Microsoft Word \326L\334L?R

---

ÖLÜL R 
M mm dquluzad C lil 
Cild 2. Dram s rl ri 
Pdfl dir n: kitablar sayti 
http://www.kitablar.com 

---

Dörd m clis v be p rd li komediya 
M CL SL R N HAL S
e y x N s r u l l a h--45 ya ında.
e y x h m d--onun agirdi, 40 ya ında.
H a c ı H s n-- h rd möt b r bir hacı, 50 ya ında.
K r b l a y I F a t m a x a n ı m--onun övr ti, 40 ya ında.
s g n d r--onun o lu, 22 ya ında.
C l a l--onun kiçik o lu, 10 ya ında.
N a z l ı--onun qızı, 12 ya ında.
Z e y n b--Hacı H s nin qarava ı, 20 ya ında.
l i--Hacı H s nin nök ri, 18 ya ında.
H a c ı B x l i--45 ya ında.
H a c ı K r i m--50 ya ında.
H a c ı K a z ı m--50 ya ında.
M d i O r u c--35 ya ında.
M d i O r u c u n a n a s ı--50 ya ında.
M i r B a ı r a a--35 ya ında.
H e y d r a a--teleqrafçı, 45 ya ında.
l i b y--dilmanc, 30 ya ında.
M i r z H ü s e y n--mü llim, 40 ya ında.
K r b l a y ı V l i--35 ya ında.
D ö r d n f r q ı z-- eyx N srullahın övr tl ri: h r biri 13-14 ya ında.
A z a r l ı l a r, a r v a d l a r, m ü s a f i r l r, c a m a a t.
hvalat vaqe olur r van h rl rinin birind , iyirmi il bundan ir li. 
B R NC M CL S 
Hacı H s nin evi. sk nd rin ota ı, küncd d mir kravat, qaba ında köhn miz, üstünd
bir-iki kitab; mizin yanında iki köhn stul.
C l a l v M ü l l i m diz üst qabaq-qaba a oturub d rs oxuyurlar. 
C l a l (qaba ında kitab, duruxa-duruxa oxuyur). Mara çe töhf ad rdi. 
M ü l l i m (ucadan). Av rdi! 
C l a l. Av rdi. Küft. B xatir. B xatir da t m ki, çün b d r x t.... 
M ü l l i m (ucadan). B dir xt! 
C l a l. B dir xt gül r smi dam ni, dam ni p r kün m.... 

---

M ü l l i m (ucadan). Pür kün m. 
C l a l. Pür kün m h diyeyi shabra, shabra çün r sid m buy gül m ç ndan m st g rd 
ki, dam n m, dam n m öz d st b rf t. 
M ü l l i m (ucadan). Ber ft! 
C l a l. z d st ber ft, ey mür i s h r, e qi zip rvan , zip rvan .... 
B i r k i i (m
di paltarında t l sik girir iç ri v töv üy -töv üy ucadan). Hacı H s n 
mi evd ?...
C l a l (ki iy ). A am gedib bazara. 
Ki i çıxıb gedir. Mü llim t ccüb il baxır onun dalınca. 
C l a l (yen oxuyur). Zip rvan beyamu, beyamuz ... gan ... suxt ra.... 
M ü l l i m (ucadan). Düz oxu, kon suxt ra ... eri q l t oxumazlar. 
C l a l. Kon suxt ra can üd, can üd avaz n yam d.... 
sk nd rin s si g lir: “Mars, Mars! Mars!” deyib iti ça ıra, ça ıra girir iç ri. 
C l a l (oxuyur). Kon suxt ra, kon suxt ra ... ( sk nd r ) Dada , çıx get, qoy d rsimi 
oxuyum. 
sk nd r itin qulaqlarından yapı ıb, ist yir ç k iç ri. t dartınıb g lmir. 
C l a l ( sk nd r ). S n allah, dada , iti ça ırma iç ri; qoy d rsimi oxuyum. 
sk nd r itd n l ç kib, çox h v sli v kefli, lyapasını kravatın üstün çırpıb, ba layır 
papiros e m y . 
M ü l l i m ( sk nd r ). Xudahafiz. sk nd r b y. Yax ı oldu t rif g tirdiniz. T v qqe 
el yir m mirz C lala n sih t el y siniz ki, d rsl rin can yandırsın. 
s k n d r (oturur kravatın üstünd ). Ba üst , ba üst , n sih t el r m. Amma bunu de 
ki, m nim sözüm qulaq asan kimdi? Odu, allahın iti d m nim sözüm baxmır; n q d r 
el dim, iç ri girm di. Xa ... xa ... xa ... (qah-qah ç kib gülür). 
M ü l l i m. Yox, el buyurma. Mirz C lal a ıllı o landı; mirz C lal s nin sözün
baxar; ondan ötrü ki, bu q d r z hm ti ki, m n onun yolunda ç kir m, atası ç kir, g r k 
bu da el r ftar el y ki, bu z hm tl r s m r siz qalmayalar. M g r mirz C lal görmür 
ki, elmsiz insan bir q piy d ym z? nsanın ki, elmi olmadı, onun n q dr-qiym ti ola 
bil r v n hörm ti ola bil r. 
s k n d r (ucadan qah-qah ç kib gülür). M g r mirz C lal görmür ki, elmli insan bir 
q piy d ym z? Xa ... xa ... xa ... h r k sin ki, elmi var, onun hörm ti yoxdu; h r k sin 
ki, hörm ti var, onun da elmi yoxdu. Xa ... xa ... xa.... nsan ona dey rl r ki, n elmi ola, 
n hörm ti ola. Xa ... xa ... xa.... 
M ü l l i m (C lala). Yox-yox, sk nd r b y z raf t el yir; lb tt , z raf t el yir. 
C l a l (mü llim ). Mirz , vallah dada ım gen keflidi. 
s k n d r (tez durub g lir C lalın yanına). M n? M n? M n kefliy m? 
A zını C lalın a zına tutub, "hu, hu, hu" el yir. Hanı? M n kefliy m? 

---

C l a l. (ba ını k nara ç kib üzünü tur udur). Vallah, dada , gen çaxır içmis n. 
s k n d r (gül -gül ucadan). Yalan deyirs n, vallah yalan deyirs n! Çaxır 
içm mi m araq içmi m! Gördün yalan deyirs n! Xa ... xa ... xa!... 
M ü l l i m (aya a durub, C lala). Çünki bu gün d rsini yax ı bilmirs n, d xi m n d
s n t z d rs vermir m. Haman d rsi sabah soru aca am. 
B i r k i i (m
di paltarında qapıdan t l sik girib, töv üy -töv üy ucadan). Hacı mi 
evd ?
C l a l (ki iy ). Evd deyil. 
Ki i gedir. H y td it hürür ki inin üstün . 
s k n d r (qapıya t r f gedib). Kü , kü , kü ! Xa ... xa ... xa! Kü , kü , kü ! Xa ... xa 
... xa! Mars, Mars, Mars! Fut, fut, fut! ( ti mu qurur). 
C l a l ( sk nd r ). Vallah, dada , a am g l nd dey c y m ki, dada ım iti kü kürürdü 
adamların üstün . 
s k n d r (bir q d r C lala baxandan sonra). M n d dey c y m ki, C lal d rsini 
bilmirdi. Xa ... xa ... xa! (Gülüb qurtarandan sonra bir az baxıb, g lir C lalın yanına). 
Yox, yox, dem n m, dem n m. S n bilirs n ki, m n s ni çox ist yir m (üzünü ll yir). 
Amma dada ının sözün baxmamaqda bir az yax ı el mirs n. ndi m s l n, bu kitabı 
qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç 
abbası, b lk h l dörd abbası, ya bir manat verib, alıb, s n axmaq qaba ına qoyub 
oxuyursan. Amma o pulları aparıb Karapet vers ydin, s n iki ü Smirnov ara ı 
ver rdi. S n d g tirib ver rdin sk nd r dada ına. M n qoyardım cibim . Birini s h rd n 
iç rdim ax ama kimi s nin sa lı ına, birini d ax amdan iç rdim s h r kimi mirz nin 
sa lı ına. Siz sa olardınız, m n d kef el rdim (mü llim t r f). M n ölüm, mirz , 
do ru demir mmi? Xa ... xa ... xa!... 
M ü l l i m. Ba ı layın, sk nd r b y, h rç nd b nd nin t r find n küstaxlıqdır siz
n sih t el m k, amma u aq tayfasına o cür sözl ri dem yiniz bir az bicadır. Siz 
qarda ınıza dem kd n ki, s y el , elm dalınca get, ba layırsız ona lazım olmayan 
n sih tl ri el m y . 
C lal ist yir kitabı onun lind n ala, o da vermir. 
s k n d r. Xa ... xa ... xa!... (C lala). Elm dalınca get. Xa ... xa ... xa! Elm dalınca get. 
Yava , yava , qulaq as, gör n deyir m. 
B i r m d i (töv üy -töv üy iç ri girib, ucadan). Hacı H s n mi evd ? 
s k n d r. Evd di, evd di. 
C l a l (m
diy ). Dada ım yalan deyir, a am gedib bazara. 
M ü l l i m (m
diy ). N var, n x b rdi? 
M
di dinm yib gedir. 
s k n d r ( lind kitab, qaçır m
dinin dalınca). A ki i, getm , hacı evd di, getm . 
Mars, Mars, Mars! Kü , kü , kü ! Qoyma getdi. Fut, fut, fut! Aha, aha, fut! Kü , kü , 
kü ! (Ayaqlarını yer döyür).

---

M ü l l i m (ist yir çıxıb ged ). H l ki, xudahafiz (Çıxıb gedir). 
s k n d r (gül -gül mü llimin dalınca). Mirz , getm ! M n ölüm getm , g l C lala 
elm öyr t. Oxusun alim olsun. 
C l a l ( sk nd r yavıq g lib). Dada , ver kitabımı. 
s k n d r (çox ucadan v hirsli). C h nn m ol! 
C lal qorxub qaçır e iy . 
( sk nd r bir az onun dalınca baxandan sonra, gedib oturur kravatın üstünd v bir 
cibind n araq ü sini v o biri cibind n bir balaca st kan çıxarıb, ba layır töküb içm y , 
sonra kitabı açıb baxır). 
s k n d r (kitaba). Tanıyıram s ni. M n d s ni bir az oxumu am. On be il bundan 
ir li h min otaqda m n d s ni oxumu am (oxuyur). "M likra on n sih t sudm nd am d 
v z s ri-xuni-u d r güz t" [1]. M nim d mü llimim m n n sih t el rdi ki, bala, s y 
el , d rsl rini yax ı öyr n. Amma bu dıl ırların heç birind n e itm dim ki, desin: bala, 
adam ol. H r k s rast g lirs n, el bunu e idirs n ki, elm oxu, alim ol. Amma m ni bir 
ba a salan yoxdur ki, axır, bu elm, elm n dem kdir? Elm ona dey rl r ki, indi birisi bu 
ü ni ç k ba ına, hamısını iç , (içir). Pah! Puf! (üzünü tur udur). Bax, elm--buna 
dey rl r. 
[1] S di irazinin m hur “Gülüstan” s rind ndir. M nası: Pad aha onun n sih ti xo
g ldi v onun qanindan keçdi. 
C l a l (ba ını qapıdan uzadır iç ri). Dada , vallah, a am g l nd dey c y m. 
s k n d r (st ka ı v ü ni qoyur cibin ) C lal, C lal, bura g l, gör s n n deyir m.
C l a l. G lmir m, s n keflis n.
s k k d r. C lal, bilirs n Sokrat n deyirmi ?
C l a l. Sokrat kimdi? 
s k n d r. Sokrat bir adam idi; çoxdanın adamı idi. Çox, çox çoxdanın adamı idi. 
Sokrat dey rmi ki, "m n d rs oxumamı el x yal el rdim ki, dünyada bir zad bilir m; 
amma elm oxuyandan sonra y qin el dim ki, heç zad bilmir m". Xa ... xa ... xa! Y ni 
araq içm yi d bilmir m! C lal, ay C lal! ndi s n m nd n qaçırsan, deyirs n ki, m n 
kefliy m; amma and olsun Qara a ac pirin ki, s n d m nim kimi d rs oxuyub 
qurtarandan sonra, ba layacaqsan sk nd r dada ın kimi küpl rin dibind yatma a. Xa ... 
xa ... xa!... 
N a z l ı (qapıda görs nir). Dada , s n allah az iç bu z hrimarı! 
s k n d r. Ba üst , bax, m nim bu gözl rim üst ( lini qoyur gözün ). 
N a z l ı. Vallah, yalan deyirs n. 
s k n d r. Vallah, yalan demir m. N q d r ki, s n burada durubsan, bir tik d
içm r m, amma do rudan do rusu el ki, buradan gedibs n, iç c y m. 
N a z l ı (g lib yapı ır sk nd rin lind n). M n d s nin yanından getm n m. 
s k n d r (Nazlını qucaqlayır). Ey m nim göz l bacım Nazlı. S h rd n ax ama kimi 
oturubsan evd , anandan bozba bi irm k d rsi alırsan, amma m nim yanıma g lmirs n 
ki, g zdiyim h rl rd n s n na ıl el yim, gör s n dünyada n var, n yox! Bax, 
h y td gün çıxıb; s n ki, o günü görm y c ks n, n y lazımdır onun i ı ı? Çöld otlar 

---

göy rib, a aclar çiç k açıb, amma n y lazımdır s nsiz o çiç kl r, o ç m nl r? S nin 
burnu fırtıqlı balaca qarda ların (C lal v Nazlı gülür) gedirl r arxların k narında yonca
yı ıb yeyirl r, amma s n evd oturub, saqqız çeyn yirs n. Evd bitli bacılarınnan l- l
verib, atılıb-dü ürs n v deyirs n: haqu ka ha haqu ka! Bir yarım var haqu ka, uzun t k 
haqu ka! Xa ... xa ... xa!... (C lal v Nazlı gülürl r). M nim ist kln Nazlı bacım! G l 
yapı ım lind n, ba alıb bu vilay td n çıxıb, qoyub ged k. D m q nim t st. D xi niy
durubsan? 
D xi n ya ınmaq, n bürünm k, n utanmaq? 
B sdir bu dayanmaq! 
Allaha ükür, lal yana ında eyib yox,
Qa ında, d hanında, doda ında eyib yox,
Bir z rr c zülfünd , buxa ında eyib yox,
D xi n ya ınmaq, n bürünm k, n utanmaq? 
B sdir bu dayanmaq! [2] 
[2] er Molla P nah Vaqifindir. 
Hacı H s n çox havalı v l hl y -l hl y girir iç ri. Nazlı v C lal gedirl r. 
s k n d r. Ata, n x b r? 
H a c ı H s n (bir az fikir el y nd n sonra ba ını qalxızıb). Deyirl r K rb layı 
F tullah dirilib. 
s k n d r (t ccübl ba ını atasına t r f yib). Nec ? 
H a c ı H s n. Deyirl r K rb layı F tullah dirilib.
s k n d r (t ccübl ). Nec K rb layı F tullah?
H a c ı H s n. Hacı Rüst m mivin o lu K rb layı F tullah. 
s k n d r. O ki, Xorasanda ölmü dü? 
H a c ı H s n. H , h ... haman K rb layı F tullah. 
s k n d r. Y ni lap dirilib, q bird n çıxıb e iy ? 
H a c ı H s n (hövs l siz). H , h , dirilib. 
sk nd r düz lib, üzünü çönd rir k nara v ist yir gülm yini saxlasın, amma tab g tir
bilm yib, bird n qah-qah ç kib gülür v qaçır e iy . 
H a c ı H s n (t ccübl onun dalınca baxa, baxa). Allah s n l n t el sin! Budu, bu 
da bizim oxumu larımız! Y qin ki, gen keflidir. Y ni heç kefli d olmasa, bel eyl r
inanmaz. Heç bir ey inanan deyil; n allahı tanıyır, n pey mb ri tanıyır. Öz a ırlı ı 
q d rinc oxuma ına pul qoymu am, on il gedib, n bilim, hansı c h nn min d r sind
d rs oxuyub; indi gör axırı n gün qalıb? H l bir para nam rdl r müs lmanlara 
m z mm t el yirl r ki, u aqlarını d rs qoymurlar. Bu da s n d rs! ndi qoy g lib, d rs 
oxuyanları görsünl r. Allah m n min d f l n t el sin, g r bir d m n u aq gönd r m 
ged uzaq yerd kafirl r içind d rs oxuma a! Y ni m n ba ı küllü bilirdim ki, axırı bel
olacaq. Amma qoymurlar; vallah, billah bu adamlar qoymurlar ki, xalq ba ını salsın 
a a a öz bildiyini el sin. Yapı ırlar yaxamdan ki, hacı, u a ına yazı ın g lsin, allaha 
ükür, m qdurun [3] var, qoy getsin d rs oxusun, g lib bir qulluq sahibi olsun; incinar 

