Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır



Yüklə 221 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix26.02.2017
ölçüsü221 Kb.
#9600

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 



Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi  

kollegiyasının 3 fevral 2009-cu il tarixli  

3 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir 

 

 

 

KƏSKİN MƏDƏ-BAĞIRSAQ 

QANAXMALARININ 

DİAQNOSTİKA VƏ MÜALİCƏSİ ÜZRƏ 

KLİNİK PROTOKOL 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

Bakı - 2009 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 



 

54.132 


K 59 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



K 59  Kəskin mədə-bağırsaq qanaxmalarının diaqnostika və 

müalicəsi üzrə klinik protokol – 32 səh. 



 

2

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası  Səhiyyə 



Nazirliyinin səhiyyə islahatları  çərçivəsində ictimai 

səhiyyə kadrlarının hazırlanması üzrə Tədbirlər proqramı 

əsasında tərtib və çap edilmişdir.  

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 


 

3

 



Klinik protokolun redaktoru 

C.Məmmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və 

İslahatlar Mərkəzinin direktoru 

 

Klinik protokolun tərtibçilər heyəti: 

B.Ağayev – akad. Topçubaşov ad. Elmi Cərrahiyyə 

Mərkəzinin direktoru, akademik  

İ.Kazımov – akad. Topçubaşov ad. Elmi Cərrahiyyə 

Mərkəzinin qida borusu, mədə, 12 barmaq bağırsaq 

cərrahiyyəsi şöbəsinin müdiri, t.e.n. 

E.Rüstəmov – akad. Topçubaşov ad. Elmi Cərrahiyyə 

Mərkəzinin qida borusu, mədə, 12 barmaq bağırsaq 

cərrahiyyəsi şöbəsinin rəhbəri, t.e.n. 

R.Şahbazov – N.Tusi ad. klinikanın cərrahiyyə şöbəsinin 

müdiri, Xəzər Universitetinin cərrahiyyə kafedrasının 

koordinatoru 

G.Hüseynova – İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi tibb 

işçilərinin peşəkar hazırlığı şöbəsinin həkim-metodisti 



 

Səhiyyə Nazirliyinin Tibbi yardımın təşkili şöbəsi tərəfindən 

rəy verilmişdir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 


Sübutların etibarlılıq dərəcəsi və elmi tədqiqatların tipləri 

 

Sübutların 

etibarlılıq 

dərəcəsi 

Sübutların mənbələri                            

(elmi tədqiqatların tipləri) 

Ia 

Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya 

randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT) 

alınmışdır 



Ib 

Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır 



IIa 

Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət 

edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan 

alınmışdır 



IIb 

Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi-

eksperimental tədqiqatdan alınmışdır 

III 

Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, 

korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi) 

alınmışdır 



IV 

Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə 

əsaslanmışdır 

 

4

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 



İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 

 

5

Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi şkalası 



Tövsiyənin 

etibarlılıq 

səviyyəsi 

Tövsiyənin əsaslandığı sübutların  

etibarlılıq dərəcəsi 

 



RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, 

sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun 

populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv 

ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT. 

 

Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ia. 



 



Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların 

yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud 

 

Sistematik səhv riski çox aşağı olan (++) yüksək 



keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli 

tədqiqat, yaxud  

 

Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, 



sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT. 

 



Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa. 

 



Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, 

sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və 

ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən, 

randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud  

 

Nəticələri uyğun populyasiyaya bilavasitə şamil 



edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan 

və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT. 

 

Sübutların etibarlılıq dərəcəsi IIb. 



 



Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud  

 



Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud  

 



Ekspertlərin rəyi.  

 



Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının 

göstəricisidir. 

 

Sübutların etibarlılıq dərəcəsi III və IV. 



Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 



 

6

İxtisarların siyahısı: 



 

12 bb  

– 12 barmaq bağırsaq 



AMBQ  – 

aşağı mədə bağırsaq qanaxmaları 



DBDM 

 – düz bağırsağın digital müayinəsi 



DQBDY   – diafraqmanın qida borusu dəliyinin yırtığı 

FEQDS   – fibro-ezofaqoqastroduodenoskopiya 

Hb  – 

hemoqlobin 



Ht  – 

hematokrit 



KMBQ  – 

kəskin mədə-bağırsaq qanaxmaları 



KT  

– kompüter tomoqrafiyası 



Qc  

– qara ciyər 



QSİƏ  

– qeyri-steroid iltihab əleyhinə  



MBQ  – 

mədə-bağırsaq qanaxmaları 



MVT  – 

mərkəzi venoz təzyiq 



NQZ  

– nazoqastral zond 



PO

2

  

– oksigenin qanda parsial təzyiqi 



PCO

2

  

– karbon-dioksidin qanda parsial təzyiqi 



Ph  

– qanın turşu-qələvi müvazinəti 

PV  

– proksimal vaqotomiya. 



PS  

– proktoskopiya 



RKT  

– randomizə olunmuş klinik tədqiqatlar 



RS  

– rigid siqmoidoskopiya 



SPV  

– selektiv proksimal vaqotomiya 



TV  

– trunkal vaqotomiya 



USM  – 

ultrasəs müayinəsi 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 



 

7

Protokol ilkin səhiyyə xidmətləri səviyyəsində çalışan həkimlər, 



reanimatoloqlar, cərrahlar, qastronteroloqlar, endoskopistlər üçün 

nəzərdə tutulmuşdur. 

Pasiyent qrupu: Kəskin mədə-bağırsaq qanaxmaları olan böyük 

yaşlı  şəxslər. Protokolda 14 yaşınadək olan uşaqlar nəzərə 

alınmamışdır. 

Protokolun əsas məqsədi müasir sübutlu təbabətdə qəbul edilmiş 

tövsiyələrdən istifadə etməklə kəskin yuxarı və aşağı mədə-bağırsaq 

qanaxmalarının diaqnostikası və müalicəsinin təkmilləşdirilməsidir. 

ÜMUMİ MÜDDƏALAR 

Kəskin mədə-bağırsaq qanaxmaları xora və qeyri-xora mənşəli 

olmaqla, qida borusu, mədə  və 12 barmaq bağırsağın (12bb), 

pankreatobiliar sistemin, nazik və yoğun bağırsağın patologiyaları, 

həmçinin sistem xəstəlikləri səbəbindən bu üzvlərin boşluğuna qanın 

qısa müddət  ərzində toplanması  nəticəsində orqanizmdə  kəskin 

hemodinamik pozğunluğa səbəb olan ciddi ağırlaşmadır. 

 

Bəzi terminlərin tərifi 

 



Yuxarı  mədə bağırsaq sistemi qanaxmaları Treyts bağından 

proksimal,  aşağı  mədə bağırsaq sistemi qanaxmaları isə bu 

bağdan distal tərəfdə (nazik və yoğun bağırsaqlar) yerləşən 

orqanlarda olan patologiyalar nəticəsində baş verən qanaxmalar 

hesab edilir. 

 



Hematemezis – yuxarı MBQ zamanı al qanla qarışıq və ya qəhvə 

sıyığı  rəngində qusuntunun olmasıdır. Bu simptom həmçinin 

orarinofaringeal  patologiyalar zamanı baş verən qanaxmalarda 

müşahidə olunur. Al-qırmızı  rəngli qusuntu qanaxmanın mədə / 

onikibarmaq bağırsaq səviyyəsində olduğunu göstərir. 

