Kompyuter stenografiyasi va shifrlash
Yüklə 242,48 Kb.
|
|
1.Kompyuter stenografiyasi va shifrlash................................................. 1.1. Steganografiya tarixi ………… 1.2. Steganografiya yo’nalishlari 1.3. Steganografiya uchun sun'iy neyron tarmoqlari…………………... Kompyuter stenografiyasi va shifrlash Steganografiya tarixi Stenografiya (yun. stenos — tor, siqiq, qisqa va ... grafin) — qisqartirilgan tezkor yozish usuli va shunday yozuv; alohida qisqa belgilarning mavjudligi, soʻz unsur (qism)larini qisqartirish yoki yozmay tashlab ketish, soʻzlar va soʻz birikmalarini qoʻshib yozish S.ning asosiy belgilaridir. S. ogʻzaki nutqni sinxron (nutq jarayonida) yozib olish hamda yozuv texnikasini takomillashtirishga imkon beradi. Stenografik yozuv tezlik boʻyicha oddiy yozuvdan 4—7 marta ustunrokdir. S. juda qad. zamonlardan maʼlum boʻlgan (Yunonistonda mil. av. 350 yilga mansub S. belgilari yozilgan marmar taxtacha topil gan). Qad. Rimda mil. av. 1-asr da Sitseronning quli Tiron rimcha S. tizimini kashf etgan va Tiron, notalari deb ataladigan bu tizim 11-asr gacha qoʻllanib kelgan. "S." termini 1602-yilda Angliyada stenograf J. Uillis tomonidan qoʻllangan. S. belgilari dunyo tillari uchun umumiydir. Faqat har bir tilning oʻziga xos xususiyati va undagi har bir fonemaning oz yoki koʻp uchrashiga qarab belgi tanlanadi. Hozirgi S.da geometral va qiya yozuv (kursiv) tizimlari farqlanadi. Ularning har ikkalasi ham Angliyada: geometral S. J. Uillis (1602) tomonidan, qiya yozuv S.si esa S. Bordli (1789) tomonidan yaratilgan. Geometral S. belgilari har xil geometrik shakllarning boʻlaklaridan iborat boʻlib, amalda yozish uchun noqulay deb topilgan. Qiya yozuv S.sidagi belgilar oddiy yozuv belgilarining ayrim unsurlaridan iborat boʻlib, asosiy xat chizik, ustida yoziladi va xat tekisligi yaxshi sakdanadi. Shu sababdan qiya yozuv tizimi geometral tizimdan afzalroq hisoblanadi. Qisqartirish usuliga koʻra, S. tizimlarining 2 turi: morfologik yoki imloviy (oddiy yozuv imlosiga amal qilgan holda soʻzlarni boshlanma harfigacha qisqartiriladi) va fonetik (qisqartirish maqsadida yaxshi eshitilmaydigan tovushlar yozuvda tushirib qoldiriladi) turlari farqdanadi. Geometral tizimlar qisqa soʻzlar nisbatan koʻproq boʻlgan gillar (mas, ingliz, fransuz, ispan tillari) uchun, qiya yozuv tizimlari esa uzunroq soʻzlar koʻproq boʻlgan tillar (mas, slavyan, skandinav va nemis tillari) uchun qoʻllanadi. Rus tili uchun stenografik tizim 1860-yilda birinchi marta amalda qoʻllangan. Rossiyada Oktyabr toʻntarishigacha ham, undan keyin ham bir kdncha stenografik tizimlar ishlab chiqilgan. 1933-yilda SSSR da Davlat yagona S. tizimi (kiya yozuv S.si asosida) joriy etilgan. Bu tizim oʻzbek tilida birinchi marta 1937-yilda qoʻllangan (1925—33 yillarda oʻzbek tilida rus tilidagi S. tizimidan foydalanilgan). Oʻzbekistonda koʻp yillardan beri S.ni oʻqitishoʻrgatish boʻyicha kurelar hamda stenografik xizmat idoralari faoliyat koʻrsatib kelmoqsa. S. rivojiga M. Maqsudov, M. Murodov, M. Rahimova, A. Shoraxmedov va boshqa katta hissa qoʻshganlar. Keyingi davrda audiovideotexnikaning rivoji va undan keng foydalanish S.ga va stenografistlarga boʻlgan ehtiyojni bir qadar kamaytirdi. Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash] Murodov M ., Stenografiya darsligi, T., 1952; Yurkovskiy A. M., Stenografiya skvoz veka, M., 1969. Abduvahob Madvaliyev. Steganografiya - bu yashirin xabarning mavjudligini yashirish uchun boshqa maxfiy bo'lmagan ma'lumotlar yoki ommaviy axborot vositalarida ma'lumot yoki xabarlarni yashirish amaliyotidir. Bu kriptografiyadan, ma'lumotni shifrlash amaliyotidan oldin paydo bo'lgan qadimiy maxfiy aloqa usuli. Steganografiya tarixini odamlar xabarlarni yashirishning ijodiy usullarini o'ylab topgan qadimgi davrlarga borib taqaladi. Mana bir nechta diqqatga sazovor misollar: Qadimgi Yunoniston: Miloddan avvalgi 5-asrda yunon hukmdori Histiaeus oʻzining eng ishonchli qulining boshini oldirish, bosh terisiga tatuirovka qilish va uni xabarchi sifatida yuborishdan oldin soch oʻsishini kutish usulini qoʻllagan. Gerodot va Demarat: Qadimgi Yunonistonda Gerodot spartalik podsho Demarat tomonidan maxfiy xabarlar yuborish usuli haqida yozgan. U yog'och lavhaga yozib, uni mum bilan qopladi, ustiga begunoh xabarni yozib, qabul qiluvchiga yubordi. Qabul qiluvchi yashirin xabarni ochish uchun mumni qirib tashlaydi. Ko'rinmas siyoh: Tarix davomida turli moddalar ko'rinmas siyoh sifatida ishlatilgan. Ushbu moddalar, masalan, limon sharbati, sut yoki maxfiy kimyoviy aralashmalar qog'ozga qo'llanilganda ko'rinmas bo'lib ko'rinadi, lekin issiqlik, ba'zi kimyoviy moddalar yoki maxsus dekodlash usullari ta'sirida yashirin xabarni ochib beradi. Mikrodotlar: Ikkinchi jahon urushi davrida mikronuqtalar razvedka idoralari tomonidan ishlab chiqilgan va ishlatilgan. Mikrodotlar asl hajmining bir qismiga qisqartirilgan va xatlar, pochta markalari yoki hatto hasharotlar qanotlari kabi begunoh ko'rinadigan narsalar ichida yashiringan kichik fotosuratlar yoki hujjatlar edi. Raqamli steganografiya: Raqamli texnologiyaning yuksalishi bilan steganografiya usullari ham rivojlandi. Raqamli sohada ma'lumotlar tasvir, audio, video fayllar yoki hatto ikkilik kodning eng muhim bitlarida yashirin bo'lishi mumkin, bu esa maxsus vositalarsiz deyarli aniqlanmaydi. Bugungi kunda steganografiya turli sohalarda, jumladan, raqamli sud-tibbiyot, ma'lumotlarni himoya qilish va yashirin aloqada rol o'ynaydi. U texnologiya va shifrlash usullaridagi yutuqlar bilan bir qatorda rivojlanishda davom etmoqda va xavfsizlik mutaxassislari uchun ham, zararli aktyorlar uchun ham yangi muammolar va imkoniyatlarni taqdim etadi.
