Kırklareli Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı



Yüklə 493,65 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix18.05.2020
ölçüsü493,65 Kb.
#31205
2019-o5-07--yayla--y--k-m-s-i-f-rs-nin-turkce-kaynak-metin-olarak-kelime-hazinesine-katkisi---the-contribution-of-k-m-s-i-f-rs--to-the-vocabulary-as-turkish-source-text


R u m e l i D E   D i l   v e   E d e b i y a t   A r a ş t ı r m a l a r ı   D e r g i s i   2 0 1 9 . Ö 5   ( A ğ u s t o s ) /

  7 7  


Kámûs-ı Fârsî’nin Türkçe kaynak metin olarak kelime hazinesine katkısı / Y. Yayla (77-82. s.) 

Adres 


Kırklareli Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı 

Bölümü, Kayalı Kampüsü-Kırklareli/TÜRKİYE 

e-posta: editor@rumelide.com 

Adress 


Kırklareli University, Faculty of Arts and Sciences, Department of 

Turkish Language and Literature, Kayalı Campus-Kırklareli/TURKEY 

e-mail: editor@rumelide.com 

 

 



 

Kámûs-ı Fârsî’nin Türkçe kaynak metin olarak kelime hazinesine katkısı 

Yasin YAYLA

1

 



APA:  Yayla,  Y.  (2019).  Kámûs-ı  Fârsî’nin  Türkçe  kaynak  metin  olarak  kelime  hazinesine  katkısı. 

RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö5), 77-82. DOI: 10.29000/rumelide.606071. 

Öz 

Okuma, konuşma, dinleme ve yazmadan oluşan dört temel dil becerisini gerçekleştirmede zengin bir 



kelime  hazinesine  sahip  olmak  son  derece  mühimdir.  Türkiye  Türkçesinin  kelime  hazinesini 

zenginleştirmek için akraba dillerden faydalanılabileceği gibi, bir zamanlar yazı dili olarak kullanılan 

Osmanlı  Türkçesinden  de  faydalanılabilir.  Bu  faydalanma,  dilin  bütün  hususiyetlerini  barındıran, 

kültür taşıyıcılığı yaparak bugünkü dile kaynaklık eden eserlerin taranarak üzerlerinde çalışılması ile 

yapılabilir. Bu düşüncelerle bu çalışmada, müellifi belli olmayan ve 20. yüzyılın başlarında yazıldığı 

tespit  edilen  Kámûs-ı  Fârsî  adlı  Farsça-Osmanlı  Türkçesi  sözlükten  bugünkü  Türkçe  Sözlük’e 

eklenerek katkı sağlayacak otuz üç tane kelime manaları ile birlikte listelenmiştir. 

Anahtar kelimeler: Türkiye Türkçesi, Osmanlı Türkçesi, Türkçe eğitimi, kelime hazinesi, sözlük. 

The contribution of Kámûs-ı Fârsî to the vocabulary as Turkish source text 

Abstract 

It  is  extremely  important  to  have  a  rich  vocabulary  to  perform  the  four  basic  language  skills  of 

reading, speaking, listening and writing. In  order to enrich the vocabulary of Turkish Turkic, it is 

possible to make use of related languages, as well as the Ottoman Turkic language, which had been 

once  used  as  a  writing  language.  This  utilization  can  be  done  by  scanning  the  works  originating 

present language by studying the language that carries all the characteristics of the language, carries 

culture.  With  this  in  mind,  in  this  study,  the  Persian-Ottoman  Turkic  dictionary  named  Kámûs-ı 

Fârsî, which was written in the beginning of the 20th century, has been scanned and thirty-three 

words, which can be contributed to present Turkish Dictionary have been listed with their meanings. 

Keywords: Turkish, Ottoman Turkish, Turkish education, vocabulary, dictionary. 

Giriş 


Dil, insana bahşedilmiş bir nimettir. İnsan, kullandığı dil ile düşündüklerini ifade eder ve ifade ettikleri 

sayesinde başkaları ile anlaşır, cemiyet içinde de anlaştığı kadar söz sahibi olur. Bir an için duygu ve 

düşüncelerimizi ifade ettiğimiz dilin olmadığını düşünelim. Herhâlde anlatmak istediklerimizi anlatmak 

için  onları  sırtlayıp  getirmek  mecburiyetinde  kalırdık.  İşte  böyle  bir  nimet  olan  ve  insana  büyük 

kolaylıklar sağlayan dili, kurallarına uygun olarak öğrenme ve öğretme de ancak dil dersleri vasıtasıyla 

yapılabilir. 

