Laboratoriya ishi №2 Mavzu: Magnit o’zakka EGA bo’lmagan induktiv g’altakning magnit maydonini

---

LABORATORIYA ISHI № 2 
Mavzu: Magnit o’zakka ega bo’lmagan induktiv g’altakning magnit maydonini 
o’lchashni o’rganish 
Tajribalarning maqsadi: 
-Magnit o’zakka ega bo’lmagan induktiv g’altakning magnit maydonini undan 
o’tayotgan I tok kuchining funksiyasi sifatida o’lchash 
-Magnit o’zakka ega bo’lmagan induktiv g’altakning magnit maydonini uning uzunligi 
L va o’ramlar soni N ning funksiyasi sifatida o’lchash. 
Kerakli asboblar. 
O’ramlar consentratsiyasi variable o’zgaruvchan g’altak, yuqori tokli manba, teslametr, 
axial B-probe, ko’p o’zakli kabel, g’altak va trubka uchun tutgich for coils, egarsimon 
asos. 
Asosiy ma’lumotlar 
 
Bio –Savar qonuniga asosan I tok o’tayotgan ixtiyoriy o’tkazgich atrofida P nuqtadagi 
magnit maydon quydagi ulushlarining yig’indisidan iborat bo’ladi. 
(1) 
magnit doimiysi (1)tenglamada d So’tkazgich qismining uzunligini va yo’nalishini 
ifodalovchi vektor, r o’tkazgichning berilgan qismida P nuqtaga o’tkazilgan radius
vektor. Demak to’liq magnit maydonni xisoblash (1) tenglamani integralini talab qiladi. 
Ko’p xollarda bu xisoblashlar ancha murakkab bo’lib faqat ma’lum bir simmetriyaga ega 
bo’lgan o’tkazgichlar uchun analitik yechim xisobla-nib chiqilgan. Boshqa xollarda 
masalan, uzun induktiv g’altak uchun, Make bele 
Tenglamalaridan keltirib chiqarilgan Amper qonunini qo’llash ancha yengilroq, 
Ya’ni 
(2) 
Bu yerda j-tok zichligi, I 
A 
-A yuzadan o’tuvchi tok, S-A yuzani chegaralovchi berk kontur. 
Uzun induktiv g’altakning magnit maydonini xisoblash uchun A va S lar 1-rasmda 
ko’rsatilganidek tanlab olingan. Agar induktivlik g’altagi yetarlicha uzun bo’lsa, magnit 
maydon uning ichiga g’altak o’qiga parallel bo’ladi va g’altak tashqarisida deyarli 
yo’qoladi. 
Ya’ni S chegaralovchi konturning S1 qismida magnit maydon komponenti chegaralovchi 
kontur yo’nalishida noldan farqli bo’ladi. Shuning uchun biz quydagiga ega bo’lamiz; 
(3) 
Bu yerda L –S
1
qismning uzunligi. 
Bundan tashqari, 

---

(4) 
Bu yerda; N-A soha ichidagi o’ramlar soni, I-g’altakdan oquvchi tok kuchi va Shuning 
uchun; 
(5) 
Butajriba uzun induktiv g’altak ichidagi magnit maydon aksial B-probe yordamida (5) 
natijaviy tenglamani tekshirish uchun o’tkaziladi. Namuna Xoll datchigidan iborat bo’lib, 
u namuna o’qiga parallel bo’lgan yo’nalishda sezgir hisoblanadi. 
1-rasm. Uzun induktiv g’altak magnit maydonini hisoblash . 
Tajriba qurilmasi. 
Tajriba qurilmasi 2-rasmda tasvirlangan. Uzunlik birligi to’g’ri keluvchi o’ramlar 
o’ramlar soni o’zgaruvchan bo’lgan induktiv g’altakni trubka va g’altak uchun 
moslangan shtativga o’rnating va uni yuqori tokli manbaga ulang. 
2-rasm. Uzun g’ltakning magnit maydonini o’lchash uchun qurilma 
Aksial B-namunani teslametrga ko’p o’zakli kabel orqali ulang , uni namuna manbasidan 
chiquvchi shtativ tayoqchasiga maxkamlang va Xoll datchigi (a) induktiv g’altakning 
ichki qismining markaziga joylashadigan qilib yo’naltiring. 
Tajribalarni o’tkazish. 
a) Tok kuchi I ning funksiyasi sifatida o’lchashlar. 
-Teslametrda 20mT o’lchash diapazonini tanlang va uni kompensatsiya ruchkasi 
yordamida 0 ni kalibrovka qiling. 

---

-(b,c) ulash klemmalarini birgalikda simmetrik ravishda Shunday o’rnatingki g’altak 
uzunligi 15 sm bo’lgan (b klemma 12.5 sm da, c klemma 27.5 sm da joylashsin) 
-Tok kuchi I ni xar safar 2A dan orttirib borib unga mos keluvchi B magnit maydonini 
aniqlang.(I=20 A gacha) 
-Tok kuchi I ni xar safar 2A dan kamaytirib borib unga mos keluvchi B magnit 
maydonini aniqlang.(I=0 A gacha) va teslametr nolini tekshirib ko’ring. 
 b) G’altak uzunligi L ning funksiyasi sifatida o’chashlar . 
 
-G’altakdan o’tayotgan tok kuchini I=20 A ga o’rnating . 
-Galtakning uzunligi L ni o’zgartirish uchun b va c klemmalarni simmetrik ravishda ikki 
tarafga siljiting va xar safar B magnit maydonini o’lchang. 
-Xar bir yangi tajribada tok kuchini kamaytira borib uning qiymati 0 ga borguncha 
takrorlang va teslametr nolini tekshirib ko’ring. 
O’lchash misollari. 
a) Tok kuchi I ning funksiyasi sifatida o’lchashlar. 
 
1-jadval. N=30 va L=15 sm uchun o’lchashlar 
I,(A) 
B(mT) 
0 
2 
4 
6 
8 
10 
b) G’altak uzunligi L ning funksiyasi sifatida o’chashlar . 
2-jadval. N=30 va I=20 A uchun o’lchashlar 
L, mm 
B, mT 
8 
9 
10 
15 
20 
25 
 
Sinоv sаvоllаri 
1. Elektrоmаgnit induksiya hоdisаsini tushuntiring. 
2. Induksiya elektr yurituvchi kuchi nimаlаrgа bоg’liq. 

---

3. Sоlenоid o’qidаgi mаgnit mаydоnini elektrоmаgnit induksiya hоdisаsi yordаmidа 
o’rgаnish mumkinmi? 
4. Sоlenоid, tоrоid nimа? 
5. Sоlenоiddа mаgnit kuch chiziqlаri qаndаy yo’nаlishdа bo’lаdi?