.
Hazırda dünyada vərəm xəstəliyinin spesifik dərmanlara davamlı formalarının artması müşahidə olunur. Epidemik vəziyyətin əsas səbəblərindən biri vərəm mikobakteriyalarının spesifik dərmanlara həssaslığı və ya davamlılığı təyin edilmədən xəstələrin müalicəsinin aparılmasıdır. Digər səbəbi isə spesifik dərmanların düzgün olmayan dozada və kombinasiyada xəstələrə təyin edilməsidir. Sözsüz, müalicə olunan xəstələrin sosial vəziyyəti, həyat tərzi və onların buna müvafiq olaraq müalicə prosesindən yayınması da əhəmiyyət kəsb edir. İnsanın immunçatışmazlığı virusuna yoluxma səviyyəsinin dünyada artması faktoru da vərəmə görə epidemik vəziyyətin yaranmasında mühüm rol oynayır. Son illər bütün dünyada olduğu kimi Cənubi Qafqaz respublikalarında da, o cümlədən Azərbaycanda ilkin xəstələr arasında müalicə kursunun sonunda müalicənin effektivliyi - dağılma boşluğunun bağlanması və mikobakteriyaların ifrazının kəsilməsi 75-95% təşkil edir. Spesifik dərmanlara davamlı olan xəstələrin, xüsusən multirezistent forması olanların müalicəsi ancaq 50-55% hallarda klinik sağalma ilə nəticələnir. Bütün bunları nəzərə alaraq vərəm xəstələrinin müalicəsinin effektivliyinin yüksəldilməsi və epidemik stabilliyə nail olunması məqsədilə cərrahi müdaxilənin tətbiqi çox vacibdir. Müalicənin son nəticəsinin qənaətbəxş olması və cərrahi müdaxilələrin arzuolunmaz nəticələrinin qarşısının alınması üçün kimyəvi terapiyanın maksimal dərəcədə effektli aparılması və cərrahi əməliyyatların vərəmin fəallığının bərpa olmasından əvvəl həyata keçirilməsi xüsusilə zəruridir. Bu, həm də vərəm əleyhinə dərman vasitələrinə qarşı əlavə davamlılığın əmələ gəlməsinin qarşısını almaq üçün vacibdir. Müalicənin əvvəlində gözlənilən nəticələrin proqnozlaşdırılmasına cərrahi müdaxilənin vaxtının düzgün seçilməsi də təsir edir.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 8 ÇDD olan hallarda cərrahi müdaxilələrin ən mühüm növü mioplastik əməliyyatlarla tamamlanan ağciyər rezeksiyasıdır. Ümumi müddəalar
vərəm xəstələrinin müalicəsinin əsasını səmərəli kimyəvi terapiya təşkil edir
vərəm əleyhinə dərman vasitələrinə həssaslığın yoxlanılması zəruridir
halların yüksək ehtimalı olduqda yaranır:
müalıcənin uğursuz olması
qalıq əlamətlər fonunda residivlərin baş verməsi
vərəm xəstəliyinin fəsadlarının əmələ gəlməsi
cərrahi müalicəyə göstərişlərin müəyyən edilməsi üçün ən yaxşı yanaşma taktikası müalicəyə başlamazdan əvvəl onun nəticələrinin proqnozlaşdırılmasıdır
müalicənin uğursuzluqla nəticələnmə ehtimalı yüksək olduqda, cərrahi müdaxilə kimyəvi terapiyaya başlanmazdan əvvəl planlaşdırılır və müalicənin fonunda aparılır
cərrahi müdaxilə üçün ən əlverişli vaxt – kimyəvi terapiya fonunda vərəmin fəallığının ən aşağı səviyyəyə endiyi zamandır
proqressivləşməmişdən əvvəl aparılmalıdır
cərrahi müdaxilənin tətbiqinə əsas əks-göstəriş xəstənin tənəffüs və ürək-damar fəaliyyətinin qiymətləndirilməsindən və əməliyyatdan sonrakı dövr üçün verilən proqnozlara əsasən müəyyən edilir
əməliyyatı həyata keçirilir
ağciyərin geniş rezeksiyası əməliyyatı aparılan zaman əlavə olaraq mio- və osteoplastik müdaxilələrin həyata keçirilməsi əməliyyatdan sonrakı dövrdə fəsadların yaranma ehtimalını əhəmiyyətli dərəcədə azaldır
mərhələli şəkildə: “kiçik həcmli”dən “geniş həcmli” müdaxilələrə doğru aparılır
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 9