Dört  temel  dil  becerisi  vardır:  okuma,  konuşma,  yazma,  dinleme.  Bu  becerileri  en  üst  seviyede 

sağlayabilmek  için  insanın  ihtiyacı  olan  cevher  muazzam  bir  kelime  hazinesidir.  Dilbilimcilere  göre 

                                                             

1  


Dr.  Öğr.  Üyesi,  Kırklareli  Üniversitesi  Fen  Edebiyat  Fakültesi,  Türk  Dili  ve  Edebiyatı  Bölümü,  (Kırklareli,  Türkiye), 

yyasinyayla@gmail.com, ORCID ID: 0000-0001-5726-884X [Makale kayıt tarihi: 12.06.2019-kabul tarihi: 18.08.2019; 

DOI: 10.29000/rumelide.606071] 


78 / 

RumeliDE Journal of Language and Literature Studies 2019.S5 (August)

 

The contribution of Kámûs-ı Fârsî to the vocabulary as Turkish source text / Y. Yayla (p. 77-82) 



Adres 

Kırklareli Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı 

Bölümü, Kayalı Kampüsü-Kırklareli/TÜRKİYE 

e-posta: editor@rumelide.com 

Adress 

Kırklareli University, Faculty of Arts and Sciences, Department of 



Turkish Language and Literature, Kayalı Campus-Kırklareli/TURKEY 

e-mail: editor@rumelide.com 

 

kelime “gösteren” ise kavram “gösterilen”dir. Kavramların göstereni olarak kelimeler, insanların mana 



dünyasını  biçimlendiren  vazgeçilmez  unsurlardır  (Y

ILDIZ


,  O

KUR


,  vd.  2008:  31).  Çocuklar  dünyayı, 

bildiği kelime sayısı kadar bilir (Y

ILDIZ

, O


KUR

, vd. 2008:  311). Tabii ki bu, sadece çocuklar için geçerli 

değildir. Bir yabancı dili öğrenirken o dilden ne kadar kelime öğrenirsek dile o kadar hâkim olabiliriz ve 

kendimizi ancak o kadar ifade edebiliriz. Yabancı dilde hâl böyle iken ana dil için de aynı durum tabii 

olarak geçerlidir. 

İ

nsanın  kelime  ve kavram  yönünden zengin  bir birikime sahip olması düşüncede de zengin olmasını 



sağlar (Ö

ZBAY


 ve M

ELANLIO


Ğ

LU

 2008: 31). Bu zenginlik kendimizi doğru ifade etmemizi, kurduğumuz 



cümlelerin ardından “yani” ile başlayan açıklamalar yapma mecburiyetimizi de ortadan kaldırır. 

Günümüzde dünyadaki her alanda olduğu gibi dilde de hızlı  bir değişme yaşanmaktadır. Bu değişme 

“gelişme”  midir,  “gerileme”  midir  ya  da  “yok  olma”ya  doğru  bir  gidiş  midir?  İnsanların  kendilerini 

hâlihazırda  bulunan  kelimelerle  ifade  edemeyişleri  ya  da  birbirinden  farklı  birçok  mana  için  tek  bir 

kelimeyi kullanmak mecburiyetinde kalıyor olmaları -herkesin hak vereceği gibi- büyük bir meseledir. 

Mesela  “Sana  önerim  bu.”  derken  acaba  bu  cümleyi  kullanan  kişi  muhatabına  bir  “tavsiye”de  mi 

bulunmaktadır yoksa bir şey mi “teklif” etmektedir? “Seni uyarıyorum” diyen bir kişi acaba muhatabını 

“ikaz” mı etmektedir yoksa kastettiği şey “ihtar” mıdır? “Bu dereceye kadar düştün mü?” acaba doğru bir 

cümle midir? Dereceye düşülür mü çıkılır mı? Çıkmak için “derece”yi kullanıyorsak düşmek için neyi 

kullanmalıyız?  Bir  kişi  “düş”  kelimesini  hem  ‘rüya’  manasında  “Seni  düşümde  gördüm.”  diye 

kullanıyorsa  ve  hem  de  ‘hayal  etmek’  manasında  “Bir  düşlesene.”  diyebiliyorsa  burada  bir  mana 

karışıklığı, bir mesele yok mudur? Örnekleri çoğaltabileceğimiz bu durumların hepsi muhakkak ki birer 

meseledir.  Bu  meselelerin  niçin  oluştuğu  ile  ilgili  tartışılıp  sayfalarca  kitap  yazılabilir;  fakat  bu 

meselelerin niçin meydana geldiği mühim olmakla birlikte nasıl çözüleceği daha mühimdir. 