Steganografiyaning qadimiy namunalarini qadimgi Yunonistonda topish mumkin, u erda Gerodot qadimgi Fors hukmdori Histiaeus qullarning soqol boshlari ostida yashiringan maxfiy xabarlardan qanday foydalanganini tasvirlab bergan. Yana bir diqqatga sazovor misol, qadimgi yunon kriptografik qurilmasi bo'lgan scytale bo'lib, u pergament chizig'ini ma'lum bir diametrli novda atrofiga o'rab, unga xabarni yozib, so'ngra uni ochib, ma'nosiz ko'rinadigan harflar seriyasini yaratadi. Belgilangan qabul qiluvchi yashirin xabarni ochish uchun chiziqni bir xil diametrli novda atrofiga o'rab oladi. Uyg'onish davrida steganografiya texnikasi yanada rivojlangan. Mashhur misollardan biri 1508 yilda Iogannes Tritemiy tomonidan yozilgan "Polygraphiae" kitobidir. Kitobda matn ichidagi xabarlarni yashirishning turli usullari, jumladan, ko'rinmas siyohlar va boshqa usullar tasvirlangan. Zamonaviy davrda steganografiya raqamli texnologiyalarning yuksalishi bilan sezilarli yutuqlarga erishdi. Raqamli steganografiya tasvirlar, audio fayllar, videolar yoki hatto matnli fayllar kabi raqamli fayllardagi ma'lumotlarni yashirishni o'z ichiga oladi. Yashirin ma'lumotlar turli xil algoritmlar yordamida ma'lumotlarga kiritilgan bo'lib, uni inson ko'zlari yoki standart tahlil usullari uchun deyarli aniqlab bo'lmaydi. Internetning paydo bo'lishi va raqamli ommaviy axborot vositalarining keng qo'llanilishi bilan steganografiya maxfiy aloqa va ma'lumotlarni himoya qilish usuli sifatida e'tiborni tortdi. U raqamli suv belgilari va mualliflik huquqini himoya qilish kabi qonuniy maqsadlarda, shuningdek, noqonuniy faoliyat, jumladan, josuslik va terrorizm uchun ishlatilishi mumkin. Texnologiya rivojlanishda davom etar ekan, steganografiya sohasi ham rivojlanib bormoqda. Yashirin ma'lumotlarni yashirish va chiqarishni yaxshilash uchun doimiy ravishda yangi texnika va algoritmlar ishlab chiqilmoqda. Ushbu sohadagi tadqiqotchilar va mutaxassislar raqamli ma'lumotlarning xavfsizligi va yaxlitligini ta'minlash uchun steganografik usullarni aniqlash va ularga qarshi kurashish ustida ishlamoqda. Steganografiya - bu xabarlarni maxfiy ravishda uzatish uchun boshqa maxfiy bo'lmagan ma'lumotlar ichida ma'lumotlarni yashirish amaliyotidir. Xabarni o'qib bo'lmaydigan qilishga qaratilgan kriptografiyadan farqli o'laroq, steganografiya xabarning o'zi mavjudligini yashirishga qaratilgan. Steganografiya tarixi ming yillarga borib taqaladi, qadimgi tsivilizatsiyalarda topilgan dastlabki misollar. Steganografiya tarixidagi ba'zi muhim bosqichlar: Qadimgi Yunoniston: Yunon zolimlari Histiaeus, qulni xabarchi sifatida yuborishdan oldin, qulning boshini oldirish, bosh terisiga tatuirovka qilish va sochlarning qayta o'sishiga ruxsat berish texnikasidan foydalangan. Bu yashirin xabarni faqat qulning boshini yana qirqish bilan ochish mumkin edi. Gerodot va Scytale: Qadimgi Yunonistonda Gerodot Scytale deb nomlangan texnikani tasvirlab bergan, u erda xabar ma'lum bir diametrli tayoqqa o'ralgan pergament tasmasiga yozilgan. Pergament bir xil diametrli shtatdan ochilganda, xabar o'qilishi mumkin bo'ldi. Bu usul harbiy rahbarlar o'rtasida xavfsiz aloqani ta'minladi. Xitoy: "Ko'rinmas siyoh" deb nomlanuvchi steganografiya san'ati qadimgi Xitoy matnlarida hujjatlashtirilgan. Ko'rinmas xabarlarni yaratish uchun o'simlik sharbatlari yoki sut kabi turli moddalar ishlatilgan, ularni faqat maxsus texnikalar yoki reagentlar yordamida aniqlash mumkin edi. O'rta asrlar: O'rta asrlarda steganografiya texnikasi rivojlandi, yashirin xabarlar mumli planshetlar ichida, rasmlar orqasida yoki ichi bo'sh narsalar ichida yashiringan. Johannes Trithemius: 15-asrda nemis kriptografi Iogannes Trithemius kriptografiya va steganografiya bo'yicha "Steganografiya" risolasini yozdi. Kitobda xabarlarni yashirishning turli usullari, jumladan, ko'rinmas siyohlar va maxfiy alifbolardan foydalanish mavjud edi. Ikkinchi jahon urushi: Steganografiya usullari Ikkinchi jahon urushi davrida josuslikda rol o'ynagan. Agentlar zararsiz ko'rinadigan hujjatlardagi ma'lumotlarni yashirish va uzatish uchun mikronuqtalardan foydalangan, ya'ni davr o'lchamiga kichraytirilgan mayda fotosuratlar. Raqamli davr: Kompyuterlar va raqamli texnologiyalarning paydo bo'lishi bilan steganografiya usullari raqamli formatlarga o'tdi. Raqamli steganografiya tasvir fayllari, audio fayllar yoki boshqa raqamli media ichidagi xabarlarni yashirishni o'z ichiga oladi. Yashirin ma'lumotlar kamida muhim bit (LSB) kiritish yoki chastota domenini manipulyatsiya qilish kabi usullardan foydalangan holda joylashtirilgan. Bugungi kunda steganografiya turli sohalarda, jumladan, raqamli sud-tibbiyot, mualliflik huquqini himoya qilish va yashirin aloqada qo'llanilishida davom etmoqda. U qonuniy maqsadlarda ishlatilishi mumkin bo'lsa-da, u yashirin xabarlarni aniqlashda huquqni muhofaza qilish va xavfsizlik idoralariga ham qiyinchiliklar tug'diradi. Steganografiya - bu xabarning mavjudligini yashirish uchun tasvirlar, audio fayllar yoki matnli xabarlar kabi zararsiz ko'rinadigan tashuvchilar ichida maxfiy ma'lumotlarni yashirish amaliyotidir. Steganografiya tarixi ming yillarga borib taqaladi va tarix davomida turli tsivilizatsiyalar tomonidan qo'llanilgan. Qadimgi misollar: Steganografiyaning eng qadimgi namunalaridan biri qadimgi yunonlarga tegishli. Milet hukmdori Histiaeus sochini oldirgan va bosh terisiga maxfiy xabarni tatuirovka qilgan. Sochlari o'sib chiqqandan so'ng, u ishonchli xabarchini yuborib, sochini oldirib, yashirin xabarni oshkor qildi va shu bilan unga yashirincha muloqot qilish imkonini berdi.
