*
FiO
2
– nəfəsalmada oksigenin fraksiyası (fraction of inspired oxygen)
4 baldan çox – TÇ-nin klinik əlamətləri - qanın qaz tərkibini yoxlamaq
7 baldan çox – tənəffüs funksiyasının təhlükəli dekompensasiyası
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
12
Vaxtından əvvəl doğulanlarda TÇ Silverman-Anderson cədvəli
ilə qiymətləndirilir (bax: Cədvəl 2).
Cədvəl 2. Silverman-Anderson cədvəli
Balla qiymətləndirmə
Klinik əlamətlər
0
1
2
Döş qəfəsində
hərəkət
Döş qəfəsi və qarın
tənəffüs aktında
bərabər iştirak edir
Aritmik,
qeyri-bərabər
tənəffüs
Paradoksal
tənəffüs
Qabırğalararası
retraksiya
yoxdur
zəif büruzə
verir
kəskin büruzə
verir
Döş sümüyü altı
retraksiya
yoxdur
zəif büruzə
verir
kəskin büruzə
verir
Burun qanadlarının
gərilməsi
yoxdur
zəif büruzə
verir
kəskin büruzə
verir
Nəfəsvermə
zamanı inilti
yoxdur
auskultasiyada
eşidilir
kənardan
eşidilir
0 bal
– tənəffüs çatışmazlığı yoxdur
1-3 bal – yüngül dərəcəli tənəffüs çatışmazlığı
4-6 bal – orta dərəcəli tənəffüs çatışmazlığı
7-10 bal – ağır dərəcəli tənəffüs çatışmazlığı
Tənəffüs pozuntularının monitorinqi
Yenidoğulmuşların ümumi vəziyyətinin qiymətləndirilməsi:
davranışı, fəallığı, huşu
əzələ tonusunun vəziyyəti
dəri və selikli qişaların rəngi
periferik qan dövranının vəziyyəti
tənəffüsün dərinliyi, tezliyi və ritmi
ürək tonlarının sayı, ritmi
Qeyri-invaziv monitorinq ( Əlavə 1)
toxumaların oksigenlə doyma dərəcəsi – pulsoksimetriya
qanın qaz tərkibinin transkutan (dəri vasitəsilə) monitorinqi
İnvaziv monitorinq ( Əlavə 2)
qanın qaz tərkibi
Yenidoğulmuşlarda tənəffüs pozuntularının diaqnostikası
Yenidoğulmuşların ağciyər xəstəliklərinin diaqnostikasında
rentgenoloji müayinənin xüsusi əhəmiyyəti var (bax: Cədvəl 3).
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
13
Cədvəl 3. Ağciyər patologiyalarının əsas rentgenoloji əlamətləri
Əlamətlər
Xarakteristikası
Tünd kölgəlilik
alveolarda iltihabi eksudatın və ya ödem
mayesinin toplanması
bronx keçiriciliyinin pozulması və ya
ağciyərin sıxılması nəticəsində
ağciyərlərin havalılığının azalması
ağciyər parenximasının patoloji toxuma ilə
əvəz olunması
Açıq sahələr
plevral boşluqda qaz toplanması
Ağciyər şəklinin
dəyişməsi
ağciyərlərdə qan və limfa cərəyanının
pozulması
Ağciyər kökünün
rentgenoloji şəklinin
dəyişməsi
struktur elementlərinin zədələnməsi
Düz proyeksiyada rentgenoqramda yazılışın alqoritminə
aşağıdakı əsas rentgenoloji parametrlər aiddir:
rentgenoqramın sərtliyinin xarakteri
yumşaq toxumaların və sümük strukturunun vəziyyətinin
təsviri
ağciyər şəklinin təsviri
ağciyər sahələrinin şəffaflığının qiymətləndirilməsi
ağciyər kökünün strukturunun xarakteristikası
ürək kölgəliliklərinin parametrləri
diafraqma kölgəlilikləri və diafraqmal sinusların vəziyyəti
Rentgenoloji diaqnoz yalnız klinik əlamətlər və laborator
tədqiqatlarla birgə təhlil edilməlidir.