Türkçe;  Kâşgar’dan  Saraybosna’ya,  Moğolistan’dan  Arabistan’a  kadar  geniş  bir  coğrafyada 

kullanılmaktadır. Türkçe, bu geniş coğrafyaya Türkçe konuşanların hâkim olması ve hizmet götürmesi 

ile yayılmıştır. Bu coğrafyalardaki hâkim unsur olan Türk devletlerinin çekilmesi ile birlikte birçok devlet 

oluşmuş,  Türkçe  konuşan  insanlar  birbirinden  uzaklaşmış,  farklı  coğrafyalarda  farklı  devletler 

kurmuşlar ya da farklı devletlerin içinde azınlık olarak yaşamışlar ve yaşamaktadırlar. Bu kopuş ve ayrılış 

dilde de bir kopma ve ayrılmayı beraberinde getirmiştir. Bugün Türkiye Cumhuriyetinin resmî dili olan 

“Türkiye  Türkçesi”  de  bu  yaprak  dökümünden  “nasibini”  almıştır.  “Türkçe”  için  dökülen  yaprakları 

eskisi  gibi  yeşertmek  mümkün  olmasa  da  Türkçe  ile  uğraşanlara  düşen  vazife,  sararmakta  olan 

yaprakları yeşertmek ya da hâlihazırda bulunan yaprakların dökülmesini engellemek olmalıdır. Bunun 

için de hastaya kuvvetlenmesi için yapılan “aşı” gibi dile de “aşı” yapmak gerekmektedir. Bu “aşı”, akraba 

Türk dillerinden ithal edilebileceği gibi altı yüz yılı aşkın bir süre yaşamış ve bu ömrü boyunca her alanda 

dünya mirasına katkı sağlamış olan Osmanlı Devleti 

[1300-1922]

’nin yazı dili olarak kullanılan “Osmanlı 

Türkçesi”nden  de  yerli  olarak  üretilebilir.  “Aşı”dan  kasıt  “kaynak  metinler”dir.  Kaynak  metinler,  ait 

olduğu cemiyetin kültürü ve dili ile ilgili hususiyetleri içinde barındıran eserlerdir. 

Sözlükler  sadece  kelimelerin  yanlış  doğru  cetveli  gibi  manalarını  veren  bir  dizin  değildir.  Bir  dilin 

işlenmişliğinin  örneği,  zenginliğinin  göstergesi,  tarihî  süreç  içinde  yaşanmışlığının  belgesi,  iki  kapağı 

arasında bulundurduğu kelimelerle âdeta geçmişten bugüne çekilmiş bir film şerididir ve bu özellikleri 

hasebiyle birer kaynak metindir. 

Geçmişi bugün tekrar yaşamak mümkün değildir; fakat bugün yaşanan hayat, geçmişten kalan kültür 

birikiminin  devamıdır  ve  bu  kültür  birikimine  bugünden  uzanmak  gerekmektedir.  Türk  dilinin 



R u m e l i D E   D i l   v e   E d e b i y a t   A r a ş t ı r m a l a r ı   D e r g i s i   2 0 1 9 . Ö 5   ( A ğ u s t o s ) /

  7 9  


Kámûs-ı Fârsî’nin Türkçe kaynak metin olarak kelime hazinesine katkısı / Y. Yayla (77-82. s.) 

Adres 


Kırklareli Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı 

Bölümü, Kayalı Kampüsü-Kırklareli/TÜRKİYE 

e-posta: editor@rumelide.com 

Adress 


Kırklareli University, Faculty of Arts and Sciences, Department of 

Turkish Language and Literature, Kayalı Campus-Kırklareli/TURKEY 

e-mail: editor@rumelide.com 

 

 



 

kaynaklarından  olan  sözlükleri  ve  onları  vücuda  getirenleri  tanıtmak,  geçmişte  kalanları  geçmişte 

bırakmayarak bugüne kazandırmak Türkçe öğretme işiyle uğraşanların vazifesidir. 