yüksəldilməsi və müalicə gedişində yarana biləcək arzuolunmayan nəticələrin qarşısının alınmasıdır. Vərəm xəstələrinin müalicəsinin nəticələrinin proqnozlaşdırılması Vərəm xəstələrinin müalicəsinin nəticələrinin proqnozlaşdırıl- ması müalicə planının vacib mərhələsidir. Nəticələrin proqnozlaşdırılması, xüsusilə VMB-nin ÇDD/GDD müşahidə edildiyi zaman böyük əhəmiyyət kəsb edir, çünki belə xəstələrin müalicəsi zamanı bütün ehtiyat dərman vasitələri istifadə edilmiş olur. Belə hallarda yeganə ehtiyat müalicə yolu cərrahi müdaxilədir. Lakin cərrahi müdaxilənin təhlükəsiz tətbiqi yalnız nəticənin əsaslı proqnozlaşdırılması əsasında mümkündür. Müalicə nəticələrinin proqnozlaşdırılması kimyəvi terapiyaya başlamazdan əvvəl aparılır. Kimyəvi preparatlarla müalicədə uğursuzluq ehtimalı yüksək olan hallarda cərrahi müdaxilə planlaşdırılır. Cərrahi müdaxilə dərmanla müalicədən maksimal effekt əldə edilən dövrdə həyata keçirilir. Müalicə nəticələrinin proqnozlaşdırılmasında 2 yanaşma mümkündür. Birinci yanaşma vərəmin müalicəsi ilə uzun illər məşğul olan həkim-mütəxəssislərin empirik təcrübəsindən istifadə olunmasına əsaslanır. Bu yanaşma üsulu ilə proqnoz kollektiv surətdə açıq müzakirə vasitəsi ilə müəyyən edilir. İkinci yanaşma müalicə uğursuzluqlarına dair risk amillərinin statistik qiymətləndirilməsinə əsaslanır. Bu üsul müxtəlif risk amillərini qiymətləndirməyə və mütəxəssislərin fikirlərində olan təzad və ziddiyyətləri istisna etməyə imkan verir. Bununla belə, müalicə nəticələrinə təsir edən bütün risk amillərinin nəzərə alınmasının mümkünsüz olduğunu, xəstəliyin gedişi xüsusiyyətlərinin dəyişkən olmasını və digər amillərin qarşılıqlı təsirlərinin tam öyrənilmədiyini nəzərə alaraq, belə yanaşmada da çatışmazlıqlar mümkündür. Buna görə proqnozun verilməsi zamanı hər iki üsuldan istifadə edilməlidir: həm həkimlərin kollektiv empirik təcrübəsindən, həm də müalicə nəticələrinin proqnozlaşdırılması üçün riyazi təhlildən. Cərrahi müdaxilə üçün göstərişlərin müəyyən edilməsində əsas
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 10 məsələ hər iki proqnozlaşdırma üsulundan istifadə edərək əsaslandırılmış ortaq qərara gəlməkdir. Uğursuz nəticələri səciyyələndirən risk amilləri Xəstə barədə məlumat toplayarkən həkim ÇDD VMB-li xəstələrdə uğursuz müalicə ehtimalını əks etdirən risk amilləri barədə məlumatları toplayıb sənədləşdirməlidir. Ehtimal olunan risk amilləri aşağıda göstərilir:
vərəm xəstəliyinin müddəti (bir il və daha çox) (C) 7,15
ağciyərlərdə vərəmin yayılma sahəsi (bir pay/bir paydan çox) (C) 10
ağciyərlərin zədələnməsi zamanı dağılma boşluğunun ümumi diametri >10 sm olduqda (C) 1,13,15
ağciyərlərdə fibroz dəyişikliklərin həcmi (bir pay/bir paydan çox) (C) 3,10
müalicədən əvvəl bakteriya ifrazının həcmi (mikroskopiya+, əkmə+/mikroskopiya–, əkmə+) (A) 15
müalicə fonunda bakteriya ifrazının azalma sürətinin aşağı olması: (müalicənin başlanmasından 2 ay sonra bakteriya ifrazının kəsilməməsi (hə/yox) (C) 14
müalicənin ilkin mərhələsində 2-ci sıra vərəm əleyhinə dərmanların istifadəsi (istifadə edilmişdir/edilməmişdir) (B) 15
vərəm əleyhinə dərmanlara davamlılıq səviyyəsi (ÇDDV/ÇDDV + 2-ci sıra dərmanlara davamlılıq/GDDV) (A) 5,15
əvvəlki mərhələlərdə müalicə rejiminə riayət olunması (variantlar: müalicənin kəsilməsi və ya dərman dozalarının 20%-dən çoxunun qəbul edilməməsi/müalicənin kəsilməməsi və ya dərman dozalarının 20%-dən az qəbul edilməməsi) (C) 8
yanaşı xəstəliklərin olması: şəkərli diabet, ACXOX, İİV (variantlar: vardır/yoxdur)
