M m ühaziRƏ ÜhaziRƏ meyvə VƏ TƏRƏVƏZLƏRİN
Yüklə 6,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çürümə xəstəliyi Çürümə xəstəliyi
- Dəmgil. Dəmgil.
- Acı çürümə Acı çürümə
- Bitki səthinin Bitki səthinin üzərində yaşayan mikrobiota üzərində yaşayan mikrobiota
- Boz çürümə Boz çürümə
- Sitrus Sitrus meyv meyvə əllə ərinin rinin ((limon limon
- Kartof Kartof çü çürrü üd dü üc cü üs sü
- Nəm çürümə. Nəm çürümə.
- Kartofda qara dəmgil. Kartofda qara dəmgil.
- Kartofda unlu dəmgil. Kartofda unlu dəmgil.
- Pomidorda zirvə çürüməsi. Pomidorda zirvə çürüməsi.
- Pomidorda fitoftora. Pomidorda fitoftora.
- Qara çürümə Qara çürümə ..
- Mozaika xəstəliyini Mozaika xəstəliyini
- Stolbur Stolbur xəstəliyinə xəstəliyinə
- Pomidorun bakterial xərçənginin Pomidorun bakterial xərçənginin
- Kələmdə boz çürümə Kələmdə boz çürümə
- Qarpızın toksiki bakteriozu. Qarpızın toksiki bakteriozu.
- Tərəvəz, meyvə və giləmeyvələrin gigiyenası Tərəvəz, meyvə və giləmeyvələrin gigiyenası
|
M M ÜHAZİRƏ ÜHAZİRƏ 9. 9. MEYVƏ VƏ TƏRƏVƏZLƏRİN MEYVƏ VƏ TƏRƏVƏZLƏRİN MİKROBIOLOGİYASI, SANİTARİYA VƏ MİKROBIOLOGİYASI, SANİTARİYA VƏ GİGİYENASI GİGİYENASI Meyvə Meyvə--tərəvəzin səthi epifit mikrobiota ilə zəngindir. Bunlar əsasən tərəvəzin səthi epifit mikrobiota ilə zəngindir. Bunlar əsasən qeyri
qeyri--fəal olurlar. Çünki zədələnməmiş meyvə fəal olurlar. Çünki zədələnməmiş meyvə--tərəvəzin səthində tərəvəzin səthində onların inkişafı üçün kifayət qədər qida maddələri və başqa şərait onların inkişafı üçün kifayət qədər qida maddələri və başqa şərait olmur. Meyvə olmur. Meyvə--tərəvəz mexaniki zədələndikdə səthinə şirə çıxır ki, tərəvəz mexaniki zədələndikdə səthinə şirə çıxır ki, onun da tərkibində mikrobların qidalanması üçün karbohidratlar, onun da tərkibində mikrobların qidalanması üçün karbohidratlar, zülallar, yağlar, vitaminlər və s. maddələr olur. Nəticədə zülallar, yağlar, vitaminlər və s. maddələr olur. Nəticədə mikroorqanizmlərin miqdarı kəskin artır və onlar inkişaf edərək mikroorqanizmlərin miqdarı kəskin artır və onlar inkişaf edərək meyvə meyvə--tərəvəzin çürüməsinə səbəb olurlar. Meyvə tərəvəzin çürüməsinə səbəb olurlar. Meyvə--tərəvəzin epifit tərəvəzin epifit mikroblarına müxtəlif süd turşusu, sirkə turşusu bakteriyaları, mikroblarına müxtəlif süd turşusu, sirkə turşusu bakteriyaları, maya maya göbələkləri,kif göbələkləri,eləcə də göbələkləri,kif göbələkləri,eləcə də Herbicola aureum Herbicola aureum, ,
Pseudomonas fluoresceus aiddir. Hətta müəyyən edilmişdir ki, bəzi aiddir. Hətta müəyyən edilmişdir ki, bəzi epifit mikroblar antibiotik maddələr ifraz edərək fitopatogen epifit mikroblar antibiotik maddələr ifraz edərək fitopatogen mikrobların inkişafına maneçilik törədirlər. mikrobların inkişafına maneçilik törədirlər. Zədələnməmiş meyvə Zədələnməmiş meyvə-- tərəvəzin səthinin 1 q tərəvəzin səthinin 1 q--da 6 da 6--42 bakteriya, 100 42 bakteriya, 100--266 min maya və kif 266 min maya və kif göbələkləri olur. Meyvənin zədələnməsi nəticəsində bu say 5 göbələkləri olur. Meyvənin zədələnməsi nəticəsində bu say 5--20 20
dəfə arta bilir. dəfə arta bilir. Meyvə Meyvə--tərəvəz yığıldıqdan və dərildikdən sonra da tərəvəz yığıldıqdan və dərildikdən sonra da canlı toxumalara malik olur. canlı toxumalara malik olur. Onda müxtəlif fizioloji,biokimyəvi Onda müxtəlif fizioloji,biokimyəvi proseslər gedir. Bu proseslər nə qədər tədricən gedərsə, bir o qədər proseslər gedir. Bu proseslər nə qədər tədricən gedərsə, bir o qədər də onların saxlanma müddəti artıq olur. də onların saxlanma müddəti artıq olur.