Bu düşüncelerle bu çalışmada Türk Dil Kurumu Kütüphanesine Etüt 80/1 numarası ile kayıtlı cilt ve 

Etüt 93/1-2 numaraları ile kayıtlı cüzlerden mürekkep, müellifi bilinmeyen ve yirminci yüzyılın başında 

yazıldığı  tespit  edilen  Kámûs-ı  Fârsî  adlı  Farsça-Osmanlı  Türkçesi  lügat  üzerine  yapılan  çalışma 

neticesinde bugünkü Türkçe Sözlük’e girerek Türkçenin kelime hazinesine katkı sağlayabilecek otuz üç 

kelime listelenmiştir. 

Kelimeler 

Kámûs-ı Fârsî üzerine yapılan çalışma neticesinde bazıları Osmanlı Türkçesi sahasına giren ve Türkiye 

Türkçesine geçişte eriyen, bazıları bugünkü Tarama Sözlüğü ve Derleme Sözlüğü sahasına giren ve bu 

sözlüklerde bulunan fakat Türkçe Sözlük’te bulunması gerektiği hâlde bulunmayan birçok kelime tespit 

edilmiştir.  Bu  kelimelerden  otuz  üç  tanesi  abece  sırasına  göre  aşağıda  listelenmiştir.  Taranan  sözlük 

Farsça madde başlarına karşılık Türkçe izahlardan oluşmaktadır. Aşağıdaki listede koyu karakterlerle 

yazılan kelimeler Farsça madde başına karşılık verilen Türkçe izahlardan elde edilen ve bugünkü Türkçe 

Sözlük’e eklenmesi teklif edilen kelimelerdir. Kelimelerin karşısına yine çalışmaya konu olan sözlükteki 

Farsça  madde  başına  karşılık  verilen  Türkçe  izahları  da  yazılmış  ve  kaynak  eserdeki  cilt  ve  sayfa 

numaraları da gösterilmiştir. Asıl madde başı olan Farsça kelimeler ise eğik harflerle ve köşeli parantez 

içinde koyu yazılmış olan Türkçe madde başının yanında verilmiştir. 

1. beg 


[ĥurohe]: ‘Avcılarıñ avı aldatmak için ağıñ kenarına bağladıkları hayvan.’ (Kámûs-ı Fârsî, 09. 

cüz: 17), ‘Kuş avlamak için kullanılan başka kuş.’ (Dİ

İ

N



 1983: 29).  

2.  böy  [āġunde]:  ‘Uzun  ayaklı  bir  cins  zehirli  örümcek,  ruteylâ.  Bu  hayvan  Avrupa’nı

ñ  cenup 

taraflarında  çok  bulunur.  Sekiz  gözü  vardır.  Sokmasından  hasıl  olan  avarız  hakkında  bir  hayli 

mübalağalar menkuldür. Hakikatte tehlikeli değildir. Vücudu siyah benekli ve esmer olup karnını

ñ altı 


kırmızıdır. Ortasında beyaz bir çizgisi vardır.’ (Kámûs-ı Fârsî, 1. C: 490), ‘Zehirli örümcek.’ (Dİ

İ



N

 

1983: 38). 



3.  çapük  [ĥiştçe]:  ‘Donuŋ  ağına,  gömlek  ve  entariniŋ  peşine  eklenen  müsellesü  ’ş-şekl  bez  parçası.’ 

(Kámûs-ı Fârsî, 08. cüz: 80), ‘Don ağı.’ (Dİ

İ

N



 1983: 51). 

4. cardın [ĥer-mūş]: ‘Bir cins gayet iri fare.’ (Kámûs-ı Fârsî, 06. cüz: 100), ‘İri sıçan.’ (Dİ

İ

N



 1983: 

45). T


IETZE

’ye göre kelime Ar. cirďavnden

2

 gelmektedir (T



IETZE

 1999: 270). Kelimenin Farsçası olan 

ĥer-mūşun Türkçe karşılığı ise ‘eşek sıçanı’dır. [ĥer

 

< Fa. ‘eşek’ (S

TEINGASS

 2005: 450

b

) + mūş < Fa. 



‘sıçan’ (S

TEINGASS


 2005: 1345

a

)]. 



