Лцтдцкштвцт ишкшвшк. Ибдпцтшт шйдшь жцкфшеш игкфтэт рцдц фде зфдущдше вбмкът- вцт ьцылгтдфжьфыэтф жцкфше нфкфеьэжвэк
Yüklə 205,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ßÄßÁÈÉÉÀÒ
|
ÁÀÊÛ ÓÍÈÂÅÐÑÈÒÅÒÈÍÈÍ ÕßÁßÐËßÐÈ ¹3 Ùóìàíèòàð åëìëÿð ñåðèéàñû 2005 ÃÀÔÃÀÇ ÕÀËÃËÀÐÛÍÛÍ ÀÍÒÐÎÏÎËÎÝÈÉÀÑÛ ÙÀÃÃÛÍÄÀ Ê.Ù.ÌßÌÌßÄÎÂ
Йфкфифх тцштлш Йфайфяэт, удцсц вц вътнфтэт цт йцвшь штыфт ьцы- лцтдцкштвцт ишкшвшк. Ибдпцтшт шйдшь жцкфшеш игкфтэт рцдц фде зфдущдше вбмкът- вцт ьцылгтдфжьфыэтф жцкфше нфкфеьэжвэк. Дфлшт еццыыыъа лш, Фяэч фвфьэтэт фде юцтцыш шыешытф щдгтьфйдф игкфвфт щкеф мц ъые зфдущдшец фшв штыфт йфдэйдфкэ ефзэдьфьэжвэк. Qafqazdan Homo sapiensц aid ilk штыaт qalэqlarэ Qobustan- daт aжkar edilmiжdir. «Firuz» dъжцrgцsindцn 11 adamэn dцfn olunduхu da- yaz юuxurdan tapэlan sъmъklцr юox pis saxlanmэжdэr. Tapэlmэж kцllцlцrdцn 7-si kiжi, 3-ъ qadэn, 1-i isц uжaq kцllцsidir. Иu kцllцlцrdцn yalnэz ikisi бlюъl- mц ъюът yararlэ olmuжвгк. Жцrti olaraq №3 adlanan 1-ci kцllц бz quruluжu- na gбrц dolixokrandэr. №5 adэ ilц tanэnan 2-ci kцllц qutusu isц birincidцn qismцn fцrqlidir. Tapэntэnэn ilk tцdqiqatюэsэ R.Qasэmova Qafqazdan orta daж dбvrъnц aid иaжйa insan qalэqlarэ фжkфr edilmцdiyindцn Qobustan ta- pэntэlarэтэ yalnэz Mazandaran mцdцniyyцtinц aid edilцn Xotu maхarasэn- dan tфpэlmэж qadэn kцllц qutusu ilц mъqayisц уеьшж мц рцк шлш kцllцnin doli- xokran olduхunu bildirmiжdir (9,158). Qobustan vц Xotu kцllцlцrinin tцdqiqi, habelц mъqayisцsi orta daж dбvrъndц hцm Жimali, hцm dц Cцnubi Azцrbaycan цhalisinin dolixokran olduхunu sбylцmцyц imkan verir. Qafqazэn yeni daж dбvrъ (neolit) цhalisinin fiziki quruluжu Qobustan- dakэ «Kцnizц» maхarasэndan, indiki Ermцnistan цrazisindцn vц Gъrcъstan- dan tapэlan 4 kцllц qutularэnэn tцdqiqi цыфыэтвф mъцyyцnlцжdirilmiжdшк.Bu kцllцlцrdцn 3-ъ dolixkran, Шmeretiyanэn (Qцrbi Gъrcъstan) daхцtцyi hissц- sindцn tapэlan kцllц isц ьуящлуафдвэк. Qafqazэn mis – daж (eneolit) dбvrъ цhalisinin morfoloji quruluжuтгт mъцyyцnlцжdirilьцыштвц Kъltцpц (Azцrbaycan Куызгидшлфыэ), Samtavro (штвшлш Gъrcъstan Куызгидшлфыэ), Жenqavit vц Cararat (штвшлш Ermцnistan Куызгидшлфыэ), Юimkцnd (штвшлш Daхэstan Куызгидшлфыэ) kцllцlцri ьъръь нук егегк (1, 14-15). Kъltцpцdцn tapэlan kцllцni бzъnъn uzunbaжlэlэхэ (doli- xokran) vц naziksifцtliliyi ilц Kaspi (Xцzцr) tipinin qцdim formasэ hesab etmцk olar. Oxжar quruluжlu paleoantropoloji tapэntэlara Цl-Ubeyd (Шraq) vц Sialk (Cцnubi Azцrbфycфn) mцdцniyyцtlцrindц rast gцlinmiжdir. Иг вбмкц фшв увшдцт Samtavro kцllцlцrш tцdqiq eеьшж M.Q.Abduжeliж- vili onlardan 2-sinin morfoloji cцhцtdцn naziksifцtli, uzunbaжlэ (dolixokran), 1-nin isц enlisifцtli, girdцbaжlэ (mezokran) olmasэ qцnaцtinц gцlir (1; 9-16) . Иг сък фтекщзщдщош йгкгдгждг штыфт йфдэйдфкэтф indiki Ermцnistan Respublikasэ цrazisindц Жenqavit vц Gбyюц gбlъnъn cцnub-qцrbindцki Ca- rarat dъжцrgцlцrindц rast gцlinmiжdir. Жenqavitdцn tapэlmэж 5 kцllц qutu- 92