O'rta asrlar va Uyg'onish davrida steganografiya texnikasi rivojlanib, yanada murakkablashdi. Maxfiy xabarlar mumli planshetlar, ko'rinmas siyohlar yoki kundalik narsalarning yashirin bo'linmalarida yashiringan. Italiyalik matematik Giambattista della Porta 1563 yilda nashr etilgan "De Furtivis Literarum Notis" kitobida steganografiya haqida yozgan. U ko'rinmas siyohlar va maxfiy kodlar kabi ma'lumotlarni yashirishning turli usullarini, shuningdek, xabarlarni kodlash uchun musiqiy notalardan foydalanishni tasvirlab bergan. Ikkinchi jahon urushi: Steganografiya Ikkinchi Jahon urushi davrida turli mamlakatlar yashirin aloqa usullaridan foydalanganda rol o'ynagan. E'tiborga molik misollardan biri - juda siqilgan matnni o'z ichiga olgan kichik fotografik tasvirlar bo'lgan mikronuqtalardan foydalanish. Ushbu mikrodotlar oddiy harflar, fotosuratlar yoki boshqa hujjatlar ichida yashirin bo'lishi mumkin. Raqamli yosh: Raqamli texnologiyalarning yuksalishi bilan steganografiya amalga oshirish uchun yangi yo'llarni topdi. Raqamli steganografiya ma'lumotlarni nozik o'zgartirish orqali tasvirlar, audio yoki video fayllar kabi raqamli fayllar ichidagi ma'lumotlarni yashirishni o'z ichiga oladi. Internet va raqamli ommaviy axborot vositalaridan keng foydalanish steganografiyani yanada qulayroq qildi. U turli maqsadlarda, jumladan, yashirin aloqa, raqamli suv belgilari va mualliflik huquqini himoya qilish uchun ishlatilishi mumkin. So'nggi yillarda steganalizdagi yutuqlar (yashirin xabarlarni aniqlash) va yanada ilg'or steganografiya usullarining rivojlanishi ma'lumotni yashirishga intilayotganlar va uni ochishga intilayotganlar o'rtasida davom etayotgan mushuk va sichqon o'yinini yaratdi. Umuman olganda, steganografiya qadimiy tsivilizatsiyalarni raqamli davrgacha qamrab olgan boy va xilma-xil tarixga ega. U josuslik va urushdan tortib zamonaviy raqamli aloqagacha bo'lgan turli kontekstlarda rol o'ynadi. Steganografiya - bu mavjudligini yashirish uchun boshqa maxfiy bo'lmagan ma'lumotlar ichida ma'lumot yoki xabarlarni yashirish amaliyotidir. Uning maqsadi yashirin ma'lumotni zararsiz yoki aniqlanmaydigan qilib ko'rsatish orqali yashirin aloqani ta'minlashdir. Steganografiya tarixi qadimgi davrlarga borib taqaladi, turli texnika va usullar asrlar davomida ishlab chiqilgan. Qadimgi amaliyotlar: Qadimgi Yunoniston: Steganografiyaning eng qadimgi hujjatlashtirilgan namunalaridan biri miloddan avvalgi 5-asrda yunon tarixchisi Gerodot tomonidan mum planshetidan foydalanishdir. U yog‘och lavhaga o‘z xabarini yozib, ustiga mum bilan yopar, so‘ng mum qatlami ustiga yana bir begunoh xabar yozardi.
O'rta asrlarda yanada murakkab steganografik usullarning rivojlanishi kuzatildi. Yashirin siyohlar va ko'rinmas yozuvlar mashhurlikka erishdi, jumladan limon sharbatini siyoh sifatida ishlatish, bu faqat qizdirilganda ko'rinadigan bo'ladi. Uyg'onish davrida italyan yozuvchisi Giambattista della Porta 1558 yilda "De Furtivis Literarum Notis" (Hatlarning maxfiy yozuvlari to'g'risida) nomli kitobini nashr etdi, unda steganografiyaning turli usullari batafsil yoritilgan. Zamonaviy davr: Ikkinchi jahon urushi davrida ittifoqchilar va eksa kuchlari nozik ma'lumotlarni yashirish uchun steganografiyadan keng foydalanganlar. Texnikalarga mikronuqtalar (hujjatlarning kichik fotografik qisqarishlari) va radioeshittirishlar yoki Morze alifbosidagi xabarlarni kodlash kiradi. Raqamli asr steganografiya uchun yangi imkoniyatlarni olib keldi. Kompyuterlar va raqamli fayllar paydo bo'lishi bilan ularning ma'lumotlarini nozik o'zgartirish orqali tasvirlar, audio fayllar yoki hatto video oqimlari ichiga xabarlarni joylashtirish mumkin bo'ldi. Bugungi kunda steganografiya usullari texnologiyaning rivojlanishi bilan rivojlanishda davom etmoqda. Xavfsiz aloqani ta'minlash va intellektual mulkni himoya qilish uchun shifrlash algoritmlari, raqamli suv belgilari va murakkab yashirish usullari qo'llaniladi. Shuni ta'kidlash kerakki, steganografiyani kriptografiya bilan aralashtirib yubormaslik kerak. Ikkalasi ham xavfsiz aloqa bilan shug'ullansa-da, kriptografiya xabarning o'zini kodlashga qaratilgan, steganografiya esa xabarning mavjudligini yashiradi. Steganografiya - bu tasvir, audio fayl yoki matn kabi begunoh ko'rinadigan tashuvchida maxfiy ma'lumotlarni yashirish amaliyotidir. Steganografiya tarixi ming yillarga borib taqaladi va tarix davomida turli tsivilizatsiyalar va shaxslar tomonidan qo'llanilgan. Yunonlar, rimliklar va xitoylar kabi qadimgi tsivilizatsiyalar xabarlarni yashirin ravishda uzatish uchun steganografiyaning dastlabki shakllaridan foydalanganlar. E'tiborga molik misollardan biri qadimgi Yunonistonda mumli planshetlardan foydalanish bo'lib, u erda xabar planshetga yozilgan, mum bilan qoplangan va keyin begunoh ko'rinishdagi xabar bilan yozilgan. Keyin qabul qiluvchi yashirin xabarni ochish uchun mumni qirib tashlaydi. Uyg'onish davrida steganografiya texnikasi yanada takomillashtirildi. Mashhur misollardan biri, 1499 yilda "Steganografiya" deb nomlangan kitobni nashr etgan nemis Benediktin rohibi Iogannes Trithemiusning ishi. Yaqin tarixda steganografiya urush va josuslik davrida muhim rol o'ynagan. Ikkinchi Jahon urushi paytida ittifoqchilar ham, eksa kuchlari ham nozik ma'lumotlarni yashirish uchun steganografik usullardan foydalanganlar. Misol uchun, nemis harbiylari harflar yoki boshqa narsalar ichida yashirilishi mumkin bo'lgan hujjatlarning kichik fotografik qisqarishlari bo'lgan mikrodotlardan foydalangan. Raqamli texnologiyalarning rivojlanishi steganografiya imkoniyatlarini sezilarli darajada kengaytirdi. Raqamli asrda steganografiya turli xil ommaviy axborot vositalariga, jumladan tasvirlar, audio fayllar, videolar va hatto kompyuter dasturlariga qo'llanilishi mumkin. Raqamli steganografiya usullari maxfiy ma'lumotlarni faylning ikkilik ma'lumotlariga joylashtirishni o'z ichiga oladi, masalan, eng kam muhim bit (LSB) kiritish, tarqalish spektri yoki domenni o'zgartirish usullari. Steganografiya xavfsiz aloqa va ma'lumotlarni himoya qilish zarurati bilan bog'liq bo'lgan tadqiqot va rivojlanish sohasi bo'lib qolmoqda. Raqamli ommaviy axborot vositalarining ko'payishi va yashirin ma'lumotlarni tahlil qilish va aniqlashning doimiy rivojlanib borayotgan usullari bilan steganograflar xabarlarni yashirishning yanada murakkab va aniqlanmaydigan usullarini yaratishga intilishadi. Shuni ta'kidlash kerakki, steganografiya ham qonuniy maqsadlarda, masalan, maxfiylikni himoya qilish va maxfiy ma'lumotlarni himoya qilish, shuningdek, noqonuniy maqsadlarda yashirin aloqa kabi zararli harakatlar uchun ishlatilishi mumkin. Steganografiyadan foydalanish qonuniy va axloqiy chegaralar doirasida ko'rib chiqilishi kerak. 1.2 Steganografiya yo’nalishlari Steganografiya - bu rasm, audio fayllar yoki matn kabi boshqa maxfiy bo'lmagan ma'lumotlar ichida ma'lumot yoki xabarlarni yashirish amaliyotidir. U o'rnatilgan ma'lumotlarning mavjudligini yashirishga qaratilgan bo'lib, kuzatuvchiga yashirin tarkibni aniqlash yoki ochishni qiyinlashtiradi. Steganografiyada keng tarqalgan bo'lib qo'llaniladigan bir nechta yo'nalishlar yoki usullar mavjud: Tasvir steganografiyasi: Bu raqamli tasvirlar ichida ma'lumotlarni yashirishni o'z ichiga oladi. Yashirin ma'lumotlar rang qiymatlarini yoki tasvirdagi piksellarning eng kam ahamiyatli bitlarini (LSB) nozik o'zgartirish orqali kiritiladi. Ushbu uslub LSBdagi kichik o'zgarishlarni ko'pincha inson ko'ziga sezib bo'lmasligi, lekin maxsus algoritmlar yordamida aniqlanishi va olinishi mumkinligidan foydalanadi. Audio steganografiya: Tasvir steganografiyasiga o'xshash audio steganografiya audio fayllar ichidagi ma'lumotlarni yashiradi. Texnika ovoz namunalariga yashirin ma'lumotlarni qo'shish yoki chastota spektri yoki faza kabi audioning ma'lum xususiyatlarini o'zgartirish orqali audio to'lqin shaklini manipulyatsiya qilishni o'z ichiga oladi. Video steganografiya: Video steganografiya video fayllar ichidagi ma'lumotlarni yashiradi. Bu harakat vektorlari yoki rang komponentlari kabi video oqimining muayyan ramkalarini yoki muayyan xususiyatlarini o'zgartirish orqali amalga oshirilishi mumkin. Ushbu usul yashirin ma'lumotlarni joylashtirish uchun video ma'lumotlarning vaqtinchalik ortiqcha va murakkabligidan foydalanishi mumkin. Matn steganografiyasi: Matn steganografiyasi matn hujjatlaridagi ma'lumotlarni yashiradi. U ko'rinmas belgilardan foydalanish, formatlash yoki intervalni o'zgartirish yoki matn ichidagi ma'lumotlarni yashirish uchun maxsus kodlash sxemalarini qo'llash kabi turli xil usullarni o'z ichiga olishi mumkin. Tarmoq steganografiyasi: Steganografiyaning ushbu yo'nalishi tarmoq protokollari yoki trafik ichidagi ma'lumotlarni yashirishga qaratilgan. Bu zararsiz ko'rinadigan paketlarga ma'lumotlarni joylashtirish yoki qonuniy tarmoq aloqalarida yashirin ma'lumotlarni uzatish uchun yashirin kanallardan foydalanishni o'z ichiga olishi mumkin. Fayl steganografiyasi: Fayl steganografiyasi PDF, Microsoft Office hujjatlari yoki siqilgan arxivlar kabi turli fayl formatlarida ma'lumotlarni joylashtirishni o'z ichiga oladi. Yashirin ma'lumotlar odatda fayl strukturasining foydalanilmagan yoki muhim bo'lmagan qismlariga kiritiladi, bu esa maxsus vositalarsiz aniqlashni qiyinlashtiradi. Raqamli moybo'yoqli belgi: Qattiq steganografiya hisoblanmasa ham, raqamli moybo'yoqlash multimedia fayllari ichida sezilmaydigan ma'lumotlarni joylashtirish uchun ishlatiladigan tegishli usuldir. Suv belgilari ko'pincha mualliflik huquqini himoya qilish yoki autentifikatsiya qilish uchun ishlatiladi. Bular steganografiyaning asosiy yo‘nalishlaridan biri, ammo shuni ta’kidlash joizki, bu soha doimiy ravishda rivojlanib bormoqda va vaqt o‘tishi bilan yangi texnika va yondashuvlar paydo bo‘lishi mumkin.
Rasm steganografiyasi: Bu steganografiyaning eng mashhur va keng qo'llaniladigan shakllaridan biridir. Bu raqamli tasvirlar ichida ma'lumotlarni yashirishni o'z ichiga oladi. Yashirin ma'lumot tasvir piksellarining eng kam ahamiyatli bitlariga joylashtirilishi yoki ma'lumotlarni kodlash uchun rang qiymatlarini biroz o'zgartirish orqali kiritilishi mumkin. Audio steganografiya: Ushbu usul MP3 yoki WAV fayllari kabi audio fayllar ichidagi ma'lumotlarni yashirishni o'z ichiga oladi. Tasvir steganografiyasiga o'xshab, yashirin ma'lumotlar audio namunalarining eng kam ahamiyatli bitlarini o'zgartirish yoki fazali kodlash yoki tarqalish spektrini modulyatsiya qilish kabi usullardan foydalangan holda kiritilishi mumkin. Video steganografiya: Video steganografiya video fayllar ichidagi ma'lumotlarni yashiradi. Yashirin ma'lumotlarni inson ko'ziga sezilmasdan, rang kanallari yoki harakat vektorlari kabi ma'lum ramkalar yoki freymlarning tarkibiy qismlarini o'zgartirish orqali kiritish mumkin. Matn steganografiyasi: Matn steganografiyasi matn hujjatlaridagi ma'lumotlarni yashirishni o'z ichiga oladi. Bunga formatlash, bo'sh joy yoki belgilar kodlashni matnning o'qilishiga ta'sir qilmaydigan tarzda o'zgartirish orqali erishish mumkin. Fayl steganografiyasi: Ushbu yondashuvda yashirin ma'lumotlar boshqa turdagi fayllarga, masalan, bajariladigan fayllar, arxivlar (masalan, ZIP yoki RAR) yoki hatto fayl tizimining metama'lumotlariga kiritilgan. Tarmoq steganografiyasi: Tarmoq steganografiyasi tarmoq protokollari yoki paketlari ichidagi ma'lumotlarni yashirishga qaratilgan. Bu protokol sarlavhalaridagi ma'lum maydonlarni o'zgartirishni yoki paketlar vaqti yoki tartibidagi ma'lumotlarni kodlashni o'z ichiga olishi mumkin. Raqamli moybo'yoqlash: steganografiya qat'iy ko'rib chiqilmasa ham, raqamli suv belgilari bir-biri bilan chambarchas bog'liq. U haqiqiyligini, mualliflik huquqini himoya qilish yoki egalik huquqini isbotlash uchun multimediya tarkibiga (masalan, tasvirlar, audio, video) sezilmaydigan ma'lumotlarni joylashtirishni o'z ichiga oladi. Bular steganografiyaning asosiy yo'nalishlaridan faqat ba'zilari. Shuni ta'kidlash kerakki, steganografiya usullari doimiy ravishda rivojlanib bormoqda va texnologiya rivojlanishi bilan yangi usullar paydo bo'lishi mumkin.
Steganografiyada ma'lumotni samarali yashirish uchun bir nechta yo'nalish yoki usullar qo'llaniladi. Bu erda bir nechta keng tarqalgan: Tasvir steganografiyasi: Bu raqamli tasvirlar ichida ma'lumotlarni yashirishni o'z ichiga oladi. Rasm piksellarining eng kam ahamiyatli bitlari (LSB) odatda maxfiy ma'lumotlarni kodlash uchun o'zgartiriladi. Bu usul LSB lardagi engil o'zgarishlar odatda inson ko'ziga sezilmasligidan foydalanadi. Audio Steganografiya: Ma'lumot MP3 yoki WAV fayllari kabi audio fayllar ichida yashirin bo'lishi mumkin. Tasvir steganografiyasiga o'xshab, audio namunalarning eng kam ahamiyatli bitlari maxfiy ma'lumotlarni joylashtirish uchun manipulyatsiya qilinadi. O'zgarishlar odatda inson tinglovchilari uchun sezilmaydi. Video Steganografiya: AVI yoki MP4 kabi video fayllar yashirin ma'lumotlar uchun tashuvchi fayllar sifatida ham ishlatilishi mumkin. Videoga maxfiy ma'lumotlarni joylashtirish uchun kadrlarni manipulyatsiya qilish yoki harakat vektorlarini o'zgartirish kabi usullardan foydalanish mumkin. Matn steganografiyasi: Bu matn ma'lumotlarining tuzilishi yoki tarkibidagi ma'lumotlarni yashirishni o'z ichiga oladi. Matn hujjatlariga maxfiy xabarlarni joylashtirish uchun ko'rinmas siyoh, null shifrlar yoki bo'sh joyni o'zgartirish kabi usullardan foydalanish mumkin. Tarmoq steganografiyasi: Ushbu yondashuvda ma'lumotlar tarmoq protokollari yoki ma'lumotlar paketlari ichida yashiringan. Muayyan maydonlarni manipulyatsiya qilish yoki ma'lumotlarga ozgina o'zgarishlar kiritish orqali maxfiy xabarlarni tarmoq aloqalarida yashirish mumkin. Raqamli media formatlarida steganografiya: Ma'lumot raqamli media formatlarining tuzilmalari yoki metama'lumotlari ichida yashirin bo'lishi mumkin, masalan, tasvir metadata (EXIF ma'lumotlari), audio teglar (ID3 teglari) yoki video konteyner formatlari (masalan, MP4, AVI). Ushbu yashirin xabarlar, agar maxsus tekshirilmasa, e'tibordan chetda qolishi mumkin. Fazoviy domen steganografiyasi: Ushbu usul to'g'ridan-to'g'ri tashuvchi faylning fazoviy domenidagi piksel qiymatlarini o'zgartirishni o'z ichiga oladi. Misol uchun, vizual ko'rinishga sezilarli ta'sir qilmasdan tasvirning rang qiymatlariga ozgina o'zgartirishlar kiritilishi mumkin. Domen steganografiyasini o'zgartirish: Bu usul maxfiy ma'lumotlarni joylashtirish uchun diskret kosinus konvertatsiyasi (DCT) yoki diskret to'lqinli konvertatsiya (DWT) kabi matematik o'zgarishlardan foydalanadi. O'zgartirilgan domendagi koeffitsientlarni o'zgartirish orqali yashirin ma'lumotni o'rnatish va keyinchalik transformatsiyani teskari o'zgartirish orqali chiqarish mumkin. Bular steganografiyada qo'llaniladigan yo'nalishlar yoki usullarning faqat bir qismidir. Ushbu soha doimiy ravishda rivojlanib bormoqda va turli xil ma'lumotlar ichida ma'lumotlarni samarali yashirish uchun yangi usullar ishlab chiqilmoqda.
Tasvir steganografiyasiga turlicha yondashuvlar mavjud, ammo keng tarqalgan usullardan biri piksel qiymatlarining eng kam ahamiyatli bitlarini (LSB) o'zgartirishga asoslangan. LSB'lar pikselning rang yoki kulrang shkalasi qiymatidagi eng kam ahamiyatli ma'lumotni ifodalaydi va ko'pincha eng kam vizual ahamiyatga ega. LSB'larni maxfiy xabarning bitlari bilan almashtirish orqali yashirin ma'lumotlar tasvirga kiritilishi mumkin. LSB almashtirishdan foydalangan holda tasvir steganografiyasining bosqichlari quyidagilardan iborat: Tashuvchi tasvirini tanlang: Tashuvchi tasviri maxfiy xabar yashiringan tasvirdir. Bu JPEG, PNG yoki BMP kabi har qanday raqamli tasvir fayli bo'lishi mumkin. Yashirin xabarni o'zgartiring: matn, fayl yoki boshqa ma'lumotlar shakli bo'lishi mumkin bo'lgan maxfiy xabar ikkilik formatga aylantirilishi kerak. Keyin xabarning har bir belgisi yoki biti tashuvchi tasviridagi pikselning LSB ko'rinishiga joylashtiriladi. LSB'larni o'zgartiring: Tashuvchi tasvirining piksellari bo'ylab takrorlang va maxfiy xabarning bitlariga muvofiq ularning rang yoki kul rang qiymatlarining LSB'larini o'zgartiring. Misol uchun, agar yashirilishi kerak bo'lgan bit 1 bo'lsa va pikselning LSB ko'rsatkichi 0 bo'lsa, LSB 1 bilan almashtiriladi. Agar yashiriladigan bit 0 va pikselning LSB qiymati 1 bo'lsa, LSB o'zgarishsiz qoladi. Bu jarayon maxfiy xabarning barcha bitlari o'rnatilguncha takrorlanadi. O'zgartirilgan tasvirni saqlash: Maxfiy xabar o'rnatilgandan so'ng, o'zgartirilgan rasm saqlanadi. Siqilish tufayli tasvir sifatining yomonlashuviga yo'l qo'ymaslik uchun PNG kabi yo'qotmaydigan tasvir formatlaridan foydalanish tavsiya etiladi. Steganografik tasvirdan yashirin xabarni ajratib olish uchun piksellarning LSBlari tekshiriladi va asl xabarni qayta tiklash uchun ikkilik bitlar yig'iladi. Shuni ta'kidlash kerakki, tasvir steganografiyasi steganografiyaning kengroq sohasida qo'llaniladigan ko'plab usullardan biridir. Tasvir steganografiyasi uchun murakkabroq joylashtirish algoritmlari, fazoviy domen texnikasi yoki diskret kosinus transformatsiyasi (DCT) yoki diskret to'lqinli konvertatsiya (DWT) kabi transformlardan foydalanish kabi boshqa usullar ham qo'llanilishi mumkin.
Tasvir steganografiyasida qo'llaniladigan ba'zi umumiy usullar: Least Significant Bit (LSB) almashtirish: Bu eng oddiy va eng keng tarqalgan usullardan biridir. Bu tasvirdagi har bir pikselning eng muhim bitini maxfiy xabardagi bit bilan almashtirishni o'z ichiga oladi. LSB'lar eng kam vizual ma'lumotni saqlaganligi sababli, o'zgartirishlar odatda sezilmaydi. LSB ni tanlash oldindan belgilanishi yoki ma'lum bir algoritmga asoslanishi mumkin. Piksel qiymatini farqlash (PVD): PVD tasvirdagi ketma-ket piksel qiymatlari orasidagi farqdan foydalanadi. Maxfiy xabar piksel qiymatlari orasidagi farqni oz miqdorda o'zgartirish orqali kodlangan. O'zgarishlar odatda inson ko'zi uchun farq qilmaydi, ammo yashirin ma'lumotni piksel qiymatidagi farqlarni tekshirish orqali tiklash mumkin. Spred Spektr texnikasi: Bu usul maxfiy xabarni tasvirdagi bir nechta piksellar bo'ylab tarqatadi. Ma'lumot piksel qiymatlarini shovqinga o'xshash tarzda biroz o'zgartirish orqali kodlangan. Muayyan dekodlash algoritmidan foydalanib, yashirin ma'lumotlarni o'zgartirilgan tasvirdan olish mumkin. Domenni o'zgartirish usullari: Bu usullar tasvirga diskret kosinus konvertatsiyasi (DCT) yoki diskret to'lqinli konvertatsiya (DWT) kabi matematik o'zgarishlarni qo'llashni o'z ichiga oladi. Maxfiy xabar o'zgartirilgan domendagi koeffitsientlarni o'zgartirish orqali kiritiladi. O'zgartirilgan koeffitsientlarga kiritilgan o'zgarishlar keyinchalik yashirin ma'lumotlarni olish uchun teskari o'zgartiriladi. Moslashuvchan steganografiya: Ushbu yondashuv tasvirning xususiyatlaridan kelib chiqqan holda joylashtirish jarayonini moslashtiradi. Piksellar yoki koeffitsientlarga kiritilgan o'zgartirishlar tasvirning mahalliy xususiyatlariga bog'liq bo'lib, uni aniqlashga nisbatan mustahkamroq qiladi. Moslashuvchan usullar statistik modellar, ma'lumotlarga bog'liq algoritmlar yoki mashinani o'rganish yondashuvlariga asoslangan bo'lishi mumkin. Vizual kriptografiya: Vizual kriptografiya - bu maxfiy tasvirni tasodifiy naqsh yoki shovqin sifatida ko'rinadigan bir nechta aktsiyalarga ajratadigan usul. Ushbu ulushlar bir-biriga qo'shilganda yoki yig'ilsa, asl maxfiy tasvir ochiladi. Ushbu uslub hech qanday dekodlash yoki hisoblashni talab qilmaydi va inson ko'zining vizual idrokiga asoslangan. Ta'kidlash joizki, tasvir steganografiyasining samaradorligi turli omillarga, jumladan, tashuvchi tasvir sifatiga, maxfiy xabarning o'lchamiga va tanlangan steganografik algoritmga bog'liq. Yashirin ma'lumotlarni aniqlash uchun ilg'or steganaliz usullari doimiy ravishda ishlab chiqiladi, shuning uchun maxfiy ma'lumotlarning maxfiyligini ta'minlash uchun xavfsiz va ishonchli usullardan foydalanish juda muhimdir. Audio steganografiya Audio steganografiya - bu audio fayllar ichida maxfiy ma'lumotlarni yashirish amaliyotidir. Tasvir steganografiyasiga o'xshab, maqsad maxfiy ma'lumotlarni inson tinglovchilari uchun sezilmaydigan tarzda joylashtirishdir. Bunga erishish uchun turli xil texnikalardan foydalanish mumkin, jumladan: Eng kam ahamiyatli bit (LSB) steganografiyasi: Bu usul rasm hamkasbiga o'xshaydi. Ovoz namunalarining LSBlari maxfiy ma'lumotlarni joylashtirish uchun o'zgartirilgan. LSBs audio signallarda kamroq sezgi ahamiyatiga ega bo'lganligi sababli, bu bitlardagi kichik o'zgarishlarni inson quloqlari sezishi dargumon. Fazali kodlash: Ushbu uslub inson eshitishining fazaga emas, balki tovush amplitudasidagi o'zgarishlarga nisbatan sezgir bo'lishidan foydalanadi. Ovoz namunalarining fazaviy ma'lumotlari amplituda qiymatlari saqlanib qolgan holda maxfiy xabarni kodlash uchun o'zgartiriladi. Echo yashirish: Echo yashirish yashirin ma'lumotlarni etkazish uchun eshitilmaydigan aks-sadolarni yoki audio signaldagi kechikishlarni kiritishni o'z ichiga oladi. Vaqt yoki kechikish qiymatlari maxfiy ma'lumotlarni ifodalash uchun o'zgartirilishi mumkin. Spektrning tarqalishi: Tasvirlardagi spektr steganografiyasiga o'xshab, bu usul ma'lum joylarda amplituda yoki chastota komponentlarini o'zgartirish orqali maxfiy ma'lumotlarni audio signal bo'ylab tarqatadi. O'zgartirishlar inson tinglovchilari tomonidan sezilmaydigan darajada nozik bo'lishi uchun yaratilgan. Chastota domenining texnikasi: Diskret Furye transformatsiyasi (DFT) yoki Diskret to'lqinli transformatsiya (DWT) kabi transformatsiyalar uni chastota domeniga aylantirish uchun audio signalga qo'llanilishi mumkin. Keyinchalik maxfiy ma'lumotlar chastota koeffitsientlarini manipulyatsiya qilish orqali, ovozning umumiy idrok sifatini saqlab qolish orqali kiritilishi mumkin. Echo ma'lumotlarini yashirish: Bu usul aks sado tufayli ovoz signallarida tabiiy ravishda paydo bo'ladigan aks-sadolardan foydalanadi. Maxfiy ma'lumotni yashirish uchun kichik qiymatlarni qo'shish yoki ayirish orqali aks sadolar manipulyatsiya qilinadi. Modulyatsiya usullari: chastota modulyatsiyasi (FM) yoki fazali modulyatsiya (PM) kabi modulyatsiya sxemalari maxfiy xabarni audio signalga joylashtirish uchun ishlatilishi mumkin. Muayyan parametrlarni modulyatsiya qilish orqali yashirin ma'lumotlarni kodlash va keyinroq chiqarish mumkin. Bu audio steganografiyada qo'llaniladigan texnikalarning bir nechta misollari. Usulni tanlash kerakli sezilmaslik darajasi, hujumlarga qarshi mustahkamlik va tashuvchi sifatida ishlatiladigan audio faylning xususiyatlari kabi omillarga bog'liq.
Video steganografiya - bu steganografiya yo'nalishi bo'lib, u video fayllar ichida maxfiy ma'lumotlarni yashirishni o'z ichiga oladi. Asosiy maqsad, video o'zining vizual sifatini saqlab qolgan holda, yashirin ma'lumotlarni inson tomoshabinlari uchun sezilmaydigan tarzda joylashtirishdir. Video steganografiyada qo'llaniladigan ba'zi umumiy usullar: Kadrlar bilan manipulyatsiya: Bu usul maxfiy ma'lumotlarni joylashtirish uchun videoning ma'lum ramkalarini o'zgartirishni o'z ichiga oladi. Masalan, ramkalardagi ba'zi piksellar yashirin ma'lumotlarni tashish uchun o'zgartirilishi mumkin. O'zgartirishlar odatda vizual jihatdan ahamiyatsiz bo'lgan hududlarda yoki o'zgarishlar kamroq seziladigan murakkab tuzilishga ega bo'lgan hududlarda amalga oshiriladi. Harakat vektorini manipulyatsiya qilish: MPEG kabi videoni siqish algoritmlari ramkalar orasidagi ob'ektlar harakatini tasvirlash uchun harakat vektorlaridan foydalanadi. Video steganografiyasi maxfiy ma'lumotlarni yashirish uchun harakat vektorlarini manipulyatsiya qilish orqali buni amalga oshirishi mumkin. Harakat vektorlariga o'zgartirishlar yashirin ma'lumotni kodlash uchun ehtiyotkorlik bilan ishlab chiqilishi va videoning umumiy harakat silliqligini saqlab turishi mumkin. Bitstream modifikatsiyasi: Ushbu usulda haqiqiy video bit oqimi maxfiy ma'lumotlarni joylashtirish uchun o'zgartiriladi. O'zgartirishlar videoning vizual sifatiga sezilarli ta'sir qilmasdan, kvantlash matritsalari yoki entropiya kodlash jadvallari kabi videoni siqish parametrlari darajasida amalga oshirilishi mumkin. Yashirin ma'lumotlar o'zgartirilgan parametrlarda kodlangan. Audio-video sinxronizatsiyasi: Ushbu usul video fayldagi audio va video treklar o'rtasidagi sinxronizatsiyadan foydalanadi. Yashirin ma'lumotlar videodagi muayyan kadrlar yoki lahzalarga mos keladigan audio trekka nozik kechikishlar yoki o'zgartirishlar kiritish orqali kodlangan. Ehtiyotkorlik bilan sinxronlash orqali yashirin ma'lumot audio-video aloqasi ichida yashirin bo'lishi mumkin. Fazoviy-vaqtinchalik steganografiya: Bu usul maxfiy ma'lumotlarni joylashtirish uchun fazoviy va vaqtinchalik domenlarni birlashtiradi. Fazoviy modifikatsiyalar ma'lum freymlardagi piksel qiymatlarini o'zgartirishni o'z ichiga oladi, vaqtinchalik o'zgartirishlar esa freymlar bo'ylab ob'ektlarning harakati yoki vaqtiga nozik o'zgarishlar kiritishni o'z ichiga oladi. Fazoviy va vaqtinchalik o'zgarishlarni birlashtirgan holda, steganografik usullar yuqori quvvat va mustahkamlikka erishishi mumkin. Bu video steganografiya texnikasining ba'zi misollari. Video steganografiyasi video ma'lumotlarning murakkabligi va hajmi tufayli qiyin sohadir, ammo tadqiqotchilar videofayllar ichida ma'lumotlarni samarali yashirish uchun innovatsion yondashuvlarni ishlab chiqishda davom etmoqdalar.
Bo'shliq steganografiyasi: Bu usul matn hujjatidagi bo'shliq belgilarini (bo'shliqlar, yorliqlar, qatorlar) o'zgartirish orqali yashirin ma'lumotlarni kiritishni o'z ichiga oladi. Yashirin ma'lumotlar jo'natuvchi va qabul qiluvchi tomonidan kelishilgan maxsus naqshlarda bo'sh joy qo'shish yoki olib tashlash orqali kiritilishi mumkin. So'z yoki harf bilan manipulyatsiya: Ushbu uslubda matn hujjatidagi ba'zi so'zlar yoki harflar yashirin ma'lumotlarni kodlash uchun o'zgartiriladi. Buni ma'lum so'zlarni sinonimlar bilan almashtirish yoki yashirin ma'lumotlarni ifodalash uchun ba'zi harflarning imlosi yoki bosh harflarini o'zgartirish orqali amalga oshirish mumkin. Shrift yoki formatlash manipulyatsiyasi: Matn steganografiyasiga shrift xususiyatlarini yoki matnni formatlashni nozik o'zgartirish orqali ham erishish mumkin. Masalan, yashirin ma'lumotlarni kodlash uchun turli shrift o'lchamlari, ranglari yoki uslublaridan (qalin, kursiv) foydalanish. Akrostik steganografiya: Akrostik steganografiya jumla, paragraf yoki hujjatdagi har bir so‘zning birinchi harflaridan foydalanib yashirin xabarni yaratishni o‘z ichiga oladi. Yashirin xabarni har bir so'zning bosh harflarini oldindan belgilangan naqsh bo'yicha ajratib olish orqali ochish mumkin. Lingvistik steganografiya: Ushbu uslub ma'lumotni yashirish uchun matnning lingvistik xususiyatlariga tayanadi. Masalan, matn ichidagi yashirin xabarni kodlash uchun sinonimlar, antonimlar yoki muayyan grammatik tuzilmalardan foydalanish. Ushbu yondashuv yashirin ma'lumotlarni kamroq ravshan qilish uchun tilning o'ziga xos murakkabligidan foydalanishi mumkin. Ko'rinmas siyoh steganografiyasi: Raqamli matn steganografiyasida ko'rinmas siyoh texnikasidan foydalanish mumkin. Ko'rinmas siyoh deganda yashirin ma'lumotni belgilar yoki formatlash yordamida kodlash tushuniladi, ular vizual jihatdan atrofdagi matnga o'xshash, ammo dasturiy ta'minot yoki maxsus algoritmlar bilan ajralib turadi. Bu matn steganografiya texnikasining bir nechta misollari. Matn steganografiyasining samaradorligi kodlash sxemasining murakkabligiga, matn hujjatining hajmiga va potentsial kuzatuvchilarning tekshiruviga bog'liq. Murakkab matn steganografiyasi usullari ko'pincha xavfsizlikni kuchaytirish va yashirin ma'lumotlarni aniqlashni qiyinlashtirish uchun shifrlash va murakkab algoritmlarni o'z ichiga oladi. Yashirin tarmoq kanallari deb ham ataladigan tarmoq steganografiyasi tarmoq protokollari yoki trafik ichidagi ma'lumotlarni yashirishni o'z ichiga oladi. Maqsad, ruxsatsiz shaxslar tomonidan aniqlanmasdan, tarmoq bo'ylab ma'lumotlarni yashirin ravishda uzatishdir. Tarmoq steganografiyasida qo'llaniladigan bir nechta umumiy usullar: Protokolga asoslangan steganografiya: Bu usul qonuniy tarmoq protokollari ichiga yashirin ma'lumotlarni joylashtirishni o'z ichiga oladi. Ba'zi protokol maydonlari yoki protokol sarlavhalarining foydalanilmagan qismlari yashirin ma'lumotlarni tashish uchun o'zgartirilishi mumkin. Masalan, maxfiy xabarni kodlash uchun IP yoki TCP paketlarida sarlavha maydonlarini o'zgartirish. Vaqtga asoslangan steganografiya: Vaqtga asoslangan steganografiya yashirin ma'lumotlarni uzatish uchun vaqtni o'zgartirish yoki tarmoq aloqalarida kechikishlardan foydalanadi. Bir oz kechikishlar kiritish yoki paketlarni uzatish vaqtini o'zgartirish orqali ma'lumot oldindan belgilangan naqshlar asosida kodlanishi va dekodlanishi mumkin. Trafikni yashirish: Ushbu usul oddiy ko'rinadigan tarmoq trafigida ma'lumotlarni yashirishni o'z ichiga oladi. Masalan, ICMP Echo Request (ping) paketlari, DNS so'rovlari yoki HTTP so'rovlari kabi zararsiz paketlarning foydali yukiga maxfiy xabarni joylashtirish. Steganografik tunnellash: Steganografik tunnellash maxfiy ma'lumotlarni zararsiz ko'rinadigan protokol ichida qamrab olishni o'z ichiga oladi. Yashirin kanal bunday ma'lumotlarni tashish uchun mo'ljallanmagan protokolning foydali yukiga yashirin ma'lumotni qamrab olish orqali o'rnatiladi. Masalan, HTTP so'rovi yoki DNS so'rovining foydali yukida ma'lumotlarni yashirish. Yuk yukini o'zgartirish: Yuk yukini o'zgartirish steganografiyasi yashirin ma'lumotlarni kodlash uchun tarmoq paketlari tarkibini nozik o'zgartirishni o'z ichiga oladi. Bunga paket tuzilishining yaxlitligiga ta'sir qilmasdan paketlarning foydali yuk bo'limidagi ma'lum bit yoki baytlarni o'zgartirish orqali erishish mumkin. Spred Spektr texnikasi: Spred spektr texnikasi simsiz aloqadan olingan va tarmoq steganografiyasida qo'llanilishi mumkin. Yashirin ma'lumotlar chastotalar yoki vaqt oralig'ining keng diapazoni bo'ylab tarqaladi, bu esa tarmoq trafigini aniqlashni qiyinlashtiradi. Yashirin kanallar: Yashirin kanallar qonuniy tarmoq protokollari yoki xizmatlari doirasida yaratilgan maxsus aloqa kanallaridir. Yashirin ma'lumotlarni uzatish uchun ular ushbu protokollarning normal operatsiyalaridan foydalanadilar. Masalan, tarmoq protokollarining foydalanilmagan yoki muhim bo'lmagan maydonlariga ma'lumotlarni joylashtirish. Shuni ta'kidlash kerakki, tarmoq steganografiyasi usullari murakkab bo'lishi mumkin va ko'pincha aniqlash yoki oldini olish uchun maxsus vositalar yoki bilimlarni talab qiladi. Tarmoq ma'murlari va xavfsizlik bo'yicha mutaxassislar tarmoq steganografiyasi urinishlarini aniqlash va kamaytirish uchun paketlarni chuqur tekshirish va anomaliyalarni aniqlash kabi turli usullardan foydalanadilar.
Fayl steganografiyasi tasvirlar, audio fayllar, hujjatlar yoki siqilgan arxivlar kabi turli xil fayl formatlaridagi ma'lumotlarni yashirishni o'z ichiga oladi. Yashirin ma'lumotlar fayl tuzilishi yoki tarkibiga kiritilgan bo'lib, maxsus vositalarsiz aniqlashni qiyinlashtiradi. Fayl steganografiyasida qo'llaniladigan ba'zi umumiy usullar: Eng kam ahamiyatli bit (LSB) steganografiyasi: LSB steganografiyasi tasvirlardagi ma'lumotlarni yashirish uchun keng qo'llaniladi. Bu tasvirdagi piksel qiymatlarining eng kam ahamiyatli bitini o'zgartirishni o'z ichiga oladi. LSB o'zgarishi ko'pincha inson ko'ziga sezilmasligi sababli, u tasvir sifatini sezilarli darajada yomonlashtirmasdan yashirin ma'lumotlarni joylashtirish uchun ishlatilishi mumkin. Fayl formati kengaytmasini manipulyatsiya qilish: Bu usul faylning haqiqiy formatini yashirish uchun fayl kengaytmasini o'zgartirishni o'z ichiga oladi. Misol uchun, fayl boshqa fayl turi sifatida ko'rinishi uchun boshqa fayl kengaytmasi bilan qayta nomlanishi mumkin. Yashirin ma'lumot yashirin fayl formatiga moslashish uchun fayl tarkibi yoki tuzilishiga kiritilishi mumkin. Steganografik fayl tizimlari: Steganografik fayl tizimlari mavjud fayl tizimlarida yashirin saqlash joylarini yaratadi. Ushbu yashirin joylar ko'pincha shifrlangan va shubha tug'dirmasdan nozik ma'lumotlarni saqlashi mumkin. Fayl tizimida ushbu yashirin saqlash joylarini yaratish va ularga kirish uchun maxsus dasturiy ta'minot ishlatiladi. Siqish steganografiyasi: ZIP yoki RAR kabi siqish algoritmlaridan fayl steganografiyasi uchun foydalanish mumkin. Yashirin ma'lumotlar fayl strukturasining foydalanilmagan yoki muhim bo'lmagan qismlaridan foydalangan holda siqilgan faylga kiritilgan. Siqish algoritmi o'rnatilgan ma'lumotlarning siqish va dekompressiya vaqtida buzilmasligini ta'minlaydi. Fayl metama'lumotlarini manipulyatsiya qilish: Fayl xususiyatlari, vaqt belgilari yoki o'rnatilgan eskizlar kabi fayl metama'lumotlari yashirin ma'lumotlarni yashirish uchun o'zgartirilishi mumkin. Yashirin ma'lumotlar ushbu metama'lumotlar maydonlariga haqiqiy fayl tarkibiga sezilarli ta'sir qilmasdan kiritilishi mumkin. Hujjat steganografiyasi: PDF yoki Microsoft Office fayllari kabi hujjatlar steganografiya uchun ishlatilishi mumkin. Yashirin ma'lumotlar hujjat tuzilishi yoki tarkibiga kiritilgan. Texnikalar faylning foydalanilmagan qismlarini o'zgartirish, shrift xususiyatlarini o'zgartirish yoki ko'rinmas qatlamlarni qo'shishni o'z ichiga olishi mumkin. Audio Steganografiya: Audio fayllardan steganografiya uchun ham foydalanish mumkin. Tasvir steganografiyasiga o'xshab, yashirin ma'lumotlar audio namunalari ichiga yoki chastota yoki faza kabi audio faylning o'ziga xos xususiyatlarini boshqarish orqali kiritilishi mumkin. Shifrlash steganografiyasi: shifrlash steganografiyasi shifrlangan fayllar ichidagi ma'lumotlarni yashirish uchun shifrlash usullarini steganografiya bilan birlashtiradi. Yashirin ma'lumotlar shifrlangan ma'lumotlarga kiritilgan va faqat tegishli shifrni ochish kalitiga ega bo'lgan vakolatli shaxslar yashirin ma'lumotlarni chiqarib olishlari mumkin. Fayl steganografiyasi texnikasi rivojlanishda davom etmoqda va fayl formatlari va texnologiya rivojlanishi bilan yangi usullar paydo bo'lishi mumkin. Fayl steganografiyasini aniqlash ko'pincha fayllardan yashirin ma'lumotlarni aniqlash va chiqarish uchun maxsus dasturiy ta'minot yoki tahlil usullarini talab qiladi.
Raqamli moybo'yoqlash - bu tasvirlar, videolar, audio fayllar yoki hujjatlar kabi raqamli media ichiga sezilmaydigan ma'lumot yoki belgilarni joylashtirish uchun ishlatiladigan usul. Raqamli suv belgilarining maqsadi odatda mualliflik huquqini himoya qilish, kontentni autentifikatsiya qilish yoki egalik huquqini tekshirishdir. Raqamli suv belgilarining ba'zi asosiy jihatlari: Ko'rinmas suv belgilari: Raqamli moybo'yoqlar ko'zga ko'rinmas yoki inson kuzatuvchilari tomonidan aniqlash qiyin bo'lishi uchun mo'ljallangan. Odatda ular tashqi ko'rinishini sezilarli darajada o'zgartirmasdan tarkibga kiritiladi. Suv belgisi odatda bitlar namunasi yoki egani aniqlash yoki kontentni autentifikatsiya qilish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan noyob identifikatordir. Mustahkamlik: Suv belgilari raqamli axborot vositalarini tarqatish yoki manipulyatsiya qilish paytida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan turli xil hujumlar va modifikatsiyalarga qarshi turish uchun mo'ljallangan. Sog'lom suv belgilari siqish, kesish, o'lchamini o'zgartirish yoki filtrlash kabi umumiy signalni qayta ishlash operatsiyalariga chidamli va ular hali ham ommaviy axborot vositalaridan ishonchli tarzda olinishi mumkin. Mo'rtlik: Mo'rt moybo'yoqlar raqamli mediaga kiritilgan har qanday modifikatsiyaga juda sezgir bo'lishi uchun mo'ljallangan. Ular odatda buzilishlarni aniqlash va yaxlitlikni tekshirish uchun ishlatiladi. Tasvirni tahrirlash yoki ma'lumotlarni manipulyatsiya qilish kabi tarkibdagi ozgina o'zgarishlar ham mo'rt moybo'yoqning buzilishiga yoki yo'qolishiga olib kelishi mumkin, bu esa media o'zgartirilganligini ko'rsatadi. Ko'r-ko'rona suv belgilarini qo'yish: ko'r-ko'rona suv belgilarini qo'yish texnikasi o'rnatilgan suv belgisini asl, suv belgisi bo'lmagan muhitga kirishni talab qilmasdan olish imkonini beradi. Ekstraksiya jarayoni faqat moybo'yoqli vositaning o'zi asosida va hech qanday qo'shimcha ma'lumot yoki asl moybo'yoqqa ehtiyoj sezmasdan amalga oshirilishi mumkin. Sog'lom ekstraktsiya: moybo'yoqli chiqarish algoritmlari moybo'yoqli muhitdan o'rnatilgan moybo'yoqni aniqlash va chiqarish uchun ishlatiladi. Ushbu algoritmlar turli xil hujumlar va modifikatsiyalarga chidamli bo'lish uchun mo'ljallangan, shu bilan birga o'rnatilgan suv belgisini aniq va ishonchli ajratib olishni ta'minlaydi. Spred Spektr texnikasi: Yoyilgan spektr texnikasi odatda raqamli suv belgilarida qo'llaniladi. Ular moybo'yoqli signalni keng diapazondagi chastotalar yoki fazoviy joylar bo'ylab tarqatib, uni hujumlarga chidamliroq qiladi. Spektrning tarqalishi yondashuvi ommaviy axborot vositalarining ma'lum qismlari o'zgartirilgan yoki buzilgan taqdirda ham moybo'yoqning buzilmasligini ta'minlashga yordam beradi. Ommaviy va xususiy suv belgilari: Raqamli moybo'yoqlar ularning ko'rinishi va maqsadiga qarab umumiy yoki xususiy deb tasniflanishi mumkin. Ommaviy moybo'yoqlar ko'rinadi yoki osongina aniqlanadi va odatda mualliflik huquqiga oid eslatmalar yoki brending maqsadlarida foydalaniladi. Boshqa tomondan, xususiy suv belgilari ko'rinmas va autentifikatsiya yoki egalik huquqini tekshirish uchun mo'ljallangan. Raqamli moybo'yoqlash usullari rivojlangan hujumlarga qarshi mustahkamlik va turli media formatlari va tarqatish platformalari bilan moslik kabi paydo bo'lgan muammolarni hal qilish uchun rivojlanishda davom etmoqda. Raqamli suv belgilari sohasi raqamli mediani xavfsiz va ishonchli identifikatsiya qilish va himoya qilish uchun signalni qayta ishlash, kriptografiya va axborot nazariyasi tushunchalarini birlashtiradi. Steganografiya uchun sun'iy neyron tarmoqlari Yüklə 242,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|