Mavzu : Mumtoz
adabiyitda qofiya turlari
1.
Tuzuvchi Turg’unboyeva Rayhona
Reja
1 Qofiya haqida ma’lumot
2 Mumtoz qofiya turlari
3 Mutlaq va muqayyad qofiya
QOFIYA
Qofiya
–
arabcha misralar oxirida
qo’shimcha, so’z va so’z
qo’shilmalarining o’zaro ohangdosh
bo’lib kelishi.Qofiya mumtoz
she’rshunoslikda vazn kabi she’riy
ritmni vujdga keltiruvchi asosoy unsur
sanalib, uning bayt so’ngida
qo’llanilishi zarurit talablardan biri
bo’lgan. Sharq adabiyitshunosligida
ushbu qarashlar ILMI QOFIYA da o’z
aksini topgan.
MUMTOZ QOFIYA
TURLARI
Mujarrad qofiya
–
( arabcha yakka, yagona
,tanho). Bunday qofiya turida raviy harfi cho’ziq
unlidan iborat bo’lishi yoki raviy undosh bilan
yakunlanib, undan oldin tavjih qisqa unli kelishi
asosiy talab hisoblanadi.
KO’ZING NE BALO
Qaro
BO’LIBTUR
KIM, JONGA QARO
Balo
BO’LIBTUR.
Bunda “Qaro” va “ Balo” so’zlaridagi “ O “ raviysi
cho’ziq unli bo’lib, qofiyadosh so’zlar shu harf bilan
yakunlangan.
MURDAF QOFIYA
Qofiyaning o’zak tarkibiga ko’ra
farqnaluvchi turlaridan biri.
Ridifli qofiya
deb ham ataladi. Bunday qofiya turida
raviy harfidan oldin cho’ziq unlilardan biri –
ridfi asliy, ba’zan esa ridfi ziyid keladi.
Murdaf qofiya turkiy va forsiy she’riyatda
keng qo’llangan.
To bo’ldi ko’ngul ul ko’zi usrukka
giriftor
El ko’ziga sog’men, vale o’z o’zuma
bemor
Muqayyad Qofiya
Qofiyaning o’zbek tarkibiga farqlanuvchi
turlaridan biri.
Qaydil qofiya
deb ham ataladi.
Bunday qofiya turida o’zak tarkibida qisqa unlidan
so’ng qator undosh keladi. Bunday qisqa unli
hazv
, raviydan oldin turgan undosh
qayd
deb ataladi.
Muqayyad so’zining ma’nosi “ bog’langan” “
kishanlangan” degan ma’noni anglatadi.
Muqayyad qofiyada o’zak ravit harfi bilan
yakunlangani, ya’ni o’zakda raviydan keyin hech
qanday harf qo’llanmagani uchun zamonaviy
she’rshunoslikda uni o’zak qofiya deb atash
Muqayyad qofiyaga misol
Elga sharaf bo’lmadi joh –
u nasab,
Lek sharaf keldi hayo- vu adab
( “ Hayrat ul – abror”)
Baytda “nasab” va “ adab” so’zlarida qofiya
bo’lib, raviy “ b” harfidir. Qofiya raviy harfi bilan
tugallanayotgani uchun ushbu qofita turi
muqayyad qofiya hisoblanadi.
MUTLAQ QOFIYA
(Arabcha yetuk, to’liq) qofiyaning tuzilishiga
ko’ra farqlanuvchi turlaridan biri. Mutlaq
qofiyada raviy harfidan keyin qofiyaning
boshqa harflari (
vasl, xuruj, mazid, noyira
) ham
ishtirok etadi. Shams Qays Roziyning “ Al
mo’jam” asarida mutlaq qofiya raviy harfining
ikki na’vidan biri sifatid, Nosiruddin Tusiyning
“Me’yor ul ash’or “ asarida qofiyaning holatiga
ko’ra farqlanuvchi turlaridan biri sifatid
keltirilgan. Mutalq qofiya hisoblanishi uchun
raviydan so’ng birgina vasl harfining qo’llanishi
ham kifoya qiladi
MUTLAQ QOFIYAGA MISOL.
Qoshi yosinmu deyin, ko’zi qarosinmu deyin.
Ko’ngluma har birining dard
- u balosinmu
deyin?
( “ Navodir ush – shabob” 483
-
g’azal )
baytida “ qarosinmu” , “balosinmu” so’zlari mutloq
qofiya bo’lib, ulardagi “ o” unlosi raviydir . Raviydam
keyin kelgan “ s “ undoshi vasl, “ n “ undoshi xuruj , “
m “ mazid va qofiya oxiridagi “ u “ unlisi esa nafazdir
Dostları ilə paylaş: |