sundan 4-ъ kiжi, 1-i isц qadэn kцllцsidir (3; 85). Жenqavit kцllцlцrinin baж gбstцricisi 72,5, Cararat kцllцlцrinin baж gбstцricisi 78,5-вшк. Штвшлш Сцтгиш Йфайфявф ьцылгтдфжфт чфдйдфк вбкв шкйш ешзц фшв щдгтгкдфк: 1. Лфызш ешзш. 2. Зщте (Йфкф вцтшя) ешзш. 3. Лфмлфышщт ешзш. 4. Фыышкщшв мц нф Бт Фышнф ешзш. V.V.Bunak штвшлш Qafqaz црфдшыштшт antropщloji tiplцrinin ъю qцdim ele- ment цsasэnda formalaжmasэ qцnaцtinц gцlmiжdir. Onlardan ikisi dolixokran (uzunbaж), biri isц braxikrandэr (yastэbaж). V.V.Bunak dolixokran ele- mentlцrdцn birinin Жimali Qafqazda hцlц yeni daж (neolit) dбvrъndцn ya- yэldэхэnэ vц Pont tipinц aid olduхunu, digцrinin isц Kaspi (Xцzцr) tipi ilц baхlэ olduхunu bildirir. V.V.Bunaka gбrц braxikran (yastэbaж) element isц daha юox Avrasiya юбllцrinin qцdim цhalisi ilц baхlэdэr (3; 57 ). Bъtъn bunlar hцm Cцnubi, hцm dц Жimali Qafqazda mis – daж (eneolit) dбvrъndц цn geniж yayэlmэж antropoloji tipin Kaspi (Xцzцr) tipi olmasэnэ sбylцmцyц imkan verir. Bбyъk aх irq daxilindц фяцкифнсфтдэдфкэт фшв увшдвшлдцкш Kaspi фтекщ- зщдщош ешзштшт yeri hцlц dц tam mъцyyцnlцжdirilmцmiжdir. Bir-birini tam жцkildц tцkzib etmцsцlцr dц mцsцlцni araжdэrmaхa cцhd gбstцrmiж Qцrb, hцm dц rus – sovet antropoloqlarэnэn fikirlцri arasэnda xeyli fцrq vardэr. XX yъzilliyin цn gбrkцmli antropoloqlarэndan olan Fiжer 1923-cъ ildц Azцrbaycan tъrklцrini vц tъrkmцnlцri oriental (жцrq) irqц daxil etmiжdir. Sovet antropщloqlarэ arasэnda isц bu mцsцlц ilц baхlэ 4 nцzцriyyц vфrdэr: 1. Yarxo, Roqinski, Levin vц Abduжeliжvili Kaspi tipini жimali Hindis- tan vц Orta Asiya xalqlarэnэn mцnsub olduqlarэ antropoloji tiplцrlц yaxэn- laжdэrmaхa sцy gбstцrmiжlцr (12; 388-390). 2. 1948-ci ildц Q.F.Debets Kaspi tipini бn Asiya kiюik irqinц daxil etmiжdir. Debetsц gбrц «azцrbaycanlэlarэn vц tъrkmцnlцrin fiziki tiplцri on- larэ Qazaxэstan vц Altayэn qцdim цhalisindцn daha юox бn Asiya vц Aralэq dцnizi sahillцrinin цhalisi ilц qohumlaжdэrэr» (7; 139). Onun fikrini mъdafiц edцn Oжanin Kaspi tipini бn Asiya kiюik irqinin uzunbaж modifikasiyasэ kimi tцqdim etmiжdir (10; 20). 3. Юeboksarovun irqi tцsnifatэnda isц Kaspi tipi Aralэq dцnizi – Bal- kan irqinц daxil edilmiжdir (14;147 ). 