---

olsun, h kim olsun, silitçi [4] olsun, n bilim n z hirmar olsun. B li, gönd rdik. 
Ma allah, oxudu g ldi; indi gör n olub; s h r kefli, ax am kefli. Divanxanalarda heç 
mirz liy d götürmürl r. Allah baisin evini yıxsın. 
[3] Qüvv n; burada: pulun, imkanın.
[4] Rusca sledovatel (müst ntiq) sözünün o zaman el arasında i l n n kilidir. 
H a c ı B x l i (töv üy -töv üy girir iç ri). Hacı, K rb layı F tullah dirilib? 
H a c ı H s n (durur aya a). B li, b li, dirilib; h tta öz liyn n ka ız da yazıb. 
M tt l qalmı am. 
H a c ı B x l i. Allahın qüdr tind n heç bir ey uzaq deyil v bir d , ay hacı, ölü öz 
ba ına dirilm z ki? lb tt , onu bir dirild n var. 
H a c ı H s n. Y ni, ay hacı, bu bir q rib i deyil ki! Odu, keç n il Kabla X lilin 
arvadı, x b r çıxdı ki, ölüb. Amma s h r dedil r ki, dirilib. ndi odura g zir. 
s k n d r (qapıdan ba ını iç ri uzadıb). lb tt , ax am el bilibl r ki, arvad ölüb, 
amma dem s n diri imi ! Xa ... xa ... xa!... 
H a c ı H s n (çox ucadan v hirsli sk nd r t r f) C h nn m ol! 
H a c ı K r i m (töv üy -töv üy girir iç ri). Hacı, deyirl r K rb layı F tullah dirilib? 
H a c ı H s n. B li, bel dir, do rudur. Hacı, yl . Hacı, yl . 
Otururlar. 
H a c ı K a z ı m (töv üy -töv üy girir iç ri). Hacı, H s n a a, deyirl r Hacı Rüst m 
dada ın o lu dirilib? 
H a c ı H s n (durur aya a). B li, hacı a a, bel dir, do rudu. 
M d i O r u c v onun dalınca bir d st adam töv üy -töv üy girirl r iç ri. 
M d i O r u c (bir lind ka ız, h r iki lini göy qalxızıb, allahı ça ırır). Bari 
p rv rdigara, s nin qüdr tini t rif el m y dilim laldır. Min ükürl r olsun k r min , 
ilahi! 
Adamların bir parası qaba a yeriyib, ka ıza baxırlar v deyirl r. 
“Budurmu K rb layı F tullahın ka ızı? Oxu gör k n yazıb?” 
H a c ı H s n (M
di Oruca). M
di Oruc, yax ısı budur ki, ka ızı oxuyasan, 
camaatın hamısı e id ; çünki çox q rib i dir; insan m tt l qalır. 
M d i O r u c (yen h r iki lini yuxarı qalxızıb, ba layır a lama a v gözünün 
ya ını arxalı ının t yi il sil nd n sanra ba layır ka ızı oxuma a). 
"Ey m nim ziz v mehriban qarda ım M
di Oruc! Bu ka ız s n çatan kimi, vv l 
qabaqca Hacı H s n mim müjd ver. 
Hacı H s n a layır. 
Ondan sonra, h y anam sa dır, get anamı bas ba rına v degin n: "Ay ana, yazıq ana, 
d xi qüss el m , o lun K rb layı F tulah dirilib. Sonra m nim o lum M h mm dh s ni 
al quca ına v degin n: "Ey yazıq bala, ür yini sıxma, s n d xi yetim deyils n, atan 

---

dirilib v bir neç günd n sonra s n Xorasandan qırmızı ba maq g tir c k". V ayıb 
olmasın M h mm dh s nin anası,-- lb tt indi gedib r v i di, g r getm mi olsa,--
g lin bacımı gönd r, ona x b r versin (a layır). Ey m nim ziz v mehriban qarda ım 
M
di Oruc! Ola bil r ki, m nim dirilm k x b rim s n v bir para q lbi-qara adamlara 
t ccüblü görs n . Min l n t olsun o k sl r ki, xudav ndi-al min hikm tin kk 
g tir l r!
A d a m l a r h a m ı b i r d n: L n t!
M d i O r u c (oxuyur). Qarda ım! M
di Oruc! M n v m nd n savayı yüz on 
dörd n f r q bird n ric t edib, dübar bu dünyaya g l nl r, g r k bir h ft tamam 
ziyar t m
ul olaq v in allah bir h ft d n sonra g l r m v t n . Ancaq indi müxt s r 
sur td bunu dey bil r m ki, M h di-müq dd sd bir abid peyda olub, bunun ismi-
rifi eyx N srullahdır. yy dullah t ala billütf! [5] eyx c nabları neç ill r il
sfahanda ülumi-x fiyyatı t hsil ed nd n sonra, t rif g tiribl r Xorasana v burada neç
ay riyaz ti-tam v mücahideyi-lak lamdan sonra, h min elmin x fayasının istinbatına v
istixracına mütt le olub, axırda bu niyy t dü üb ki, sübhan v t alanın m rh m til
t sxiri- rvah iqdam el sin. 
[5] Allah-taala öz lütfü il köm k el sin. 
Ey m nim mehriban qarda ım M
dn Oruc! Mac ranın t fsilini, in allah, g l nd özüm 
dil-cavabı na ıl el r m v s n e idib mat v heyran qalarsan. Ancaq bunu bil v e it ki, 
c madiy l-axirin on s kkizinci günü, q m r süfla al min yavuqla an saatda, eyx 
c nabları M h di-müq dd sd qür ba q bristanına hli-qübur ziyar tin g lib, t sxirül-
mvat raitini m l g tir nd n sonra, vv l ba layıb bir dua oxuma a v sonra uca 
s sl deyib: zz mtü leyküm ya hl l-qübur! Durun aya a ey allahın mömin b nd l ri! 
Bu s si e itc k c mi ölül r allahın qüdr til bir h r k t g ldil r. 
Adamlar ba layır a lama a. 
D xi n deyim, ay qarda ? Gördüm ba ımın üstünd bir xs durub, uca qam tli, qırx 
ya ında, abidi-saleh v r hmdil, siy hçe m v r ngi-ruyi-mübar k b s bz mail v
ismi-mübar k eyx N srullah sf hani [6]. 
[6] Qaragözlü, mübar k üzünün r ngi ya ıla çalır v mübar k adı eyx N srullah 
sf hani. 
H a c ı l a r ı n b i r i d e y i r: Xudaya, ükür s nin c lalına! 
B i r i d e y i r: Bari p rv rdigara, r hmin g lsin yazıq b nd l rin ! 
Hamı yen a layır. 
M d i O r u c (oxuyur). Ey m nim mömin qarda ım M
di Oruc! Bu ka ızı s n
yazmaqda m qs dim s ni x b rdar el m kdir ki, fazili-bimisl v abidi-müq dd s eyx 
N srullah r c b ayının qürr sind M h di-müq dd sd n çıxacaq, Culfa yolu il
T brizd n keçib, N c fül- r f h rin azim olacaq. eyx c nablarının q sdi bizim 

---

h rimizd bir gün qalıb v hli-qübur ziyar tin mü rr f olub, sonra yola dü üb 
getm kdir. 
Adamlar a layır. 
Bu ka ız s n yeti n kimi bu x b ri v t n qarda larıma v xüsus n möht r m Hacı 
mim yetir s n ki, ayın yeddisind ya s kkizind eyx c nablarının pi vazına çıxıb, o 
pak vücuda layiqinc ehtiram göst rsinl r ki, b lk a anın f zil tinin k ram t v
m rh m tind n m nim h m h rlil rim bib hr qalmasınlar. V ss lam. Ka ıza qol 
qoyub hli-vilay ti-filan M
di F tullah Hacı Rüst m o lu, fi-tarix 19 c madiy l-axir, 
hri M h di-müq dd s. (H r iki lini göy qalxızıb a layır. Adamlar da habel
a layırlar). Xudaya, ükür! 
H a c ı B x l i (t ccüblü). El d eyx c nabları bizim h r d t rif g tir c k? 
H a c ı H s n. B li, b li. Ka ızdan bel m lum olur ki, bel yazılıb. Adamlardan bir 
neç si g l c k; bizim h r g l c k. 
M d i O r u c. B li, b li, bizim h r g l c k; y ni g lib buradan T briz ged c k. 
H a c ı K a z ı m. N vaxt t rif g tir c k? A ki i, n deyirs n? 
M d i O r u c. B li, b li, bel yazılıb; r c b ayının yeddisind ya s kkizind t rif 
g tir c k. 
H a c ı K r i m. A ki i, n danı ırsan? Y ni neç günd n sonra bizim h r t rif 
g tir c k? 
M d i O r u c. Y ni iki-üç günd n sonra. 
A d a m l a r ı n b i r n e ç s i. Y ni iki-üç günd n sonra eyx c nabları bizim h r
t rif g tir c k? 
M d i O r u c. B li, b li, bel dir. 
Adamlar h r k t g lir, bir-birin deyir: "D xi niy durmu uq?" Bir az hamı baxır bir-
birinin üzün . 
H a c ı H s n (üzünü hacılara tutub) Vallah, dünyanın i l rin m tt l qalmı am (bir 
az fikird n sonra). Y ni h qiq td bu bir möcüz dir ki, insan öl nd n sonra diril v
bizim kimi a ıllı-ba lı adam ola. 
H a c ı B x l i. Hacı H s n a a, s n el sözl ri g r k buyurmuyasan. Allahın 
hikm tin l aparmaq olmaz v bir d bu i l r gizlin bir i ki, deyil: odur ki, ki i öz li il
ka ız yazıb. Xeyr, Hacı a a, s n o sözl ri buyurma. 
B i r n e ç a d a m. lb tt , lb tt , bunların hamısı hikm tdir. Bu sirl r hamısı allah-
talalanın yanındadır.
H a c ı H s n. El d d xi niy durmu uq? El d indi eyx c nabları yoldadır. D xi 
durmaq vaxtı deyil. Hacı Kazım, Hacı K rim, Hacı B x li, M
di Oruc, d xi kim var, 
hamınıza deyir m: durmayın, t darük görün (ucadan). A g d , Heyd r li, haradadır bizim 
g d l r? 
Nök r l i qapıda adamların dalında görs nir. 
A g d , ata arpa verin, y h r- sbabı sazlayın. Siz d , hacılar, m
dil r, hazırla ın; 
durmaq vaxtı deyil. G r k yol t darükü gör k. G r k qaba a ged k. 

---

Hacılar, adamlar h r k t g lirl r. Adamların bir neç si çıxır v bir-birin deyir: "Ged k 
atları hazırlayaq". 
H a c ı H s n. A g d , Heyd r! Durma, tez ev x b r el ki, otaqlara f r salsınlar, 
qonaq g l c k. 
Adamların içind n nök r Heyd r çıxıb gedir. 
H a c ı K a z ı m (Hacı H s n ). Hacı, qoy siz z hm t olmasın, eyx c nablarının 
z hm tini m n ç kim, qoy bizim qona ımız olsun; qorxuram siz z hm t ola. 
H a c ı H s n. Yox-yox, Hacı Kazım, s n allah el dem . El vücudun yolunda bel
z hm tl r xo dur. 
H a c ı B x l i. Xeyr, Hacı H s n a a, qoy eyx biz qonaq olsun. 
H a c ı K r i m. Vallahı, razı olmanam, g r k eyx c nablarının b nd çiliyini özüm 
q bul ed m. Vallah, olmaz. 
H a c ı H s n (Hacı K rim ). S nin ba ın üçün razı olmanam; çünki eyx 
c nablarının boynumuzda haqqı çoxdur. 
H a c ı K a z ı m. El d , Hacı H s n a a, d xi dayanmaq vaxtı deyil. Ged k hazır olaq. 
Hacılar, buyurun ged k, yol t darükü gör k. 
Hamı "buyur-buyur"--deyib çıxırlar. Otaqda bir Hacı H s n qalır. Bu, t r fd n qapıdan 
K rbalayı Fatma xanım, ba ında çadra, qorxa-qorxa ba ını iç ri uzadıb, sonra girir, iç ri. 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m (Hacı H s n ). Ay Hacı, bu n x b rdir? Deyirl r 
K rb layı F tullah dirilib g lir? 
H a c ı H s n. Kabla Fatma, d xi durmaq vaxtı deyil, ev-e iyi sazla. Dünya
v al m bir-birin d yib; Xorasanda h r n q d r adam ölmü dü, hamısı dirilib. 
K rb layı F tullah da dirilib; odur, bu gün-sabah g lir. Onu dirild n eyx d g lir; özü d
dü c k bizd . Di s n deyir m durma get, ev-e iyi s liq y sal (ucadan v hirsli). Di 
s n deyir m durma! ( st yir çıxıb getsin). 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. Ay Hacı, allah atana r hm t el sin, bir de görüm, 
bizim h rin ölül rini d dirild c k? 
H a c ı H s n (qapıda). Ay arvad, s n allah, tez ol, durma! Bilmir m dirild c k ya 
diriltm y c k. O ba lıdır allahın iltifatına. M nim özümün d a lım ça ıb; heç bilmir m 
n cür diril c k? Allahın iltifatı olsa, bu n bir ç tin i dir? (Çı ırır). Arvad, s n deyir m 
durma get, t darük gör! M n gedir m (çıxır). 
K r b a l a y ı F a t m a x a n ı m (h r iki lini yuxarı qalxızıb a layır). Ey yeri-göyü 
yox yerd n yaradan allah! M ni il yarımdır a lar qoyubsan, gülüzlü qızımı limd n 
alıbsan, m nim ciy rim da basıbsan! Ay r him allah, m n s nd n ist yir m Saramı! Ay 
K rb layı F tullahı dirild n allah, m n d r hmin g lsin; m nim gülüzlü qızımı dirilt! 
Allah! Allah! ... (a layır, üzüqoylu dö nir yer ). 
s k n d r (iç ri girir, yava -yaza g lib durur anasının yanında v ba ını a a ı salıb 
q mgin deyir). Yazıq ana! 
P r d

---

IKINCI M CLIS 
Hacı H s nin qonaq ota ı. K r b l a y ı F a t m a x a n ı m v qulluqçusu Zeyn b 
evi s liq y salırlar. Nazlı sevinc k g zir, oynayır, oxuyur. 
N a z l ı (sevinc k anasına). Ana, ba ına dönüm, ana, o qadanı alım, ana, deyirl r bu 
g l n qona ımız ölül ri dirildir. Qadanı alım, ana, bir de görüm do rudur, ya yox? 
(Anasını qucaqlayır). 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. Ay qız, m n n bilim? M n d s nin kimi. Deyirl r 
Xorasanda on yüz adam dirildib. K rb layı F tullah mo luvu da dirildib. H l m ni 
ötür, indi qonaqların g lm k vaxtıdır, qoy i imi görüm. Ay qız, Zeyn b, tez ol yasdıqları 
g tir, bu t r fd n qoy. Bu xalçanı bir az bu t r f ç k. Tez ol! Bir az ç pik t rp ! 
N a z l ı. Ana, vallah, bilmir m a layım, ya gülüm. Vallah, gör fikrim n g lir. Ana, 
ür yimd bir söz var, qoy deyim (anası dinmir). Ana, vallah, qona ımıza yalvaraca am, 
onun aya ına dü c y m (a laya-a laya) m nim Sara bacımı da diriltsin.
K r b a l a y ı F a t m a x a n ı m. Ay qız, n bilim (Yer çöküb, üzünü çarqatının ucu 
il örtür v ba layır a lama a). 
Z e y n b. Ay xanım, s n allah, ür yini sıxma, allah k rimdir (K rb layı Fatma xanım 
gözl rini silib, üzünü açır). Ay xanım, s n allah, o ki i nec adamdır ki, ölül ri dirildir? 
Yax ı, b lk imamdı, seyiddi? Bay, allah, k r min ükür. (Bir az dinm yib). S n allah, 
xanım, birc bunu s nd n soru acaqdım ki, gör s n o ki i kasıbların da ölüsünü dirildir, 
ya birc dövl tli adamlarınkını? Vallah, xanım, bu gün o q d r fikir el mi m heç 
bilmir m n qayırıram. Do rusu (a laya-a laya) bizim balaca o lan bu gün yadımdan 
çıxmır. El dey s n tifil bu saat qaba ımda can verir. Yazıq u aq öl nd gözl rini el
dir mi di üzüm ki, dey s n m nd n bir zad ist yir. (A laya-aqlaya çarqatı il gözünün 
ya ını silir). 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. Ah, vallah, heç özüm d bilmir m. Allah r him 
allahdı, lb tt biz d yazı ı g l r. Di durma, Zeyn b, get liy de ki, su g tirsinl r. S n 
d oca ın altına bax. (Zeyn b çıxır). 
N a z l ı. Ana, ana, vallah, ür yim bir tik olub. (Gül -gül ). Birc d f Sara bacımı 
görs ydim, ölm zdim. Ana, axı, s n bilirs n m n Sara bacımı n q d r ist yirdim. Birc
ölm y ydim, o günü gör ydim Sara bu qapıdan girir iç ri. Bel atılıb onun boynunu 
qucaqlayaydım, dey rdim, ay torpaqların içind çürüy n bacı! Vallah, ana, ist yir m d li 
olam. Bilmir m gülüm, ya a layım. M n and içir m allaha, pey mb r ; n zir el yir m 
ki, h r n yim var, paylayım f qir-füq raya, bax, paltarlarımı, qızıllarımı, bax, gedib h r 
n var g tir c y m. ( st yir qaçıb ged ). 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. Ay qız, h l t l sm . Qoy h l gör k. Gedib ey-
üyü g tirib bura tökm . Qonaqların g lm k vaxtıdı. Get Zeyn b de tez olsun g lsin. 
s k n d r (oxuya-oxuya girir iç ri). H ... ana, kefin nec di? 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. Eh, z hrimar olsun kefim! S nin d rdin az qalıb 
m ni çürütsün. Xalqın da u aqları d rs oxuyublar. Odu, hamısı a ıllı-ba lı adam olublar; 

---

hamısı ayıx- ayıx, a ılları ba larında. H r si özün gör bir qulluq sahibi olub. Amma 
s n gec kefli, gündüz kefli.... Vallah, el içind lap biabır olmu uq. çirs n o z hrnmarı, 
h r n a lına g lir, danı ırsan. N allah tanıyırsan, n böyük-kiçik tanıyırsan. H l o n
sözdü dün n Nazlıya demis n? "G l yapı ım lnnd n ged k, g z k". Yoxsa indi d bu 
qalıb ki, qız u aqları da o lanlar kimi çıxıb çölü-bacanı g z l r? Vallah, dün n bunu 
C lal m n dey nd n az qalıram el öz liml bir q bir qazam, gir m için , yaxam 
qurtarsın. 
s k n d r (qah-qah ç kib, yapı ır anasının çiynind n). Daha bundan sonra öls n d , 
yaxanı qurtara bilm y c ks n. Odu, eyx N srullahdı-n di, bu gün g lir. S n öl rs n, 
eyx gen s ni dirild r. Xa ... xa ... xa!... Daha bundan sonra ölm kn n d yaxan 
qurtarmaz. Xa ... xa ... xa!... 
Z e y n b v N a z l ı girirl r. sk nd r gedib oturur yasdıqların üstünd , Z e y n b
ist yir qoymasın. 
Z e y n b. Oturub yasdıqları zm ! S nd n öt ri bunları bura qoymamı ıq! Görmürs n 
ki, qonaq g lir? 
s k n d r (Zeyn b ). Hey, Zeyn b, vallah, f ndini duymu am! (Durur). Qona ın 
yolunda, bu q d r çalı ırsan ki, rin K rb layı Novruzu diriltsin? Vallahı, f ndini 
duymu am. Xa ... xa ... xa!... 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m ( sk nd r ). Ay yazıq, ay ba ı da lı! S n n y
inanırsan ki, buna da inanasan? Yazı ım günün ! Yax ısı budu çıx get, qoy i imizi gör k. 
Ay qız, Zeyn b, g l bu xalçanın ucunu düz lt. 
N a z l ı ( sk nd r ). Dada , s n allah, barı bu gün özünü yax ı saxla. Vallah, adam 
utanır, qonaq-zad g l c k. 
M i r B a ı r a a (girib, ba maqlarını çıxardır). Salam leyküm. 
Nazlı üzünü örtüb, qaçıb gedir. 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. leyk ss lam. A a, buyur yl . 
M i r B a ı r a a oturur. sk nd r qaçır Nazlının dalınca. 
s k n d r. Ay qız, Nazlı, mu tulu umu ver! Ni anlın g ldi. 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m ( sk nd r acıqlı). K s s sini! Axmaq-axmaq 
danı ma! 
Mir Ba ır a a ba ını salır a a ı. 
s k n d r (g lib durur Mir Ba ırın qaba ında). M n ölüm, l ver! Lotusan h y , l 
ver! Vallah, ruhun var; düz doqquz ya ında; g r k birc tik artıq olmasın. Quzu ti, ax, 
taz -t r, l tif, balaca. A zından süd qoxusu g lir. L zz t, l zz t! Vallah, ruhun var! 
Lotusan h y , l ver!
M i r B a i r ( sk nd r ). Ayıbdı, ayıbdı! Heç olmasa, anandan h ya el , o sözl ri 
danı ma. 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. Onun h yası olsa, niy o sözl ri danı ır? 
s k n d r (bir az durub, t ccüblü baxır özün ). Do rudan, b lk m nd heç h ya 
yoxdu. ( ki lini cibl rin salıb, bir ey axtaran kimi). Baxım görüm, b lk h ya 

---

cibl rimd di: yox, yoxdur. (Mir Ba ır a aya). A a, m n ölüm, s n d bir cibl rin bax, 
b lk cibl rind ola. 
Mir Ba ır a a ist yir dursun aya a. 
Xa ... xa ... xa!... M n ölüm incim ! Lotusan h y , incim ! yl , yl . Bu saat gedib 
ni anlını g tir c y m yanına. (Ça ırır) Nazlı, Nazlı! (Fatma xanım da durur aya a). 
M i r B a ı r a a (qeyzli çox ucadan). K s s sini, piyan! (ist yir getsin). 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. Buy, ay u aq, ba ıma xeyr! Bu g d lap d li olub. 
(Ucadan) Ad , li, k l bu s fehi çıxar sal e iy ! (Mir Ba ır a a çıxıb gedir) 
N a z l ı (girir iç ri). Dada , vallah, lap biabır olduq. O n sözl rdi danı ırdın? Ayıb 
deyil? 
s k n d r (çırtıq çala-çala oxuyur v oynayır). 
Bir qız sevmi m doqquz ya ında...
Sürm gözünd , rasix qa ında.
Ay can! Ay can! Ay can!... 
(K rb layı Fatma xanım iki lli sk nd r bo ma çıxardıb gedir). 
N a z l ı (ucadan). Dada , k s s sini! 
s k n d r (bir az fikir el y nd n sonra gedib yapı ır Nazlının lind n v g tirir 
p nc r nin qaba ına). Bax, bax, o kimdi? 
N a z l ı. N bilim? Özün bilirs n kimdi. 
s k n d r. Yax ı bax! Bax, gör kimdi? 
K r b a l a y ı F a t m a x a n ı m (g lib durur qapıda). Ay balam, axı bir b sdi! Utan, 
yorul! Axı bir özün yazı ın g lsin. Axı bir h ya el . O sözl ri ki, o ki iy dedin, nec
utanmadın? Yazıq ki i x cal tind n dayana bilm di, durub getdi. Nec olsa seyiddi, 
qohumdu. M g r adamın a zına n g ls danı ar? Axı o da yazıqdır, q ribdir; bizd n 
savayı onun bu h rd kimi var? 
s k n d r (çırtıq çalıb Nazlını göst rir). Bel bu h rd onun Nazlı kimi ni anlısı var. 
N a z l ı. Dada , and olsun allaha, m n Mir Ba ır a aya getm y c y m. M n heç k s
getm y c y m. 
s k n d r. Xa ... xa ... xa!... (gedib yapı ır Nazlının lind n). Bacım, h l s n u aqsan. 
Get dolangin n, xams n h nuz! Bir gün olar ki, g lib gör r m s nin qaba ına bir ayna 
tutub, ç k -ç k aparırlar. Onda tutaq ki, s n ç m-x m el din. (Özü d ç m-x m, el y n 
kimi burulur). Tutaq ki, s n ist m din ged s n. O vaxt bir d gör c ks n ki, s ni daldan 
it l yib deyirl r ki, "Dayanma, tez-tez get!" Çönüb baxıb gör rs n ki, it l y n s nin 
atan Hacı H s ndir. B li, sonra b lk ged -ged bir d ist din ki, dayanıb getm y s n; 
bir d gör c ks n ki, daldan gen bir adam s ni dürtm l yir ki: "Dayanma, yeyin yeri!" 
Çönüb baxıb gör c ks n ki, bu da s nin anan K rb layı Fatma xanımdı. g r, i di, çox 
hay-huy el s n, yanındakı, trafındakı bibil rin, xalaların, mil rin, seyidl r, mollalar, 
qon ular, cicil r, bacılar--h r bir yandan s ni mizl y c kl r ki: "Dinm , k s s sini! 
Xortdan g l r s ni aparar!" B li, halla-hallaynan s ni aparıb qatacaqlar bir ki inin 
yanına. Onda daha s n m ni haradan tapacaqsan? (Çırtıq çalıb oxuyur). 

---

Bir gün olar s n d m ni atarsan,
Qurtlarınan a nalı ı qatarsan,
Balam, qatarsan,
Bacım, qatarsan!... 
(Bir az dayanıb fikir el y nd n sonra, baxır Nazlının v anasının üzün ). Ana, b lk m n 
kef havasına bu sözl ri danı ıram? (K rb layı Fatma xanım dinmir. Nazlı g lib sk nd ri 
qucaqlayır). 
N a z l ı . Dada , kefli d olsan, m n s nin sözünd n çıxmanam. 
N ö k r l r (töv üy -töv üy girib, x b r verirl r). Xanım, çıxın e iy , qonaqlar g lir. 
Xanım v Nazlı qaçırlar otaqdan. 
H a c ı H s n (üstü-ba ı tozlu, girib töv üy -töv üy ota ın o t r fin , bu t r fin
baxır, uzaqdan salavat s si g ldikc ucalır). Allah-taalanın h r bar b lası g r k bizim 
vilay t nazil ola, eyx c nabları yolda bir az naxo olub. Bari allah fa versin ki, 
x cal t olmayaq. ( sk nd r ). sk nd r, bu gün qonaqların yanında özünü yax ı saxla. 
Ayıbdı, dost-dü m n var. 
s k n d r. Dada , bu haman ölü dirild n eyxdir ki, g lir?
H a c ı H s n. eyx N srullah c nablarıdır. D xi vaxtım yoxdur s nn n artıq 
danı ma a. ( st yir çıxsın). Görüm evd h r bir eyi hazır el yibl rmi? 
s k n d r. Dada , el d qonaqdan t v qqe el ki, vv l qabaqca m ni diriltsin; çünki 
el m n d ölü kimi bir ey m. 
Hacı H s n tez v dinm z g lib yapı ır sk nd rin qolundan v ç k -ç k aparır e iy . 
Salavat s si, adamların hay-küyü yaxınla ır. Tarap-turup, at ki n m si v qiylu-qal 
g ldikc ucalır, H a c ı H s n bir t r fd n v e y x h m d bir t r fd n, e y 
x N s r u l l a h ı qoltuqlayıb, g tirirl r iç ri v oturdurlar dö yin üstünd v özl ri 
ç kilib, d bl dururlar k narda. H a c ı B x l i, H a c ı K r i m, H a c ı K a z ı m, 
M d i O r u c, M i r B a ı r a a v h a c ı l a r, otaq tutduqca, c a m a a t üst-
ba ları tozlu, töv üy -töv üy ota a girib, d bl dururlar k narda. eyx N srullah naxo
kimi heç k s baxmayıb, dayanır yastıqlara. sk nd r adamların içind n ba ını çıxardıb 
baxır. Hacı H s n i ar el yir ki, çıxıb getsin. sk nd r yox olur. eyx hm d yava ca 
g lir, çökür eyx N srullahın qaba ında v dizi üst yava ca soru ur. 
e y x h m d ( eyx N srullaha). eyx na, hvalınız indi nec dir? 
eyx N srullah bir söz dem yib, ba ını t rp dir. 
H a c ı H s n (qorxa-qorxa eyx hm d yavıq g lib). eyx c nabları izin versin çay 
g tirsinl r. 
eyx N srullah ba ı il yox i ar si el yir. 
H a c ı H s n (qorxa-qorxa). B lk q ndab g tirsinl r?

---

eyx N srullah yen ba ı il i ar el yir razı deyil. 
H a c ı H s n. B lk eyx c nabları t am buyuralar? Yax ı cüc -plov bi iribl r. 
e y x N s r u l l a h (heç k sin üzün baxmayıb yava ca). Ad mi d r v qti-m r z 
i t hayi-t am n miba d. Dil niz d r v qti-ibtila b ill ti-h va v istilayi-m r zi-hübbi 
dünya, r b t b zikri-p rv rdigar n midar d. T am h rç nd l ziz ba d v lakin d r 
n z ri-bimar l zz t namid h d. Dil niz çün b m r z zatül-s f r v sv seyi-dünya mübt la 
ba d, z nem ti-b nd giyi-xuda v t hsili-faideyi-üqba müt l zziz n mig rd d. 
B q dri-mat hzünü lid-dünya yüxrücühümül-axir tü min q lbik v biq dri mat hzünü 
axir tin yüxrücü hümmüd dünya min q lbik [7].
[7] X st lik zamanı insanın xör k yem y meyli olmaz. Ür k dünyanın h vavü h v s 
m r zin mübt la olan vaxt allahı yada salma a
r b t etm z; yem k n q d r l zz tli olur-olsun x st nin n z rind l zz tli 
görünm z v axir t faydasını l keçirm k d ona l zz t
verm z. S nd axir t e qi olsa, dünya üçün göz l hesab etdiyin eyl rin hamısını 
axir t s nin ür yind n çıxardar v axir td görm k
ist diyin eyl r dünyanı s nin ür yind n çıxardar. 
(Bir az fikir el yib, baxır Hacı H s nin üzün v bird n dik lib çı ırır). Nec t am? Nec
cüc -plov? ( eyx hm d ). eyx hm d, m ni hara g tirmis n? Bunlar nec
müs lmandırlar? Nec mömindil r? Bu n dir? (Ota ın f r l rini göst rir). Bu xalil r 
n dir? Nec t am, nec cüc -plov? eyx hm d, m g r s n bunlara dem mis n ki, 
m nim xör yim günd bir xurmadır?! 
eyx hm d v adamlar qorxub titr yirl r. 
e y x h m d. B li, eyx na, demi m. 
e y x N s r u l l a h (üzünü adamlara tutub çı ırır). Bu n dir, v l düzzina? N
uymusunuz bu dünyaya? nn dünyaküm indi lahövl min v r q tin fixümmi c rad tin. 
Bu n dir? N ist yirsiniz? N axtarırsınız? Öl c ksiniz, g rçi ah olasız. Dünyayi- üma 
d r n zdi-m n h r ayin biq drt r st z b rgi ki, d r d h ni-m l x ba d [8]. Sizin 
dünyanız ibar tdir altı cür l zz td n: m tum, m rub, m lbus, m nkuh, m rkub v
m mum. V ss lam! Lakin t amların n l zz tlisi baldır ki, arının tüpürc yind n m l
g lir. çdiyiniz suyun içind minl rc heyvanat c md yi üzür. tirl rinizin lası mü kdür 
ki, ahunun göb yinin qanından ibar tdir. M rkubatın r fi atdır ki, onu min n h mi
x tadadır. Libasların n fist ri ip kdir ki, qurdun üfun tli a zından çıxır. O ki, qaldı 
m nkuhatın mü zz m faydaları burada m tl b bir az tuldur (bir az sakit olub, yava ca 
deyir). Sudm ndt r daruyi ki, c r b xarxari- ahidan gülüzarra füru mini an d, mri-
t zvic nikahi-mit st. T dbirist m tin d r mühafiz ti- hristani-iman z taraci-türkan, 
q mz hayi canistan hisnisti-h sini d r t qlidi-xuni-fasid [9]. (Çox ucadan). M n 
t z vv c hr z nisfi dinihi. Y ni h r k s ki, t zvic kon d nisfi-dini-xudra z rri-
v svasi- eytani v f sadi v h v shai-n fsani eym n ba d [10]. (Bir az dayanıb 
yava ca), eyx hm d, bu camaatın içind bacılardan heç gözüm d ymir? Deyn n ki, o 

---

biçar l r x b r versinl r ki, onlar da buraya g lib v p rd dalına c m olub, allah-
taalanın hökml rini e itm kd n bib hr qalmasınlar. 
[8] Sizin dünyanız m nim yanımda ç yirtk a zında olan yarpaqdan da alçaqdır. 
[9] Gözl rin x yalı il t rp n n çox qa ıntılı qoturlu un n faydalı d rmanı-- evl nm k 
m s l si, y ni si el m kdir. man m ml k tini canalıcı naz-q mz
göz ll rinin qar tind n mühafiz etm k üçün si möhk m bir t dbirdir. 
[10] H r k s evl ns , evl nm k onun dinini saxlar. V l düzzina, y ni h r k s evl ns , 
öz dininin yarısını eytanın rind n v n fsani h vavü h v sd n qorumu olar. 
Adamlar h r k t g lir. Çadraya bürünmü övr tl r t k-t k ota a girib, ki il rin dal 
t r fin düzülürl r. 
e y x N s r u l l a h (ucadan). ks rü hlinnaril- z-z b; bi t rin hli-c h nn m 
zaban nd (yava ca eyx hm d ). eyx hm d, m nim taq tim yoxdur, s n bunları 
ba a sal. 
e y x h m d (camaata). eyx c nablarının f rmayi ind n bel m lum olur ki, 
c h nn m hlinin çoxsu si eyi-müt d n m hrum olan ki i v övr tl rdir. 
e y x N s r u l l a h ( eyx hm d ). Ucadan de, ucadan de. (Çı ıra-çı ıra). Dü rük t 
n mazi ki, müt z vvic güzar d beht r st z h ftad rük t n mazi ki, z b miküzar d [11]. 
(Bird n aya a qalxıb v sa lini camaata tutub, çox ucadan). T zvic kon v g r n z 
cümleyi r hbanani-n sarayi v g r n z b rad rani- eytani [12]. 
[11] Evlinin qıldı ı iki rük t namaz subayın qıldı ı yetmi rük t namazdan yax ıdır. 
[12] Evl n, ks t qdird n sara r hbanlarından v eytan qarda larından olarsan. 
H a c ı H s n (qaba a yeriyib, dü ür eyx N srullahın qaba ında s cd y ). eyx na, 
biz r hmin g lsin; biz yazı ıq. Biz h r halda sizin mriniz ita t etm y hazırıq. Biz
yazı ın g lsin. 
e y x N s r u l l a h (bir q d r Hacı H s nin üzün baxandan sonra ba layır 
a lama a). H zr t Davudra b q bristani güzar iftad , m l ki zabra did ki, mürd ra zab 
mikün d. H zr t f rmud [13]. (Dayanıb oturur yer v camaat ba layır a lama a). eyx 
hm d, danı ma a taq tim yoxdur. 
[13] Davudun bir q biristana yolu dü dü, gördü ki, zab m l ki bir ölüy zab verir. 
H zr t buyurdu. 
H a c ı H s n. Allah fa versin! 
A d a m l a r. Allah fa versin! 
Adamların içind n "ç kil oyza yol ver" s si g lir. H e y d r a a, l i b y v
mü llim M i r z H ü s e y n girirl r iç ri. eyx N srullah bunlara göst ril n hörm ti 
görüb, durur aya a. 
e y x N s r u l l a h. eyx hm d, bu a alar kimdirl r? 

---

H a c i H s n. eyx na! Bu Heyd r a adır, tel rafxanada sahibm ns b v hli-elm bir 
vücuddur. Bu a a-- liqulub ydir. M hur Cahangir b y m rhumun o lu; özü d hakim 
yanında dilmancdır. Bu c nab--Molla Hüseyn mü llimdir. 
e y x N s r u l l a h ( li il g l nl r yer göst rir, onlar da otururlar). M zaci- rifiniz 
in allah s lam tdir? 
H e y d r a a. Allah-taala siz t k ül manın say sini bizim üstümüzd n skik 
el m sin.
l i q u l u b y. Allah siz ömür versin. 
e y x N s r u l l a h. Çün ad mira b c naz güzar nd v raqimani-kitabxaneyi-qeybi 
ibr txaneyi-kalbudi-insanra baxameyi- c l b r lövhi-t xteyi-tabut nigar nd h qq-t ala.... 
[14] ( eyx N srullah bird n "uy-uy" el yib, üzünü qırı dırır v sol lini qoyur böyrün ). 
[14] El ki, insanı q br qoydular, qeyb kitabxanasının katibl ri insan b d ninin 
ibr txanasını c l q l mil tabut taxtasının üstün
yazarlar.... Allah-taala.... 
Adamlar t ccüb g lib dinmirl r. eyx hm d gen bir söz dem yib, durur 
aya a v Hacı H s n i ar el yib çıxır. Hacı H s n eyx hm din dalınca çıxandan 
sonra eyx N srullah yen ba layır moiz sini. 
Çehl sual z u nümay d. z cümleyi on sual: yeki an st ki, f rz ndi-alim, zahiri xudra 
balibashayi-kafiran zin t dadi v batini xudra ki, m h lli-n z ri-m n büv d vagüza ti. 
N dan m ki, d r c vabi-in sual çe guy nd? [15]. 
[15] Ona 40 sual ver r. O suallardan biri odur ki, ey alim o lum, s n öz zahirini 
kafirl rin paltarları il b z din, amma m nim n z rimi c lb 
ed n batinini yaddan çıxartdın. Bilmir m bu suala nec cavab ver c kl r.
H e y d r a a. B li, c nab eyx, biz h r halda allah-taalanın günahkar 
b nd l rind nik. (Üzünü adamlara çönd rib bir az yava ). Ma allah, c nab elm 
d ryasıdır; m n bel alim görm mi m. 
A d a m l a r ı n b i r n e ç s i. Ma allah, q rib danı ır, lap allah vergisidir. 
l i q u l u b y (adamlara). Ma allah olsun eyxin elmin ! "Malades!". 
e y x N s r u l l a h (Heyd r a aya). A ayi-m n, bu h rd sizd n savayı da cn bi 
d rsini oxuyan var, yainki siz iki n f rsiniz? 
H e y d r a a. Xeyr, eyx na, yoxdur. Ancaq bir neç n f rik. Do rudur, Hacı H s n 
a anın o lu da Fir ngistanda oxuyub; amma çifayda ki, axırı pe imanlıq olub. H qiq t, 
c nab eyx, cn bi mill tl rin dilini insan bir az öyr ns , heç eyib deyil. 
e y x h m d v H a c ı H s n girirl r iç ri. 
Amma bir sur td ki, müs lman u a ı ill rl gedib kafirl r içind qaldı, lb tt , etiqadı 
d yi il c kdi. 
H a c ı H s n. eyx na, do rusu, m n övladdan yana b db xt olmu am. Bir q l tdir 
el mi m. 

---

 e y x N s r u l l a h. Hacının o lu da burada camaat içind dir? 
H a c ı H s n. Xeyr, c nab eyx, x cal tind n sizi görc k qaçıb gizl nib. Allah onun 
üzünü qara el sin. 
e y x N s r u l l a h. mr b m ruf h r müs lmana vacibdir. Hacı H s n a a, ça ırın 
o lunuzu g lsin; m n onu görm k ist yir m. 
Adamlar h r k t g lir, Hacı H s n qapıya t r f gedir, bir övr t ba layır ucadan 
a lama a. 
N ist yir övr t? 
M d i O r u c (bir az qaba a yeriyib). eyx na, bu m nim anamdı; o lundan ötrü 
a layır. O lu haman K rb layı F tullahdır ki, sizin m rh m tinizn n Xorasanda dirilib. 
A l a y a n ö v r t (çadra ba ında, bir az a laya-a laya qaba a g lir). Bel s n
qurban olum, ay eyx! M n o lumu s nd n ist yir m. 
e y x N s r u l l a h (çox ucadan). H r süx n cayi, h r nükt m qami dar d [16]. 
[16] H r sözün bir yeri, h r nükt nin bir m qamı var. 
e y x h m d (övr t ). Ay bacı, ç kil get, eyx ba a rısı verm ; h l o söhb tin 
vaxtı deyil. 
Hacı H s n yapı ıb s k n d r i n lindn g tirir. sk nd r g lib durur eyx 
N srullahın qaba ında v ll rini cibl rin qoyub baxır onun üzün . 
e y x N s r u l l a h. B yin ismi- rifi n dir? 
H a c ı H s n. Nök rinizin adı sk nd rdir. 
e y x N s r u l l a h. P h, p h! sk nd r! sk nd r! sk nd ri-Rumi! sk nd ri-
Zülq rneyn! N göz l ismdir! sk nd r, sk nd r! Hiç yek z ahadi-x lqra t kmili-n fsi
Hacı H s n Hacı B x lini i ar il ça ırır v h r ikisi çıxır e iy . 
v t hzibixülq z rurit r z mülki-s latin nist ki, m ml k t s ddi möhk m b st ki v ri-
xatir sükn ra zi ri-y cuci t vi i dü m nani- um eym n k rdan d [17]. 
[17] Xalqın heç bir n f rin öz n fsini v xlaqını t mizl m k pad ahlara v sultanlara 
z ruri olan q d r z ruri deyildir ki, m ml k t
möhk m bir sk nd r s ddi ç kib, q lb ölk sini, Y cucun rri kimi pis olan 
dü m n t vi ind n min el sin. 
z s ri söhb t st,
H r çi d r in al m st.
V rzi küca yafti
Bid b hayi-n bat [18]. 

---

[18] Bu dünyada h r n varsa, hamısı yolda lıq s ridir, yoxsa söyüd a acı n batat 
baharını haradan tapacaqdı? 
s k n d r. B li, c nab eyx, ba a dü düm. 
H e y d r a a ( liqulu b y ). Görürs n utit el yir. 
e y x N s r u l l a h ( sk nd r ). C nabınız da bir m ns b sahibisiniz ya yox? 
s k n d r. Xeyr, m n heç bir ey sahibi deyil m. M ns b sahibi bu a alardır. (Heyd r 
a anı v liqulu b yi göst rir). M n ancaq bu meyv l rin içind itburnu gülüy m. 
l i q u l u b y (Heyd r a aya). Y qin gen keflidi. 
e y x N s r u l l l a h ( sk nd r ). Bel m lum olur ki, sizin d rsiniz bu a aların 
d rsind n azdır ki, bir m ns b çata bilm misiniz. 
s k n d r. B li, b li, bunlar elm d ryasıdırlar. ndi d ki, in aallah, siz c nabdan ölü 
diriltm k elmini öyr n rl r, onda daha lap alim olarlar, in aallah! 
e y x N s r u l l a h (hacılara). Hacı H s n a a, t v qqe edir m bu bi d bi buradan 
k nar ed siniz! Bu mürt d allah-taalanın hikm tin istehza el yir. 
Hacı H s n v qeyril ri sk nd ri h d l yib, salırlar e iy . 
H e y d r a a. eyx na, onun a lı ba ında deyil, çünki gec -gündüz keflidir. 
M i r B a ı r a a. H l kefliliyi qalsın k narda, h l hicabı da danır. Deyir ki, g r k 
övr tl r üzüaçıq g z l r. 
e y x N s r u l l a h (çox ucadan). Nec ? 
H a c ı K r i m. Xeyr, Mir Ba ır a a, o q l ti el y bilm z. 
M i r B a ı r a a. Nec el y bilm z? Hazır dün n m g r doqquz ya ında bacısına 
dem yib ki, dur çıxaq küç y ged k, g z k. N bilim, gün çıxıb, çiç kl r açıb. M n öz 
qula ımnan e idmi m. 
e y x N s r u l l a h (durur aya a). Vaveyla, vaveyla! (Adamlar h r k t g lir v hamı 
qalxır aya a, eyx N srullah qapıya t r f hücum el yir). M n bu vilay td qala 
bilm n m! 
Adamlar qarı ır bir-birin . Hacı H s n t vi l girir iç ri v a laya-a laya gedib dü ür 
eyxin ayaqlarına. 
H a c ı H s n. eyx na, m n yazı am, m n r hmin g lsin. N t nbeh lazımdır, m n 
el yim; ka siz m nim evimd n narazı getm yin v m ni b db xt el m yin. 
H a c ı l a r. eyx na, siz sakit olun. Biz bu saat onu buradan qovarıq, itilib ged r 
c h nn m ! 
Adamların bir neç si evd n çıxıb, sk nd rin dalınca deyin -deyin qaçırlar. 
H a c ı H s n (adamların dalınca). Yava ! Yava ! S br el yin. M n özüm onun 
t nbehini el r m. Hacı B x li, Hacı K rim, Hacı Kazım! Cahıl-cuhulu sakit el yin, m n 
özüm o m lunun öhd sind n g l r m (çıxır, otaqda qalır eyx N srullah v eyx 
hm d). 
e y x N s r u l l a h. eyx hm d, m nim bu sk nd rdi n di, bundan gözüm su 
içmir. 

---

 e y x h m d (bir az fikird n sonra). eyx na, heç narahat olma, onu buralarda heç 
adam yerin qoyan yoxdur. S n dama ını pozma, i ind ol. 
e y x N s r u l l a h (bir az fikir el yib). eyx hm d, vv l n, çıx ev sahibin
x lv tc de ki, m n bir tik çör k g tirsinl r. Saniy n [19], t v qqe el ki, g lib m n
yer göst rsinl r, rahat olmaq ist yir m. V salis n [20], (bir az dayanıb) d xi özün 
bilirs n ki, söz yox ki, t darük görübs n. M n bu gec t k burada qala bilm n m, 
b d nim yekc a rıyır. G r k ovduram.... Allaha ükür, özün hamısını bilirs n. D xi 
dayanma, tez ol! 
[19] kincisi. 
[20] Üçüncüsü. 
eyx hm d çıxır, hava ba layır qaranlıqla ma a. 
( eyx N srullah g lib oturur dö yin üstünd v bir q d r fikird n sonra öz-özün ). M n 
h mi xalqa dey nd ki, naxo am, el bilirl r ki, xalqı aldadıram; amma allah ahiddir ki 
... (bir az dayanıb) m n heç k si aldatmıram; çünki h qiq td m n naxo am. Camaatın 
qaba ında m n özümü naxo lu a vuranda, eyx hm d h mi el bilir ki, m n adamları 
l salıram; amma bu biçar nin heç x yalına g l bilm z ki, m nim m r zim çox idd tli 
m r zdir.... (Fikir el yir). H min bu m r zin b r k tind ndir ki, m n bu bambılı 
hm din yanında olmu am bir balaca u aq v a layıb atamdan ki mi ist y n kimi 
günd bir d f utana-utana deyir m: " eyx hm d, m n ki mi " (iki lil üzünü örtüb, 
sakit oturur). 
Hacı H s nin nök ri l i bir m cm yi içind plov v qeyri xör kl r g tirib qoyur 
ortalı a v çıxır. e y x h m d daxil olur v g lib durur bir t r fd . Bir q d r 
keçir, qapıda iki ö v r t görs nir. Pıçapıç il övr tl r bir b a l a c a ö v r t i n
lind n tutub, g tirirl r iç ri v dururlar qapının yanında. Nök r girib çıraq yandırır. H a 
c ı H s n övr tl rin dalınca girir. 
H a c ı H s n (övr tl r ). Qızım, utanma, allah mridir. Niy utanırsan? 
e y x N s r u l l a h. eyx hm d, m nim t r fimd n v kil ol v si ni cari el . 
e y x h m d. Ba üst . 
Hamı çıxır v balaca övr t qalır otaqda. Bu da ist yir adamların dalınca çıxsın; amma 
çıxanlar qapını örtüb, bunu qoyurlar iç rid . eyx N srullah durur aya a v bir q d r 
fikird n sonra t rp m yib, övr t sarı b la tl deyir. 
e y x N s r u l l a h. O s nin öz ixtiyarındadır: ist yirs n get, ist yirs n qal. O s nin 
öz ixtiyarındadır ki, öl nd dü s n b rz x [21] al min . Ayaq t r find n baca açıla 
c h nn m v qatır yek likd qr bl r g lib yapı alar b d nin . Bu da s nin öz 
ixtiyarındadır ki, s ni q br qoyanda ba t r find n bir d riç açıla v o d riç d n bir 
n f r qılman g lib s nn n mazaqla a v bu snada qılmanın boynunda sana düzülmü
z b rc d dan l ri qırılıb da ılalar v ba layasınız h r bir t r fd n z b rc di gen sapa 
düzm y v bir d gör siniz ki, yetmi min dünya saatları g lib dolanıb v indi qiyam-

---

qiyam t olur. (Övr t yavuqla ır). O v d qılman yapı ar s nin lind n (yapı ır övr tin 
lind n) v gül -gül s n dey r: "Gör s n dünyada n q d r savab i l r görübs n?" 
[21] C h nn m. 
P r d
ÜÇÜNCÜ M CL S 
Üçüncü m clis vaqe olur h rin k narında, q biristanın yanında. Çox c miyy t 
ayaqyalın, alvar v tumanlarını diz d k çırmayıb, ll rini ll rinin üst qoyub, ayaq üst
durublar. Ortalıqda e y x N s r u l l a h uca da ın üstün çıxıb, oturub danı ır. Sa
t r find e y x h m d, sol t r find H a c ı H s n v trafında biz gördüyümüz 
adamların hamısı, sk nd rd n v övr tl rd n savayı. 
e y x N s r u l l a h ( lind bir cildli yek kitab, çox f sah tl danı ır). D r x zaini-
qüdr t cövh ri- rift r z elm v n fist r z dani nist ( airan ). 
Elm b v d zind giyi-canü dil,
Elm b h d taz giyi-abü gil.
Elm n simi-ç m ni-can b v d,
Rayiheyi-rövzeyi-rizvan b v d.
H r ki, b s rçe meyi--dani r sid, 
Abi-h yati- b dira ç id [22]. 
[22] Qüdr t x zin l rind elmd n daha ziz v daha qiym tli bir c vahir yxdur. 
Q lbin v ruhun ya ayı ı elm ba lıdır. Elm suya v palçı a t z lik ver r. 
Elm can ç m ninin n simidir. Elm behi t ba ının tridir. Elm s rçe m sin
çatan adam h mi lik abi-h yat daddı. 
(Bir az dayanıb, kitabı iki li il yuxarı qalxızıb, çox ucadan). Budur kitab! Budur elm! 
(Bir az dayanıb yava ca). nvai-ülum v snafi-on dü qism st: c liyy v x fiyy . 
C liyy on ki, s mti-i tihar yaft , ks ri-ül ma b r q vaid v q vanini on mütt le 
mi v nd v hateyi-d qayiqü r qabiqi-külliyyat v cüziyyati-on minümay nd. V
x fiyy on ki, d r z vayayi-ixtifa mand h r k sra vüquf b r h qayiqi srar v b dayei-
asari-on müy ss r n
v d. (Bir azca ucadan). z cümleyi-x fiyyat: vv l, elmi-
tilismat st. V lakin bunnan i imiz yoxdur. Dövvüm, elmi-t sxirat. Bunnan da i imiz 
yoxdur. Sevvüm, elmi-x yalat. Bunnan da i imiz yoxdur. C harüm, elmi- b d . Bunnan 
da i imiz yoxdur. P ncüm (aya a durub, üzünü q birstana çönd rib, bir q d r baxıb, çox 
ucadan). Ric ti- mvat (bir az dayanıb, yava ca), y ni ölül rin ric ti. (Bir az sakit olub 
oturur, yava ca). Bina b r ümumi-f vaid v ümuli- vaidi-in kitab (kitabı yuxarı qalxızır) 

---

ki, lübbü lübab v m qbuli-ülül- lbab st. Misali bimisal, lazimül-imtisal, alic nab, 
niqab ti-intisab, diray ti-nisab, v lay ti-iktisab, c lalül-h
m t v ddövl , q vimüd-din 
v l-mill t, s rirarayi-gah-Xösrövi miri-bahadir lazal , mü yy d n min indillah 
binn fsil-qüdsiyy , sim ti-südur yaft ki, in h qiri-f qir N srullah ibni-C f rül-vaizül-
sf hani b t lifi in kitab i ti al kün d v in risal ra ki, b "K fül-k
afi-hikm ti-ric t" 
g t b r p nc m qs d m bni saxt. vv l, elmi-simiya; dövvüm, elmi-rimiya; sevvüm, 
elmi-kimiya; ç harüm, elmi-limiya; p ncüm, elmi himiya. V lakin bunlarınan da i imiz 
yoxdur. (Bir az dayanıb). Ric t b f thra, b m niyi-b rg t b dünyast b d z mürd n. (Bir 
az baxıb, çox ucadan) Oturun! 
Adamların hamı bird n çöküb, diz üst otururlar. eyx bir az alçaqdan. 
B zi münkirl r deyirl r ki, ric t b d z m rg münafiyi-t klif st. Zira k si ki, mürd , t klif 
z u mürt fe üd. Dübar am d ni u be in al m çe s m r dar d? (Ucadan). B lk sizin d
içinizd bel münkirl r var? g r var, g lsin m nim 
b rab rim . M n bu kitab il onun cavabını verim. Kimdir dey n ki, ölül r d xi bu 
dünyaya qayıtmayacaqlar? 
e y x h m d (yava ca eyx N srullaha). r bc de, r bc de. 
e y x N s r u l l a h (çox ucadan). F iza r ft haza v övz htü l k fil-qövli bir-
ric til-l ti içt m ti - i tü leyhima fi c miil- qvam. Bunu inkar ed n g r k el d bunu 
da inkar ed ki, d sti mübar k ra b r pü ti gusf ndi (ba layır a lama a), fürud avürd
düayi-b r k t güft v b qüdr ti bari-t ala z on ek gusf nd h ftad gusf ndi dig r 
müt v llid üd nd. Bir qoyunu bir saniy d yetmi qoyun el y n öz b nd l rini öldür d
bil r, dirild d bil r. (Çox ucadan). Kimdir bunu danan? Qoy g lsinl r b rab rim , bu 
kitab il onların cavabını verim. 
H a c ı H s n ( li linin üstünd , qorxa-qorxa ba ını a a ı yib). F da olaq s n , 
allahın hökmünü danan kafirdir. 
e y x N s r u l l a h (hirsl camaata, ucadan). Durun aya a! 
Hamı bird n qalxır aya a. 
M g r e itm yibsiniz ki, yetmi min n f r bir qövm taundan h lak olmu dular. rz k rd, 
ilahi, g r mixasti inhara zind g rdani ta biladi-türa abad nümay nd. Ondan ötrü ki, s n 
gönd rdiyin b ladan qaçmayıb, had t yeti ibl r. Qoy indi dirilsinl r. Qoy zind olub, 
s n ibad t el sinl r. Qoy bu dünyaya ric t edib, s nin h rl rini abad el sinl r. 
Xudav ndi-al md n cavab g ldi ki: (a laya-a laya) aya, dust midari ki, i anra zind
nümay m, b c h ti xatiri tü? rz 
Camaat ba layır a lama a. 
g rd: b li! P s h qq-t ala i anra zind g rdanid Allah-taala onların hamısını diriltdi. 
Çinan ki, zikr üd, mürd nd v zind üd nd v rücu nümud nd b in dünya. 
C a m a a t i ç i n d n b i r q o c a k i i (a laya-a laya). Ay eyx, bel qurban 
olsun s n m nim canım. M n p hlivan o lumu s nd n ist yir m ki, indi bir ay olar ölüb; 
m nim ciy rimi yandırıb. Qurban olum s n , ay eyx, m n yazı am. 

---

Bir neç adam ist yir bel t v qqe el sin. 
e y x h m d (ucadan). S br el yin, h l o söhb tl rin vaxtı deyil. 
Camaat ba layır yen a lama a v yalvarma a, biri deyir: "atamı dirilt", biri deyir: 
"anamı dirilt", biri: "bacımı", biri: "qarda ımı". 
e y x N s r u l l a h (çox ucadan). Sükut! 
Hamı gözl rinin ya ını sil -sil s sini k sir. 
eyx hm d, götür ka ız-q l mi, h r k s öz qohum- qr basından öl nl rinin hansının 
dirilm yini xahi edir, yaz, ver m n . 
Adamlar h r k t g lir, ist yirl r yavuqla sınlar eyx hm din yanına, bir-birini basır. 
B zi a layır. H r k s ist yir qaba a keç v axırda basa-bas dü ür v qiylu-qal ba lanır. 
e y x N s r u l l a h (çox ucadan çı ırır). d b!
Hamı yava -yava ç kilib durur öz yerind . 
e y x h m d (ka ızı v q l mi alır lin ). Bismillahir-r hmanir-r him. H r k s 
öl nl rinin ric tini, y ni dirilib bu dünyaya g lm yini xahi edir, bir-bir növb il v
qayda il v d b il desin, m n yazım bu ka ıza v yetirim eyx h zr tl rinin xidm tin . 
Yen adamlar h r k t c lib, ist yirl r basabas salsınlar. 
e y x N s r u l l a h (çox ucadan). ss br! Ya m
r l-isl a m! [23]. 
[23] Ey müs lmanlar! S br edin. 
Camaat qorxub, sakit olur. 
e y x N s r u l l a h. (Hacı H s n ). Hacı H s n a a, öl nl rinin adlarını bir-bir 
söyl , eyx hm d yazsın. 
H a c ı H s n ( d bl ll rini bir-birinin üstün qoyub, qaba a g lir v ba yir). 
Atam Hacı Mehdi. Allah sizin d öl nl riniz r hm t el sin. 
C a m a a t (bir s sl ). Allah r hm t el sin! 
e y x h m d (yazır). Atan Hacı Mehdi. 
H a c ı H s n. Anam S kin . 
e y x h m d (yazır). Anan Sükeyn . 
H a c ı H s n. Bir o lum C f r (a layır). 
e y x h m d (yazır). Bir o lun C f r. 
H a c ı H s n. Bir o lum Heyd r.
e y x h m d (yazır). Bir o lun Heyd r. 
H a c ı H s n. Qızım Sara. 

---

M i r B a ı r a a (bird n adamların içind n çı ırır). Onu yazma! Onu yazma! 
Hacı H s n v adamlar t ccübl baxırlar Mir Ba ıra t r f. 
e y x N s r u l l a h (ucadan). O kimdir dey n yazma? Ona n d xli var? 
M i r B a ı r a a (yeriyib qaba a). eyx na, o qız, ayıb olmasın, m nim övr timdir! 
e y x N s r u l l a h. Xub, m g r yalının dirilm yin razı deyils n? 
M i r B a ı r a a (bir az duruxub). C nab eyx, sözüm orada deyil. M n bu acıq 
g lir ki, h y Hacı H s n düz adamdır, niy b s qarda ı Hacı Rzanı yazdırmır? 
Camaat diqq tl baxır Hacı H s nin üzün . 
H a c ı H s n (Mir Ba ıra hirsli). O s n borc deyil! Öz qarda ımdır; ist r m 
yazdıraram, ist m n m yazdırmanam. S n n d xli var? 
M i r B a ı r a a (Hacı H s n hirsli). Çox c b, indi ki, o yek likd ki ini 
yazdırmırsan, bir balaca qızı b s niy yazdırırsan? 
e y x N s r u l l a h (ucadan). Çox mübahis lazım deyil! (Hacı H s n ). Hacı H s n 
a a, n s b b öl n qarda ın Hacı Rzanı yazdırmırsan? 
H a c ı H s n (ba ını a a ı salıb, fikir el yir). eyx na! Qarda ım Hacı Rza be
ild n artıqdır ölüb; indi çürüyüb gedib; d xi o nec dirilib g lib adam olacaq? 
e y x N s r u l l a h (çox ucadan). Nec çürüyüb? Kimdir onu çürüd n? nz r-üllah-
ül-izam keyf n n r ha. Y ni nigah kon b suyi istixan ha ki, çe gun xudav ndi-al m 
onhara z z min bül nd mikün d v b cayi-xud r dd mikün d ki, c s di-i an ba d v
mür kk b mikün d b zira b b zi b d z on gu t miruyan d v mipu an d [24]. Nec
çürüyüb? Kimdir onu çürüd n? 
[24] Bax gör sümükl ri nec dirildirik. Y ni sümükl r sarı bax gör xudav ndi-al m 
onları yerd n nec qaldırır v öz yerl rin qaytarır ki, onların b zisini o biril
birl dirir, ondan sonra da t m l g tirib, onların üz rini örtür. 
e y x h m d. (Hacı H s n ). Hacı H s n a a, sözü müxt s r el m k lazımdır. eyx 
h zr tl rinin övqatı çox bahadır. Qarda ın Hacı Rzanı da yazımmı ka ıza ya yox? xtiyar 
sizindir. g r dirilm yin razı deyilsiz, o özg m tl bdir. 
H a c ı H s n ( eyx N srullaha). eyx na, mümkündürmi ki, m n izin ver siniz, 
gedim bir q d r fikirl im?
e y x N s r u l l a h. Xub, get fikirl . 
Hacı H s n ba ını a a ı salıb çıxır. 
e y x N s r u l l a h (Hacı B x liy ). Hacı a a, növb t sizindir. Öl nl rinizin adlarını 
bir-bir de, eyx hm d yazsın. 
H a c ı B x l i ( lini linin üstün qoyub, yeriyir qaba a v ba layır a lama a). 
Atam-anam s n f da olsun. vv l-axır, ayıb olmasın, bir qızım qalıb, o ul üzün h sr t 
qalmı am. Bütün ömrümd allah-taala m n iki o ul m rh m t el yib: amma ikisini d
m n biçar nin lind n alıb. Birinin adı C lil, birinin adı X lil idi. C lil on ya ında idi, 
X lil s kkiz ya ında. kisi d ni anlı idi. El C lilin toyunun t darükünd idim ki, bird n 

---

ayın ayın g zdiyi yerd , bax, boynunun burasından, li il öz boynunun dalını göst rir, 
bir yara çıxdı. N q d r Usta C f r dava-d rman el tdirdim, ba a g lm di (a layır). Ax, 
bin va C lil! N q d r n zr el dim, neç d f Qarada oca ına apardım, çifayda. 
Dem yin n yazı ın c li tamam imi . 
e y x N s r u l l a h. Hacı B x li, m nim burada çox oturma a vaxtım yoxdur. 
e y x h m d. Hacı B x li, sözü müxt s r el , kimi ist yirs n, de yazım. 
H a c ı B x l i ( eyx N srullaha). C nab eyx, d xi m nim sözüm yoxdur. M n 
C lilimi v X lilimi s nd n ist yir m. 
e y x h m d (yazır). Dem k ki, bir o lun C lil v bir o lun X lil. Bunları yazdım. 
D xi bunlardan savayı? 
H a c ı B x l i. eyx hm d a a, d xi bunlar kifay tdir. 
e y x h m d (t ccüblü). Xub, m g r atandan, anandan v qeyri qr banızdan 
v fat ed n yoxdur? 
H a c ı B x l i. B li, atam da, anam da v fat edib; amma biçar l r çox 
qocalmı dılar. O q d r qocalmı dılar, o q d r qocalmı dılar ki, özl ri d t ng
g lmi dil r. 
e y x h m d. Dem k, C lild n v X lild n savayı özg bir k siniz yoxdur ki, 
yazım? 
H a c ı B x l i (üzünü q biristana t r f tutub). Ax, yzıq balalarım. Biçar tifill rin 
q bri el buradan görs nir. kisini d bir-birinin yanında d fn el mi m. Çünki o yazıq 
X lil, do rusu, çox nadinc idi, amma bir-birini çox ist rdil r. Odur ki.... 
e y x N s r u l l a h (Hacı B x linin sözünü k sib hirsl ). Hacı B x li, g r d xi 
öl niniz yoxdur, ç kil k nara! 
H a c ı B x l i. Xeyr, eyx na, d xi yoxdur.
C a m a a t i ç i n d n b i r i s i (ucadan). Nec yoxdur? P s övr tin Hürnis ni nny
yazdırmırsan? 
Camaat t ccübl baxır s s g l p t r f . 
e y x N s r u l l a h. Kimdi o danı an? G lsin qaba a. 
K r b l a y ı V l i (qaba a yeriyib). eyx, m n m danı an. Bu hacıdan (Hacı 
B x lini göst rir) bir soru gör k, üç il bundan qabaq öl n arvadını niy yazdırmır? Adı 
da Hürnis di; özü d m nim do ma bacımdı. 
H a c ı B x l i (K rb layı V liy ). til c h nn m , axma ın biri! Öz yalımdı; 
kefim ist r yazdıraram, ist m z yazdırmaram; s n n borcdu? 
e y x N s r u l l a h (ucadan). Sükut! Mübahis lazım deyil! Hacı B x li, q ti cavab 
lazımdır. M nim vaxtım azdır; ist yirsiniz ki, övr tiniz dirilsin, yazdırın; ist mirsiniz, 
ç kilin k nara. 
H a c ı B x l i (bir az fikir el yib). eyx na, t v qqe edir m bir az izin ver siz, 
ged m fikirl
m. 
e y x N s r u l l a h. Çox c b, get fikirl . eyx hm d, gör d xi kimdir xahi ed n, 
yaz qutar. 
Hacı B x li çıxır, adamlar ba layır yava -yava azalma a. 

---

K r b l a y ı V l i (qaba a g lib). C nab eyx, bel o q d ml rin qurban olum. 
M nim bacım Hürnis ni siyahıya yazdır, qoy yazıq arvad dirilsin v öz dili il c nabınıza 
rz el sin, görün bu Hacı B x li onun ba ına n toy tutub. Onda c nabınız gör rsiniz ki, 
n s b b Hacı B x li övr tinin dirilm yin razı deyil. 
H a c ı B x l i (adamların içind n dübar qaba a g lib, hirsli v ucadan). d , h l
utanmırsan da danı ırsan? Çox c b, Hürnis ni yazdır. Amma bu rtl ki, s n d
öl nl rinin hamısını yazdır.
K r b l a y ı V l i (hirsli). Cox c b, yazdırram. 
e y x h m d. Uzun danı ıq lazım deyil. K rb layı V li, g r dey c ks n, 
öl nl rüvün adını de, ç kil k nara. 
K r b l a y ı V l i. Atam M
di Mustafa. 
e y x h m d (yazır). Atan M
di Mustafa. 
H a c ı B x l i. Çox c b. 
K r b l a y ı V l i. Bir o lum Zeynal (ist yir a lasın). 
e y x h m d (yazır). Bir o lun Zeynal. 
H a c ı B x l i. Çox c b. 
K r b l a y ı V l i. Qızım Püst . 
e y x h m d. Qızın Püst . 
H a c ı B x l i. Çox c b. 
K r b l a y ı V l i (bir az fikirl ib). V ss lam.
H a c ı B x l i (hirsli qaba a yeriyib, K rb layı V liy ). Nec v ss lam? B s ananı 
niy yazdırmırsan? B s anan ölmüyüb? Keç n il a birç k arvadı döy -döy öldürdün! 
H , niy dinmirs n? Yoxsa qorxursan diril , ged hökum t ikay t ed , s ni tutub 
qatalar dustaqxanaya? H ... niy yazdırmırsan? Niy gözl rini b r ldirs n? 
e y x N s r u l l a h (ucadan). Qiylü-qal lazım deyil. K rb layı V li, ist yirs n, ananı 
da eyx hm d yazsın; ist mirs n, ç kil k nara. 
K r b l a y ı V l i. (ba ını salıb a a ı). C nab eyx, qoy gedim fikirl im. 
e y x N s r u l l a h. Xub, s n d get, fikirl . 
K rb layı V li v Hacı B x li bir-birin acıqlı baxa-baxa çıxırlar. Camaat ba layır 
azalma a. Uzaqdan kefli sk nd rin s si g lir: "Xub, s n d get, fikirl ! Xub, s n d get, 
fikirl !... Bu sözl ri dey -dey v cibind n çör k parçalarını çıxarıb yey -yey sk nd r 
qalan t k-tük adamların qolundan yapı ıb, gül -gül baxır üzl rin . Onlar da bir söz 
dem yib, ba ları a a ı, çıxıb gedirl r. eyx N srullah da ın üstünd n yenir a a ı v eyx 
hm d q l mdan-ka ızı yı ı dırır. Sonra sk nd r yen öz-özün bir-iki d f : "Xub, s n 
d get, fikirl !--deyib, eyxi gör n kimi durur v qah-qah ç kib, u unub el gülür ki, az 
qalır yıxılsın. Sonra sakit olub, bir q d r eyxin üzün baxandan sonra deyir: 
s k n d r. Hamı getdi fikirl sin. Bu meydanda qaldı birc n f r kefli sk nd r. Bu 
meydan p hlivan meydanıdır. Hün r ist r ki, sk nd r kimi bir igid g lib stin n dursun 
bu meydanda v desin: (ucadan). C nab eyx, h r n q d r ki, bu q biristanlıqda ( li il
göst rir) ölü basdırılıb, hamısını dirilt. Xa ... xa ... xa!... (Çönüb baxır camaat da ılan 
t r f ). Xa ... xa ... xa!... Hamı getdi fikirl sin: ( eyx N srullaha t r f çönüb, g lir onun 
qaba ına v ist yir l versin). C nab eyx, m n ölüm l ver! Lotusan h y , l ver! 
e y x N s r u l l a h (ucadan). K nar ol! M n s n l verm r m. S n rab istemal 
el yirs n. 

---

 s k n d r. C nab eyx, siz g r k ükr el y siniz ki, m n rab içir m. g r m n rab 
içm s m, a lım ba ımda olar; a lım ba ımda olanda bird n gözümü açıb, gör r m ki, aha 
bizim h rimiz bir müct hid g lib, adını qoyub ölü 
dirild n v mömin hacılarımızın ba ını ric t m s l sil piyl y -piyl y h r gec bir 
balaca qız alır. Xa ... xa ... xa!... M n ölüm l ver! Lotusan, l ver! Xa ... xa ... xa!... 
e y x N s r u l l a h (çox hirsli). C h nn m ol! Vallahı el b d dua el r m ki, yer il
yeksan olarsan! M n allahın mri il h r gec int hasız s vaba nail oluram; d xi s nin t k 
meyxanalarda övqatımı zaye el mir m ( eyx hm d ). eyx hm d, g l ged k, h l bu 
babi çox söz danı acaq. 
eyxl r uzaqla ır. sk nd r dinm yib, baxır onların dalınca v eyxl r gözd n it nd n 
sonra iki yumru unu yuxarı qalxızıb, ucadan deyir. 
s k n d r. Bu qollarda Rüst m p hlivan kimi qüvv tim olaydı, yapı aydım sizin 
ayaqlarınızdan v ataydım göyün üzün , ba a a ı g lib, kal qarpız kimi paqq el yib 
da ılaydınız ... (v özü d paqq el yib atılır göy ). Tfu, arlatanlar! ... (kefli kimi 
ufuldayır. Sonra diqq tl öz-özün baxıb, gül -gül ). Buy! d , vallah, dinm , dey s n 
el lap p hlivanam! Xa ... xa ... xa!... (papirosu yandırıb, yava -yava g lib durur eyx 
N srullah oturdu u da ın üstünd , ayaq üst durub, baxır q biristanlı a. Bir q d r fikirli 
baxandan sonra heyifsil nib, ll rini dizl rin vurub deyir:) 
Ax, allahın altında, eyx N srullah kimi m nim d bir el elmim olaydı ki, burada yatan 
ölül rn n danı a bil ydim! Ax! g r olsa idi, üzümü tutardım bu q biristanlı a v
ça ırardım: (çox ucadan). Ölül r! (bir az alçaqdan). O v d hamı yatmı lar ba larını 
q bird n çıxardıb, soru acaq idil r ki, "n deyirs n, a sk nd r b y?" Onda m n bu 
r hm tlikl r bir bel v siyy t el rdim; m n bunlara dey rdim: (üzünü q biristanlı a 
tutub çı ırır). Ölül r! (yen bir az alçaqdan). Bir gün eyx N srullah g lib duracaq sizin 
ba ınızın üstünd v bir dua oxuyub, uca s sl ça ıracaq: (ucadan). "Durun aya a, ey 
allahın mömin b nd l ri!" (Bir az dayanıb, bir az alçaqdan.) Ölül r! M n siz v siyy t 
el yir m ki, eyxin sözün m l el m y siz. G lin bu kefli sk nd rin sözünü bir yax ıca 
dü ünün v n sih tini q bul edin. V g r m nd n soru sanız ki, niy ?--M n siz cavab 
verm y hazıram. (Bir az dayanıb, cibind n bir tik çör k çıxardıb yeyir). Ay 
r hm tlikl r! ndi siz burada rahatca yatıbsınız; heç dünyadan x b riniz yoxdur. Amma, 
vallah, billah, and olsun sizin ziz canınıza el ki, ba ınızı q bird n çıxardıb durdunuz 
aya a, lap pe iman olacaqsınız. g r m nd n soru sanız ki, niy ?--M n siz bu saat rz 
el r m. Bel tutaq ki, siz, m s l n, dirildiniz. Çox c b. Axı diril nd n sonra bu 
q biristanda ki, qalmayacaqsınız; ist y c ksiniz ki, söz yox, da ılasınız evl riniz . Çox 
c b, da ıldınız. ndi bir deyin görüm, sizi h l ev qoyacaqlarmı? Vallah, billah, eyx 
N srullahın ba ına and olsun, gedib gör c ksiniz ki, evl rinizin qapıları ba lıdır. B li, n
eybi var, yerd n bir da götürüb, qapını döy c ksiniz ki, g lib açsınlar. Onda qapının 
dalına bir adam g lib soru acaq: (nazik s sl ) Ey, qapını döy n, s n kims n? B li, siz 
cavab ver c ksiniz ki, tez ol, aç qapını, m n m. (Nazik s sl ). Axı s n kims n? Adın 
n di? Aç qapını! M n bu evin sahibiy m. (Nazik s sl ). C h nn m ol, qoy get! Biz s ni 
tanımırıq--A ki i, nec tanımırsınız? M n K rb layı Hüseynquluyam, bu ev m nimdi. 
M nim burada arvadım var, u a ım var. (Nazik s sl ). Çox danı ma! til c h nn m ! 
S nin burada heç zadın yoxdur! Qarda ın Hacı F r c arvadını da alıb, evin d

---

sahibl nib, u aqlarını da gönd rib naxıra.--A ki i, allah xatir si üçün, aç qapını, m nim 
burada rim var (yo un s sl ). Çox danı ma! Çıx qoy get! Biz arvad-zad lazım deyil! 
Dünya doludu 9 ya ında qıznan. S nin kimi kaftarın yeri q birdi. til c h nn m ! 
Haradan g lmis n, çıx qoy get ora! Biz lazım deyils n. Xa ... xa ... xa!... Xa ... xa ... xa 
... (bird n sakit olub baxır q biristanlı a v ucadan ça ırır). Ölül r! (bir az yava ). G lin 
bu kefli sk nd rin sözünü e idin v nec ki, yatıbsınız yatın! Allah siz r hm t el sin.... 
P r d
DÖRDÜNCÜ M CL S 
VV L NC P RD
Hacı H s nin evi, sk nd rin ota ı, H a c ı H s n v övr ti. K r b l a y ı F a t 
m a x a n ı m fikirli oturublar. 
H a c ı H s n. Ay qız, Fatma, Nazlının l-aya ını hazırla, bu gün g r k köçür k 
eyxin ota ına. 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. Ay Hacı, el bu tezlikd ? 
H a c ı H s n. B li, el bu tezlnkd .... 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m (bir az fikir el y nd n sonra) Ay hacı, vallah 
bilmir m n el yim? Lap m tt l qalmı am: bilmir m eyx bu q d r arvadı n el yir? El
günd birini alır. ndi d bizim qızı ist yir. 
H a c ı H s n. Y ni günd birini alanda bir xlafi- r i görmür ki? Allahın mridi, 
alır. 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. Hacı, yax ı deyirs n, amma qorxuram Nazlı atılıb- 
dü . Bir d , vallah, hacı, do rudan, Nazlı h l lap u aqdı. 
H a c ı H s n (hirsli). Axmaq-axmaq danı ma! U aq olma ını ya olmama ını m n 
s nd n yax ı bilir m. Zilh cc ayının 18-d doqquz ya ı tamam olub, on ya ına ayaq 
qoyub. D xi bilmir m u aq n y deyirs n? Sözü oyza-buyza atmaq lazım deyil. Bir 
yolluq a kar de ki, Nazlını da ver c y m Mir Ba ır a aya. 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. Yox, vallah, Mir Ba ır a aya verm kd n ötrü 
demir m! Özün bil, öz qızındır. H r k s ist yirs n ver. Ancaq bilir m ki, Nazlı atılıb-
dü c k. 
H a c ı H s n. C h nn m -gora atılıb-dü c k! Qız tayfası axmaq bir eydi; xeyrini-
rini n anlayır?! Kefli sk nd rin bacısı ondan artıq olmayacaq ki! H l o g r k 
allahına ükür el sin ki, eyx N srullah kimi bir vücuda r gedir. Bir bel müq dd s 
xsl qohum olmaq el bir q nim tdi ki, dünyada az-az adama qism t ola bil r. Bu bir 

---

m rh m tdi ki, xudayi-taala biz gönd rir v bunların hamısı keç nd n sonra, s n özün 
g r k bil s n ki.... (yava ca) eyxi incitm k olmaz. Axı g r k ba a dü s n n deyir m. 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m (yava ca). Ba a dü ür m. 
H a c ı H s n. Do rusu, Fatma, m n bu iki gündür, dey s n, el bir t h r olmu am: 
gözl rim qaralır, h rd n bir ba ım da gic lir. 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. Ay hacı, allah k rimdi, heç zad olmaz. 
H a c ı H s n (fikirli). N bilim? (Bir az dayanıb). Di durma, Fatma, get. Nazlıya n
lazımdı de (övr t çıxır, Hacı ba ını a a ı salıb fikr gedir. Bir az keçib, qapıya t r f baxır, 
guya bir ey görür v hövlnak aya a durub soru ur). N ist yirs n? (cavab g lmir. Tez-
tez öz-özün deyir). st fürullah r bbi v tube ileyh, bismillahür-r hmanür-r him, 
(sonra ucadan ça ırır). Fatma, Fatma! 
sk nd r girir iç ri v t ccübl soru ur. 
s k n d r. Ata, n ist yirs n? 
H a c ı H s n ( sk nd r ). Bura g l, bura g l. G l yapı ım lind n, dizl rim titr yir 
(oturur, sk nd r yapı ır atasının lind n). Bismillahür-r hmanür-r him. Degin n m n
bir st kan su g tirsinl r. 
s k n d r. Ata, qorxma, heç zad yoxdur, ancaq bir az a lın qaçıb. 
H a c ı H s n (yapı ıb sk nd rin lind n). Yox, sk nd r, a lım ba ımdadır. 
Qorxma, heç bir zadım yoxdu, ancaq gözl rim qaralır. 
s k n d r. Qorxma, heç bir ey deyil, ancaq adam d li olanda el bir azca gözl ri 
qaralır. D xi bundan ba qa bir ey yoxdu. Qorxma, birc bu var ki, s nin ba ına hava 
g lib. 
H a c ı H s n. Yox, yox, in allah, heç zad olmaz. Degin n bir st kan su g tirsinl r. 
s k n d r. Su g tirsinl r; amma d li olana su xeyir el m z. (Ucadan). li, li! 
li g lir iç ri.
Bir st kan su g tir. ( li çıxır). 
H a c ı H s n. sk nd r, s n m ni lap qorxudursan. Axı m n özüm bilir m ki, a lım 
ba ımdadı. Ancaq dey s n ki, gözüm bir ey görs ndi. El k f nli adam kimi bir ey idi. 
G lib durmu du qapıda. B lk s nin d gözün bir el ey sata ıb? 
s k n d r. Yox, ata, m nim gözüm bir ey sata mayıb. D li adamın gözün el
eyl r görs n r. 
li su g tirir, Hacı H s n alıb içir v deyir: 
Allah Yezid l n t el sin! 
H a c ı H s n ( sk nd r ). sk nd r, vallah, dey s n m nn n zarafat el yirs n. M n 
burada h r bir zadı ayın- ayın görür m. N d n deyirs n ki, m nim ba ıma hava g lib? 
s k n d r. Ondan ötrü ki, eyx N srullah siz t l qurmaqdan ötrü beyninizi doldurub 
ki, ölül ri dirild bil r, s n d inanıb var-yoxunu ist yirs n ver s n sfahan lotusuna! 
H a c ı H s n (bir q d r fikir el yib). Yax ı, bir saatlı a, tutaq ki, m n d li olmu am; 
b s Mir Ba ır a a ki, alim adamdır, o niy b s ölül rin dirilm yin inanır? El d o da 
d lidi? 

---

 s k n d r. Yox, Mir Ba ır a a d li deyil, ancaq e
kdi. 
H a c ı H s n (dik lib hirsli, ucadan). K s s sini, nam rbut! (Bir az baxıb). B s 
tel qrafçı Heyd r a a niy inanır, el d o da d li olub? 
s k n d r. Yox, d li odmayıb. O da o s b b inanır ki, qulaqları çox uzundur. 
H a c ı H s n. H , el d , dünyada s nd n savayı hamı d lidi, hamı e
kdi, birc s n 
a ıllısan. El d Hacı B x li d d lidi, Hacı Kazım da axmaqdı, Hacı K rim d s fehdi. 
Hamı d lidi, birc sk nd r a ıllıdı. 
s k n d r. Dünyada uzunqulaq m g r azdı? Nuhun g misind h r heyvandan 
h r sind n birc d n var idi, amma indi gör birc H m danda n q d r e
k var?
H a c ı H s n (hirsli). Axmaq, axmaq danı ma! 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m (girir iç ri v durur bir t r fd ). Hacı, m n s nin 
qızının öhd sind n g l bilmir m; s n özün b lk onu dil tutasan. 
H a c ı H s n (bir az fikird n sonra). Arvad, Fatma, s n m ni, allaha ükür, 
tanıyırsan; bilirs n ki, hirsim tutanda gözüm heç zad görs nmir. Get dinm z-söyl m z 
qızıvın l-aya ını qayır. Ax am g r k köçür k. (Fatma xanım çıxır. Hacı H s n onun 
dalınca). Dayan, dayan! (arvad dayanır). Qızına de ki, razı olmasın g lim onun 
qabır alarını sındırım! (Fatma xanım çıxır; sk nd r bir az atasına baxandan sonra "tfu" 
el yib çıxır). 
H a c ı H s n (hirsli onun dalınca ucadan). A s ni kib-do an tünb tün dü sün! 
Axırda i i bu yer yetirdin? ( sk nd rin dalınca hirsli çıxıb, yen qayıdıb g lir yerin ) 
v v l i n c i a z a r l ı ("ay, vay" el y -el y v öskür -öskür , r ngi qaçmı bir ki i 
lind ki a aca söyk n -söyk n girir iç ri). Salam leyküm. Ax! Vay! Vay! Heç ayaq 
üst durma a taq tim yoxdu. Hacı a a, allah o lanlarını saxlasın, m n bir lac. ndi az 
qalır bir il tamam olsun ki, bu z hrimar naxo luq yapı ıb yaxamdan, l ç km k bilmir. 
Ay, ay, vay! Ay, vay! (öskürür). Bax, h rd nbir dö ümün burasından ki, bir a rı tutmur, 
d xi qoymur n f simi alım. Gec s h r kimi öskürm qoymur yatım. Dua yazdırmaqdan 
yoruldum. D ll k usta C f r yol döym kd n d xi yorulmu am. Aman günüdür, ay hacı 
(öskürür). M n lac. Allah siz ömür versin. D xi sizin qapınıza p nah g tirmi m: ya 
g r k eyx c nabları bu saat m nim canımı ala ki, bir yolluq ("uy, uy" el yib lini qoyur 
dö ün , öskürür) dinc l m, ya g r k m n bir lac el y . eyxin q d ml rin f da olum. 
Heç zad ist mir m, el birc m n m rh m t n z ril baxsa, yax ı olaram; yoxsa, heç bir 
eyim yoxdur. El allah-taalanın m n m rh m ti b sdi. Ax ... ay ... vay! N f sim 
k sildi. 
H a c ı H s n. Çox c b, ba üst , m
di. Ancaq indi eyx c nabları ibad t
m
uldur. Ba üst , fari olan kimi, m n rz el r m ki, yazıqsan, s n bir lac el sin. 
Ba üst .
v v l i n c i a z a r l ı. Ax! (öskürür). Ax!... Vallah bilmir m ki, bu n d rddi g lib 
yapı ıb yaxamdan. Bir-iki ay bundan ir li, y ni dey s n bir az yax ı idi. Öskürm m 
azaldı, i t ham da.... 
k i n c i a z a r l ı (ba ı d smal il ba lı, qa qabaqlı girib, vv linci azarlının sözünü 
k sir). Salam leyküm. ( vv linci azarlıya). M
di Hüseynqulu, s n d buradasan? 
Yax ı el yib g libs n; biz yazıqlara nicat yolu el bu qapıda olacaq. Allah Hacı minin 
kölg sini bizim ba ımızın üstünd n skik el m sin öz birliyi xatirin ! (Hacı H s n ). 
Hacı mi, bu ba a rısı m ni h l k el yibdir; n qoyur geç rahat olam, n qoyur gündüz 
rahat olam. Gedir m Usta C f rin yanına, deyir: qanın çoxalıb, g r k s nd n qan alam. 
Gedir m Mir Ba ır a anın yanına, deyir: qanın azalıb, g r k bal halvasından savayı özg

---

ey yem y s n. Hacı mi, m ni çövür balalarıvın ba ına, eyx c nablarından iltimas el , 
m n bir barmaq yek likd ( linin had t barma ını göst rir) dua yazsın ki, bu ba a rısı 
m nd n r f olsun. Hacı mi, n q d r canım sa dır.... 
Quca ında u aq bir ki i, u aq a layır v ikinci azarlının sözünü k sir. Sonra yen
azarlılar ba layırlar bir-bir iç ri girm y . Kimi ba ını, kimi boynunu, kimi qolunu 
ba layıb, "ax vay" il girib düzülürl r. V b rk azarlılar gir n kimi çöküb otururlar yer . 
Bunların bir neç si ba layırlar, Hacı H s nd n bu tövr t v qqe el m y . 
A z a r l ı l a r. Hacı mi! Qapına d xil dü mü ük, eyx c nablarından biz bir çar . 
Aman günüdü, biz yazı ınız g lsin. 
H a c ı H s n (g lib durur azarlıların qaba ında). Ba üst , m n limd n g l ni sizd n 
sirg m n m; ancaq indi görürsünüz, eyx na h l heç k s iç ri girm y izin vermir. 
Siz z hm t ç kin h y td oturun a acın kölg sind , gözlüyün. Ba üst , el ki, eyx 
c nabları izin verdi, m n siz x b r ver r m, hamınız d rd-dilinizi rz ed rsiniz v
in allah, gümanım bunadır, bu qapıdan naümid qayıtmayasınız. 
A z a r l ı l a r (Hacı H s n dua ed -ed , yava -yava çıxırlar). Allah hacı miy ömür 
versin! Allah hacı a anın atasına r hm t el sin! Allah onu biz çox görm sin öz birliyi 
xatirin ! 
H a c ı H s n (qapıda nök ri lini görüb deyir). li, eyx c nablarına çay-çör k 
aparıbsan? 
l i. Xeyr, hacı a a, h l eyx yuxudan durmuyub; qapısı indiy kimi ba lıdır. 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m (girir iç ri, li çıxır). Hacı, Nazlını bir f ndl dil
tutdum, razı el dim. Amma vallah, bir sözüm var, dem y d qorxuram. 
H a c ı H s n. De, sözün n di, de. 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. Hacı, s n bilirs n yazıq Saranı r ver nd m n n
q d r niskil el dim ki, yazıq qıza toy çaldırmadıq. S n dedin günahdı--m n d bir söz 
dem dim. Allaha qurban olum, biz el h mi günahdan qorxmu uq, ancaq.... 
H a c ı H s n (arvadının sözünü k sib). H , sözünü de görüm. ndi el o qalıb ki, 
eyxin hüzurunda evimiz bir toyçu da g tir k. 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. Vallah, m nim i im yoxdu, m n heç zad demir m. 
Odu, öz qarda ın qızları, Fizz xanım, S kin xanım, Gülçöhr xanım, Ümmigülsüm 
xanım--hamısı tökülüb g lib, yapı ıblar yaxamdan ki, g r k oxuyub-çalan g l . 
H a c ı H s n. S n deyir m axmaq-axmaq danı ma. H l eyx qalsın k narda, kim 
görübdür ki, hacı evind toy çalına?
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. S n el barı insafnan danı : m g r Hacı l kb rin 
qızını r ver nd toy çaldırmadılar? B Hacı Mirta ıya n deyirs n? Hazır toya 
ça ırmı dılar. Toy s sind n m h ll köçürdü. El birc s nin gözün bizi görüb? Odur, bir 
ay bundan qabaq Hacı B x li o lunu evl ndirdi; indi bir soru gör oxuyub çalan 
g tirmi dil r ya yox? El dünyada b db xt birc bizik? N z hm tn n u aq böyüdürük, 
amma evd n köçürd nd el köçürdürük ki, dey s n o urluq maldı; n qonum bilir, n
qon u bilir. M n demir m adam ça ır, demir m qonaqlıq el , demir m batman 
qazanlarını as; ancaq deyir m ki, yasa yas deyibl r, toya da toy. O yazıq qohum-
qarda larımız da tökülüb g libl r. N olu ki, heç olmasa, birc saat ç pik çalalar, yazıq 
Nazlının da ür yi açıla. Vallah, s h rd n indiy d k a layır. Yad ki, deyil, s nin öz 
qızındı; g r k s nin d qızına yazı ın g lsin. 

---

H a c ı H s n (bir az fikird n sonra yava s sl ). Yox, qızıma degil n ki, a lamasın. 
M n razı olmanam ki, o a lasın. Dur ged k, m n d onu dil tutum. (Durur aya a), Yox, 
yox, Nazlı qızım a lamasın, dur ged k (çıxırlar).
Nök r l i girir iç ri v onun dalınca iki qoca ö v r t. Sonra yen ikisi-üçü v bu cür 
on be -iyirmiy d k çar ovlu övr t, çoxu qoca, pıçılda a-pıçılda a g lib çökürl r bir 
t r fd . li çıxır. C l a l a zında konfet, g lib durur qapıda, övr tl r baxır. Övr tl rin 
heç biri dinmir v heç biri üzünü açmır. C lal bir az baxandan sonra soru ur:
C l a l. Siz d toya g lmisiniz? 
Arvadlar dinm yib baxırlar C lala. 
(C lal bir az baxıb deyir). H y toya g libsinizs , toy ota ı bura deyil. 
Arvadlar dinmirl r, ancaq ba larını bulayırlar. Sonra bir övr t alçaq s sl C lala deyir: 
"G lmi ik eyx si olaq". 
C l a l (soru ur). Si olaq n dir? 
Övr tl r yava ca gülü ürl r. Bir övr t cavab verir: "G lmi ik eyx r ged k".
C lal ba layır gülm y v deyir. 
C l a l. Buy, bu q d r d arvad bir ki iy r ged r? (Gülüb qaçır e iy ); 
Övr tl rin bir neç si d gülür. Mir Ba ır a a qapıdan iç ri girib, övr tl ri görüb, diksin n 
kimi qayıdır. Sonra F a t m a x a n ı m ba ında çar ov; dalınca Mir Ba ır a a, girirl r 
iç ri. 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. A a, buyur g l, get yl o t r fd . 
Mir Ba ır a a dalını övr tl r çönd rib, g lib yl ir qabaqda, dalı övr tl r t r f.
K rb layı Fatma xanım gedib övr tl r yilib pıçılda andan sonra Mir Ba ır a aya. 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. A a, bu bacılar s nd n t v qqe el yirl r, z hm t 
ç kib eyx dey s n ki, allah rizası üçün adını qoysun bu biçar l rin üstün ki, yazıqlar 
allahın savabından bin sib olmasınlar. 
M i r B a ı r a a (ba ıa a ı). Ba üst , ba üst . Dey r m, lb tt , dey r m. Çox 
göz l i dir. Allah-taala h mi bel b nd l rini dost tutar. Allah cri-xeyir versin. 
Ma allah, ma allah, bacılar! 
Çıtmıq s si g lir v saz nd çalıb oxuma ı e idilir. 
M i r B a ı r a a (t ccüblü ba ını qalxızıb, F a t m a x a n I m a). midostu, bu n
x b rdi? 

---

K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. (arvadlara). Bir d , vallah, billah, h r k s h r n
des , yalandı. H r k sin alnına n yazılıbsa, el d olacaq. Yoxsa kimin a lına g l rdi 
bizim Nazlı eyx kimi adama qism t olacaq. 
M i r B a ı r a a (çox t ccüblü). Nec Nazlı, sizin Nazlı? 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. N bilim, ay a a, bu gün Hacı Nazlını verir 
qona ımıza. 
M i r B a ı r a a (t ccüblü). eyx N srullaha? 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. B li, c nab eyx . 
M i r B a ı r a a (bir az fikir el yib). El bu gün? 
K r b l a y ı F a t m a x a n ı m. Y ni, vallah, a a, m n hacının öhd sind n g l
bilmir m; deyir m axı bu t l sikd i olmaz. N bilim, vallah, özüm d m tt l 
qalmı am. 
Mir Ba ır a a ba ını salıb a a ı, cibind n qırmızı güllü d smalını çıxarıb, basır üzün v
ba ını a a ı yib, ba layır a lama a. 
H a c ı H s n (qapıda görs nir. Fatma, bacıları apar o biri ota a; bura adam g l c k. 
K rb layı Fatma xanım v övr tl r durub gedirl r. Hacı H s n v sk nd r girirl r iç ri. 
Hacı H s n oturur v sk nd r durur ayaq üst . 
H a c ı H s n (o luna). sk nd r, qulaq as, gör n deyir m. Mir Ba ır a a da özg si 
deyil. S n bilirs n ki, bacın Nazlı s ni n q d r ist yir. Bugünkü günd razı olma ki, 
m nim evimd göz ya ı tökülsün. eyx c nablarına getm y m n onu razı el mi m; 
amma bayaqdan a lamaqdan sakit olmur, deyir ki, n bilim, g r k sk nd r razı olsun. 
Bunu da s n x b r verir m ki, razı oldun, olmadın, m n heç t favütü yoxdu. M ni s n 
o q d r incitmis n ki, m n s ni daha adam yerin qoymuram. ndi özün bil: g r 
ist yirs n ki, u a ın q lbi sıxılmasın, onu ça ır bura v xo diln n onu danı dır. Q r z, 
özün bil. 
Mir Ba ır a a a laya-a laya Hacı H s nl çıxıb gedirl r. Saz nd nin çalıb-oxumaq s si 
g lir. sk nd r fikir el yir. N a z l ı qapıda görs nib, durub v dinmir. 
N a z l ı. Dada , qoy g lim üzünd n öpüm. ( st yir g lsin ir li. sk nd r tez ç kilib, durur 
k narda v dinm yib, baxır Nazlının üzün ). Dada , s n allah, m nd n incim ! 
s k n d r. H y ist yirs n m n s nd n incim yim, dur orada v yerind n t rp nm . 
(Bir q d r Nazlıya baxandan sonra lini salıb, çibind n araq ü sini çıxardıb, ist yir 
ba ına ç kib iç . Nazlı onun yanına yeriyib, ist yir qoymaya. sk nd r çox ucadan v
hirsl "ç kil!"--deyib Nazlını el b rk it l yir ki, qız dalı üst yıxılır yer . sk nd r 
ba layır ara ı içm y v Nazlı a laya-a laya durur aya a v qapıya t r f gedir. sk nd r: 
"puf" el yib üzünü tur udur v Nazlıya deyir). Dayan, dayan! Getm ! S n söz 
dey c y m. ( kinci d f ü ni ba ına ç kib içir v ü ni qoyur cibin . Saz nd nin çalıb 
oxumaq s si g lir. sk nd r haman s si e idib, ba layır yava -yava alçaqdan oxuma a. 
Saz nd oynamaq havası çalır v sk nd r dü ür oynama a; sonra dayanıb Nazlıya): 
Nazlı, m n ölüm bura g l; g l bura, g l barı aq. ndi h r n sözün var de. ndi m n s n
nök r m, m n s n qulam. G l, g l barı aq. (Gedib Nazlını qucaqlayır). 

---

M d i O r u c ( lind teleqraf ka ızı, k hild y -k hild y girir iç ri v ucadan 
soru ur). Hanı hacı mi? 
Onun dalınca anası yen a laya-a laya girir iç ri. Nazlı yox olur. Sonra k hild y -
k hild y iç ri girirl r. H a c ı B x l i, H a c ı K r i m, H a c ı K a z ı m, M i r B 
a ı r a a, H e y d r a a v biz gördüyümüz adamların çoxu. Çox adam da ota a 
sı ı mayıb durur qapıda. Adamlar k hild y -k hild y bir-birinin üzün baxıb, bilmirl r 
n qayırsınlar. Hacı H s n iç ri girib, çox t ccüb el yib, mat qalır v adamlara üzünü 
tutub 
soru ur. 
H a c ı H s n. Camaat, xeyir ola? N x b rdi, n var?
M d i O r u c (a laya-a laya). Hacı, K rb layı F tullah dirilm yib. 
sk nd r xa ... xa ... xa! ... ç kib gülür v adamların için girib yox olur. 
H a c ı H s n (M
di Oruca). N danı ırsan, nec dirilm yib? 
A d a m l a r ı n ç o x u b i r d n. B li, b li, dirilm yib. 
H a c ı H s n. A ki i, allah rizasına, el söz danı mayın. El ey olmaz v ola da 
bilm z. 
M d i O r u c. Hacı mi, vallah, bel di. Bu da tel raf, al, oxut, gör n yazılıb. ( t yi 
il gözünün ya ını silir v ka ızı uzadır Hacı H s n ). Hacı mi, axı K rb layı 
F tullahdan ka ız g lmi di ki, guya bu eyx onu dirildib v özü d çıxıb g lir. M n d , 
özün bilirs n ki, Xorasana tel raf el mi dim ki, görüm K rb layı F tullah niy yubandı. 
Tel rafı da Hacı M mm d linin üstün gönd rmi dim. Çünki dada ım dirils ydi, Hacı 
M mm d ligild n savayı özg yana getm zdi. ndi Hacı M mm d li yazır ki, siz d li-
divan olmusunuz. Adam da m g r öl nd n sonra diril r?
H a c ı H s n (teli ala-ala). Nec ? 
sk nd r adamların içind n xa ... xa! ... ç kib gülür. 
H a c ı H s n (Heyd r a aya). Ay Heyd r a a, allah atana r hm t el sin, bir bizi ba a 
sal gör k, bu nec tel rafdı? Axı, a ıl k smir ki, gözümüz il gördüyümüz i l rin hamısı 
yalan çıxsın. Biz ki, allaha ükür, u aq deyilik, d li deyilik. Allaha ükür, eyx 
c nablarının möcüz l rini burada olan adam hamısı gördü. B lk tel rafda s hv-zad var? 
Hamı bir-birin deyir: "Vallah, bel zad olmaz", "Xeyir, bel deyil". "Vallah, ba a dü
bilmir m". 
H e y d r a a. Hacı H s n a a, m n tel rafı diqq tl oxumu am. Tel rafda s hv 
yoxdur. M n bel m sl h t görür m, gen eyxin özün bu hvalatı bildir siniz ki, gör k 
sözü n di v bu teli kim vura bil r v bel yalanı kim düz ld bil r? 
H a m ı b i r d n. B li, b li, yax ı buyurur; eyxin özün dem k lazımdır.
(Hamı sakit olur). 

---

H a c ı H s n. Vallah, do rusu, adam utanır da eyx bel sözl ri dem y . Do rusu, 
m n bir az x cal t ç kir m. A ki i, vallah, ola bilm z. Burada bir özg m l var. Q r z 
ki, vallah, m n utanıram. Bel x b ri m n eyx ver bilm n m. 
H a c ı B x l i (Hacı K rim ). Hacı K rim a a, s n yax ısan, s n özün eyxn n 
danı . 
H a c ı K r i m. Xeyr, xeyr, m n o q l ti el y bilm n m! (Hacı Kazıma). Hacı Kazım 
a a, s n özün yax ısan. 
H a c ı K a z ı m. Do rusu, m n eyx c nablarından qorxuram. Qarda , görmürsünüz ki, 
nec hirslidir? El çı ırır ki, dam-da titr yir. 
M i r B a ı r a a (qaba a yeriyib). A ki i, burada, m n bilmir m, n ç tin i var? 
eyx N srullah adamyey n deyil ki! st yirsiniz m n bu saat gedim, h r n sözünüz var 
deyim. (Yavuqla ır eyxin qapısına). 
H a m ı. Çox c b! Çox c b! Allah atana r hm t el sin! 
H a c ı H s n (yeriyib Mir Ba ır a anın qaba ına). Ay a a, s n allah barı bir az 
ehtiyatlı ol. Gen h r n dey c ks n, bir az d bli de ki, yazıq eyxi özümüzd n 
incitm y k. 
M i r B a ı r a a ( li il eyxin qapısını tıqqıldadır, hamı qorxub ç kilir k nara. 
Çoxları otaqdan çıxır. Mir Ba ır a a yen qapını döy -döy ça ırır). C nab eyx! 
H a c ı H s n (k nardan qorxa-qorxa). Mir Ba ır a a, g l bir istixar el y k; b lk , 
heç eyxi narahat el m yimiz m sl h t deyil? 
Mir Ba ır a a qulaq asmayıb, qapını d xi d b rk döyür. Hamı sakit olub, mat qalır.
sk nd r adamların içind n çıxıb, bird n g lir v qapını t piyil b rk vurur. Qapı açılır, 
adamlar qorxularından qaçırlar e iy v eyxin ota ının tama açılara t r f p rd si qalxır. 
K NC P RD
eyxin ota ında bir k s görs nmir. sk nd r ota a girib, t ccüblü o t r f-bu t r f baxıb, 
yavuqla ır küncd asılan p rd nin yanına v p rd nin k narını qalxızıb baxan kimi, p rd
dalında olan dörd n f r qız ba layır bird n a lama a. 
s k n d r (qızlardan soru ur). Hanı eyx? (Qızlar cavab verm yib a layırlar). 
s k n d r ( eyxi axtarmaq q sdil yen o t r f-bu t r f baxıb v sonra p rd nin 
dalındakı qızlara baxıb, yen soru ur). B s qonaqlar hara gedibl r? 
Q ı z l a r d a n b i r i s i (p rd nin dalından). Gec yn n eyl rini yı ı dırıb dedil r: 
"gedirik hamama". 
sk nd r bir söz dem yib, qızların p rd sini salıb, ba ını a a a salıb, bir q d r fikirli 
durur. Bu heynd e ikd qiylü-qal v qaçhaqaç qopur. Bir az da keçir, ü ç n f r a d a 
m, müsafir paltarında, silahlı v toz-torpaqlı, çox hirsli girirl r qabaq ota a v ucadan 
soru urlar. "Hanı o ölü dirild nl r?" Sonra müsafirl r v onların dalınca c a m a a t girir 
eyxin ota ına. Müsafir v camaatdan bir neç si sk nd rd n soru urlar: "hanı eyx 

---

N srullah?" sk nd r cavab verir ki, "qaçıblar". Müsafirl r v camaat ucadan soru ur: 
"Nec qaçıblar, hara qaçıblar?". Ota a böyük m r k dü ür. P rd dalından qızlar 
ba layır a lama a. Adamların biri soru ur: "Hara qaçıblar?" biri: "Nec qaçıblar?". Biri 
deyir: "N vaxt qaçıblar?" Bir-iki ki i g lib p rd nin dalından qızlardan soru ur: "Bala, 
niy a layırsan? Bala qorxma!" Adamlar qarı ıb bir-birin . Müsafirl rin biri üzünü 
camaata tutub deyir. 
M ü s a f i r. Ey müs lman qarda lar! Bir sakit olun; iki k lm sözümüzü e idin; sonra siz 
d t klifinizi bilin; biz d köm k el yin. Biz r van vilay tind nik v indi el ba a 
dü ürük sfahan lotuları bizim ba ımıza g tir ni, sizin d ba ınıza g tirib. Bel ki, bu 
haramzadalar yalandan adlarını müct hid qoyub, g lib bizim h rd dörd gün qalıblar v
min hiyl il gec d bir qız alıb, k bin altında qoyub, çıxıb qaçıblar. Aman günüdür, 
onlar qaçan yolu biz ni an verin, tutaq v onların divanını el y k. 
P rd dalında qızlar yen a la ırlar. Adamların bir neç si müsafirl rin qaba ına dü üb v
çoxusu onların dalınca tez qaçırlar va qaça-qaça çı ırırlar. 
Durmayın, durmayın! Qaçaq Culfa yoluna! K rb layı H s n! M
di C f r! li! 
H s nqulu! Atları minin, durmayın, ged k o lotuları tapaq! 
Adamların çoxu v müsafirl r qaçıb, çıxıb gedirl r. 
s k n d r ( eyxin ota ının ortasında durub, müsafirl rin sözl rini t krar el yib, öz-
özün deyir). Gec d bir qız alıb, axırda qoyub qaçıblar! Xa ... xa ... xa!... (Qah-qah ç kib 
gülür; sonra sakit olub fikirli, qızlara t r f üzünü çönd rib v yen bir az fikird n sonra 
qalan adamları e ik otaqdan bir-bir ça ırır iç ri). (Adamlara). G lin iç ri, g lin bura! G l, 
g l! Yavuq g l!? G l, keç iç ri. S n d g l, Hacı Kazım, s n d buyur iç ri. hamınız g lin 
iç ri! M n ölüm hamınız g lin! Bax, bel ! Keç! Keç! S n d keç iç ri! S n d g l. G lin, 
g lin (Bu sözl ri dey -dey sk nd r adamları, yı ır eyxin ota ına), Di indi növb t 
m nimdir, qulaq asın; m n d bir-iki k lm söz danı ım. (Hamı düzülüb v sakit dururlar 
v sk nd r "sus" el yib, gedir qızların p rd sini ç kib qopardır, atır k nara. Camaat 
utand ından ba ını salır a a ı. Qızlar da utanıb, üzl rini ll ri il tuturlar v ba layırlar 
a lama a. sk nd r üzünü tutur camaata). 
SK ND RIN NITQI 
Baxın! Baxın! Yax ı baxın! Diqq tn n baxın! Sizin tarixl rinizin kitabında bu, qan il
yazılmı bir s hif dir. Sizd n sonra g l nl r bu kitabı v r ql yib, bu s hif ni gör nd sizi 
yada salıb dey c k: (ucadan) tuf sizin üzünüz ! "Tüpürür camaata t r f". Hamı ba ını 
a a ı salıb dinmir). Ba ı layın, kefli sk nd r bir az bi d blik el yir. Amma indi d
növb t m nimdir. M n demir m ki, siz niy bu balaca u aqları (qızları göst rir) zornan 
g tirib qatdız bu fahi xanaya. Söz yox, siz bunlara dey nd ki, s ni verir m bu eyx , bu 

---

biçar l r çı ırıb ba ırırdılar v sizin çirkli ayaqlarınızı öp -öp yalvarırdılar: "Ata, aman 
günüdür, m ni anamdan ayırma!" (Üzünü qızlara tutub). El dirmi? Do rumu deyir m? 
Qızlar a laya-a laya ba yendirirl r. 
Yox, m n ondan ötrü incimir m. Çünki siz qızlarınızı bura ç k -ç k el x yal edirdiniz 
ki, bunları behi t ç kirsiniz v sfahan eyxl ri sizi inandırmı dılar ki, h r k s bu 
mübar k ota a q d m qoysa, öl nd n sonra qiyam t d k q brin d riç sind n m lak l rl
söhb t ed c k. Amma z mani ki, ric t m s l si ortalı a qoyuldu v eyx N srullah 
ölül rin dirilm k ixtiyarını qoydu sizin qaba ınıza, siz, d riç d n m lak axtaranlar, öl n 
qarda larınızın, bacılarınızın v övr t-u aqlarınızın dirilm yin razı olmadınız. Niy razı 
olmadınız? Ondan ötrü ki, arvadlarınızın hamısını yumruq altında öldürmü sünüz; öl n 
qarda larınızın arvadını almısınız, öl n dostlarınızın yetiml rinin malını yemisiniz. Razı 
olmadınız ki, dirilib g lsinl r v sizin m ll rinizi görüb desinl r: "Tuf sizin üzünüz !" 
(B rk tüpürür). 
Camaat hamısı ba ını salır a a ı. 
Bu sözl ri siz dem kd el x yal el m yin ki, m n sizi pisl yib, özümü t rif etm k 
ist yir m. Yox, yox! Bunu bilir m ki, m n heç bir ey m. M n çöll rin otuyam, küç l rin 
torpa ıyam, da ların da ıyam, kolların kosuyam, a acların qurduyam. M n dünyada heç 
bir ey m. g r m n bir ey olsaydım, cibimd n bir bomba çıxarıb ( lini uzadıb cibind n 
araq ü sini çıxardır) bu evi bir saniy nin içind havaya da ıdıb, sfahan lotusunu 
k rpicl rin altında diri-diri d fn ed rdim. Amma qorxmayın, m nim limd n el eyl r 
g lm z. Bu araq ü sidir v eyx N srullah burada gec l r bu balaca u aqları bo anda, 
m n bu ü d n araq iç rdim. 
Qızlar ba layırlar a lama a. 
Yox, yox, o m nim i im deyil. O, igid i idir. Siz t k camaatın da igidi m nim t k olar. 
H l m n heç. ndi gör k siz kimsiniz? M nim adım kefli sk nd rdir; b sizin adınızı n
qoyaq? M n da ları, da ları, qu ları, f l kl ri, ayları, ulduzları v dünya-al ml ri bura 
ahid ç k r m v bu qızları onlara ni an ver r m, soru aram ki, bu camaata n ad 
qoymaq olar? O v d hamısı bir s sl cavab ver r: "Ölül r". M n c mi mill tl ri bura 
yı ıb t v qqe ed r m ki, eyx N srullahın h r mxanasına tama a el sinl r; o v d bütün 
yer üzünün tayfaları sizi bir s sl adlandırarlar: "Ölül r!" V bizd n sonra g l nl r ill r 
uzunu sizi yada salıb bir s sl dey c kl r. "Ölül r".... 
Musiqi. 
D xi b sdi. Di g lin qızlarınızı aparın analarının yanına. (Yapı ır qızın birinin lind n). 
Bu kimin qızıdı? 
Camaat içind n bir ki i yeriyir qaba a.
S nin qızındı? Di g l apar. 

---

Ki i g lib, yapı ır qızının lind n. 
sk nd r (o biri qızın lind n yapı ıb, yen soru ur). Bu kimin qızıdır? 
Yen bir ki i g lib yapı ır qızın lind n v aparır. Bu minvalla üçüncü v dördüncü qızı 
sk nd r yola salır. Qızlar ba larını a a ı salıb, alçaqdan a laya-a laya musiqinin s sil
çıxıb gedirl r. Camaat da ba ını a a ı salıb, m yus durur. Axırıncı qız yola dü nd
sk nd r araq ü sini ç kir ba ına v bo ü ni vurur yer . Yava -yava p rd yenir v
musiqi çalır. 
Axırı. 
12 iyun 1909. Tiflis.