Hematemezis zamanı ölüm göstəricisi melena zamanı 

olduğundan daha yüksəkdir. Adətən xroniki qastro-intestinal 

xəstəliklərdə baş verən qanaxmalarda qusuntunun rəngi qəhvə 

rəngində olur. Belə ki, mədə boşluğunda toplanan qanın 

tərkibində olan hemoqlobin mədə turşuluğunun təsiri ilə 

hematinə çevrilir ki, bu da qusuntu kütləsinə  qəhvə  rəngi verir. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 


 

8

Pilorusdan distal tərəfə yerləşən patologiyalarda isə hematemezis 



deyil, melena müşahidə olunur. 

 



Melena – mədə-bağırsaq qanaxmaları zamanı müşahidə olunan 

qara rəngli, yapışqan, yumşaq konsistensiyalı  nəcis ifrazıdır. 

Həzm traktına 50 ml qan daxil olubsa, bu zaman melena 

müşahidə edilir. Əgər mədə-bağırsaq yoluna tökülən qanın həcmi 

1000 ml olmuşdursa, onda melena minimum 5 gün qeyd edilir. 

Hematemezis müşahidə olunmayan xəstədə melena təyin edilə 

bilər. 



 



Gizli qanaxma (okkult  qanaxma) – mədə-bağırsaq sisteminin 

xroniki xəstəliklərində müşahidə olunur. Bu qanaxma Quaiac 

testi ilə aşkarlanır. 

 



Hematokeziya – yoğun bağırsaq qanaxmalarında təmiz və ya 

dəyişilməmiş qanın düz bağırsaqdan xaric olmasıdır. Bəzən 

mədə-bağırsaq yolunun yuxarı  şöbələrinin və nazik bağırsağın 

profuz qanaxmalarında müşahidə edilə bilər. 

 

Şok – qan dövranı çatışmazlığı ilə  əlaqədar olaraq toxumaların 



oksigenlə  təchizatının qeyri-adekvat olması, total hipoperfuziya 

və toxuma hipoksiyası nəticəsində yaranan haldır. 

 

Varikozlar – qaraciyər xəstəlikləri zamanı  əsasən qida borusu, 



nadir hallarda isə  mədə  və digər  şöbələrin anomal genişlənmiş 

venalarıdır. Bu zaman baş verən qanaxma xəstənin həyatı üçün 

böyük təhlükə törədir. Varikozun ölçüsü və qanaxmaya meylliyi 

portal hipertenziyanın səviyyəsindən birbaşa asılıdır. Böyük 

ölçülü varikozlar qanaxmaya daha meylli olurlar. 

 



Endoskopiya – mədə-bağırsaq traktının teleskop vasitəsi ilə 

vizual müayinəsidir. 

 

Çeşidləmə  – xəstələrin vəziyyətinin ağırlığından asılı olaraq 



onların qruplara bölünməsidir. 

 

Həzm sisteminin yuxarı  və  aşağı  şöbələrindən qanaxmalarla 



bağlı ümumi müddəalar aşağıdakı kimi səciyyələnir:  

 



MBQ bir çox xəstəliklərin təhlükəli ağırlaşması olduğundan onun 

təcili qaydada müalicəsi vacib sayılır; 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 



 

9



 

MBQ qanqusma və melena şəklində ortaya çıxır, kəskin anemiya

hemorragik  şok, orqan çatmazlığı törədə bilir, qaraciyər (Qc) 

xəstələrində isə bununla yanaşı ensefalopatiyaya və hepatorenal 

sindroma səbəb ola bilir; 

 



Hemoqlobin (Hb) və hemotokritin (Ht) ilkin nəticəsi aldadıcı ola 

bilər, xəstənin düzgün hemoqlobin və hemotokriti hemodinamika 

sabitləşdikdən sonrakı göstəriciləridir. 

 

Epidemiologiya 

Xəstəliyin diaqnostika və müalicəsi probleminin aktuallığı ilk 

növbədə əməliyyatdan sonrakı letallığın 4-9%-ə qədər, ağır dərəcəli 

qanitirmələr zamanı isə 15%-dən 50%-ə  qədər olması ilə özünü 

göstərir. Mədə-bağırsaq qanaxmaları (MBQ) qadınlara nisbətən 

kişilərdə 2,3-3 dəfə çox rast gəlinir. 

 

XBT-10 ÜZRƏ TƏSNİFAT



 

K 92.0  

Qanlı qusma 



K 92.1  

Melena 


K 92.2  

Dəqiqləşdirilməmiş mədə-bağırsaq qanaxması 



KLİNİK TƏSNİFAT 

MBQ yerinə, səbəbinə, qanaxma həcminə, ağırlıq dərəcəsinə  və 

davam etməsinə görə təsnif edilir

Yerinə görə: yuxarı və aşağı qanaxmalar 

 



Yuxarı qanaxmalar: qida borusu, mədə, 12bb və öd yollarından 

qanaxma; 

 

Aşağı qanaxmalar:  nazik bağırsaq, kor bağırsaq, çənbər 



bağırsaq, S-vari bağırsaq və düz bağırsaqdan qanaxma 

Ağırlıq dərəcəsinə (qanitirmənin dərəcəsinə) görə:  ağır, orta, 

yüngül dərəcəli qаnахмаlar təsnif olunur 



Davam etməsinə görə: dayanmış və davam edən qanaxma 

 



Dayanmış qanaxma: Hemodinamika və hemoqlobin miqdarı 

stabil qalır, qanqusma və melena müşahidə edilmir 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 



 

10



 

Davam edən qanaxma: Hemotransfuziya aparılmasına 

baxmayaraq Hb-nin yetərli səviyyədə artmaması (500 ml qan Hb-

ni 1q/l, Ht-i 3 vahid artırır);  

 

Hemodinamikanın stabilləşməməsi; 



 

Qanqusma və melenanın təkrarlanması; 

 

Endoskopik müayinədə davam edən qanaxma və ya təzə qan 



laxtası 

Səbəbinə görə: xora və qeyri-xora mənşəli qanaxma 

 



Xora mənşəli qanaxmalar: 

 

Mədə və 12bb xəstəliyi; 



 

Mədə üzərində aparılan  əməliyyatlardan sonra residiv və 

peptik xoralar; 

 

Simptomatik xora mənşəli qanaxmalar (stress, dərman, 



endokrin, yanıq və başqa mənşəli ikincli xoralar). 

 



Qeyri-xora mənşəli qanaxmalar: 

 

Qida borusu, mədə və 12bb xəstəlikləri; 



 

Eroziv-hemorragik qastroduodenit; 

 

Mellori-Veys sindromu; 



 

Mədə və 12bb şişləri (xoş və bədxassəli); 

 

Portal hipertenziya sindromu; 



 

Diafraqmanın qida borusu dəliyinin yırtığı (DQBDY), qida 

borusunun divertikulu, xoralı ezofagit; 

 

Mexaniki zədələnmələr, yad cisimlər və s.; 



 

Cərrahi və endoskopik müdaxilələrdən sonrakı qanaxmalar; 

 

Qaraciyər, öd yolları  və  mədəaltı  vəzin xəstəlikləri (travma, 



şişlər, sistlər, abseslər və destruktiv pankreatit); 

 

Qan damarlarının xəstəliyi: Delafua sindromu (intramural 



arterio-venoz  malformasiya), aorta və ya onun şaxələrinin 

anevrizması, kavernoz hemangioma, Randyu-Veber-Osler xəstə-

liyi (çox saylı teleangiektaziyalar), psevdoksantoma və s.; 

 

Qan xəstəliyi: leykozlar, hemofiliya, Verlqof xəstəliyi, 



Şönleyn-Qenox xəstəliyi, pernisioz anemiya və s.; 

 

Sistem və başqa xəstəliklər: uremiya, amiloidoz. 



Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 



 

11

MBQ zamanı  təcili olaraq ilkin tədbirlər həyata keçirilir və 



hemodinamika stabilləşdirilir, qanaxma medikamentoz üsulla 

dayandırılır. Nozoloji səbəbin sоnrakı müalicəsi xəstənin vəziyyəti 

stabilləşdikdən sonra aparılır. 

Qanaxmanın müalicəsi: "konservativ → endoskopik →  cərrahi" 

ardıcıllıqla həyata keçirilir. Cərrahi müalicə medikamentoz və 

endoskopik müalicələr effekt vermədikdə  təcili  şəkildə,  əksər 

hallarda isə xəstənin vəziyyəti stabilləşdikdən sonra aparılır. 

 

KMBQ-nin MÜALİCƏSİNİN ÜMUMİ PRİNSİPLƏRİ 



KMBQ-nin müalicəsində 

əsas məqsəd qanaxmanın 

dayandırılması, profilaktikası  və effektli müalicəsidir. Bunun üçün 

qanaxmanın yeri və səbəbinin təyini, anemiya və şokun korreksiyası 

və səbəbin aradan qaldırılması tədbirləri yerinə yetirilir.  

Bu tədbirləri şərti olaraq üç ardıcıl mərhələdə ümumiləşdirmək olar: 

I mərhələ – İlkin tədbirlər: diaqnostika, ilkin yardım və 

medikamentoz hemostaz 



II mərhələ – Qanaxmanın endoskopik və ya cərrahi üsulla 

effektiv dayandırılması 



III mərhələ – Səbəbin aradan qaldırılması  və ya ikincili 

profilaktikanın aparılması 

Müasir xəstəxanalarda yuxarı MBQ ilə daxil olan xəstələrin 

müalicəsi ümumi qastroenteroloji şöbələrdə, aşağı MBQ ilə daxil 

olan xəstələrin müalicəsi isə cərrahiyyə şöbəsində aparılır. Son 10-15 

ildə  xəstələrin müalicəsinin daha optimal model və sxemləri 

yaradılmışdır, yuxarı MBQ diaqnozu ilə  qəbul edilmiş  xəstələrin 

müalicəsi ixtisaslaşmış xüsusi mədə-bağırsaq qanaxmaları 

şöbələrində aparılır (A).  

Bu  şöbələr digər palatalardan ayrı yerləşməli və  aşağıdakılara 

malik olmalıdırlar: 

 

xüsusi iş təcrübəsinə malik tibb işçiləri; 



 

təcili yardımın göstərilməsi protokolu; 

 

24 saat ərzində fəaliyyət göstərən qastroenteroloq; 



 

təcili endoskopiya üçün avadanlıq; 

 

mərkəzi venoz damarlara müdaxilə üçün imkanlar; 



 

qastroenteroloq və digər konsultantların birgə fəaliyyəti. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 



 

12

İLKİN DİAQNOSTİKA VƏ MÜALİCƏ TƏDBİRLƏRİ 



Klinika 

Xəstə qəbul şöbəsində cərrah tərəfindən müayinə olunur, KMBQ 

faktı  və  ağırlıq dərəcəsi ilkin olaraq klinik əlamətlərə  əsasən təyin 

edilir: 


 

Qan və ya qəhvə çöküntülü qusmanın (hematomezis) olması 



(vizual və ya anamnezində qeyd edilməklə) 

 



Qətranvarı  nəcis ifrazı (melena) (anamnezində qeyd edilməklə 

yanaşı perrektum yoxlanılmaqla təsdiqini tapmalıdır) 

 

Kəskin qanitirmənin simptomokompleksi (başgicəllənmə, 



halsızlıq, qulaqlarda küy, göz qaralması, ürəkdöyünmə, soyuq 

tərbasma); 

Vəziyyəti son dərəcə  ağır olan xəstələrin ilkin müayinəsi və 

yardım göstərilməsi prosesinə  cərrahla yanaşı reanimatoloq da cəlb 

oluna bilər. 

 

Görüləcək tədbirlər 

 

Xəstə təcili olaraq stasionara qəbul edilir, reanimasiya şöbəsində 



yerləşdirilir, cərrah və reanimatoloqlar tərəfindən müayinə edilir 

(B).  

 



Əməliyyatxanaya təcili  əməliyyatın aparılması ehtimalının 

olduğu barədə məlumat verilir. 

 

Xroniki qanaxmaları olan xəstələr isə cərrahi şöbəyə qəbul edilir, 



müayinə və müalicəsi planlı qaydada aparılır. 

Təcili qaydada həyata keçirilən müayinə və müalicə tədbirləri 

 



Kəskin MBQ əlamətləri ilə daxil olmuş  xəstələrə ilkin olaraq 

rutin müayinələr, vəziyyəti stabilləşdikdən sonra ikincili − geniş 

müayinələr aparılır; 

 



Anamnezdə  mədə-bağırsaq, qaraciyər, dalaq və hematoloji 

xəstəliklərin olması, antikoaqulyant və qeyri-steroid iltihab 

əleyhinə (QSİƏ) dərmanların qəbulu dəqiqləşdirilir; 

 



Periferik, ehtiyac olarsa mərkəzi venalardan biri kateterizasiya 

olunur; 


 

Laborator müayinələr üçün qan götürülür (hemoqramma, qanın 



biokimyəvi analizi, koaquloqramma); 

 



Sidik kisəsi kateterizasiya olunur (C)

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 


 

13



 

Nazoqastral zond (NQZ) qoyulur (C)

 

H2-histamin blokatoru (ranitidin, famotidin və s.) və ya proton 



pompası inhibitorlarından biri (omeprazol, pantoprazol və s.) 

parenteral – vena daxilinə təyin edilir (A)

 

Xəstələrə itirilmiş qanın həcminə, hemodinamik göstəricilərinə 



uyğun infuzion-transfuzion terapiya başlanılır. Hb < 70 q/l və ya Ht 

< 25% olan xəstələrə hemotransfuziya aparılır (C)

 



Koaquloqrammanın göstəriciləri, xəstənin yaşı, yanaşı  xəstəlikləri 

nəzərə alınmaqla hemostatik terapiya (vikasol, aminokapron 

turşusu, transamin, disinon, kalsium-xlor məhlulu, fibrinogen, 

trombositar kütlə və s.) fərqli tərkib və həcmdə aparıla bilər (D); 

 

Şəkər, elektrolit balansı, qanın qaz tərkibi (PO



2

, PCO


2

  və Ph) 

tənzimlənir; 

 



Hemodinamik göstəricilər stabilləşdikdən sonra təcili endoskopiya 

müayinəsi edilir; 

 

Qarın boşluğunun US (dopler) müayinəsi aparılır; 



 

Xəstə  hərtərəfli monitorinq nəzarətində saxlanılır (hemodinamika, 



Hb, Ht, tənəffüs, sidik ifrazı, NQZ-dən ifrazat, melena, huş və digər 

əlamətlər), sonraki tədbirlər qanaxma mənbəyinin xarakterindən və 

qanaxmanın davam edib etməsindən asılı olaraq seçilir (A)

 

Kəskin qanitirmənin dərəcəsinin qiymətləndirilməsi 



I dərəcə – yüngül qanitirmə: xəstənin ümumi vəziyyəti kafidir, 

zəif taxikardiya (100 vurğu/dəq.), A/T – normaya yaxın, Hb – 100 

q/l, mərkəzi venoz təzyiq (MVT) – 5-15 mm su st, diurez azalmayıb, 

DQK-nin defisiti – 20%-ə qədər, metabolik asidoz yoxdur. 