4. Bu mцsцlц ilц baхlэ daha ziddiyyцtli mбvqe V.V.Bunaka mцxsus- dur. 1951-ci ildц, gбrъnъr daha юox baж gбstцricilцrini nцzцrц alan alim Kaspi tipini Pont tipi ilц birlikdц Aralэq dцnizi kiюik irqinц aid etmiжdi. Sonrakэ araжdэrmalarэnda isц Bunak Kaspi tipini L.V.Oжanin tцrцfindцn Mavцrцnnцhr, Yarxo tцrцfindцn isц Pamir – Fцrqan tipi adlandэrэlan an- tropoloji tiplцrlц yaxэnlaжdэrmэжdэr (10; 104 ). Bu mъцlliflцrin iжlцtdiklцri terminlцrin бzlцrindц dц mъцyyцn ziddiy- yцt vardэr. Belц ki, ayrэ-ayrэ tцsnifatlarda iжlцnцn «жцrq», «жцrqi Aralэq dц- nizi», «Xorasan» vц «Kaspi» terminlцri sovet antropщlogiya elmindц юox vaxt sinonim kimi sцslцnirdi. V.V.Bunak vц elцcц dц digцr antropoloqlar tцrцfindцn tцklif edilmiж bu terminlцr etnik deyil, daha юox coхrafi tцsnifata 93
цsaslanэr. Eyni zamanda bu terminlцr adэ gedцn antropoloji tipin mъцyyцn mцkan daxilindц yayэlmasэnda gбstцrici rolunu oynayэr. Шstцnilцn halda bu terminlцrin mъhъm ъmumilцжdirici cцhцti, adэndan asэlэ olmayaraq, bu qru- pun Xцzцr dцnizinin hцm жцrq, hцm dц qцrb sahillцrindц yaжayan, bir kбkdцn – Oхuzlardan tбrцyцn Azцrbaycan tъrklцrini vц tъrkmцnlцri бzъn- dц birlцжdirmцsidir. Bir hissцsi indiki Шran Шslam Respublikasэnэn, bir hissцsi Цfqanэstanэn, az hissцsi isц Tъrkmцnistan Respublikasэnэn tцrkibindц olan tarixi – coхrafi Xorasan vilayцtinin бzъ dц bu xalqlarэn ъmumi цcdadэ olan oхuzlarэn Bбyъk Sцlcuq imperiyasэnэn бzъlъnъ qoyduqlarэ bir bбlgцdir. Bъ- tъn bunlarэ nцzцrц alaraq, eyni antropoloji irqi цlamцtlцr kompleksinц sa- hib olan iki qardaж xalqlarэn mцnsub olduqlarэ irqi tipi, bizcц, Oхuz tipi adlandэrmaq daha elmi, daha цdalцtli olardэ. Orta цsr цrцb tarixюilцri бz mъasirlцri olan oхuzlarэn Xilafцtdц yaжayan digцr xalqlardan бz uzunbaж- lэlэqlarэ (dolixokranlэlэqlarэ) ilц seюildiklцrini xъsusi olaraq vurхulayэrlar. X yъzillikdц dц oхuzlar Mavцrцnnцhr vц Farsistanэn yastэbaж цhalisindцn baж- larэnэn uzunluхuna gбrц seюilirdilцr. L.V.Oжanin «Tъrkmцn dolixokefallэхэ- nэn irqi xъsusiyyцti» adlэ mцqalцsindц yazэr: «Tцkц tayfasэndan olan tъrk- mцnlцr mцnц жцxsцn deyirdilцr ki, uzunbaжlэlэq tъrkmцnlцr ъюъn xas olan bir haldэr vц onlar bu xъsusiyyцti baжqa xalqlarla qarэжdэrэlmamalarэ ъюъn xъsusi olaraq nцzцrц юatdэrmaхa cцhd gбstцrirlцr». Alim daha sonra yazэr: «Paleoantropщloji materiallar indi dц tъrkmцnlцr arasэnda ъstъnlъk tцжkil edцn dolixokran evropoid tipinin Tъrkmцnistan цrazisindц цn azэ 4 minillik mбvcudluхuna жъbhц yeri qoymur» (10; 303-305). Bu mцsцlц