5. egir [ālvāh]: ‘Ekseriya havuz kenarlarında neşvünema bulan bir nevi devâ’î köktür. Arapça buŋa vacc 

d

èrler.’ (Kámûs-ı Fârsî, I: 490), ‘Karın ağrısına kullanılan bir kök, andız.’ (Dİ



İ

N



 1983: 78). Kelimenin 

Arapçası için Kamus Tercemesi’nde şu ifadeler yer almaktadır: vacc < Ar. ‘Bir deva adıdır. Türkîde egir 

dedikleri kök olacaktır.’ (F

ĪRŪZĀBĀDĪ

 1268, I: 448). 

                                                             

2

  

Ar. cirďavn ‘field-mouse; rat (tarla faresi; sıçan)’ (STEINGASS: The Student’s Arabic-English Dictionary: 1. C, 228



a

. s.). 


80 / 

RumeliDE Journal of Language and Literature Studies 2019.S5 (August)

 

The contribution of Kámûs-ı Fârsî to the vocabulary as Turkish source text / Y. Yayla (p. 77-82) 



Adres 

Kırklareli Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı 

Bölümü, Kayalı Kampüsü-Kırklareli/TÜRKİYE 

e-posta: editor@rumelide.com 

Adress 

Kırklareli University, Faculty of Arts and Sciences, Department of 



Turkish Language and Literature, Kayalı Campus-Kırklareli/TURKEY 

e-mail: editor@rumelide.com 

 

6. gedeleç [şegā]: ‘Kubur, içi boş dar ve uzun ustuvânî kap, ki bir tarafı kapalı olur, içine ok vaz olunur, 



ok kuburu, tîr-keş, tîr-dân.’ (Kámûs-ı Fârsî, 15. cüz: 019), ‘Ok kuburu, tirkeş, sadak.’ (Dİ

İ



N

 1983: 90). 

7. hacâlet [şerm]: ‘Haya, namus, gayret, utanma, mahcubiyet, ar, edep, arz, ismet, pâkdâmenlik, iffet.’ 

(Kámûs-ı Fârsî, 15. cüz: 3). hacil ‘kederli, üzgün’ (Derleme Sözlüğü 1974, VII: 2248

b

) kelimesi de bu 



kelime ile bağlantılı olmalıdır. 

8. iğtişaş [āşob]: ‘Fitne, fesat, kavga, gürültü, ihtilal, karışıklık, kargaşalık, inkılap.’ (Kámûs-ı Fârsî, 1. 

C: 478). 

9. istişmâm 

ètmek [şemìden]: ‘koklamak’ (Kámûs-ı Fârsî, 16. cüz: 040). 

10. ışkırmak [şeĥlìden]: ‘Islık çalmak, ağızdan ince ses çıkarmak, izhâr-ı safîr eylemek’ (Kámûs-ı Fârsî, 

14. cüz: 71), ‘to  whistle.’ (R

EDHOUSE


 1890: 297).  işkirtmek ‘avı  ıslık çalarak yatağından  kaldırmak’ 

(Derleme Sözlüğü 1974, VII: 2564

a

). 


11. kaŋırtmaç [dār-ĥāl]: ‘Bir ağaçtan alınıp başka yere gars olunan dal, daldırma.’ (Kámûs-ı Fârsî, 10. 

cüz: 28), ‘Bir ağaçtan koparılıp başka bir yere dikilen fidan.’ (Dİ

İ

N



 1983: 124). 

12. kıçı [hefec]: ‘Yabani hardal, bir nebât-ı tıbbî.’, (Kámûs-ı Fârsî, 07. cüz: 50), ‘Tereye benzer bir ot, 

kekik.’ (Dİ

İ



N

 1983: 136).  

13. kıytık [çeġbet]: ‘Döşek, yorgan hırka vesaire gibi şeyleri

ñ içine ve arasına konulan yüŋ ve pamuk 

ş

eyler, lif.’ (Kámûs-ı Fârsî, 02. cüz: 13), ‘Kumaş parçaları döküntüsü, kırpıntı.’ (Derleme Sözlüğü 1974, 



VII: 2860). 

14.  kileçeri  [

hertal

]:  ‘buğday  aralarında  neşvünema  bulur  [bir  tane]’  (Kámûs-ı  Fârsî,  06.  cüz:  93), 



Buğday içinde bulunan siyah taneler (Dİ

İ



N

: 1983: 140). 

15.  koduk  [ĥer-kurre]:  ‘Eşek  yavrusunuŋ  küçüğü,  küçük  sıpa.’  (Kámûs-ı  Fârsî,  06.  cüz:  95),  ‘Sıpa.’ 

(Dİ


İ

N



 1983: 142). 