 

II dərəcə – orta dərəcədə qanitirmə: xəstənin ümumi vəziyyəti 

orta ağırlıqda, nəbz – 120 vurğu/dəq, sistolik A/T – 80 mm c.süt-dan 

aşağı olmur, Hb – 100-80 q/l, DQK-nin defisiti – 20-29%, zəif 

oliquriya, kompensə olunan metabolik asidoz. 



 

III dərəcə – ağır qanitirmə: xəstənin vəziyyəti ağırdır; nəbz – 

120 vurğu/dəqiqədən yuxarı, A/T – 80 mm c.süt-dan aşağı, MVT – 0, 

oliquriya, Hb – 80 q/l-dən az, DQK-nin defisiti – 30% və çox, 

metabolik və respirator asidoz. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 



 

14

Qanitirmənin dərəcəsini qiymətləndirməklə yanaşı  xəstədə 



təcili fibroezofaqoqastroduodenoskopiya (FEQDS) yerinə 

yetirilir (A).  

FEQDS ilə qanaxmanın səbəbi, lokalizasyası, davam etməsi və 

ya dayanması, hemostazın etibarlı  və ya etibarsız olması müəyyən 

edilir. 


FEQDS-ə mütləq əks-göstərişlər: 

 

xəstənin aqonal (terminal) vəziyyətdə olması; 



 

qida borusunun daralma ilə olan  xəstəlikləri (qida borusunun 

çapıq strikturası); 

 

xəstənin manipulasiyadan qəti imtina etməsi (alınmış 



iltizamnamə ilə təsdiq edilməlidir). 

FEQDS-ə nisbi əks göstərişlər: 

 

Miokard infarktı (kəskin mərhələ); 



 

Beyin qan dövranının kəskin pozulması; 

 

Kəskin ürək-damar və ağ ciyər çatışmazlığı (III dərəcə); 



 

Psixi pozğunluq; 

 

Aortanın böyük ölçülü anevrizması. 



Endoskopik üsulla diaqnozu dəqiqləşdirmək mümkün olmadığı 

halda nişanlanmış eritrositlərlə radioizotop müayinəsi və ya qarın 

aortasının visseral şaxələrinin (yuxarı çöz, qastroduodenal, dalaq və 

sol mədə arteriyaları) selektiv angioqrafiyası yerinə yetirilir (A).  

Situasiyadan asılı olaraq qanayan damarın embolizasiyası  və ya 

2-6 gün müddətində vazopressin yeritmək məqsədi ilə angioqrafik 

kateterin saxlanılması məsləhət görülür (C). 

Mədə-bağırsağın rentgen-kontrast müayinəsi, KT yalnız qanaxma 

dayandıqdan sonra aparıla bilər (əgər ehtiyac olarsa) (B)

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 


 

15

QANAXMANIN DAYANMASI VƏ DAVAM ETMƏSİNDƏN 



ASILI OLARAQ APARILAN                                            

ÜMUMİ DİAQNOSTİK-MÜALİCƏ TƏDBİRLƏRİ 

 

A. Qanaxma dayanıb.  



Diaqnoz endoskopik olaraq müəyyən olunub: 

 



Əgər qanaxma mədə və ya 12bb-da müəyyən edilibsə, bu zaman 

Forrest təsnifatı ilə hemostaz dəyərləndirilir. FEQDS-də 

müalicəvi endoskopiyadan istifadə etmək lazımdır  (A).  Bunun 

üçün hemostaz endoskopik sklerozlaşdırma ilə aparılır. 

Sklerozlaşdırma adrenalin (1:10 000), 98% etanol-novokain 

qarışığı, NaCl-un hipertonik məhlulu, 1-2% etoksisklerolla 

aparıla bilər  (A).  FQDS zamanı hemostatik, antasid, yaxud 

proton pompa inhibitorları 

təyin olunmaqla mədə 

möhtəviyyatının Ph-nı 5,0 səviyyəsində saxlamaq lazımdır (C). 

 

Mədənin stress xoraları  və ya eroziv-hemorragik qastrit zamanı 



böyük dozada antasid dərman preparatları təyin edilməklə yanaşı, 

hemostatik və etiologiyaya qarşı (sepsis, yanıq, xora, travma 

şoku) müalicə aparılır, selikli qişanı  qıcıqlandıran preparatlar 

təyinatdan çıxarılır (A).  

 

Əgər dayanmış qanaxmanın səbəbi portal hipertenziya, qida 



borusunun varikoz genişlənmiş venalarıdırsa, onda varikoz 

venalar endoskopik olaraq lateks həlqələrlə bağlanır və ya xəstə 

planlı olaraq porto-kaval şuntlama və ya qaraciyər 

transplantasiyasına, mümkün olmadıqda isə Patsiora əməliyyatına 

hazırlanır (A)

 

B. Qanaxma dayanıb. 



Endoskopiya zamanı qanaxma mənbəyi dəqiqləşdirilməyib: 

 



DQK bərpa olunur. Nazoqastral zond mədədə saxlanılır və xəstə 

dinamik müşahidəyə götürülür (qanaxma təkrarlana bilər) (C) 

 

Qanaxma mənbəyini dəqiqləşdirmək üçün nişanlanmış 



eritrositlərlə radioizotop müayinəsi və selektiv angioqrafiya 

yerinə yetirilir 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 



 

16



 

Bu manipulyasiya ağır pankreatit və ya qarının travması zamanı 

(hemobiliya) mütləq yerinə yetirilməlidir (A) 

 



Aorto-femoral  şuntlama və ya digər damarların protezləşməsi 

əməliyyatı keçirmiş  xəstələrdə transplantat və nazik bağırsaq 

arasında yarana bilən fistuladan qanaxmaları inkar etmək üçün 

laporatomiya məsləhətdir (A)  

 

Residiv qanaxma zamanı  təkrar endoskopik müayinə  və 



hemostaz yerinə yetirilir (B) 

 



Nazoqastral zond vasitəsi ilə  mədə möhtəviyyatı aspirasiya 

olunur və bu, vaxtında təkrar qanaxma diaqnozunun qoyulmasına 

imkan verir. Vaxtaşırı  mədə möhtəviyyatının Ph-ı  təyin edilir. 

Zonddan mədəyə Ph-ı 5,0-6,0 səviyyəsində saxlamaq üçün 

antasidlər, venadaxili H2-blokator (zantak və ya kvamatel 20-40 

mq), proton pompa inhibitoru (pantoprazol 30 mq və ya 40 mq) 

təyin olunur (C) 

 



Qanitirmə bərpa olunduqdan sonra, hemotransfuziya dayandırılır, 

lakin infuzion terapiya davam etdirilir. A/T və nəbzin dəyişməsi 

(hipotoniya və taxikardiya), aspirasiya olunmuş  mədə 

möhtəviyyatında qanın olması, bağırsaq peristaltikasının artması 

(auskultativ), melena və Ht, Hb-nin aşağı düşməsi – qanaxmanın 

residivinə dəlalət edə bilər (B) 

 

Qanaxmanın dayanmasına tam əminlik olduqda nazoqastral zond 



çıxarılır, antasid dərmanlarla müalicə davam etdirilir. Yataq 

rejimi saxlanır. Xəstə azı 72 saat qida qəbul etməməlidir, 

sonradan xüsusi pəhriz (Meylenqraxt pəhrizi) təyin olunur (C)

Diaqnozdan asılı olaraq xəstə planlı surətdə  əməliyyat oluna 

bilər. 

 

C. Qanaxma davam edir. 



Əgər endoskopik olaraq qanaxma mənbəyi dəqiqləşibsə, 

qanaxma endoskopik diatermokoaqulyasiyanın (mono və ya 

bipolyar) endoskopik skleroterapiya ilə kombinasiyası vasitəsilə 

dayandırılır (A). 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 



 

17

Qida borusunun varikoz genəlmiş venalarından qanaxma 

Bu qanaxmalarda əsas tədbir qanaxmanın endoskopik yolla 

dayandırılmasıdır. Endoskopik hemostaz ilk seçimdir (A). Bu mümkün 

olmadıqda skleroterapiya edilir. Mədə varikozu da varsa, qida borusu 

varikozlarına endoskopik müdaxilə əks-göstəriş sayılır (D). 

İlkin tədbirlər və endoskopik müdaxilə  nəticəsində iki vəziyyət 

yarana bilər: 

1-ci vəziyyət: Qanaxma dayanır. 

1)

 



İlkin tədbirlər xəstə stabilləşənə qədər davam etdirilir

2)

 



Vikasol vurulur və plazma köçürülür; 

3)

 



Trombositopeniyalarda (<50 x 10q/l ) trombosit kütləsi 

köçürülür; 

4)

 

Xroniki Qc xəstəliyi olanlarda əlavə olaraq ensefolopatiyanın 



profilaktikası üçün laktulozadan istifadə edilir. 

 

B vit. kompleksi verilir 



 

Antioksidant preparatlarından istifadə olunur 

 

Assitik maye punksiya ilə xaric edilir (ehtiyac olduqda) 



 

Na

+



  tərkibli infuziyaları azaltmaqla daha çox kolloid 

məhlulların yeridilməsinə üstünlük verilir 

 

Qanaxmanın profilaktikası üçün portal hiprtenziyanın 



səbəbinə və Qc-nin  vəziyyətinə  görə uyğun müalicə aparılır 

5)

 



Qaraciyər sirrozu ilə  xəstə transplantasiyaya göndərilir  (A)

Texniki imkan yoxdursa, portal təzyiqi azaltmaq üçün 

konservativ və ya cərrahi müdaxilə üsullarından biri seçilir.  

 

β-blokator (propranalol 20-40 mq/gün) bütün xəstələrdə 



verilir (B) 

 

Endoskopik nəzarət və təkrari hemostaz aparılır 



 

Distal spleno-renal şunt (Child təsnifatına uyğun A və B 

qrupları) qoyulur (B) 

6)

 



Anadangəlmə hepatik fibrozda distal spleno-renal anastomozun 

qoyulması əməliyyatı aparılır (A); 

7)

 

Baddi-Kiari sindromunda sirroz varsa, qaraciyər 



transplantasiyasına göndərilir, sirroz yoxdursa, endoskopik 

müalicələr və ya porto-kaval anastomozun qoyulması əməliyyatı 

seçilir (A). 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 


 

18

2-ci vəziyyət: Qanaxma dayanmır və ya təkrarlanır. 



Belə vəziyyətdə üç yoldan biri seçilir: 

1)

 



Təkrari endoskopik müdaxilə – hemostaz və ya skleroterapiya (A); 

2)

 



Cərrahi müalicə. Endoskopik müalicə qeyri-mümkün və ya 

effektsiz olduqda  aşağıdakı cərrahi müalicələrdən biri seçilir: 

 

Qida borusunun transseksiyası (D) 



 

Patsiora əməliyyatı (D) 

3)

 

Xəstə çox ağır vəziyyətdədirsə və ya əməliyyatdan imtina edərsə, 



Blekmor zondu qoyulur (D). 

 

Mədənin varikoz genəlmiş venalarından qanaxma 

Mədə varikozunda endoskopik müdaxilə imkanı yox 

dərəcəsindədir.  İlkin tədbirlər qanaxmanı dayandırırsa, qanaxmanın 

profilaktikası üçün aşağıdakılar edilir: 

 



β-blokatorlar (propranolol 20-40 mq /gün) (A); 

 



Antisekretor vasitələr (histaminoblokator və ya proton pompası 

inhibitorları) 

 

Portal hipertenziyanın səbəbinə  və qaraciyərin vəziyyətinə görə 



distal spleno-renalanastomoz və ya splenektomiya və ya 

transyuqulyar portosistem şuntlama (TİPS) (B). 

 

Qanaxma davam edərsə iki yoldan biri seçilir: 



 

Cərrahi müdaxilə-kardiofundal mexaniki tikiş qoyulması  və ya 



Patsiora əməliyyatı (D); 

 



Ağır vəziyyətdə  və ya əməliyyatdan imtina edilərsə, Blekmor 

zondu qoyulur (C). 

 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 



İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 

 

19

MƏDƏ VƏ ONİKİBARMAQ BAĞIRSAĞIN 



XORA MƏNŞƏLİ QANAXMALARI 

Bu xəstələrdə  də ilkin tədbirlər həyata keçirilir və qanaxmanı 

dayandırma qaydası "medikamentoz → endoskopik →  cərrahi" 

ardıcıllıqla aparılır (A).  



1.   İlkin tədbirlər qanaxmanı dayandırsa –  

Xora əleyhinə müalicələr başlanılır:  

 

H2-histamin blokatorları – ranitidin 50 mq x 3 dəfə, kvamatel 



20mq x 2 dəfə və ya proton pompası inhibitoru (pontoprozol – 30 

mq v/d x 1 dəfə) 

 

Bürüyücülər – sukralfat (antepsin, maaloks və b.) 



 

Antihelikobakter pylori preparatları  (B) – (klaritromisin 0,5 x 2 



dəfə, amoksisillin 1,0 x 2 dəfə) 

Təkrarı endoskopik müayinələr aparılır (B)

 

Sağalma dinamikası varsa, müalicə 2-3 həftə müddətinə  qədər 



davam etdirilir və endoskopik yoxlama həyata keçirilir (B) 

 



Sağalma dinamikası yoxdursa, xəstə getdikcə  zəifləyirsə  və ya 

stenoz, maliqnizasiya kimi ağırlaşmalar aşkar edilirsə, cərrahi 

müalicə qaçılmazdır. 

 

2.  İlkin tədbirlər qanaxmanı dayandırmır və ya qanaxma 



təkrarlanırsa, iki yoldan biri seçilir: 

 



Endoskopik hemostaz (koaqulyasiya+skleroterapiya) və dinamiki 

nəzarət həyata keçirilir (B) 

 

Cərrahi müalicə endoskopik müalicə imkansız olduqda (kallyoz 



xora, maliqnizasiya şübhəsi, pilorik hissənin deformasiyası) 

seçilir (B)



Cərrahi müdaxiləyə seçim T.A.Forrest təsnifatı (1974) 

əsasında aparılır (D). 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 


 

20

Kəskin MBQ endoskopik T.A.Forrest təsnifatı və cərrahi müalicə 



taktikası: 

Dərəcə 

Endoskopik 

müayinənin nəticəsi 

Cərrahi taktikanın 

seçilməsi 

F-I-A 

Xoralardan pulsasya 

edən arterial 

qanaxma  

- Xəstə reanimasiya və 

intensiv terapiya şöbəsinə 

yerləşdirilir. Dövr edən 

qanın həcmi, su-duz 

elektrolit pozğunluğu, 

həyat üçün vacib üzvlərin 

funksiyası korreksiya 

edilir. 


- Endoskopik hemostaz 

effektsiz olarsa, qısa 

müddətli hazırlıqdan sonra 

xəstədə təcili cərrahi 

müdaxilə aparılır. 

F-I-B 

Xoradan davam edən 

venoz və ya kapilyar 

qanaxma 


 

- Xəstə reanimasiya 

şöbəsinə yerləşdirilir. 

-Dövr edən qanın həcmi, 

su-duz, elektrolit 

pozğunluğu, həyat üçün 

vacib üzvlərin funksiyası 

korreksiya edilir.  

- Endoskopik hemostaz 

effektsiz olduqda qısa 

müddətli hazırlıqdan sonra  

xəstə təcili cərrahi 

müdaxiləyə götürülür. 

F-II-A 

Xoranın dibində 

görünən tromblaşmış 

damar 


- Xəstə reanimasiya 

şöbəsində yerləşdirilir; 

- Bir sutka ərzində 

aparılmış intensiv 

terapiyadan sonra qanaxma 

təhlükəsi saxlanılarsa, xora 

ilə uzun müddət əziyyət 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 


 

21

çəkən, anamnezində 



qanaxma epizodu olan 

xəstələrə erkən cərrahi 

müdaxilə təklif edilir.  

F-II-B 

Xora üzərində fiksə 

olunmuş tromb-laxta 

- F-II-A ilə eyni qaydada 



F-II-C 

Xora üzərində 

hemorragik nöqtələr 

şəklində kiçik 

tromblaşmış 

damarlar 

(petexiyalar) – 

qanaxma yoxdur. 

- Xəstə planlı stasionar 

müayinə və müalicə üçün 

şöbədə yerləşdirilir, ilk 

həftə ərzində erkən cərrahi 

müdaxilənin aparılması 

məsləhətdir.  

- Cərrahi müdaxilədən 

imtina edən xəstələr 

ambulator müşahidə altında 

saxlanılır. 



F-III 

Qanaxma 


əlaməti 

aşkar olunmadı. 

- Xəstə müayinə və müalicə 

üçün şöbədə yerləşdirilir. 

 

Cərrahi müdaxiləyə aşağıdakı kateqoriyalı xəstələrin ehtiyacı olur: 



 

Davam edən və ya təkrar qanaxma ilə yaşlı  şəxslər. Onlar 



qanitirmə  və qanköçürməyə pis dözürlər. Bu şəxslərdə 

konservativ müalicə 24 saatdan artıq aparılmamalıdır (D)

 

Klinikaya 12b.bağırsağın profuz qanaxması ilə  ağırlaşmış xora 



xəstəliyi ilə daxil olan 50 yaşdan yuxarı xəstələr; 

 



Mədənin profuz qanaxması ilə ağırlaşmış xorası olan xəstələr. 

Aşağıdakı hallarda təcili əməliyyatlar yerinə yetirilir: 

 

Qanaxma və perforasiya ilə ağırlaşmış mədə və ya 12bb xorası; 



 

Qısa müddətdə 2500 ml qan köçürülməsinə baxmayaraq 



hemodinamikanın qeyri-stabil olması (C)

 



24 saat müddətində qanaxmanın davam etməsi (D)

Erkən əməliyyatlar aşağıdakı hallarda yerinə yetirilir: 

 

Qanaxmanın residiv ehtimalı yüksək olan xəstələr (F-IA; F-IB) 



(D)

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 


CƏRRAHİ ÜSULLARIN SEÇİLMƏSİ 

A  Hemodinamikası qeyri-stabil, əməliyyat riski yüksək və ya 

yanaşı xəstəlikləri olan yaşlı şəxslərdə cərrahi əməliyyat. 



Mədənin qanayan xorası olduqda: 

 



Qastrotomiya, qanayan xoranın tikilməsi (B); 

 



Qastrotomiya, qanayan xoranın kəsilib götürülməsi, 

piloroplastika, kötük vaqotomiyası (D). 



12b.bağırsağın qanayan xorası olduqda: 

 



Piloroduodenotomiya, qanayan xoranın tikilməsi (C)

 



Piloroduodenotomiya, qanayan xoranın tikilməsi, piloroplastika 

və kötük vaqotomiyası (D)



Qastroenteroanastomozun (QEA) qanayan peptiki xoraları 

olduqda: 

 



Qastrotomiya, qanayan xoranın tikilməsi, kötük vaqotomiyası (D). 

B  Hemodinamikası stabil, əməliyyat riski aşağı olan şəxslərdə 

cərrahi əməliyyat. 



Mədənin qanayan xorası zamanı: 

 



Antrumektomiya və kötük vaqotomiyası (antral xoralarda) (D); 

 



Mədənin Bilrot-I üsulu ilə rezeksiyası (antral xoralarda); 

 



Mədənin cismi və subkardial hissəsinin xoralarında Bilrot-II (B-

II) üsulu ilə  mədənin 2/3 hissəsinin rezeksiyası  və ya subtotal 

mədə rezeksiyası (C); 

 



Mədənin kardial hissəsinin qanayan xoralarında mədənin 

proksimal rezeksiyası (C). 



12b.bağırsağın qanaxma ilə ağırlaşmış xorası zamanı: 

 



Xoranın kəsilib götürülməsi, piloroplastika və vaqotomiya (kötük 

və ya selektiv mədə vaqotomiyası (SV) (C); 

 

Xoranın tikilməsi, piloroplastika və vaqotomiya (SPV, SV və ya 



kötük vaqotomiyası) (C); 

 



Mədənin B-II üsulu ilə distal rezeksiyası (C). 

Qastroenteroanastomozun qanaxma ilə  ağırlaşmış peptik 

xorası zamanı: 

 



Rekonstruktiv mədə əməliyyatı – Ru üsulu ilə mədənin  subtotal 

rezeksiyası; 

 

Ru üsulu ilə mədənin subtotal rezeksiyası və kötük vaqotomiyası 



(C). 

 

22

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 



İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 

 

23

MƏDƏ EROZİYALARI, KƏSKİN XORALAR 



Antikoaqulyant və aspirinlə bağlı qanaxmalar 

İlkin tədbirlərə aşağıdakılar əlavə edilir (B)

 

Aspirin və antikoaqulyant preparatlar kəsilir; 



 

Bürüyücü preparatlar verilir; 



 

Trombositar kütlə, plazma köçürülür; 



 

Qanaxma dayanarsa antiulserogen, antihelikobakter müalicə 



aparılır, endoskopik nəzarət həyata keçirilir; 

Qanaxma dayanmırsa təcili əməliyyat edilir: 

 

Total qastrektomiya;  



 

Mədə arteriyalarının bağlanması. 



 

Sepsislə bağlı xora, stress xoraları 

İlkin tədbirlərə aşağıdakılar əlavə olunur (B)

 

Bürüyücü preparatlar (sukralfat 60 ml x 4 dəfə); 



 

Antiferment (kontrikal, aprotinin) təyin edilir; 



 

Plazma köçürülür; 



 

Faktor VII verilə bilər. 



Müalicə əsasən konservativ üsulla aparılır, davam edən qanaxma 

zamanı  səbəb mədə eroziyasıdırsa və bağırsaqlarda eroziv 

qanaxmalar yoxdursa, qastrektomiya edilə bilər. 

 

Mellori-Veis sindromu 

Müalicə əsasən konservativ üsulla davam etdirilir. İlkin tədbirlər 

effekt vermirsə, endoskopik müdaxilə edilir. Endoskopik müdaxilə 

də effektsiz olarsa, əməliyyat – qastrotomiya, çatın tikilməsi yerinə 

yetirilir (C). 

 

Zondun yataq yarası 

Zond qastroezofageal birləşmədə  və  mədədə yataq yarası 

törədərək, yataq yarasından qanaxmaya səbəb olur. Zondun 

çıxarılması  və ilkin tədbirlər  əksər hallarda effektiv olur. Buna 

baxmayaraq qanaxma davam edərsə, endoskopik müdaxilə (adrenalin 

inyeksiyası  və koaqulyasiya) edilir. Endoskopik müdaxilənin 

effektsizliyi böyük yataq yarasının olmasını göstərir və əməliyyat – 

qasrotomiya və yaranın tikilməsi gerçəkləşdirilir. Yanaşı çoxsaylı 

qanayan eroziyalar da olarsa, qasrektomiya edilir (D)

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 


 

24

Mədə şişi 

Cərrahi müdaxilə ön plana çıxır.  İlkin tədbirlər qanaxmanı 

dayandırarsa, xəstənin vəziyyəti stabilləşdikdən sonra planlı qaydada 

əməliyyat edilir. Davam edən və ya təkrari qanaxmalarda təcili 

əməliyyat edilir. Yayılmış  şişlərdə palliativ rezeksiya, yayılmamış 

şişlərdə isə radikal cərrahi müdaxilə (subtotal ablastik mədə 

rezeksiyası, qasrektomiya) edilir (D). 

 

Biliar qanaxma 

İlkin tədbirlər effekt verməzsə, angioqrafiya və qanayan damarın 

embolizasiyası yerinə yetirilir (C). 

 

Destruktiv pankreatitlər zamanı MB qanaxması 

Qanaxma stress xoralarındandırsa, yuxarıda göstərilən  şəkildə 

müalicə olunur. Perforasiya ilə bağlı qanaxmalarda 

(pankreonekrozun nəticəsində  mədə-bağırsaq perforasiyası) ilkin 

tədbirlər faydasız olarsa və ya qanaxma təkrarlanarsa (belə 

qanaxmalar adətən güclü ağrılardan sonra baş verir), əməliyyat edilir. 

Nekroz ocağı boşaldılır, hemostaz və tamponada edilir, perforativ 

dəlik tikilir və ya eksiziya edilir (D). 

 

Hemorragik qastrit 

Müalicə  əsasən konservativ üsulla aparılır  (B). Cərrahi 

əməliyyata nadir hallarda ehtiyac ola bilər. Qastrektomiya və ya 

mədə arteriyalarının bağlanması yerinə yetirilir (C). 

 

AŞAĞI MƏDƏ-BAĞIRSAQ QANAXMALARI (AMBQ) 

Melena və qanlı  nəcis bu qanaxmaların  əsas  əlamətidir. Yoğun 

bağırsağın 

ən çox qanaxma törədən xəstəlikləri 

şişlər 


(adenokarsinoma, polip), xoralı kolit, divertikul və 

angiodisplaziyadır. Nazik bağırsaqlarda Mekkel divertikulu, 

angiodisplaziya rast gəlinir. Ağır və orta dərəcəli qanitirmə ilə (şok 

əlamətləri ilə müşayiət olunan) xəstənin aparılması yuxarı 

qastrointestinal qanaxmalarda olduğu kimidir. 

Kiçik və xroniki qanaxmalarda isə müayinə planı nisbətən 

dəyişir. 

 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 



İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 

 

25

Ağır və orta dərəcəli qanaxmalar  



► 

Yuxarı qastrointestinal qanaxmada olduğu kimi ilkin tədbirlər 

(təcili xəstəxanaya qəbul, ilkin klinik müayinə, dirsək venasının 

punksiyası, müayinələr, infuziya, qan və plazma tədarükü və 

köçürülməsi, USM) həyata keçirilir (B); 

► 

Yuxarı qastrointestinal endoskopiya mütləq aparılır (B); 



► 

Yuxarı qastroduodenal endoskopiya neqativ olarsa

kolonoskopiya edilir (B); 

Bu ilkin tədbirlərin nəticəsinə – mənbənin təbiətinə  və 

qanaxmanın dayanıb-dayanmamasına əsasən qanaxmanı dayandırma 

və profilaktika tədbiri həyata keçirilir. 

 

Şiş mənşəli qanaxma 

Şişin radikal çıxarılması qanaxmanın dayandırılmasının etibarlı 

müalicəsidir. 

Qanaxma dayanarsa, xəstəni tam stabilləşdirib (Hb 90-100 q/l) 3-

4 gün hazırladıqdan sonra əməliyyata götürülür. Əməliyyat radikal 

şəkildə  (şişdən 4 sm distala, 10 sm proksimala, limfodisseksiya) 

aparılır, (vikril 3/0) tikişlərlə anastomoz qoyulur (D).  Qanaxma 

davam edərsə, əməliyyat təcili surətdə həyata keçirilir. 

Xəstənin vəziyyəti çox ağır olarsa, kolostoma çıxarılır (Hartman 

əməliyyatı), keçməməzlik  əlamətləri olmadıqda isə birincili 

anastomoz qoyulur (D). 

 

Divertikul mənşəli qanaxma 

Divertikul eksiziyası (açıq və ya laporoskopik) ilk seçimdir (D). 

 

Angiodisplaziyalar 

Angiodisplaziya daha çox bağırsağın sağ yarısında yerləşir. 

Endoskopik koaqulyasiya ilk seçimdir. Bu effektsiz olarsa və 

qanaxma davam edərsə, rezeksiya edilir. Əməliyyat vaxtı  çənbər 

bağırsaq və distal nazik bağırsaq endoskopik müayinə edilə bilər (C). 

 

Xoralı kolit 

 



Xoralı kolitlərdə (qeyri-spesifik, infeksion, işemik) əksər hallarda 

konservativ müalicə qanaxmanı dayandırır və spesifik müalicələr 

davam etdirilir. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 


 

26



 

Qanaxma davam edərsə, xüsusən də toksik meqakolon və ya 

perforasiya  əlamətləri də varsa, təcili  əməliyyat – total və ya 

hissəvi kolektomiya icra olunur (D). 

 

Mekkel divertikulu 

Gənc yaş, qarında hərəkətli kütlə (divertikulda hematoma), 

profuz qanaxma, qastroduodenoskopiyada və kolonoskopiyada 

patologiyanın olmaması Mekkel divertikuluna yüksək şübhə yaradır. 

Oral kontrastlı KT və laparoskopiya diaqnozu dəqiqləşdirir. 

Divertikulun təcili eksiziyası radikal müalicədir (D). 

 

Mənbəyi tapılmayan aşağı mədə-bağırsaq qanaxmaları 

İlkin tədbirlərlə qanaxma mənbəyi tapılmayan xəstədə qanaxma 

profuz şəkildə davam edərsə, təcili laparotomiya və əməliyyatdaxili 

total endoskopiya həyata keçirilir (C). 

Ağır və orta dərəcəli qanaxması olan, nisbətən stabilləşmiş 

xəstələrdə: 

 

Oral kontrastlı KT aparılır; 



 

KT neqativdirsə, enteroklizis ön plana çıxır; 



 

Enteroklizis neqativdirsə, təkrari və diqqətli 



qastroduodenoskopiya və kolonoskopiya edilir (D). 

Bu müayinələrlə mənbə tapılmadıqda və qanaxma təkrarlandıqda, 

angioqrafiya (ümumi qaraciyər arteriyası, yuxarı  və  aşağı 

mezenterial arteriyalar) edilir (B). Angioqrafiyada da mənbə 

tapılmırsa və qanaxma davam edərsə (təkrarlanırsa),  əməliyyat 

aparılır. Əməliyyata laparoskopik başlanılır və Mekkel divertikulu və 

yoğun bağırsaq divertikulu axtarılır. Nəticə neqativ olarsa, açıq 

əməliyyata keçilir, mədə-bağırsaq, qaraciyər, mədəaltı  vəz vizual, 

palpator yoxlanılır. Mənbə tapılmırsa, total qastrointestinal 

əməliyyatdaxili endoskopiya yerinə yetirilir (D). 