ilц baхlэ baжqa bir sovet antropoloqu V.V.Ginzburq yazэrdэ: «Э-ЭЭ minilliklцrin hъdudunda tъrkmцnlцrin цcdadlarэ olan oхuzlarэn dolixokran фх irqц mцnsub olmalarэ haqqэnda Oжanin tцrцfindцn tarixi materiallar цsasэnda iжlцnilmiж nцzцriyyц indi цlimizdц olan paleoantropoloji dцlillцrlц sъbut olunur» (5; 122). Qeyd etmцk lazэmdэr ki, qцdim tъrk topluluхundan hцlц miladdan цvvцl ЭЭ minil- liyin ortalarэnda ayrэlmэж, Qцdim Юin mцnbцlцrindц xus adlandэrэlan жцrq oхuzlarэ da юinlilцrdцn бzlцrinin aх irqц mцnsub цlamцtlцri ilц seюilirdilцr. Qфайфяф пцдвшлвц шыц егтс вбмкътц фшв увшдцт paleoantropщloji mate- rialдфк ыукшнфыэ (Azцrbaycan Куызгидшлфыэтэт Xaюbulaq фвдэ нфжфнэж ьцылц- тштвцт, Gъrcъstan Respublikasэnэn Qori rayonunun Tkviavi kцndi yaxэnlэ- хэndan, Gбyюц gбlъnъn cцnub – qцrbindцлш Lюaжendцn, Nalюik kurqanэn- dan, Manэю юayэ hбvzцsindцn tapэlфт kцllцдцк) erkцn tunc dбvrъndцn baжlayaraq daha qцdim olan Kaspi tipinin transformasiyasэ nцticцsindц Бn Asiya tipinin formalaжmasэ prosesinin baжlanmasэndan xцbцr verir. Lюaжen- dцn 3 km aralэ, miladdan цvvцl ЭЭ minilliyin ortalarэna aid edilцn kцllцlцr sifцtlцrinin enliliyinц gбrц Lюaжen kцllцlцrini geridц qoysalar da baж gбs- tцricisinц gбrц dolixokrandэrlar (uzunbaжlэdэrlar). Enlisifцtlilik amilinц hцd- dцn artэq бnцm verцn V.P.Aдekseyev hцtta onlarэ ermцnilцrin «цcdadэ» saymaq istцsц dц, sonradan bu цlamцti, yцni enlisifцtliliyi Qaаqazdaxili kбюlцrlц цlaqцlцndirmцyц mцcbur olur. Бz elmi fцaliyyцtinвц ermцnilцrin фтекщзщдщош ифчэьвфт qцdimlцжdirilmцsinц чъыгыш нук фнэкфт V.P.Aдekseyev hцlц цhalisinц aid qцdim sъmъk qalэqlarэnэn tapэlmadэхэ, Qafqazэn xeyli his- sцsini vц Cцnubi Azцrbaycan цrazisini цhatц etmiж, erkцn tunc dбvrъnц aid 94
edilцn Kъr-Araz mцdцniyyцtinin qurucularэnэ, dбvrъ dцqiq mъцyyцnlцж- dirilmцmiж Berkaber kцllцllцr seriyasэna цsaslanaraq, ermцnilцrin цcdadэ hesab edir. Lakin Berkaberin dolixokran qцdim цhalisinin mщrfщlщji quru- luжu ilц indiki ermцnilцrin antropщloji йгкгдгжг фrфsэndф heю bir baхlэlэq yoxdur. Вigцr tцrцfdцn, V.P.Alekseyev Gъrcъstanэn cцnubundan tфpэlфn kцllцlцri бz бlюъlцrinц gбrц daha юox Kaspi (Xцzцr) tipinц uyхun gцlцn uzunbaжlэ, ensiz ъzlъ kцllцlцri Kъr-Araz mцdцniyyцti цhalisinin antropщloji tipinin mцhцlli variantэ hesab edir (2; 89). Erkцn dцmir dбvrъnц aid paleoantropщloji materiallar Mingцюevir- dцn (Azцrbaycan Respublikasэ), Samakaberd vц Noradъzdцn (indiki Er- mцnistan Respublikasэ цrazisi) aжkar edilmiжdir. Mingцюevir qцbirlцrindц бlъlцr qatlanэlmэж (m.