Tənəffüs pozuntularının
diferensial diaqnostika və müalicə taktikası
Tənəffüs pozuntularının diferensial diaqnostika və müalicə
taktikası Cədvəl 4-də göstərilib.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
14
Cədvəl 4. Tənəffüs pozuntularının diferensial diaqnostika və
müalicə taktikası
Klinik və rentgenoloji
əlamətlər
Müalicə
Hialin membran
xəstəliyi (vaxtından
əvvəl doğulanlarda
tənəffüs pozuntusu
sindromu)
►
tənəffüs
çatışmazlığının
ümumi əlamətləri
►
rentgenoloji tədqiqat:
ağciyər sahələrinin
şəffaflığının diffuz
azalması,
retikuloqranulyar
şəkil, ağciyər
kökündə açıq zolaqlar
►
respirator
müalicə:
hiperkapniya
(PaCO
2
>60 mm
c. süt.) və
oksigenə olan
tələbat >40%
olduqda CPAP
və ya
ağciyərlərin süni
ventilyasiyası
(ASV)
►
surfaktant
müalicəsi
Yenidoğulmuşların
tranzitor taxipnoesi
►
taxipnoe (1 dəqiqədə
60-120), döş qəfəsinin
batıq sahələrinin
gərilməsi, burun
qanadlarının gərilmə-
si, ekspirator küylər,
hava ilə tənəffüs
zamanı (əlavə oksigen
olmadıqda) sianozun
davam etməsi
►
rentgenoloji tədqiqat:
kökətrafı zonalarda
aşkar zolaqlı şəkil,
ürək ölçülərinin bir
qədər böyüməsi,
ağciyərlərin
aerasiyasının və
həcminin artması,
diafraqmanın aşağıya
yerdəyişməsi,
paylararası
büküşlərdə maye
►
minimal
müdaxilə:
oksigenin
dotasiyası, PaO
2
və SaO
2
-yə
nəzarət, tənəffüs
pozuntusu
davam edərsə,
CPAP
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
15
►
Anadangəlmə
pnevmoniya
►
Qazanılmış
pnevmoniya
►
tənəffüs pozuntusu
tez inkişaf edir,
qaytarma, əmmənin
zəifləməsi,
mikrosirkulyasiya
pozuntusu, dərinin
solğun və ya
bozumtul rəngi,
qaraciyər və dalağın
böyüməsi, bəzi
hallarda patoloji
sarılıq
►
rentgenoloji tədqiqat:
ocaqlı
və/və ya
infiltrativ kölgəliklər
►
etioloji müalicə
►
respirator
müalicə: hava-
oksigen qarışığı
ilə SpO
2
-yə
nəzarətlə
inhalyasiya,
pnevmoniya
diaqnozu
təsdiqlənmiş
uşaqlarda
əlamətlər
proqressivləşirsə,
ASV-yə keçmək
məqsədə-
uyğundur
Pnevmoniya zamanı
CPAP metodunun
istifadəsi tövsiyə
olunmur
Mekonial aspirasiya
sindromu
►
tənəffüs
çatışmazlığının
ümumi əlamətləri,
sianoz, döş qəfəsinin
ön-arxa ölçüsünün
artması, dərinin
mərmər çaları,
ödemlər
►
rentgenoloji tədqiqat:
ağciyər kökündə
infiltrativ dəyişiklik
atelektazlar
nahiyəsinin yelpikvari
şəkli və emfizematoz
sahələr ("qar tufanı"
əlaməti)
divarlararası kölgənin
genişlənməsi
►
mekonial
aspirasiya
zamanı
reanimasiya
özünəməxsus
xüsusiyyətlərə
malikdir
►
tənəffüs
terapiyası
►
minimal oksigen
sərfi üçün
optimal
temperaturun
saxlanması
►
respirator
xəstəliklərin
profilaktikası
Неонатология: национальное руководство /под ред. Н. Н. Володина. - М.:ГЕОТАР -
Медиа 2009. - 848 стр.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
16
diafraqma günbəzinin
düzəlməsi
30% hallarda plevral
boşluqda maye qeyd
olunur
Yenidoğulmuşların
persistəedən ağciyər
hipertenziyası (PPHN)
►
tənəffüsün tezləşməsi
►
ürəkdöyünmələrinin
tezləşməsi
►
tənəffüs çatışmazlığı
əlamətləri
►
sianoz, hətta əlavə
oksigen verilsə də,
dərinin mavi çalarları
►
ürəkdə küy, əlavə və
ya patoloji ürək tonları
►
oksigenin aşağı
səviyyəsi olan uşaqda
hətta 100%-li oksigen
verildikdə belə, qanda
oksigenin səviyyəsi
aşağı olur
►
rentgenoloji tədqiqat:
PPHN zamanı damar
şəkli kasad olur
("qara" ağciyərlər).
Ürəyin ölçüləri,
adətən, böyümür,
bəzən kardiomeqaliya
ola bilər
►
еxokardioqrafiya
ağciyər arteriyasında
yüksək təzyiqlə
gedən, sağ-sol şuntlu
arterial axacaq və ya
oval pəncərənin
bağlanmaması kimi
ürək qüsurunun
olmasını inkar etməyə
imkan verir
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
17
Diafraqma dəbəliyi
►
diaqnoz əksər
hallarda hamiləliyin
17-19 həftəliyində
rutin olaraq USM-lə
qoyulur
►
doğumdan sonra:
qarnı batıq olur, TÇ
əlamətləri
►
rentgenoloji tədqiqat:
döş qəfəsində
burulmuş bağırsaq
ilgəyi görünür
►
cərrahidir
►
əgər
anadangəlmə
diafraqma
dəbəliyinə şübhə
olarsa, mədəyə
zond
yeridilməlidir.
Uşağın yardımçı
ventilyasiyaya
ehtiyacı olarsa, o
hökmən endotraxeal
boru vasitəsilə
aparılmalıdır.
Yardımçı
ventilyasiyanı heç
vaxt kisə və ya
maska ilə aparmaq
olmaz, çünki bu, döş
qəfəsindəki bağırsaq
hissəsinin
dartılmasına səbəb
ola bilər.
►
СРАР əks-
göstərişdir
Vaxtından əvvəl
doğulanlarda apnoe
►
apnoe
►
sianoz
►
taktil
stimulyasiya
►
CPAP
TƏNƏFFÜS POZUNTULARININ MÜALİCƏSİ
Əsas prinsiplər:
► tənəffüs yollarının keçiriciliyinin bərpa edilməsi
► adekvat oksigenasiyanın təminatı
► ventilyasiya və oksigenasiyanın qiymətləndirilməsi
► tənəffüs çatışmazlığının səbəbi müəyyən edilərək aradan
götürülməsi
Tənəffüs çatışmazlığının müalicə metodları:
► oksigen müalicəsi
► CPAP
► surfaktant müalicəsi
► ASV
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
18
Oksigen müalicəsi (bax: Cədvəl 5)
Məqsəd – nəfəsalma zamanı oksigenin qatılığını artırmaqla
arterial hipoksemiyanın korreksiyası
Göstərişlər:
► ətraf hava ilə nəfəsalma zamanı hipoksemiyanın səviyyəsi
PaO
2
<50 mm c. süt. olarsa
► vaxtından əvvəl doğulanlarda qanda oksigenin saturasiyası
85-90%-dən az olarsa
► lokal və ya yayılmış sianoz
Cədvəl 5. Oksigen dotasiyasının əsas sistemləri
O
2
dotasiya
sistemi
O
2
-nin axın
sürəti və faizi
Qeyd
Fəsadlaşma
Burun
kanyulası
1-2 l/dəq.
25-30%
Uzunmüddətli
müalicə zamanı
tətbiq edilir
Çoxlu axın
zamanı qarında
şişkinlik, burunun
selikli gişasında
quruluq və iltihab
əmələ gələ bilər
O
2
maska
5-8 l/dəq.
35-55%
Qısamüddətli
kursda tövsiyə
edilir (daşınma,
prosedur zamanı)
Mədə
möhtəviyyatı ilə
aspirasiya
O
2
çadır
6-12 l/dəq.
О
2
hava
qarışdırıcısı
ilə tətbiq
edilir
О
2
qatılığının
dəqiq təminatı
üçün effektiv yol
Uşağın artıq
isinməsi
mümkündür
Zəif axın zamanı
çadırda СО
2
toplana bilər
Küvez
О
2
-nin qatılığı
küvezin
quruluşundan
asılıdır
Stabil temperaturu
olmayan
körpələrdə tətbiq
olunur
Küvezin açılması
zamanı oksigenin
kəskin azalması
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
19
O
2
-nin verilmə yolları:
spontan tənəffüs
daimi müsbət təzyiqlə spontan tənəffüs
ağciyərlərin süni ventilyasiyası
O
2
-nin verilmə metodları:
burun kanyulası
maska
çadır
küvez
endotraxeal boru
Oksigen terapiyasının ümumi prinsipləri:
► Oksigenin miqdarını xəstəliyin xarakterindən və hipoksemiyanın
dərəcəsindən asılı olaraq dozalaşdırmaq lazımdır
► Müalicə müddətində nəfəsalma qarışığında və qanda PaO
2
-nin
qatılığına nəzarət lazımdır
Tənəffüs qarışığında O
2
-nin miqdarı onun fraksion qatılığından,
hava axınının sürətindən, pasiyentin ağciyərlərinin dəqiqəlik
tutumundan, tənəffüs konturunun hermetikliyindən asılıdır. Oksigen
faizlə və ya həcmlə təyin olunur və onun konsentrasiyasına təsir edir:
Küvezin və ya çadırın həcmi
Hava itkisi (məs., inkubatorun pəncərəsini açdıqda)
Küvezdə dövr edən havanın sürəti
Oksigenoterapiyanın effektivliyi oksigenasiya indeksi –
(FiO
2
x100)/РаО
2
və ya oksigenin alveolar-arterial qradienti ilə
qiymətləndirilə bilər. Qarışıq 31-34 dərəcəyə qədər isidilməlidir, əks
təqdirdə uşaqda soyuma ola bilər. Qarışıq 80-100% rütubətli
olmalıdır ki, perspirasiya nəticəsində maye itkisi minimal olsun.
Oksigen terapiyasının aparılma texnikası:
Oksigenin lazımi qatılığını almaq üçün vacibdir:
rotametr
qarışdırıcı
İsitmək və nəmləndirmək üçün:
isidilmiş distillə suyu ilə dolu nəmləndirici
Adekvat monitorinq aparmaq üçün:
oksimetr
termometr
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
20
Dərinin rənginə görə О
2
-nin konsentrasiyasının seçim
alqoritmi
Oksigenin start qatılığı 40% olmalıdır. Əgər 2-3 dəqiqə ərzində
sianoz qalırsa və SaO
2
96-98%-dən azdırsa, onda 20% artırmaq
lazımdır. FiО
2
80%-dən aşağıdırsa, SaO
2
96-98%-dən azdırsa və
2 saat ərzində sianoz qalırsa, uşağın ASV-yə keçirilməsi məsələsi
həll olunmalıdır.
Oksigenin qatılığı tədricən 10% azaldılmalıdır, yüngül sianoz
olarsa, FiО
2
5% artırmaq olar.
Oksigen terapiyası gedişində aşagıda göstərilən amillərə
nəzarət etmək lazımdır:
► saturasiyaya
► qanın qaz tərkibinə
► verilən oksigenin konsentrasiyasına
Qeyri-adekvat oksigen terapiyasının fəsadları:
► sərbəst radikalların əmələ gəlməsi nəticəsində bronx-ağciyər
displaziyasına gətirən ağciyərlərin zədələnməsi
► onların surfaktantı parçalamaqla atelektazların yaradılmasına
gətirib çıxarması
► hiperoksiya beyin hüceyrələrinin diferensasiyasını
və
vaskulyarizasiyasını pozur
► retrolental fibroplaziya inkişaf edir
Tövsiyələr:
Kifayət qədər olmayan və ya həddən artıq oksigenasiya
yenidoğulmuşun sağlamlıq durumuna mənfi təsir göstərir.
Reanimasiya aparılan və əlavə oksigen verilən bütün yenidoğul-
muşlarda oksigenasiyanın dərəcəsi qiymətləndirilməlidir (B)
Hestasiya yaşı 32 həftədən az olan vaxtından əvvəl doğulmuş
körpələrin reanimasiyasını aşağı konsentrasiyalı oksigenlə
başlamaq, olmadıqda adi hava ilə aparmaq lazımdır (B)
Davamlı bradikardiya və zəif oksigenasiya olduqda oksigenin
konsentrasiyasını artırmaq olar. Əgər 90 saniyə ərzində
bradikardiya <60 dəq. olarsa, adekvat ventilyasiya zamanı
oksigenin konsentrasiyasını 100%-ə çatdırmaq olar (B)
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
21
Oksigen müalicəsi alan uşaqlarda onun doyma dərəcəsi 85-93%
həddində saxlanılmalıdır.
Surfaktant müalicəsi
Surfaktantla əvəzedici terapiya respirator-disstres sindromun
patogenetik müalicə metodu olub, surfaktant defisitini aradan
qaldırmağa yönəlir. Təxirəsalınmaz yardımın bütün mərhələlərində
surfaktant istifadəsi mümkündür:
► Profilaktik məqsədlə həyatın ilk 15 dəqiqəsində 200 mq/kq
fosfolipid hesabı ilə yeridilir (А). Sonra ağciyər toxumasının
pnevmotizasiyasının simmetrikliyinə rentgenoloji nəzarət olunur,
əgər müsbət dinamika qeyd olunmursa, təkrar yeridilir və
6 saatdan gec olmayaraq təkrar rentgen müayinəsi olunur və
qanın qaz tərkibi yoxlanılır
► Müalicə məqsədilə 1.5 saatdan 7.5 saata qədər müddətdə həmin
dozada yeritmək olar
Tövsiyələr:
RDS-nin yüksək riski olan uşaqlarda təbii surfaktant istifadə
olunmalıdır (A)
Hestasiya yaşı 26 həftədən kiçik olan bütün körpələrə ilk
15 dəqiqə ərzində profilaktika aparılmalıdır. Eyni zamanda RDS
olan və intubasiyaya ehtiyacı olan bütün vaxtından əvvəl
doğulmuşlara vəziyyətlərinin stabilləşməsi üçün profilaktika
aparılmalıdır (A)
Vəziyyətin stabilləşməsi ilə ekstubasiya edərək qeyri-invaziv
respirator dəstəyinə (CPAP) keçmək lazımdır (B)
RDS əlamətlərinin artması zamanı, yəni oksigenə daimi tələbat
olanda və mexaniki ventilyasiyaya ehtiyac olarsa, ikinci, bəzən
üçüncü dozanı yeritmək olar (A)
50> Dostları ilə paylaş: |