16.  kor  [āşkū  |  āşkūb]:  ‘Duvar  sırası.’  (Kámûs-ı  Fârsî,  I:  475),  ‘Duvar  taşlarından  bir  tek  sıra,  dizi’ 

(Dİ



İ



N

 1983: 156). 

17. kurumsak [şāĥ-dār]: ‘Deyyus, gözüyle suretâ zevcesi olacağı fezâhatte görüp i‘mâz eyleyen izzetsiz 

adam.’ (Kámûs-ı Fârsî, 13. cüz: 11), ‘Pezevenk, deyyus.’ (Dİ

İ

N



 1983: 149). 

18.  mübâriz  [āhenìn-ciger]:  ‘Demir  ciğerli,  kahraman,  pehlevan,  şeci,  mert,  cesur,  kaviyyü  ’l-kalb, 

güçlü kuvvetli, dilîr.’ (Kámûs-ı Fârsî, 1. C: 710). 

19. mübeccel [şigerf]: ‘Seyit, aziz, muhterem, muhteşem.’ (Kámûs-ı Fârsî, 19. cüz: 96). 

20. ötlegü [zimç | zimc]: ‘Havada çok devr

èden bir nevi kerkes kuşu, uşak kapan.’ (Kámûs-ı Fârsî, 12. 

cüz: 6), ‘Doğan türünden alıcı bir kuş.’ (Dİ

İ



N

 1983: 170). 

21. oyuk [ĥose]: ‘Bostan korkuluğu, kuşları ve sair hayvanatı korkutmak için tarlalara, bostanlara ve 

bağlara  konulan  kukla.’  (Kámûs-ı  Fârsî,  09.  cüz:  69),  ‘İnsan  ya  da  hayvan  şeklini  andırır  korkuluk.’ 

(Dİ



İ



N

 1983: 165). 



R u m e l i D E   D i l   v e   E d e b i y a t   A r a ş t ı r m a l a r ı   D e r g i s i   2 0 1 9 . Ö 5   ( A ğ u s t o s ) /

  8 1  


Kámûs-ı Fârsî’nin Türkçe kaynak metin olarak kelime hazinesine katkısı / Y. Yayla (77-82. s.) 

Adres 


Kırklareli Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı 

Bölümü, Kayalı Kampüsü-Kırklareli/TÜRKİYE 

e-posta: editor@rumelide.com 

Adress 


Kırklareli University, Faculty of Arts and Sciences, Department of 

Turkish Language and Literature, Kayalı Campus-Kırklareli/TURKEY 

e-mail: editor@rumelide.com 

 

 



 

22.  üzmelik  [ĥefçe]:  ‘Böğürtlen  dikeniniŋ  meyvesi.’  (Kámûs-ı  Fârsî,  07.  cüz:  050),  ‘Sık  çalılık.’ 

(Derleme Sözlüğü, 1974, IX: 3372). 

23. puturak [jāj]: ‘Tatsız ve fena ot, deve tabanı, teker dikeni d

ènilen ota dahi bu nam vèrilir.’ (Kámûs-

ı Fârsî, 01. cüz: 25), ‘İnce ve yapışkan dikenli tohumları olan bir çeşit ot.’ (Derleme Sözlüğü, 1974, IX: 

3493). 

24. sâ‘î, berîd, kásıd [āb-guďār]: ‘Ulak, tatar, çapar, posta, bir yerden diğer yere mektup nakleden 



serî‘u ’l-hareke ve su gibi akıp giden postacı.’ (Kámûs-ı Fârsî, 1. C: 152). 

25.  teğelti  [ādrum]:  ‘eyeriñ  altına  hayvanıñ  sırtına  örtülen  keçe,  ki  pamuklu  gibi  teğellenmiş  olur, 

nemed-zîn, berda‘a. Top, tüfek, kılıç, harbe, kargı, vesaire gibi âlât-ı harbiñ hey’et-i umûmiyyesi, esbâb-

ı muhârebe, techîzât-ı harbiyye ve levâzım-ı askeriyye manasına geldiği gibi teğelti dėyecek uzun, sert, 

büyük  bir  nevi  iğneye  ādrum  tesmiye  olunur.’  (Kámûs-ı  Fârsî,  1.  C:  272),  Eyer  altına  konulan  keçe 

(Dİ


İ

N



: 1983: 218

a

). 