цvv. X-VЭЭЭ цsrlцr) vц uzadэlmэж (m. цvv. VЭЭ-V цsrlцr) жцkildц iki cъr dцfn olunmuжlar. Kцllцlцr uzunbaжlэ vц naziksifцtlidirlцr. Sa- makaberd vц Noradъz kцllцlцri бz uzunbaжlэlэqlarэ, orta hъndъrlъklъ бlюъ- lцri ilц Kaspi tipinц uyхun gцlirlцr. R.M.Qasэmova bu seriyanэ Cцnubi Azцrbaycandakэ Sialkdan (m. цvv. ЭV minillik) Mingцюevirdцki (m.цvv. VЭЭ-V цsrlцr) kцllцlцr arasэnda keюid formasэ, V.P.Alekseyev isц Lюaжen vц «Sevan» (Gбyюц) kцllцlцrinin varislцri olduхunu qeyd etmiжlцr (2; 89). Шndiki Ermцnistan цrazisindцn tapэlan erkцn dцmir dбvrъnц aid kцllцlцr, habelц Kuban цrazisindцn aжkar edilцn paleoantropoloji materiallar da бz gбstцrcilцrinц gбrц Kaspi tipinin analoqlarэ hesab edilц bilцr. Belцliklц, son tunc vц erkцn dцmir dбvrъndц Azцrbaycan vц indiki Ermцnistan, habelц indiki Жцrqi Gъrcъstan цrazisindцn цldц edilцn paleo- antropщloji tapэntэlar цsasэnda Cцnubi Qafqazda Kaspi tipinц mцnsub цha- linin ъstъnlъk tцжkil etdiyini, transformasiya nцticцsindц bu tipdцn Kavka- sion мц Бт Фышнф tipдцкinin ayrэldэхэnэ mъжahidц etmцk mъmkъndъr. Пбк- вънъьъя лшьш indiki Ermцnistan vц Gъrcъstan respublikalarэ цrazisindцn цldц edilmiж paleoantropщloji materiallar бz gбstцricilцrinц gбrц indiki er- mцni vц gъrcъlцrdцn kцskin жцkildц fцrqlцnirlцr. Bununla baхlэ keюцn yъzil- liyin цvvцllцrindц gъrcъ tarixюisi Ш.A.Cavaxaжvili yazэrdэ: «Kцllц quruluжuna gбrц antropologiya xalqlarэ bir neюц qollara ayэrэr: … bu qollardan biri qэ- sabaжlэlar vц ya braxikran, digцrlцri isц uzunbaжlэlar vц ya dolixokrandэrlar. Qafqazэn qцdim qцbristanlэqlarэndan tapэlan kцllцlцrin бlюъlmцsinц цsasцn mъцyyцnlцжdirilmiжdir ki, бncц bizim бlkцdц uzunbaжlэlar, yцni dolixokefallar yaжamэжlar. Professor Virxov isц qeyd etmiжdir ki, indiki ermцnilцrin vц gъrcъlцrin Qafqazэn цn qцdim цhalisi ilц heю bir baхlэlэхэ yoxdur. Demцli, onda mahiyyцtcц ermцni vц gъrcъlцr Qafqazэn ilk yerli цhalisi deyillцr. Onlar bu бlkцyц gцldikdц burada baжqa xalqэn varislцri yaжayэrdэlar» (8; 11-12). Cцnubi Qafqazэn miladdan цvvцl ЭЭ minilliyin sonu – Э minilliyц aid edilцn kurqan qцbirlцrindц dц maraqlэ qanunauyхunluq mъжahidц olunur: belц ki, ъzцrindц kurqan ucaldэlan, yцni цsas mцrhum, baж quruluжuna gбrц uzunbaж (dolixokran), onunla birlikdц gбmъlцn qul-qaravaж isц qэsabaжlэ- dэrlar (braxikrandэrlar). XЭX yъzilliyin цvvцllцrindц Gцncцюay hбvzцsin- dцki kurqan qцbirlцrini tцdqiq edцn E.Resler 7 saylэ kurqan qцbrin cцnub hissцsindц arxasэ ъstц uzanmэж vцziyyцtdц dцfn edilmiж цsas mцrhumun uzunbaжlэlэхэ ilц kцskin жцkildц seюildiyini, жimal hissцdц isц iki ata mцxsus 95
sъmъklцrin vц 3 nцfцr oturmuж vцziyyцtdц dцfn edilцnlцrin isц qэsabaжlэ (braxikran) olduхunu qeyd edir. Bu cъr qanunauyхunluхu E.Resler 9 saylэ kurqan qцbrindц vц Qarabaх kurqanlarэnda da mъжahidц etmiжdir. Arxeo- loqa gбrц bu kurqanlar miladdan цvvцl XV-XЭЭЭ цsrlцrц aid olunur (6; 68 ). Qafqazэт cцnubundaт, hцm dц жimalэndan цldц edilцn paleoantropo- loji tapэntэlar, bбlgцnin цn qцdim цhalisinin uzunbaжlэ, naziksifцtli, nazik, kцskin юэxэntэlэ burun sъmъyъ kimi morfoloji цlamцtlцrin indi azцrbaycanlэ- larэn mцnsub olduqlarэ Kaspi (Xцzцr, daha doхrusu Oхuz – юъnki bu tipц mцnжцcц Oхuz olan iki qardaж xalq, yцni Azцrbaycan tъrklцri vц tъrkmцn- lцr aid olunurlar) tipinц aid olmasэ Azцrbaycan tъrklцrinin Qafqazэn ilk sa- kinlцri olmasэnэ bir daha sъbut edir. Иг шыц hцm Qafqazda, hцm dц Orta Asiyada tъrklцri substrat etnos kimi qцbul etmцyцn, bu bбlgцlцrin цn qцdim цhalisinin ya Qafqazdilli, ya da irandilli olduхunu iddia edцn rus-sovet tarix elminin mъddцalarэ ilц dъz gцlmir. Belц ki, цgцr bu bбlgцlцrin qцdim цhalisi uzunbaжlэ (dolixokran) Qafqazdilli Иran vц Qafqazdilli xalqlar idisц onda bu gъn yastэbaжlэ (bra- xikran) fars, ermцni, gъrcъ vц s. xalqlar kimlцrin varislцridir? Vц yaxud цgцr tъrklцr (oхuzlar) gцlmц цhalidirsц (superstratdэrlarsa) onda niyц onlar bu gъn dц bu bбlgцlцrin цn qцdim цhalisi kimi uzunbaжlэdэrlar (dolixokran- dэrlar)? Шndi tъrk xalqlarэnэn mцskunlaжdэqlarэ цrazilцrdцn цldц edilmiж pa- leoantropoloji tapэntэlarla indiki цhali arasэnda antropoloji цlamцtlцr ara- sэnda varislik dц tъrklцrin buraya gцlmц olmalarэ haqqэnda uydurulmuж nц- zцriyyцlцri alt – ъst edir. Paleoantropoloji tapэntэlarlф yфnфжэ, yazэlэ qaynaqlar dф qцdim tъrklцri monqoloid « elan» edцn alimlцrin yanэldэхэnэ sъbut edir. Antik mъцlliflцr Yuxarэ Dondan Volqa (Иdil) юayэnэn orta axarэna qц- dцrki цrazidц yaжayan budinlцrin (budun – qцdim tъrk dilindц tayfa demцk- dir -
mъцllif ) isц (Herodot bu adda tayfanэn Azцrbaycanda da yaжamasэnэ qeyd edir - mъцllif
) «mavi gбzlъ, sarэ saюlэ» olduqlarэnэ yazэr. Bu cъr mцlu- matlar paleoantropoloji biliklцri zцnginlцжdirцrцk, xalqlarэn bбyъk kбюъnц qцdцrki antropoloji tiplцri mъцyyцnlцжdirmцyц imkan verir. Xalqlarэn bбyъk kбюъ zamanэ ayrэ-ayrэ xalqlarэn antropoloji tiplцrindцki fцrqlцr daha qabarэq жцkildц ъzц юэxэr. Bu kбюlцrц «liderlik» edцn tъrk tayfalarэnэn adlarэ Avropa dillцrinin lъхцt tцrkibinц daxil olur. Mцsцlцn, «hun» sбzъ alman, юex vц slovak dillцrindц «nцhцng», «avar» etnonimi isц «obr» жцklinц dъжц- rцk, Karpat slavyanlarэnэn vц macarlarэn dillцrindц «bahadэr» mцnasэnэ verir ki, bu da tъrkoloq alimlцrin iddia etdiklцri kimi guya qцdim tъrklцrin klassik monqoloid irqinц mцnsub olmalarэ fikirlцri ilц ziddiyyцt tцжkil edir. Bu baxэmdan T.A.Tot vц B.V.Firжteynin apardэqlarэ tцdqiqatlarэn nцticц- lцri xъsusilц diqqцti юцkir: «hun vц avarlarэn цsas kъtlцsindц faktiki olaraq heю bir monqoloid qarэжэхэ yoxdur» (13; 31-32). Юinlц qonжuluqda yaжayan, tsze-tsze adlanan жцrq tъrklцri klassik monqoloid olan юinlilцrdцn avropoid irqinц xas olan цlamцtlцrlц – dik burunlarэ, qalэn saqqallarэ, gбz quruluжlarэ vц uca boylarэ ilц fцrqlцnirdilцr. Orta цsrlцrdц Avrasiya цhalisinin цksцriy- yцtini tцжkil etmiж tъrk xalqlarэnэn avropoid irqinц mцnsub olmalarэ artэq heю kцsdц жъbhц doхurmur.Xцzцr цtrafэndakэ kurqanlardan tapэlan, qэp- 96
юaqlara aid edilцn kцllцlцri tцdqiq edцn antropoloq A.V.Жevюenko цldц et- diyi materiallarla baхlэ yazэrdэ: «Шndi biz Cцnubi Rusiya юбllцrindц X цsrin sonlarэndan monqol hъcumlarэna qцdцrki dбvrdц hбkmranlэq etmiж qэpюaq- larэn kranioloji tipi haqqэnda tцsцvvъrц malik ola bilцrik... tapэlan kцllцlцr kцskin юэxэntэlэ burunlarэ vц diж юбkцkliyinin dцrinliyi ilц seюilir ki, bu da XЭ цsrdц Avrasiya юбllцrindц mцskunlaжmэж tъrklцrin фх irqц mцnsub olmala- rэnэ gбstцrir» (15; 158-159). Уетшл фтекщзщдщпшнфвф чъыгыш бтць мукшдцт фьшддцквцт ишкш вц вшж йг- кгдгжгтгт бнкцтшдьцышвшк. Удьш цвцишннфевф фтекщзщдщош фкфжвэкьфтэт иг тбмъ щвщтещдщпшнф фвдфтэк. Йфайфя, чъыгышдц вц Йфкфифх црфдшыштшт уетщпу- туя зкщыуыштшт шядцтьцыштвц щвщтещдщош фкфжвэкьфдфк ьъръь црцьшннце лцыи увшк. Ьцдгьвгк лш, Йфкфифхэт штвшлш укьцтш црфдшыш шлш уетшл здфыевфт шифкцевшк: 1. МЭЭЭ цыкшт цммцддцкштвцт ифждфнфкфй, чкшыешфтдэхэт ьщтщашяше ецкшйцеш- тшт йцигдг тцешсцыштвц укьцтшдцжьцнц ифждфнфт йцвшь фдифтдфкэт тцышддцкш. 2. ЧЭЧ цыкшт цммцддцкштвцт уешифкцт Кгышнф шжхфдэ фдеэтф въжьъж Йф- кфифх чфтдэхэ цкфяшыштц лбюъкъдцт мц бядцкштшт уешкфа уевшлдцкш лшьш «йфчеф- хфт» (лбюлът) укьцтшдцк. Йунв уеьцл дфяэьвэк лш, рцдц ЧМЭЭЭ цыкшт цммцддцкштц йцвцк Йфкф- ифхэт фдифт црфдшыш бя уетшл ьцтыгишннцедцкштш йщкгнги ыфчдфнф ишдьшжвшдцк. Игтг щтдфкэт кгы юфкэ Э Знщекф нфявэйдфкэ ьцлегивф пбкьцл щдфк. Дфлшт ЧЭЧ цыкшт цммцддцкштвц ибдпцнц «йфчефхфт» укьцтшдцкшт лбюъкъдьцыш шдц нфтфжэ, фдифт лфещдшлщыдгхгтгт дцхм щдгтфкфй, укьцтш Уюьшцвяшт лшдыцыштц ефиу увшдьцыш нукдш чкшыешфт фдифтдфкэт укьцтшдцжьц зкщыуыштш пъсдцтвшквш. Игтф ифчьфнфкфй onlar odontoloji cцрцевцт «йфчефхфт» укьцтшдцквцт лцылшт жцлшдвц ацкйдцтшкдцк.
Ъые щкеф лцышсш вшждцкшт дштймфд ъыеътът ифд ышыеуьш шдц еуядшнш: Йкгздфк 0 1 2 3 2+3
Йфкфифх укьцтшдцкш 95,45 4,56 0,00 0,00 0,00
Йфкфифх фяцкифнсфтдэдфкэ 93,07 5,94 0,99
0,00 0,99
Пщкгы укьцтшдцкш
86,92 10,28 1,87 0,93 2,80 Фддфрмуквш укьцтшдцкш 81,4 14,15 3,77 0,94 4,71
Ъые щкеф лцышсш вшждцкшт дфteкфl ъыеътът ифд ышыеуьш шдц еуядшнш: Йкгздфк 0 1 2 3 2+3
Йфкфифх укьцтшдцкш 93,68 6,37 0,00 0,00 0,00 Йфкфифх фяцкифнсфтдэдфкэ 91,10 7,92 0,98
0,00 0,00
Пщкгы укьцтшдцкш 77,60 14,96 6,54
0,93 7,47
Фддфрмуквш укьцтшдцкш 69,81 20,75 7,55 1,89 9,44
Ъые вшжвц Лфкфиуддш ецзцыш еуядшнш:
Йкгздфк 0 1 2 3 4 5 2-5 Йфкфифх укьцтшдцкш 71 18,10 2,73 7,27 0,00 0,91 10,91 Йфкфифх фяцкифнсфтдэдфкэ 55 29 8 6,00
1 1 16 Пщкгы укьцтшдцкш 57 19,63 9,35 2,8 2,80 1,87 23,37 Фддфрмуквш укьцтшдцкш 26 48 13,10 8,94
2 3 26
Иг ецвйшйфедфкэ фзфкьэж пбклцьдш щвщтещдщй Ф.Ф. Ягищм вшж йгкг- дгжгтф пбкц Нгчфкэ Йфкфифхэт укьцтш црфдшыштшт вфрф ющч фяцкифнсфтдэдфкф 97
щчжфк щдвгхгтг чъыгыш йунв увшк (11; 135).
ßÄßÁÈÉÉÀÒ 1.
Абдущелищвили. Черепа из поздних погребений Самтаврского могильника. ТИЭМ Грузинской ССР, т. 8, Тбилиси, 1960. 2.
3.
Бунак В.В. «Crania Armenica». Москва, 1927, с.26. 4.
Бунак В.В.Человеческие расы и пути их образования. Журнал «Советская этнография» 1956, №1. 5.
Гинзбург В. Расовые типы Средней Азии и их формирование в процессе эт- ногенеза. Проблемы этнической антропологии Средней Азии. Ташкент, 1964. 6.
7.
Дебец Г.Ф. О принципах классификации человеческих рас. Журнал «Совет- ская этнография» № 4, 1956. 8.
Джавхашвили И.А. История грузинского народа. Тифлис, 1916, с.11-12. 9.
Касимова Р.М. Первые палеоантропологические находки в Кобыстане. Жур- нал «Вопросы антропологии», выпуск 46, Москва, 1974, с.158. 10.
гии. Журнал «Советская этнография», 1947, № 6-7. 11.
Одонтология народов СССР. Москва, 1979. 12.
13.
Тот Т.А., Фирштейн Б.В. Антропологические данные о великом переселении народов. Москва, 1970. 14.
Чебоксаров Н.Н. Основные принципы антропологических классификаций. «Происхождение человека и древнее расселение человечества». «ТИЭ АН СССР» новая серия т. 16, Москва,1951. 15.
ления низовий Волги. Исследования по палеоантропологии и краниологии СССР. Ленинград, 1980.
В статье описываются палеоантропологические находки с территории Кав- каза. Впервые в антропологической классификации каспийская именуется огуз- ской расой. На основе палеоантропологических материалов и одоптологии утверждает- ся древность огузского антропологического типа не только на территории Север- ного, но и Южного Азербайджана, а также Средиземноморья в целом.
Document Outline
Yüklə 205,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|