bədən kütləsi indeksinin aşağı olması (normadan 20% aşağı /qalan hamısı) (A) 15
alkoqolizmin olması (hə/yox) (A) 15
narkomaniyanın olması (hə/yox) (C) 7
kişi cinsi (A) 15
həkimlər konsiliumu ilkin proqnozu tərtib edə bilər və əməliyyata əks-göstəriş olmadığı təqdirdə xəstənin müalicə proqramına cərrahi müdaxiləni daxil edə bilər.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 11
Əməliyyata hazırlıq mərhələsində kimyəvi terapiya vərəmin fəallığının azaldılması üçün əsas amil rolunu oynayır. Kimyəvi terapiya “Ağciyər vərəminin kimyəvi terapiyası üzrə klinik protokol”a əsasən aparılmalıdır. Protokolun tövsiyələrinə əsasən müalicənin monitorinqi (klinik, laborator, rentgenoloji müayinələr) aparılmalıdır. Daha sonra cərrahi müdaxiləyə göstərişlər və əməliyyatın vaxtı monitorinq nəticələrinə əsaslanaraq dəqiqləşdirilməlidir. Əməliyyatdan əvvəlki dövrdə kimyəvi terapiya Əməliyyatdan əvvəl aparılan kimyəvi terapiyanın məqsədi vərəmin fəallığının maksimal dərəcədə azaldılmasıdır. Əlverişsiz proqnozu olan və cərrahi müdaxilənin aparılması planlaşdırılan xəstələrdə fərdi dözümlülük və VMB-nin dərmanlara həssaslığı nəzərə alınmaq şərti ilə kimyəvi terapiya maksimal dərəcədə aqressiv aparılmalıdır, yəni vərəm əleyhinə preparatların maksimal dozası və sayı istifadə edilməlidir. Əməliyyatdan sonrakı dövrdə kimyəvi terapiya
Əməliyyatdan sonrakı dövrdə kimyəvi terapiya əməliyyatdan əvvəlki sxem üzrə (eyni dərman vasitələri ilə) davam etdirilməlidir.
Vərəm xəstələrinin ümumi müalicə müddəti “Ağciyər vərəminin kimyəvi terapiyası üzrə klinik protokol”a * uyğun olmalıdır.
Cərrahi müdaxilənin aparılması kimyəvi terapiya kursunun başlanmasından sonra ilk 2-6 ay ərzində tövsiyə olunur. Bu halda “Ağciyər vərəminin kimyəvi terapiyası üzrə klinik protokol”da *
olur.
Vərəmin kimyəvi terapiyasına dair “Ağciyər vərəminin kimyəvi terapiyası üzrə klinik protokol”a * uyğun olaraq inyeksion dərman vasitələrindən istifadə müddəti ən az 6 ay təşkil etməlidir və ya
Nazirliyi. Bakı. - 2011. - 32 səh.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 12 bəlğəmin konversiyası əldə olunduqdan sonra 4 aya qədər davam etdirilməlidir.
Cərrahi müdaxilə həyata keçirildikdən sonra vərəm xəstələrinin kimyəvi terapiyasının standart müddətlərinə riayət etməyə imkan olmadığı hallarda dərmanlarla müalicənin müddəti aşağıdakı kimi olmalıdır:
saxlanıldığı halda (VMB DH) – 6 ay
mono- və ya polirezistent VMB-li xəstələrdə – 9 ay
ÇDD/GDD xəstələrdə – 12 ay İnyeksiya şəklində olan dərman vasitələri ilə müalicə müddəti:
VMB-nin vərəm əleyhinə dərmanlara həssaslığı saxlanıldığı halda əməliyyatdan sonra – 2 ay
sonra – 3 ay
ÇDD/GDD xəstələrdə əməliyyatdan sonra – 4 ay Kataloq: upload -> File -> reports reports -> Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas reports -> 18 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir reports -> Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 3 fevral 2009-cu il tarixli reports -> Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas reports -> Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 08 fevral 2010-cu il tarixli reports -> Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazir yi li li 10 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir reports -> Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas reports -> Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas reports -> Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|