Meyvə Meyvə--tərəvəzdə mikrobların inkişaf etməsinin qarşısını almaq tərəvəzdə mikrobların inkişaf etməsinin qarşısını almaq xassəsi, yəni immunitet vardır. Bu xassə təzə meyvə xassəsi, yəni immunitet vardır. Bu xassə təzə meyvə--tərəvəzin tərəvəzin yüksək turşuluğu, tərkibində aşılayıcı maddələrin, qlükozidlərin, efir yüksək turşuluğu, tərkibində aşılayıcı maddələrin, qlükozidlərin, efir yağlarının və antibiotik xassəyə malik olan maddələrin olması isə yağlarının və antibiotik xassəyə malik olan maddələrin olması isə sıx əlaqədardır. Bitkilərdə olan antibiotik maddələrə fitonsidlər sıx əlaqədardır. Bitkilərdə olan antibiotik maddələrə fitonsidlər deyilir. Fitonsidlərin miqdarı müxtəlif meyvə deyilir. Fitonsidlərin miqdarı müxtəlif meyvə--tərəvəzdə eyni tərəvəzdə eyni miqdarda olmadığı üçün onların mikroblara davamlılığı da müxtəlif miqdarda olmadığı üçün onların mikroblara davamlılığı da müxtəlif olur. Fitonsidlər mikroorqanizmlərə bakteriostatik və bakteriosid olur. Fitonsidlər mikroorqanizmlərə bakteriostatik və bakteriosid təsir göstərirlər. təsir göstərirlər. Soğan, sarımsaq və xardalın antibiotik maddələri Soğan, sarımsaq və xardalın antibiotik maddələri dizenteriya, salmonella, bağırsaq bakteriyalarını və stafilokokku 30 dizenteriya, salmonella, bağırsaq bakteriyalarını və stafilokokku 30-- 60 dəqiqəyə tələf edir. Antibiotik maddələr ilə meyvə 60 dəqiqəyə tələf edir. Antibiotik maddələr ilə meyvə--tərəvəzin tərəvəzin qabıq hissəsi və ona yaxın ətliyi daha zəngindir. qabıq hissəsi və ona yaxın ətliyi daha zəngindir. İnsan üçün İnsan üçün patogen olan müxtəlif mikroorqanizmlər meyvə patogen olan müxtəlif mikroorqanizmlər meyvə--tərəvəzlərə tərəvəzlərə torpaqdan, xəstə və xəstəlik törədən mikrobları daşıyan torpaqdan, xəstə və xəstəlik törədən mikrobları daşıyan insanlardan, istifadə olunan su vasitəsilə düşə bilər. insanlardan, istifadə olunan su vasitəsilə düşə bilər. Müəyyən Müəyyən
edilmişdir ki, edilmişdir ki, Salmonella Salmonella cinsinə aid bakteriyalar xiyar, turp, göy cinsinə aid bakteriyalar xiyar, turp, göy soğan, pomidor, alma, üzüm və digər meyvələrdə 6 soğan, pomidor, alma, üzüm və digər meyvələrdə 6--15 gün 15 gün
salamat qalırlar. salamat qalırlar. Dizenteriya törədiciləri göstərilən meyvə Dizenteriya törədiciləri göstərilən meyvə--tərəvəzlərdə 1 tərəvəzlərdə 1--8 gün 8 gün
qalır. Helmintlərin yumurtası tərəvəzdə 52,8%, üzümdə 7,4%, qalır. Helmintlərin yumurtası tərəvəzdə 52,8%, üzümdə 7,4%, qurudulmuş ərikdə 14,8%, kişmişdə 31% miqdarda aşkar qurudulmuş ərikdə 14,8%, kişmişdə 31% miqdarda aşkar edilmişdir. edilmişdir. Patogen mikroblardan botulizm, dovşancıq, qarayara Patogen mikroblardan botulizm, dovşancıq, qarayara və s. meyvə və s. meyvə--tərəvəz vasitəsilə insanlara keçə bilər. tərəvəz vasitəsilə insanlara keçə bilər. Odur ki, Odur ki, meyvə
meyvə--tərəvəzin emalı, saxlanması və satışında sanitariya tərəvəzin emalı, saxlanması və satışında sanitariya qaydalarına ciddi riayət edilməlidir. qaydalarına ciddi riayət edilməlidir. Meyvə Meyvə--tərəvəzin əmtəə tərəvəzin əmtəə keyfiyyətinin uzun müddət dəyişməməsi üçün, onların saxlanma keyfiyyətinin uzun müddət dəyişməməsi üçün, onların saxlanma reciminə, yəni temperaturaya, nisbi rütubət və s. ciddi riayət reciminə, yəni temperaturaya, nisbi rütubət və s. ciddi riayət edilməlidir. Zədələnmiş və yetişib ötmüş meyvə edilməlidir. Zədələnmiş və yetişib ötmüş meyvə--tərəvəzdə ilk tərəvəzdə ilk növbədə kif göbələkləri inkişaf edirlər. Çünki turş mühit və növbədə kif göbələkləri inkişaf edirlər. Çünki turş mühit və karbohidratlar onların inkişafı üçün daha əlverişlidir. Turşuluq karbohidratlar onların inkişafı üçün daha əlverişlidir. Turşuluq zəiflədikdən sonra bakteriyaların inkişafı üçün əlverişli şərait zəiflədikdən sonra bakteriyaların inkişafı üçün əlverişli şərait yaranır.
yaranır. Bu zaman karbohidratlar, zülallar, yağlar daha sadə Bu zaman karbohidratlar, zülallar, yağlar daha sadə maddələrə etil spirtinə, sirkə turşusuna, amin turşularına, yağ maddələrə etil spirtinə, sirkə turşusuna, amin turşularına, yağ turşularına, karbon qazına, su və digər birləşmələrə parçalanırlar. turşularına, karbon qazına, su və digər birləşmələrə parçalanırlar. Nəticədə meyvə Nəticədə meyvə--tərəvəzin konsistensiyası yumşalır, rəngi tərəvəzin konsistensiyası yumşalır, rəngi tündləşir, forması dəyişilir və o üfunət iyi verir. tündləşir, forması dəyişilir və o üfunət iyi verir.
Meyvə Meyvə--tərəvəzin göstərilən çürümələrindən başqa, spesifik kif tərəvəzin göstərilən çürümələrindən başqa, spesifik kif göbələkləri, viruslar və mikroblar tərəfindən törədilən xəstəlikləri də göbələkləri, viruslar və mikroblar tərəfindən törədilən xəstəlikləri də vardır ki, bunlar əmtəə keyfiyyətinin aşağı düşməsinə, bəzən isə vardır ki, bunlar əmtəə keyfiyyətinin aşağı düşməsinə, bəzən isə onun tam itməsinə səbəb olurlar. onun tam itməsinə səbəb olurlar.
. Bu xəstəlik alma, armud, heyva, gavalı, ərik, Bu xəstəlik alma, armud, heyva, gavalı, ərik, şaftalı, gilas və albalıda müşahidə olunur. Xəstəliyin törədicisi kif şaftalı, gilas və albalıda müşahidə olunur. Xəstəliyin törədicisi kif göbələyi göbələyi
dır.