26.  serkele  [ĥāmişe]:  ‘Bir  nevi  şâhterre,  saytarac  kökü.’  (Kámûs-ı  Fârsî,  06.  cüz:  045),  ‘Root  of 

plumbago zeylanica.’ (R

EDHOUSE

 1890: 1054). 



27. sît [āvāz]: ‘Şöhret, unvan, nam u şan’ (Kámûs-ı Fârsî, 1. C: 629). 

28.  taŋrıdeveciği  [ĥerek]:  ‘Taŋrıdeveciği  d

ènilen  böcek.’  (Kámûs-ı  Fârsî,  06.  cüz:  095-096), 

‘Kızlardevesi de denilen çekirgeye benzer bir böcek.’ (Dİ

İ

N



 1983: 202). 

29. teraşşuh eylemek [şerìden]: ‘Su damlamak, sızmak.’ (Kámûs-ı Fârsî, 15. cüz: 4). 

30. tünd [ātiş-ser]: ‘Yavuz, şiddetli, şedit, pek sert, yaman, kaypak, batş ve hiddetle savlet ve surete 

malik olan.’ (Kámûs-ı Fârsî, 1. C: 214). 

31.  tuturak  [ātiş-ser]:  ‘Kuru  ot,  çalı  çırpı,  çıra,  talaş,  yonga  vesaire  gibi  ateş  yakmağa  elv

èrişli olan 

mevâd.’ (Kámûs-ı Fârsî, I: 196), ‘Yonga, talaş.’ (Derleme Sözlüğü, 1974, X: 4001). 

32.  vâlih  [āsyūn]:  ‘Mütehayyir,  hayran,  şaşmış,  ser-gerdan,  şaşkın,  alık,  beht-i  hayret  içinde  kalmış 

olan’ (Kámûs-ı Fârsî, I: 465).  

33. yaylağaç [ĥerçekūk]: ‘Şemmâme

3

, küçük kavun şeklinde gayr-ı me’kûl; lakin güzel rayihalı, üzeri 



pek zarif bir surette  hutût-ı tabî‘iyye  ile münakkaş  bir meyve,  ki daima  elde tutup istişmam ėderler.’ 

(Kámûs-ı  Fârsî,  06.  cüz:  87),  Limon  büyüklüğünde  ve  kavun  gibi  güzel  kokan  bir  meyve,  şamama. 

(Dİ



İ



N

 1983: 244). 

Sonuç 

Dilin dört  temel  becerisinin sağlıklı bir  biçimde  gerçekleştirilebilmesi için zengin bir kelime hazinesi 



olmazsa  olmaz  şartlardandır.  Türkçenin  kelime  hazinesini  zenginleştirebilmek  için  bugünkü  dilimize 

kaynaklık eden eserler taranmalıdır. Tabii ki eserleri tarayıp bugün işlerliğini yitirmiş olan kelimeleri 

Türkçe Sözlük’e eklemek tek  başına yeterli değildir.  Bir  kelimenin sözlükte  bulunması o kelimenin o 

                                                             

3

  

ş



ammāma

t

:  Ar.  ‘fitil,  parfüm  güzel  koku,  rayiha,  lavanta,  esans.’,  şammām  ‘koklanan  güzel  koku,  sarı  çizgili  kavun’ 



(ATAY: A-TBL: II/1140

b

. s.). 



82 / 

RumeliDE Journal of Language and Literature Studies 2019.S5 (August)

 

The contribution of Kámûs-ı Fârsî to the vocabulary as Turkish source text / Y. Yayla (p. 77-82) 



Adres 

Kırklareli Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı 

Bölümü, Kayalı Kampüsü-Kırklareli/TÜRKİYE 

e-posta: editor@rumelide.com 

Adress 

Kırklareli University, Faculty of Arts and Sciences, Department of 



Turkish Language and Literature, Kayalı Campus-Kırklareli/TURKEY 

e-mail: editor@rumelide.com 

 

dilin malı olduğu manasına gelmez. Kelimeler sokaktaki insanın dilinde yaşamıyorsa, işlek değilse, o dile 



ait sayılmaz. 

T

ÖMER



  (Türkçe  Öğretme  Merkezi)’in  yaptığı  bir  araştırmaya  göre  Amerika’da  ortaöğretim  ders 

kitaplarında  70.400,  Almanya  ve  Japonya’da  44.224,  İtalyan  okullarında  31.762,  Fransa’da  30.193, 

Suudi Arabistan okullarında 13.579 kelime ve terim kullanılırken Türkiye’deki ders kitaplarında yalnızca 

7.260 kelime ve terim kullanılmaktadır (G

ÖKÇE

 S

ULAK



 2016: 45). 

