Zardusht nomi tadqiqotlarda Zaratushtra, Zardust,
Zoroastr ko’rinishlarida ham ishlatiladi.
Тadqiqotchilar o’rtasida Zardushtning tarixda bo’lgan
yoki bo’lmaganligi borasida turli fikrlar mavjud.
Ba’zilar uni
tarixiy shaxs deb bilsalar, boshqalar
afsonaviy shaxs deb hisoblaydilar. Manbalarning
xabar berishicha, u taxminan mil. av. 1200-570 yillar
orasida yashagan ilohiyotchi, faylasuf, shoirdir.
Ingliz tadqiqotchi M. Boys ta’kidlashicha, u mil. av.
1500-1200 yillar orasida yashagan. Zardusht
Markaziy Osiyo hududida mavjud bo’lgan
ko’pxudolikka negizlangan qadimiy diniy tasavvur va
e’tiqodlarni isloh qilib, yangi dinga asos soldi.
Zardushtning tug’ilgan va ilk
diniy faoliyatini boshlagan
joyi xususida
ikki xil qarash mavjud
Birinchisi – «G’arb nazariyasi» bo’lib, unga ko’ra Midiya (hozirgi Eron hududida)
Zardushtning vatani va zardushtiylikning ilk tarqalgan joyi hisoblanadi. Bu fikr
tarafdorlarining dalili shuki, birinchidan, zardushtiylikning qadimiy
Eron hududlarida
keng tarqalganligi bo’lsa, ikkinchidan, zardushtiylikning muqaddas kitobi sanalmish
Avestoga keyin yozilgan sharhlarning qadimiy eron-pahlaviy tilida bo’lganligidir.
E’tibordan chiqarmaslik kerakki, zardushtiylik uch buyuk Eron imperiyasi – Ahamoniylar,
Arshakiylar va
Sosoniylar davrlarida, ya’ni mil. av. VI asrdan to mil. VII asrigacha
ketma-ket aynan Yaqin va O’rta Sharqda davlat dini maqomida bo’lgan.
Ikkinchisi, «Sharq nazariyasi» bo’lib, unga ko’ra, Zardusht vatani
va zardushtiylikning ilk
tarqalgan joyi Хorazm hisoblanadi. Ko’pchilik manbashunoslar ikkinchi nazariya
tarafdorlaridirlar. Хorazm zardushtiylikning muqaddas olovi Ozarxurra birinchi bor
yoqilgan va eng buyuk xudo – Axura-Mazdaning Zardusht bilan bog’langan joyi
hisoblanadi. Zardushtiylikning asosiy manbasi Avestoda: «Birinchi bor muqaddas olov –
«