Xəstəlik meyvə şirələnməyə Xəstəlik meyvə şirələnməyə başladığı dövrdə müşahidə edilir. başladığı dövrdə müşahidə edilir. Xəstəliyin inkubasiya dövrü 5 Xəstəliyin inkubasiya dövrü 5--10 gündür. Bundan sonra meyvədə 10 gündür. Bundan sonra meyvədə ləkələr əmələ gəlir. Çürümə xəstəliyi nəticəsində meyvələr məhv ləkələr əmələ gəlir. Çürümə xəstəliyi nəticəsində meyvələr məhv olur və ya keyfiyyəti aşağı düşür. olur və ya keyfiyyəti aşağı düşür. Xəstəliyin başlanğıcında meyvənin Xəstəliyin başlanğıcında meyvənin üzərində qonur rəngdə ləkələr əmələ gəlir. Sonra həmin ləkələr üzərində qonur rəngdə ləkələr əmələ gəlir. Sonra həmin ləkələr altında meyvə ləti (ətli hissə) yumşalır.Daha sonra meyvə ya altında meyvə ləti (ətli hissə) yumşalır.Daha sonra meyvə ya ağacdan qopub düşür və ya büzüşür.Xəstəliyin törədicisi ağacdan qopub düşür və ya büzüşür.Xəstəliyin törədicisi Monilia Monilia fructigena fructigena qeyri qeyri--müəyyən göbələklər sinfinə aiddir. Göbələyin müəyyən göbələklər sinfinə aiddir. Göbələyin mitselisi meyvə lətini məhv edir, spor əmələ gətirən üzvü isə mitselisi meyvə lətini məhv edir, spor əmələ gətirən üzvü isə meyvənin xarici təbəqəsində bozumtul meyvənin xarici təbəqəsində bozumtul--sarı rəngli topacıqlar sarı rəngli topacıqlar şəklində inkişaf edir. şəklində inkişaf edir. Dəmgil. Dəmgil. Bu xəstəliyə alma, armud, ərik, şaftalı, albalı və gilas Bu xəstəliyə alma, armud, ərik, şaftalı, albalı və gilas tutulur. Xəstəliyi tutulur. Xəstəliyi
cinsli göbələklər törədir.ABŞ cinsli göbələklər törədir.ABŞ--da alma da alma
dəmgilini dəmgilini Venturia inaegualis, Venturia inaegualis, armud dəmgilini isə armud dəmgilini isə
göbələyi göbələyi törədir. MDB ölkələrində isə alma dəmgilinin törədicisi törədir. MDB ölkələrində isə alma dəmgilinin törədicisi
, armudlarda isə F.pirinum F.pirinum--dur. Hər növ göbələk dur. Hər növ göbələk yalnız bir bitkidə xəstəlik əmələ gətirir. Göbələk təkcə meyvələri yalnız bir bitkidə xəstəlik əmələ gətirir. Göbələk təkcə meyvələri deyil, bitkinin yarpaqlarını da zədələyir(Şəkil). deyil, bitkinin yarpaqlarını da zədələyir(Şəkil). Göbələklər konidiya əmələ gətirməklə, həm qeyri Göbələklər konidiya əmələ gətirməklə, həm qeyri--cinsi, həm də cinsi, həm də askospor əmələ gətirməklə cinsi yolla artırılır. askospor əmələ gətirməklə cinsi yolla artırılır. Konidiyalar əsasən Konidiyalar əsasən yazda və yayda dəmgil ləkələri üzərində, askosporlar isə yazda yazda və yayda dəmgil ləkələri üzərində, askosporlar isə yazda tökülmüş yarpaqlar üzərində əmələ gəlirlər.Xəstəliyə askosporlar tökülmüş yarpaqlar üzərində əmələ gəlirlər.Xəstəliyə askosporlar və konidiyalar səbəb olanda inkubasiya dövrü 8 və konidiyalar səbəb olanda inkubasiya dövrü 8--21 gün 21 gün olur.Meyvələrin zədələnməsinə əsasən göbələyin konidiya olur.Meyvələrin zədələnməsinə əsasən göbələyin konidiya mərhələsində olan mitseliləri səbəb olur. Meyvənin zədələnmiş mərhələsində olan mitseliləri səbəb olur. Meyvənin zədələnmiş yerlərində qonur rəngli xırda dairəvi, yaxud formasız ləkələr əmələ yerlərində qonur rəngli xırda dairəvi, yaxud formasız ləkələr əmələ gəlir. Göbələk inkişaf etdikcə bu ləkələr də böyüyür və üzərləri gəlir. Göbələk inkişaf etdikcə bu ləkələr də böyüyür və üzərləri məxməri yaşıl təbəqə ilə örtülür. Meyvənin zədələnmiş yerləri məxməri yaşıl təbəqə ilə örtülür. Meyvənin zədələnmiş yerləri ağaclaşır və çatlar əmələ gəlir. Nisbətən köhnə ləkələr qəhvəyi ağaclaşır və çatlar əmələ gəlir. Nisbətən köhnə ləkələr qəhvəyi rəngdə olur. rəngdə olur. Çürümə xəstəliyindən fərqli olaraq, dəmgil ağacda Çürümə xəstəliyindən fərqli olaraq, dəmgil ağacda meyvələrin inkişafı zamanı qorxuludur. Lakin dəmgil ləkələri meyvələrin inkişafı zamanı qorxuludur. Lakin dəmgil ləkələri meyvələrin anbarda saxlandığı dövrdə də inkişaf edib, yayıla bilər. meyvələrin anbarda saxlandığı dövrdə də inkişaf edib, yayıla bilər. Anbarda isə bu xəstəlik zədələnmiş meyvələrdən sağlamlara Anbarda isə bu xəstəlik zədələnmiş meyvələrdən sağlamlara keçir. Bu zaman zədələnmiş meyvələrin əmtəə keyfiyyəti aşağı keçir. Bu zaman zədələnmiş meyvələrin əmtəə keyfiyyəti aşağı düşür. düşür.