Çalışmaya kaynaklık eden Kámûs-ı Fârsî adlı Farsça-Osmanlı Türkçesi sözlük günümüzden yaklaşık yüz 

yıl  önce  yazılmıştır.  Yukarıda  listelenen  otuz  üç  kelime  Farsça  madde  başlarının  izahında  kullanılan 

kelimelerdir. Bundan yüz yıl önce bir yabancı kelimenin izahında kullandığımız kelimeler ne yazık, ki 

bugünkü Türkçe Sözlük’te bulunmamaktadır. Türkçeden “bu eski, bu yabancı, bu Arapça, bu Farsça vb.” 

bahanelerle kelimeleri atmak yerine yüzyıllar boyunca kullandığımız, artık her şeyiyle bizim olan bütün 

kelimelerimize sahip çıkarak kelime hazinemizi zenginleştirmeliyiz. Kelime hazinemiz zenginleştirilir, 

Türkçe Sözlük’te bulunmayan kelimeler sözlüğe eklenir ve işlerliğini yitirmekte olan kelimeler ilk ve orta 

öğretim ders kitaplarına dâhil edilirse daha geniş düşünen, konuşurken ve yazarken kelime aramayan 

ve kendi diline hâkimiyeti sayesinde bir yabancı dili de daha kolay öğrenebilen bireyler yetiştirilebileceği 

muhakkaktır. Dil ile ilgili bu meseleler muhakkak, ki Türkçe eğitimi ile uğraşanların vazifeleridir. 

Kaynaklar 

D

İ

LÇİN



, Cem, Yeni Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları 503, Ankara 1983. 

al-F


ÎRÛZÂBÂDÎ

, Macdu’d-dìn Abū Šāhir Muģammad b. Ya¤ķūb: al-Uķyānūsu ’l-Basìš fì Tarcamati ’l-

Ķāmūsi ’l-Muģìš: Çeviren: CENĀNĪOĠLU, Aģmed ¤Āŝım, İstanbul I: ’-r 

2

1268, [II]+943 s. II: r-ķ 



2

1269, [II]+939 s. III: ķ-v 

2

1272, [II]+975 s. 



G

ÖKÇE


 S

ULAK


, Sevda, Anlamdaş Kelimelerde Anlam ve Kullanış Farkları, Gece Kitaplığı, Ankara 2016. 

Kámûs-ı Fârsî, Türk Dil Kurumu Kütüphanesi, Etüt 80/1, 93/1, 93/2. 

Ö

ZBAY


, Murat. ve M

ELANLIO


Ğ

LU

, Deniz. “Türkçe Eğitiminde Kelime Hazinesinin Önemi” Yüzüncü Yıl 



Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 30-45, Van 2008. 

R

EDHOUSE



, James W, Turkish and English Lexicon / Kitâb-ı Ma‘ânî-i Lehce. Constantinople 1890. 

S

TEINGASS



, Francis Joseph, A Comprehensive Persian-English Dictionary, London 1892. 

S

TEINGASS



, Francis Joseph: The Student’s Arabic-English Dictionary: London 1884. 

T

IETZE



, Andreas, Wörterbuch der griechischen, slavischen, arabischen und persischen Lehnwörter im 

Anatolischen  Türkisch  -  Anadolu  Türkçesinde  Yunanca,  İslavca,  Arapça  ve  Farsça 

Ödünçlemeler Sözlüğü, Derleyen: Mehmet Ö

LMEZ


, Simurg Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 26, 

İ

stanbul 1999.  



T

ÜRK


 Dİ

L

 K



URUMU

, Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek 

Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları - Sayı: 211 [/1]-12, Ankara 1963-1982.  

Y

ILDIRIM



,  Ali.  ve  Şİ

M

Ş



EK

  Hasan.  Sosyal  Bilimlerde  Nitel  Araştırma  Yöntemleri,  Seçkin  Yayınları, 

Ankara 2006. 

Y

ILDIZ



,  Cemal;  O

KUR


,  Alpaslan;  ARI,  Gökhan;  YILMAZ,  Yakup:,  Kuramdan  Uygulamaya  Türkçe 

Öğretimi. Pegem Akademi, Ankara 2008. 



Yüklə 493,65 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin