Kompressorlar reja: Asosiy tushunchalar

Aim.uz

Kompressorlar


REJA:

1. 
   Asosiy tushunchalar.
   
2. 
   Bir bosqichli porshenli kompressorlar.
   
3. 
   Ko`p bosqichli porshenli kompressor.
   

ADABIYOTLAR

1. 
   Nashokin V.V. Texnicheskaya termodinamika i teploperedacha M., 1980. 217-227 b.
   
2. 
   Larikov N.N. Teplotexnika. M.,1986 y. 121-136 b.
   
3. 
   Asraev R.A., efendiev A.M., Safarov R.T. Issiqlik texnikasi. Buxoro 2001 y. 74-79 b.
   

7.1 ASOSIY TUSHUNCHALAR
Gazni siqish va haydash uchun mo`ljallangan mashinalar kompres­sorlar deyiladi.

Kompressorlar xalq xo`jaligida qo`llanilayotgan zamonaviy texnikalarda keng foydalanilmoqda. Ayniqsa kimyo, mashinasozlik, metallurgiya, temir yo`li, aviatsiya sanoatlarida, gaz-turbinali dvigatellarda va sovitish qurilmalarida kompressorlar keng ishla­tiladi.

Ishlash printsipi va tuzilishiga ko`ra kompressorlar hajmiy va parrakli kompressorlarga bo`linadi.

Hajmiy kompressorlarda gaz bosimi uning hajmini majburiy kamaytirish hisobiga ko`payadi. Hajmiy kompressorlar jumlasiga por­shenli rotatsion va vintaviy kompressorlar kiradi.

Parrakli kompressorlarda gazning bosimi kompressorning g’ildiraklari aylanganida vujudga keladigan inertsion kuchlar ta`sirida ko`payadi. Ular trubokompressorlar ham deyiladi va markaz­dan qochma hamda o`qiy kompressorlariga bo`linadi.

Porshenli kompressorlar miqdori unchalik katta bo`lmagan gaz­ni katta bosimlargacha siqishda ishlatiladi. Trubokompressorlar esa buning aksicha gazni nisbatan past bosimlarda (0,15-1,5MPa atrofida) uzatib berish uchun mo`ljallangan .

Kompressorlar bir-biridan konstruktsiyasi va siqish printsipi­ga ko`ra farq qilishiga qaramasdan siqish protsessi termodinamikasi ularda bir xil bo`ladi.

7. 2 BIR BOSQICHLI PORSHENLI KOMPRESSORLAR

Kompressorlarda sodir bo`ladigan protsesslarni tekshirish va tahlil qilish uchun, ish printsipi oddiyroq bo`lgan bir bosqichli porshenli kompressorlarni ko`rib chiqamiz (7.1-rasm).

1. 
   - rasm.
   

U tsilindr 1 va ichida harakatlanadigan porshen’ 2 dan ibo­rat. TSilindr devori ichi bo`shliq 6 dan iborat bo`lib unda sovituvchi suv aylanma harakat qiladi. Porshen’ shatun 3 vositasida krivoship 4 orqali kompressorning tirsakli vali 5 bilan birlashtirilgan va ilgarilama-qaytma harakat qiladi.

Porshen’ chapdan o`ngga siljiganda kompressor tsilindrida siy­raklanish vujudga keladi. Tevarakdagi muhitning bosimi ta`sirida so`rish klapani 7 ochiladi va tsilindrga siqilishi lozim bo`lgan gaz to`ladi.

Porshen’ o`ngdan chapga tomon siljiganida so`rish klapani yopila­di va porshen’ tsilindrdagi gazni siqadi. Siqilgan gaz haydash kla­pani 8 ochilib tsilindrdan itarib chiqariladi va gaz yig’gichga haydaladi, undan esa iste`molchiga beriladi.

Bunda kompressorning ish protsessi porshenning ikki marta harakatlanishida amalga oshadi, bu esa valning bir marta aylanishiga muvofiq keladi.

Nazariy (ideal) bir bosqichli kompressorni ishlashini ko`rib chiqamiz.

Ishqalanishni engishga sarf bo`ladigan ish yo`q, tsilindrning geo­metrik hajmi foydali ish hajmiga teng va qoldiq bo`shliq hajm hosil kilmaydi, deb faraz qilamiz. Gazni tsilindrga so`rish va yig’gich­ga haydash o`zgarmas bosimda amalga oshadi.

7.2- rasm.
7.2-rasmda kompressorda siqilgan gaz olishni nazariy indikator diagrammasi tasvirlangan.

Kompressorda porshen’ chapdan o`ngga qarab harakatlanganda tsilindrga bosimi R<sub>1</sub> bo`lgan gaz kiradi. Bu protsess diagrammada 0-1 chizig’i bilan tasvirlanib so`rish chizig’i deyiladi.

Porshen’ o`ngdan chapga harakatlanganda gazni R₂ bosim va V₂ hajmgacha siqadi. 1-2 chizig’i siqish protsessi deyiladi. Porshen’ chapga tomon harakatlanishda davom etib, siqilgan gazni haydash klapani orqali gaz yig’gichga siqib chiqaradi. 2-3 chizig’i haydash chizig’i deyiladi.

Porshen’ qaytadan o`ng tomonga harakatlana boshlaganida so`rish klapani ochilib tsilindrda bosim juda tez R₂ dan R₁ ga tushadi.

3-0 chiziq va ish protsessi yana shu tarzda takrorlanadi. Nazariy indikator diagrammasidagi 0-1-2-3-4 yuza kompressor valini bir marta aylanishiga sarf bo`ladigan,ya`ni siqilgan gaz olishga sarf­lanadigan ish miqdorini ifodalaydi va quyidagi ifoda bilan to­piladi:

(7. 1)

R -diagrammada siqilish ishi:

12561 yuza bilan haydash ishi 43254 yuza bilan, so`rilish ishi l_{sur e}sa 01640 yuza bilan tasvirlanadi.

7.2-rasmda keltirilgan diagrammadan ko`rinib turibdi­ki, kompressor tsilindrining devorlaridan issiqlik olib ketilma­ganda gazni siqish protsessi 1-2 adiabata bo`yicha boradi. TSilindr devorlaridan issiqlik tez olib ketib turilganda protsess 1-2 izoterma bo`yicha sodir bo`ladi.

Ko`rinib turibdiki, ikkala protsessdan izotermik protsess tejamlirok, chunki izotermik siqishda sarf bo`ladigan ish adiabatik siqishdagiga qaraganda son jihatdan 12 2 1 yuzaga teng miqdorda kam bo`ladi. Lekin real kompressorda gazni izotermik siqib bo`l­maydi, chunki tsilindrni sovituvchi suv havoni siqishda chiqadigan issiqlikning hammasini olib keta olmaydi. SHuning uchun real sharo­itlarda siqilish protsessi 1-2 politropa bo`yicha ketadi. Politropa chizig’i izoterma va adiabata chizig’i orasida bo`lib, politropa ko`r­satkichi Pq 1,18 1,25 atrofida bo`ladi.

Kompressor tsilindrida 1 kg siqishda sodir bo`ladigan pro­tsessning xarakteriga qarab, kompressorning to`liq solishtirma ishi l turlicha qiymatga ega bo`ladi.

Izotermik protsessda bo`lganligi uchun:

(7.2)

Adiabatik protsessda siqilish ishi:

(7. 1) formulaga ko`ra kompressorning to`liq solishtirma ishi:

(7. 3)

Politropik siqilishda kompressorning to`liq solishtirma ishi quyidagiga teng:

(7. 4)

YUqorida aytib o`tilganidek, kompressor iste`mol qiladigan ishni kamaytirish uchun uning tsilindrini suv bilan tez sovitib turish kerak. Bundan tashqari surkov moyining o`z-o`zidan alangalanishi­ning oldini olish maqsadida siqilayotgan gazning temperaturasini pasaytirish uchun ham tsilindrni sovitib turish lozim.

Bir bosqichli kompressor bosimini oshirishni cheklovchi yana muhim omillardan biri-haydash bosimi oshishi bilan unumdorligining pasayishidadir. SHuning uchun bir bosqichli kompressorlar bosimi 0,8-1,0 MPa dan yuqori bo`lmagan siqilgan gaz olishda ishlatiladi.

Gazni ancha yuqori bosimlargacha siqish uchun uni bosqich bi­lan, ya`ni oraliq sovitish yo`li bilan bir necha marta siqish kerak bo`ladi.

4. 
   KO`P BOSQICHLI PORSHENLI KOMPRESSOR
   

Ko`p bosqichli porshenli kompressorlar yuqori bosimli gaz olish uchun qo`llaniladi.

Gazni siqish politropa bo`yicha ketma-ket bir necha tsilindrda oraliq sovitish bilan amalga oshiriladi.