Birinci növ Birinci növ meyvələrdə dəmgil zədələri olmamalıdır meyvələrdə dəmgil zədələri olmamalıdır , ikinci , ikinci növ növ
meyvələrdə isə yalnız xırda ləkələrin olmasına yol verilir. meyvələrdə isə yalnız xırda ləkələrin olmasına yol verilir. Acı çürümə Acı çürümə. . Törədicisi Törədicisi Clomerella cingulata Clomerella cingulata--dır. Acı çürümə ilə dır. Acı çürümə ilə alma, armud, heyva, gavalı, ərik, şaftalı, gilas, albalı, üzüm alma, armud, heyva, gavalı, ərik, şaftalı, gilas, albalı, üzüm xəstələnir. Göbələyin mitselisi meyvənin qabığından içərisinə keçib, xəstələnir. Göbələyin mitselisi meyvənin qabığından içərisinə keçib, onun hüceyrələrini dağıdır və məhv edir. Meyvənin qabığı altında onun hüceyrələrini dağıdır və məhv edir. Meyvənin qabığı altında dairəvi qəhvəyi ləkələr əmələ gəlir. Ləkələr böyüdükdən sonra dairəvi qəhvəyi ləkələr əmələ gəlir. Ləkələr böyüdükdən sonra onların üzərində gül rəngli, mərkəzləşmiş, həlqəvi qabarcıqlar onların üzərində gül rəngli, mərkəzləşmiş, həlqəvi qabarcıqlar əmələ gəlir ki, bunlar da göbələyin konidiləridir. Sonralar gül rəngli əmələ gəlir ki, bunlar da göbələyin konidiləridir. Sonralar gül rəngli sporlar tünd sporlar tünd--qəhvəyi və yaxud qara rəng alırlar. qəhvəyi və yaxud qara rəng alırlar.
Göbələyin inkişafının Göbələyin inkişafının dayanması nəticəsində meyvənin üzərində üzü tünd və nazik dayanması nəticəsində meyvənin üzərində üzü tünd və nazik qabıqla örtülü konusşəkilli çöküntülər qalır. qabıqla örtülü konusşəkilli çöküntülər qalır.
. Bu xəstəliklə alma, armud, moruq, üzüm zədələnir. Bu xəstəliklə alma, armud, moruq, üzüm zədələnir. Onun törədicisi Onun törədicisi Botrytis cinerea
və kif göbələkləridir. Bunlar ifraz etdikləri zəhərli maddələrin hesabına meyvə hüceyrəsinin etdikləri zəhərli maddələrin hesabına meyvə hüceyrəsinin protoplazmasını məhv edir. Göbələklər tərəfindən sintez edilən protoplazmasını məhv edir. Göbələklər tərəfindən sintez edilən fermentlər hüceyrəarası maddəni həll edir ki, buna görə də tədricən fermentlər hüceyrəarası maddəni həll edir ki, buna görə də tədricən meyvə ləti yumşalır və çürüyür. meyvə ləti yumşalır və çürüyür. Sitrus Sitrus meyv meyvə əllə ərinin rinin ((limon limon, , porta portağ ğal, al, naringi naringi v və ə s.) s.) çü çürrü üm mə əsi si. . Bu x
Bu xə əst
stə əliyi
liyi ə əsas
sasə ən
n iki iki n
nö öv g
v gö öb bə əllə ək
k – –
Penicilliumitalicum ((mavikif mavikif) ) v
əP. P. digitatum digitatum ((ya
yaşı şıl
l kif kif)
) ttö
örrə ədir.Birincihaldameyv dir.Birincihaldameyvə əllə
ərin rinü
üz zə ərind rində əya
yaşı şıll--mavikif mavikifə əm mə əllə ə g
gə əlir
lir, , m mə əhsulunsaxlanmas hsulunsaxlanmasıı v və əya ya n nə əqledilm qledilmə əsizaman
sizamanıı k kü ütl tlə əvi
vi sur
surə ətd
tdəçü əçürrü
üm mə ə m müş üşahid
ahidə əedilir.İkincihalda edilir.İkincihalda is isəə
əəm mə əllə ə g gə əllə ən n ya
yaşı şıl
l kifmeyv
kifmeyvə əni
ni d də ərhal rhalçü çürrü
üd dü ür. H r. Hə ər
r ikihalda ikihalda g gö öb
əllə əyin
yin mitselisimeyv mitselisimeyvə ə llə
ətin tinə
ədaxilolur daxilolur, , meyv meyvə
ənin nin s
sə əthind
thində ə is
isə əkonidi
konidi da daşı
şıy yııc
cıılar larıı ililə ə birlikd birlikdə
ə ç çoxlu oxlu kif kifə
əm mə əllə ə g gə əlir lir.. Kartof Kartof çü çürrü üd dü üc cü üs sü ü ((fitoftora fitoftora). ). X Xə əst stə
əliyin liyin ttö örrə ədicisi
dicisi Phytophthora Phytophthora infestans infestans – –d dıır.Bu r.Bu g
gö öb bə əllə ək
k pomidor pomidor v və ə bad
badıımcan mcanıı da da z zə
də əllə
əy yə ə bilir bilir. . İnkubasiya İnkubasiya d dö övr vrü ü havan
havanıın n istiliyind istiliyində ən as
n asııllııd dıır. G
r. Gö öb bə əllə əyin
yin mitselisinininki mitselisinininkiş şaf
afıüçü ıüçün minimal n minimal temperatur temperatur +1 +1C; +3 C; +3C, C, maksimumt maksimumt emperatur emperatur is isə ə +30
+30C C hesab
hesab edilir.Fitoftora edilir.Fitoftora bitkinin bitkinin h hə əm m yarpaqlar yarpaqlarıın nıı, h
, hə əm d
m də ə yumrular yumrularıı z zə əd də əllə
əyir yir.
. Sah Sahə
əllə ərd
rdə ə ə
əvv vvə
əlc lcə
ə kartoflar kartoflarıın n ü
üz zə ərind rində ə ttə
ək k--ttə
ək ( k (seyr
seyrə ək),
k), yaxud yaxud k
kü ülli
lli miqdarda miqdarda ə əzilmi zilmiş
ş llə
ək kə əllə ər r ə
əm mə əllə ə g gə əlir lir ((Şəkil Şəkil 2
2 )) L Lə ək kə əllə
ər k r kə
əsildikd sildikdə ə onlar onlarıın alt n altıında nda boz
boz, , yaxud
yaxud qonurla qonurlaş
şm mış
ış sah
sahə əllə
ər g r gö
örrü ün nü ür. r. Kartof Kartof anbarda anbarda saxland saxlandığı ığı d
dö övrd
vrdə ə onuntoxumas onuntoxumasıın nıın z
n zə əd də əllə ənmi
nmiş ş yerl
yerlə əri
ri çü çürrü
üm mə əy yə ə ba
baş şlay
layıır.K r.Kə
əskin skin
z zə əd də əllə
ənm nmə
əllə ər
r zaman zamanı
ı kartofun kartofun s sə əthi
thi codla codlaşı
şır, r r, rə
əngi ngi is
isə ə bozumtul bozumtul--qonur qonur olur olur. . Daha
Daha sonra sonra kartof kartof saxland saxlandııqca qca, , ondanəm ondanəm v və ə quru quru çü
çürrü üm mə ə x xə əst stə əlikl
liklə əri
ri d də ə ttə əzah zahü
ür r edir
edir.. Nəm çürümə. Nəm çürümə. Xəstəliyin törədicisi Xəstəliyin törədicisi – –
Bacillus cartovorus və
və Bacillus phytophthorus Bacillus phytophthorus-- dur. Bu bakteriyalar zədələnmiş və dur. Bu bakteriyalar zədələnmiş və yaralanmış yerlərdən kartofun içərisinə daxil olur və onun yaralanmış yerlərdən kartofun içərisinə daxil olur və onun parenximasına yayılırlar. Zədələnmiş kartoflar yumşalır, qatı və parenximasına yayılırlar. Zədələnmiş kartoflar yumşalır, qatı və ya sulu kütləyə çevrilir, pis qoxu verirlər.Zədələnmiş kartofdan ya sulu kütləyə çevrilir, pis qoxu verirlər.Zədələnmiş kartofdan xəstəlik sağlam kartoflara da keçir. xəstəlik sağlam kartoflara da keçir.
Xəstəliyin törədicisi Xəstəliyin törədicisi
– dir dir . Kartofun üzərində kif göbələyinin xırda və orta böyüklükdə . Kartofun üzərində kif göbələyinin xırda və orta böyüklükdə çoxlu miqdarda sklerotisi yığılır. Səthi sklerotisilər kartofun çoxlu miqdarda sklerotisi yığılır. Səthi sklerotisilər kartofun kimyəvi tərkibinə təsir etmir, onun dad və yeyinti keyfiyyətini kimyəvi tərkibinə təsir etmir, onun dad və yeyinti keyfiyyətini dəyişir.
dəyişir. Kartofda unlu dəmgil. Kartofda unlu dəmgil. Xəstəliyin törədicisi Xəstəliyin törədicisi Spongospora
dır. Bu xəstəliyə yoluxmuş kartofda əvvəl şişlər əmələ gəlir, sonra bu şişlər həcmcə böyüyür, partlayır, şişlərin əmələ gəlir, sonra bu şişlər həcmcə böyüyür, partlayır, şişlərin daxilindəki möhtəviyyat axır və quruyur. Əmələ gəlmiş yarıqlar daxilindəki möhtəviyyat axır və quruyur. Əmələ gəlmiş yarıqlar öz ulduzşəkilli formasını saxlayırlar. Saxlanma, daşınma öz ulduzşəkilli formasını saxlayırlar. Saxlanma, daşınma prosesləri zamanı kartoflar həmişə bir prosesləri zamanı kartoflar həmişə bir--birinə sürtündüyündən, birinə sürtündüyündən, əmələ gəlmiş yarıqlar da tədricən itməyə başlayır. əmələ gəlmiş yarıqlar da tədricən itməyə başlayır.
Fusarium Fusarium cinsindən olan göbələklər kartofda müxtəlif zədələr cinsindən olan göbələklər kartofda müxtəlif zədələr əmələ gətirə bilir. Bu cinsin külli miqdarda növləri ( əmələ gətirə bilir. Bu cinsin külli miqdarda növləri (F.solani, F.solani, F.discolor, F.culmorum F.discolor, F.culmorum və b.) quru çürümə adlanan xəstəliyə və b.) quru çürümə adlanan xəstəliyə səbəb olur. Bu zaman kartofun zədələnmiş sahələrinin üzəri ağ səbəb olur. Bu zaman kartofun zədələnmiş sahələrinin üzəri ağ rəngli cecəni xatırladır. Daha sonra (əgər kartofun saxlandığı rəngli cecəni xatırladır. Daha sonra (əgər kartofun saxlandığı yerdə artıq nəmlik yoxdursa) kartof bürüşməyə başlayır və yerdə artıq nəmlik yoxdursa) kartof bürüşməyə başlayır və nəhayət, sarımtıl nəhayət, sarımtıl--ağ rəngli unşəkilli kütləyə çevrilir. Əksinə, binada ağ rəngli unşəkilli kütləyə çevrilir. Əksinə, binada artıq nəmlik varsa, proses «nəm çürümə» kimi gedir. artıq nəmlik varsa, proses «nəm çürümə» kimi gedir.
Xəstəlik Bact. lycopersicum Xəstəlik Bact. lycopersicum tərəfindən törədilir. Bu bakteriyalar aerobdur, spor əmələ tərəfindən törədilir. Bu bakteriyalar aerobdur, spor əmələ gətirmir. Ətli gətirmir. Ətli-- peptonlu aqarda əvvəl ağ, sonra sarı koloniyalar peptonlu aqarda əvvəl ağ, sonra sarı koloniyalar verir. verir. Pomidorlar hələ sahədə inkişaf etməkdə ikən xəstəliyə Pomidorlar hələ sahədə inkişaf etməkdə ikən xəstəliyə tutulurlar. Xəstəlik zamanı pomidorda çox da böyük olmayan tutulurlar. Xəstəlik zamanı pomidorda çox da böyük olmayan tünd ləkələr əmələ gəlir, sonra bu ləkələr böyüyür və qonurlaşır. tünd ləkələr əmələ gəlir, sonra bu ləkələr böyüyür və qonurlaşır. Pomidorun zədələnmiş yerləri əzilmiş kimi olur, pomidorun Pomidorun zədələnmiş yerləri əzilmiş kimi olur, pomidorun quruluşunu pozur. Əvvəlcə hüceyrələrarası maddə, sonra isə quruluşunu pozur. Əvvəlcə hüceyrələrarası maddə, sonra isə hüceyrələrin qılafı həll olmağa başlayır. Bunun nəticəsində hüceyrələrin qılafı həll olmağa başlayır. Bunun nəticəsində pomidor nəm çürüməyə uğrayır. pomidor nəm çürüməyə uğrayır.
Pomidorda fitoftora. Pomidorda fitoftora. Xəstəliyin törədicisi Xəstəliyin törədicisi
--dır. Pomidorlar yetişmə zamanı zədələnir və bu zədə dır. Pomidorlar yetişmə zamanı zədələnir və bu zədə məhsul yığıldıqdan sonra daha da genişlənir. Pomidorun məhsul yığıldıqdan sonra daha da genişlənir. Pomidorun üzərində boz, yaxud bozumtul üzərində boz, yaxud bozumtul--qonur rəngdə müxtəlif şəkilli qonur rəngdə müxtəlif şəkilli ləkələr əmələ gəlir. ləkələr əmələ gəlir. Qara çürümə Qara çürümə .. Diplodina destructiva Diplodina destructiva tərəfindən törədilir. Bu tərəfindən törədilir. Bu zaman həm yetişməmiş, həm də tam yetişməmiş pomidorlar zaman həm yetişməmiş, həm də tam yetişməmiş pomidorlar zədələnir. Qara çürümə ləkələri pomidorun müxtəlif yerlərində zədələnir. Qara çürümə ləkələri pomidorun müxtəlif yerlərində baş verə bilir. Zədələnmiş sahələr əvvəl tünd baş verə bilir. Zədələnmiş sahələr əvvəl tünd--qonur rəngdə olur, qonur rəngdə olur, sonra isə qaralır. sonra isə qaralır. Mozaika xəstəliyini Mozaika xəstəliyini Myzodes Myzodes virusu törədir. Xəstəlik zamanı virusu törədir. Xəstəlik zamanı həm yarpaqlar, həm də pomidorlar zədələnir. Yarpaqların kənarı həm yarpaqlar, həm də pomidorlar zədələnir. Yarpaqların kənarı aşağıya doğru büzüşür və kobudlaşır. Pomidorun üzərində külli aşağıya doğru büzüşür və kobudlaşır. Pomidorun üzərində külli miqdarda dolaşıq və qeyri miqdarda dolaşıq və qeyri--müəyyən şəkilli ləkələr əmələ gəlir. müəyyən şəkilli ləkələr əmələ gəlir. Zədələnmiş sahələr Zədələnmiş sahələr qonurlaşır. qonurlaşır.
Stolbur Stolbur xəstəliyinə xəstəliyinə Lycopersicum Lycopersicum virus virus səbəbolur. Bu zaman həm səbəbolur. Bu zaman həm yarpaqlar, həm də meyvələr zədələnir. Yarpaqlar formasını itirir yarpaqlar, həm də meyvələr zədələnir. Yarpaqlar formasını itirir (Şəkil
(Şəkil 3). Stolburun törədicisi kartof, badımcan və b. bitkiləri də 3). Stolburun törədicisi kartof, badımcan və b. bitkiləri də zədələyir. zədələyir. Pomidorun bakterial xərçənginin Pomidorun bakterial xərçənginin törədicisi törədicisi
dir.Bak
dir.Bak--teriya hərəkətsiz olmaqla, qram teriya hərəkətsiz olmaqla, qram--müsbət müsbət boyanır, aerobdur. Əsasən pomidorun şitilləri, vegetativ üzvləri və boyanır, aerobdur. Əsasən pomidorun şitilləri, vegetativ üzvləri və meyvələri zədələnir. meyvələri zədələnir. Bu zaman gövdə və budaqlar da solur və Bu zaman gövdə və budaqlar da solur və onlarda sarımtıl onlarda sarımtıl--ağ, daha sonra isə bozumtul ağ, daha sonra isə bozumtul--qəhvəyi zolaqlar və qəhvəyi zolaqlar və yaralar müşahidə edilir. Xarici zədələnmələr zamanı meyvələrdə yaralar müşahidə edilir. Xarici zədələnmələr zamanı meyvələrdə külli miqdarda xırda ağ, çox zaman isə qabarşəkilli ləkələr əmələ külli miqdarda xırda ağ, çox zaman isə qabarşəkilli ləkələr əmələ gəlir.Pomidorun belə ləkəliliyi «quş gözü» adı ilə məşhurdur. gəlir.Pomidorun belə ləkəliliyi «quş gözü» adı ilə məşhurdur. Bəzən pomidor daxildən zədələnir və bu zədələnmə xaricdən hiss Bəzən pomidor daxildən zədələnir və bu zədələnmə xaricdən hiss olunmur. Bu zaman pomidorun içərisi yumşalır və sarımtıl rəng olunmur. Bu zaman pomidorun içərisi yumşalır və sarımtıl rəng alır. Daxildən erkən zədələnmiş pomidor eybəcər olur. Bakterial alır. Daxildən erkən zədələnmiş pomidor eybəcər olur. Bakterial xərçəngə tutulmuş pomidor meyvələrində, həm də ləkələr olur, xərçəngə tutulmuş pomidor meyvələrində, həm də ləkələr olur, bununla da həmin xəstəlik bakterial solma və zolaqsız ləkəlilik bununla da həmin xəstəlik bakterial solma və zolaqsız ləkəlilik xəstəliklərindən fərqlənir. xəstəliklərindən fərqlənir. Mövcud sanitariya ekspertizası Mövcud sanitariya ekspertizası qaydalarına görə başqa tərəvəz kimi pomidor da çürümüş, qaydalarına görə başqa tərəvəz kimi pomidor da çürümüş, kiflənmiş, donmuş, öz şəklini itirmiş, xəstəliklər, ziyanvericilər və kiflənmiş, donmuş, öz şəklini itirmiş, xəstəliklər, ziyanvericilər və gəmiricilərlə zədələnmiş, o cümlədən zəhərli olduqda və kimyəvi gəmiricilərlə zədələnmiş, o cümlədən zəhərli olduqda və kimyəvi maddələr qoxusu verdikdə satışa buraxılmır. maddələr qoxusu verdikdə satışa buraxılmır.
Kələmdə boz çürümə Kələmdə boz çürümə kif göbələyi tərəfindən törədilir. kif göbələyi tərəfindən törədilir. Zədələnmə məhsul yığımı zamanı və məhsulun anbarda Zədələnmə məhsul yığımı zamanı və məhsulun anbarda saxlandığı dövrdə baş verir. Zədələnmə xəstə kələmdən saxlandığı dövrdə baş verir. Zədələnmə xəstə kələmdən sağlam kələmə keçir. Boz çürümənin törədicisi aşağı sağlam kələmə keçir. Boz çürümənin törədicisi aşağı temperaturada arta bilir. temperaturada arta bilir. Bu xəstəliyə tutulmuş kələmin Bu xəstəliyə tutulmuş kələmin yarpaqları üzərində boz kül rəngində təbəqə ilə örtülmüş ləkələr yarpaqları üzərində boz kül rəngində təbəqə ilə örtülmüş ləkələr əmələ gəlir. Əsasən kələmin üst yarpaqları zədələnir, sonra əmələ gəlir. Əsasən kələmin üst yarpaqları zədələnir, sonra bunlar yumşalır və çürüyür. bunlar yumşalır və çürüyür. Qarpızın toksiki bakteriozu. Qarpızın toksiki bakteriozu. Xəstəliyin etiologiyası hələ Xəstəliyin etiologiyası hələ müəyyən edilməmişdir. O.İ.Sirotina və L.İ.Popova bu xəstəlik müəyyən edilməmişdir. O.İ.Sirotina və L.İ.Popova bu xəstəlik zamanı
zamanı Proteus Proteus cinsindən olan bakteriyaları tapmışdır. cinsindən olan bakteriyaları tapmışdır. Zədələnmiş qarpızı yeyən adamların mədə Zədələnmiş qarpızı yeyən adamların mədə--bağırsaq sistemində bağırsaq sistemində zəhərlənmə, ishal və ürək bulanması şəklində pozğunluq, zəhərlənmə, ishal və ürək bulanması şəklində pozğunluq, habelə baş gicəllənməsi və s. hallar müşahidə edilmişdir. habelə baş gicəllənməsi və s. hallar müşahidə edilmişdir. Zədələnmiş qarpızın qabığında boz rəngli noxud boyda Zədələnmiş qarpızın qabığında boz rəngli noxud boyda dikəlmiş ləkələr əmələ gəlir. Zədələnmiş sahədə qabıqaltı şişlər dikəlmiş ləkələr əmələ gəlir. Zədələnmiş sahədə qabıqaltı şişlər də ola bilər. Bu zaman qarpızın daxilində çürümə prosesi gedir də ola bilər. Bu zaman qarpızın daxilində çürümə prosesi gedir və qarpız saralır. və qarpız saralır.
Tərəvəz, meyvə və giləmeyvələrin gigiyenası Tərəvəz, meyvə və giləmeyvələrin gigiyenası Tərəvəz və meyvələr insanın qidalanmasında mühüm rol Tərəvəz və meyvələr insanın qidalanmasında mühüm rol oynayırlar. Belə ki, onlar vitaminlərin (xüsusilə C vitamini və oynayırlar. Belə ki, onlar vitaminlərin (xüsusilə C vitamini və karotinin), karbohidratların, üzvi turşuların və müxtəlif mineral karotinin), karbohidratların, üzvi turşuların və müxtəlif mineral maddələrin, o cümlədən mikroelementlərin əsas təmin maddələrin, o cümlədən mikroelementlərin əsas təmin edicisidirlər. edicisidirlər.v vLakin tərəvəz və meyvələrdə çoxlu miqdarda suyun Lakin tərəvəz və meyvələrdə çoxlu miqdarda suyun olması, onların saxlanmasını davamsız edir. Xüsusilə zədələnmiş olması, onların saxlanmasını davamsız edir. Xüsusilə zədələnmiş və xəstəliklərə yoluxmuş meyvə və tərəvəzlərə mikroorqanizmlər və xəstəliklərə yoluxmuş meyvə və tərəvəzlərə mikroorqanizmlər nisbətən asan daxil olduğu üçün, onlar xarab olmaya məruz nisbətən asan daxil olduğu üçün, onlar xarab olmaya məruz qalırlar.Meyvə və tərəvəzlərin xəstəlik törədicilərinə mikroskopik qalırlar.Meyvə və tərəvəzlərin xəstəlik törədicilərinə mikroskopik göbələk cinslərindən Fusarium, Penicillium, Aspergillus aid olub, göbələk cinslərindən Fusarium, Penicillium, Aspergillus aid olub, onların müxtəlif növ xarab olmalarına səbəb olurlar (quru çürümə, onların müxtəlif növ xarab olmalarına səbəb olurlar (quru çürümə, acı çürümə). Bu törədicilərlə yoluxma prosesi zamanı meyvələr və acı çürümə). Bu törədicilərlə yoluxma prosesi zamanı meyvələr və tərəvəzdə onların metabolitləri tərəvəzdə onların metabolitləri – – mikotoksinləri toplanır. mikotoksinləri toplanır. Tədqiqatlar göstərir ki, almanın acı çürüməsinə konserogen Tədqiqatlar göstərir ki, almanın acı çürüməsinə konserogen xassələrə malik olan patulin səbəb ola bilər. Ona görə də qida xassələrə malik olan patulin səbəb ola bilər. Ona görə də qida məhsullarında patulinin miqdarının sanitar normalarla yol verilə məhsullarında patulinin miqdarının sanitar normalarla yol verilə bilən səviyyəsi gözlənilməlidir. bilən səviyyəsi gözlənilməlidir.
Sanitar tələblərinə uyğun olaraq, çürümüş meyvə və tərəvəzlərə, Sanitar tələblərinə uyğun olaraq, çürümüş meyvə və tərəvəzlərə, xəstəlik və ziyanvericilərlə yoluxmuş, gəmiricilərin, həşərat və sürfə xəstəlik və ziyanvericilərlə yoluxmuş, gəmiricilərin, həşərat və sürfə ilə, həmçinin kəskin kənar iylərlə, zəhərli kimyəvi maddələrlə ilə, həmçinin kəskin kənar iylərlə, zəhərli kimyəvi maddələrlə korlanmışlara satış üçün icazə verilmir. korlanmışlara satış üçün icazə verilmir. Meyvələrin və tərəvəzin Meyvələrin və tərəvəzin düzgün yığılması, saxlanması üçün yaxşı şəraitin təmin olunması, düzgün yığılması, saxlanması üçün yaxşı şəraitin təmin olunması, xəstəliklərin inkişaf profilaktikasında və onların olmasının qarşısının xəstəliklərin inkişaf profilaktikasında və onların olmasının qarşısının alınmasında təsirli tədbir hesab edilir. Saxlanma zamanı elə şərait alınmasında təsirli tədbir hesab edilir. Saxlanma zamanı elə şərait yaratmaq lazımdır ki, tərəvəz və kartofun göyərməsinə, yaratmaq lazımdır ki, tərəvəz və kartofun göyərməsinə, cücərməsinə yol verilməsin. Bu məqsədlə, kartofun metil efirinin a cücərməsinə yol verilməsin. Bu məqsədlə, kartofun metil efirinin a-- nafitilsirkə turşusu ilə emal olunması təklif olunur ki, 1kq yumruya nafitilsirkə turşusu ilə emal olunması təklif olunur ki, 1kq yumruya 50 50--100mq, bu da yumrunun bir il müddətində göyərməsinin 100mq, bu da yumrunun bir il müddətində göyərməsinin – – çürüməsinin qarşısını alır və askorbin turşusunun saxlanmasına çürüməsinin qarşısını alır və askorbin turşusunun saxlanmasına köməklik edir. köməklik edir. Tərəvəz və meyvələrin saxlanması üçün optimal Tərəvəz və meyvələrin saxlanması üçün optimal temperatura 1 temperatura 1--2 2°°C, nisbi nəmlik isə 80 C, nisbi nəmlik isə 80--85% hesab olunur. Tərəvəz 85% hesab olunur. Tərəvəz və meyvələr epidemioloji cəhətdən təhlükəli ola bilər. Belə ki, və meyvələr epidemioloji cəhətdən təhlükəli ola bilər. Belə ki, tərəvəz mədə tərəvəz mədə--bağırsaq infeksiyasının və helmintozun mənbəyi bağırsaq infeksiyasının və helmintozun mənbəyi hesab oluna bilər. Sanitar normalarına görə çirkab suları ilə bostan hesab oluna bilər. Sanitar normalarına görə çirkab suları ilə bostan bitkilərini suvarmaq, onları çiy şəkildə istifadə etmək bitkilərini suvarmaq, onları çiy şəkildə istifadə etmək ((yerkökü, xiyar, yerkökü, xiyar,
pomidor, qarpız, yemiş, çiyələk, cəfəri, turp) qəti qadağandır. Çirkli pomidor, qarpız, yemiş, çiyələk, cəfəri, turp) qəti qadağandır. Çirkli sularla suvarmaları aparılan meyvə sularla suvarmaları aparılan meyvə--giləmeyvə bitkilərinin giləmeyvə bitkilərinin vegetasiya yığılması iki ay qalmış, tərəvəzdə isə 20 gün qalmış vegetasiya yığılması iki ay qalmış, tərəvəzdə isə 20 gün qalmış dayandırılır. Belə tarlada becərilmiş tərəvəzin (kartof, qabaq, dayandırılır. Belə tarlada becərilmiş tərəvəzin (kartof, qabaq, badımcan)istifadəsinə isti emal aparıldıqdan sonra icazə badımcan)istifadəsinə isti emal aparıldıqdan sonra icazə verilir.Bitkilərin xəstəliklərdən və ziyanvericilərdən mühafizəsində verilir.Bitkilərin xəstəliklərdən və ziyanvericilərdən mühafizəsində kimyəvi vasitələrin, həmçinin mineral və digər gübrələrin istifadəsi, kimyəvi vasitələrin, həmçinin mineral və digər gübrələrin istifadəsi, müasir kənd təsərrüfat məhsulları istehsalının müasir kənd təsərrüfat məhsulları istehsalının intensivləşdirilməsinə gətirib çıxarır. Bitkilərin mühafizə vasitələri intensivləşdirilməsinə gətirib çıxarır. Bitkilərin mühafizə vasitələri sanitar
sanitar--baytar və sanitar baytar və sanitar--epidemioloji xidmət orqanları tərəfindən epidemioloji xidmət orqanları tərəfindən ciddi nizama salınır və onlara nəzarət edilir. Bununla bərabər ciddi nizama salınır və onlara nəzarət edilir. Bununla bərabər yemlərin və bir sıra bitki və heyvan mənşəli məhsulların yemlərin və bir sıra bitki və heyvan mənşəli məhsulların hazırlanmasında gigiyenik normalara riayət olunmadıqda hazırlanmasında gigiyenik normalara riayət olunmadıqda pestisidlərlə çirklənmə baş verir. Kənd təsərrüfatı heyvanları üçün pestisidlərlə çirklənmə baş verir. Kənd təsərrüfatı heyvanları üçün yemlərdə pestisidlərin yol verilə bilən normaları da hazırlanmışdır. yemlərdə pestisidlərin yol verilə bilən normaları da hazırlanmışdır. Onların gözlənilməsi sağlam məhsullar əldə etməyə imkan verir. Onların gözlənilməsi sağlam məhsullar əldə etməyə imkan verir. Hazırda azot gübrələrini tətbiqi ilə əlaqədar torpaqda, süxur Hazırda azot gübrələrini tətbiqi ilə əlaqədar torpaqda, süxur sularında, qida məhsullarında və yemlərdə nitratların səviyyəsinin sularında, qida məhsullarında və yemlərdə nitratların səviyyəsinin artması məsələsi də xüsusi diqqət cəlb edir. artması məsələsi də xüsusi diqqət cəlb edir. Yüklə 6,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|