Mənbəyi tapılmayan qanaxmaların  ən çox rast gəlinən səbəbləri 

angiodisplaziyalar və nazik bağırsaq polipləridir. 

 

Hemorroidal qanaxma 

Hemorroidektomiya radikal müalicə sayılır. Planlı  xəstələrdə 

düyünlərin bağlanması 

məsləhətdir. Çox ağır xəstələrdə 

skleroterapiya oluna bilər (B). 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 


 

27

Septik və kimyəvi terapiyadan sonrakı qanaxmalar 

İlkin tədbirlər davam etdirilir. Əlavə olaraq bürüyücülər 

(sukralfat) və Vit. B15 (Bepantene) istifadə edilir (D). 

 

Kiçik və xroniki qanaxmalar  

Bu xəstələrdə  əsas hədəf qanaxmanın səbəbinin tapılmasıdır. 

Hərtərəfli anamnez, klinik, laborator müayinələr, nəcisdə gizli qan, 

kolonoskopiya, KT müayinələri aparılır. Enteroklizis və 

laparoskopiyaya ehtiyac ola bilər (D). 

 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 


 

28

Ədəbiyyat: 



 

1.

 



The management of acute upper and lower gastrointestinal 

bleeding. A national clinical guideline, September 2008, 

Scottish Intercollegiate Guidelines Network. 

http://www.sign.ac.uk

 

2.

 



Ağayev B.A. – Cərrahi xəstəliklər, Bakı-2007, 808 s. 

3.

 



Rüstəmov E.A., Məmmədov K.B., Məmmədov Ə.Ə., Namazov 

A.Ə. “Kəskin qastroduodenal qanaxmalar zamanı müasir 

diaqnostika və müalicə taktikası” Metodik tövsiyə, Bakı-2001, 

29 s. 


4.

 

Агаев  Б.А.,  Алиев  В.М.,  Гараев  Г.Ш.,  и  др.  Острые  гастро- 

дуоденальные 

кровотечения 

язвенной 

этиологии. 

Методические рекомендации; Баку, 1997, 46  

5.

 



UK comparative audit of upper bleeding and the use of blood. 

London: British Society of Gastroenterology;2007.Available 

from 

http://www.bsg.org.uk/pdf_docs/



 

6.

 



Donalwe P.E., Nyhus L.M., Massive Upper Gastrointestinal 

hemorrhaye in Surgery of the Esophagus, stomach and small 

intestine (5th ed) Boston: Little, Brown, 1995 

7.

 



Laine L., Peterson  W.L. Bleeding peptic ulcer N.Enql. J. Med. 

331: 717-727 

8.

 

Воробьев  А.И.,  Городицкий  В.М.,  Шулутко  Е.М.,  Васильев 



С.  А.  Острая  массивная  кровопoтеря - М.  ГЭОТАР.  МЕД. 

2001-176 с.  

9.

 

Вербицкий  В.Г.,  Багненко  С.Ф.,  Курыгин  А.А.  Желудочно-



кишечные  кровотечения  язвенной  этиологии.  Патогенез, 

диагностика, лечение. СТП. – Политехника 2003, 242 с. 



 

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 


ƏLAVƏ №1 

 

Yuxarı MBQ-də müalicə alqoritmi 

 

 

 

Yuxarı MBQ 

Reanimasiya etmək 

Uğurludursa 

Uğursuzdursa 

 

Ac saxlamaq 

V/d mayelər t/o 

24 saat müddətində

 

endoskopiya +

 

endoskopik müalicə 

Əməliyyat, 

əməliyyat masaüstü, 

əməliyyat daxili 

endoskopiya 

Təkrari qanaxma 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

29

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 



İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 

ƏLAVƏ №2 

 

Təkrar gizli MBQ-nin müalicə alqoritmi 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Yuxarı mədə-bağırsaq traktının 

endoskopiyası və kolonoskopiya 

nəticəsiz olarsa

Təcili ağır 

qanaxmalarda

Planlı  

hallarda 

1. Nazik bağırsaqların 

təmizlənməsi 

2. Enteroskopiya 

3. Radionukleid müayinə

4. ERXP (Hemobilia) 

nəticəsi müsbət olarsa 

qarın kötüyünün 

angioqrafiyası ilə birgə 

5. Angioqrafiya 

Müalicə 

Hemobilia, 

pankreatik 

qanaxmalar,   

və nazik 

bağırsağın      

bəzi damar 

patologiyaların

da radioloji 

embolizasiya 

Qalan 

hallarda 

əməliyyat 

daxili 

endoskopiya 

ilə birgə 

cərrahi 

müdaxilə 

Mənfəzdaxili kontrastı 

aşkar etmək üçün təcili 

angioqrafiya. 

Yuxarı mezenterik 

arteriyanın 

angioqrafiyası 

neqativdirsə,            

qarın kötüyünün 

angioqrafiyası 

 

30

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 



İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 

ƏLAVƏ №3 

 

Aşağı MBQ-da alqoritmlər 



 

Fibrosiqmoidoskopiya

 

B. Tipik hemorroidal 

qanaxmalar 

45 

yaşdan 

yuxarı 

DBDM 

PS 

RS 

İrriqoskopiya 

Səbəb tapılmır 

Səbəb tapılmır

 

Kolonoskopiya 



45 

yaşdan 

aşağı 

DBDM 

PS 

RS 

Müalicəyə 

tabe olmur 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A. Tualet kağızında 

qan ləkələri 

45 

yaşdan 

aşağı 

Düz 

bağırsağın 

digital 

müayinəsi 

(DBDM) 

45 

yaşdan 

yuxarı 

DBDM 



Proktoskopiya 

(PS) 



Rigid 

siqmoido-

skopiya (RS)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

31

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 



İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 

ƏLAVƏ №4 

 

Massiv düz bağırsaq qanaxması (hemorroidlər inkar olunmuşdur) 

 

 

Yuxarı MBT-nin endoskopiyası 

Hemostaz etmək 

(cərrahi, yaxud 

endoskopik) 

Qanaxmanın yeri 

naməlumdur

 

Yeri tapılır 



Yeri tapılmır

Stabildir 

Qeyri-stabildir 

Yeri tapılır 

Yeri tapılmır

Mezenterik 

angioqrafiya 

Laporatomiya + 

əməliyyatdaxili 

endoskopiya 

Qanaxma 


davam edirsə 

Selektiv  

angiokateter damarın 

daxilində saxlanmaqla  

laporatomiya 

Yeri tapılır 

Gözləməli

Stabildir 

Qanaxma yeri 

qeyri-müəyyəndir 

Qeyri-stabildir 

Kolonoskopiya 

Qanaxmanın 

yeri məlumdur 

Nişanlanmış 

eritrositlərlə 

sintoqrafiya 



 

32

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 



İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



Klinik protokolla bağlı  təklif və iradlarınızı 

Azərbaycan Respublikası  Səhiyyə Nazirliyinin İctimai 

Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinə göndərə bilərsiniz. 

 

Ünvan:  Bakı, H.Zərdabi küç., 96 

Tel: 431-60-88 

Faks: 430-52-85 

Email: office@isim.az 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 



İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır. 

Document Outline

  • obloska GIbleeding.pdf
  • GI bleeding A5 for Web.pdf
  • Klinik protokolla baqli.pdf

Yüklə 221 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin