Microsoft Word adkhamoff kurs ishi

---

1 
Mavzu: Turizm sanoatida zamonaviy marketing. 
Mundarija 
Kirish ………………………………………………………. 
I Bob. Turizm marketingi va tushunchasi, turizm sanoatida marketing 
usullari …………………………………………… 
1.1
Turizm marketing va tushunchasi ……………………….. 
1.2
Turizm sanoatida marketing tamoillari ………... 
II Bob. Turizmda marketing kommunikatsiyasi, Turizm sanoatida 
zamonaviy marketingning o‘rni va hissasi, Turizm sanoatida marketing 
tamoyillari ……………………………. 
2.1 Turizmda marketing kommunikatsiyasi 
2.2 Turizm sanoatida zamonaviy marketingning o‘rni va hissasi 
III Bob. Turizm sohasida reklamaning haridorlar talabiga ta’siri, Turizm 
sohasida internet marketing…………………… 
3.1 Turizm sohasida reklamaning haridorlar talabiga ta’siri………… 
3.2 Turizm sohasida internet marketing………………………. 
Xulosa……………………………………………………………… 
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………. 

---

2 
Kirish 
Turizm ijtimoiy sohaning bir qismi bo‘lib, dam olish uchun sharoit 
yaratish, sog‘liqni saqlashni ta’minlash, iste’mol jarayoniga xizmat 
ko‘rsatish, aholining umumiy ma’lumot va madaniy darajasini 
shakllantirish kabi bir qator funktsiyalarni bajaradi. Milliy turizm 
balansining rivojlanish dinamikasini farovonlik va mamlakat 
iqtisodiyotining rivojlanish ko‘rsatkichlaridan biri sifatida ko‘rib chiqish 
mumkin. Dunyodagi eng daromadli biznes turlaridan biri bo‘lgan turizm 
butun dunyo turistik mintaqalarida ham katta foyda keltirishi mumkin. 
Ba’zi ekspertlar mamlakatning sayyohlik salohiyatini yuqori 
baholaydilar. 2016- yilga kelib, biz yiliga 40 million chet ellik sayyohlarni 
qabul qilish ko‘rsatkichiga erishamiz, ichki turizmning hajmi esa xizmat 
ko‘rsatadigan 50 milliongacha o‘sishi kerak. 
Marketingni yangi iqtisodiy nazariya sifatida tavsiflashga birinchi 
urinishlar 20-asrning boshlarida AQSHda amalga oshirildi. 1901 yilda 
Amerikaning bir qator universitetlarida (Garvard, Illinoys va Michigan) 
ular mustaqil marketing kursini yaratdilar va o‘qishni boshladilar, bu esa 
uni tadbirkorlikning umumiy iqtisodiy nazariyasi - "Iqtisodiyot" dan 
ajratib ko‘rsatishdi. Yangi kurs xayoliy bo‘lib, sanoat korxonalarining 
marketing amaliyotlari, ulgurji va chakana savdo operatsiyalarining 
tavsifini o‘z ichiga olgan. 

---

3 
I Bob. Turizm marketingi va tushunchasi, turizm sanoatida marketing 
usullari. 
1.1
Turizm marketing va tushunchasi. 
Turizm ijtimoiy sohaning bir qismi bo‘lib, dam olish uchun sharoit 
yaratish, sog‘liqni saqlashni ta’minlash, iste’mol jarayoniga xizmat 
ko‘rsatish, aholining umumiy ma’lumot va madaniy darajasini 
shakllantirish kabi bir qator funktsiyalarni bajaradi. Milliy turizm 
balansining rivojlanish dinamikasini farovonlik va mamlakat 
iqtisodiyotining rivojlanish ko‘rsatkichlaridan biri sifatida ko‘rib chiqish 
mumkin. Dunyodagi eng daromadli biznes turlaridan biri bo‘lgan turizm 
butun dunyo turistik mintaqalarida ham katta foyda keltirishi mumkin. 
Ba’zi ekspertlar mamlakatning sayyohlik salohiyatini yuqori 
baholaydilar. 2016- yilga kelib, biz yiliga 40 million chet ellik sayyohlarni 
qabul qilish ko‘rsatkichiga erishamiz, ichki turizmning hajmi esa xizmat 
ko‘rsatadigan 50 milliongacha o‘sishi kerak. Marketingni yangi iqtisodiy 
nazariya sifatida tavsiflashga birinchi urinishlar 20-asrning boshlarida 
AQSHda amalga oshirildi. 1901 yilda Amerikaning bir qator 
universitetlarida (Garvard, Illinoys va Michigan) ular mustaqil marketing 
kursini yaratdilar va o‘qishni boshladilar, bu esa uni tadbirkorlikning 
umumiy iqtisodiy nazariyasi - "Iqtisodiyot" dan ajratib ko‘rsatishdi. 
Yangi kurs xayoliy bo‘lib, sanoat korxonalarining marketing amaliyotlari, 
ulgurji va chakana savdo operatsiyalarining tavsifini o‘z ichiga olgan 
Savdogarlar. reklama kompaniyalarini tashkil etish muammolariga 
alohida e’tibor qaratildi. SHuning uchun evolyutsiyaning birinchi 
bosqichida (1900-1940-yillar) marketing savdo bilan bog‘liq edi va 
"savdo marketingi" deb nomlandi. 
Turizmda marketing - bu obyektiv voqelikning bir qismi, ushbu 
soha hayotining ajralmas qismi. Uning zarurligi va samaradorligi bozor 
munosabatlarining hozirgi rivojlanish darajasiga bog‘liq. Turizmda 
marketing tushunchasidan foydalanish quyidagi imkoniyatlarni beradi: 

bozorni o‘rganish va ilgari surish orqali turistik mahsulotlarni 
sotuvchilar va xaridor o‘rtasida ikki tomonlama munosabatlarni 
o‘rnatish; 

---

4 

mavjud va potentsial talab va iste’molchilarning xarid qobiliyatiga 
qarab turizm mahsulotlarini ishlab chiqarish parametrlarini 
belgilash; 

turizmning asosiy maqsadi sifatida mijozlarni talabini qondirishga 
muvofiqlashtirish.
Turizm sohasida marketing faoliyatining asosiy yo‘nalishlari:
1) talabning sifati va narx parametrlarini, potentsial va real 
iste’molchilarga nisbatan xususiyatlari va ustuvorliklarini aniqlash;
2) taqdim etilayotgan xizmatlar, qo‘shimcha xizmatlar doirasini 
shakllantirish;
3) taqdim etilayotgan xizmatlar sifatining zarur darajasini baholash va
ta’minlash;
4) talab qilinadigan miqdor va xizmat ko‘rsatish tartibi bo‘yicha tanlash 
va qaror qabul qilish bo‘yicha xizmatlar;
5) xizmatlarni taqdim etishning logistika masalalari bo‘yicha tanlash va 
qaror qabul qilish;
6) turizm sohasida asosiy, qo‘shimcha va tegishli xizmatlarni taqdim 
etadigan xodimlarga nisbatan xususiyatlar va ustuvorliklarni belgilash;
7) xizmatlarning narxlari, to‘lov shartlari va shakllarini aniqlash, 
narxlarni tartibga solish usullari;
8) turistik mahsulotni reklama qilish va sotishni tashkil etish.
Turizm marketingning o‘ziga xos xususiyati shundaki, xizmatlarga 
talab doimiy ravishda o‘sib boradi, ammo iqtisodiy vaziyatning 
o‘zgarishiga ma’lum darajada bog‘liqdir. Iste’molchilar to‘g‘risidagi 
ishonchli ma’lumotlar marketing tahlillarini o‘tkazishda katta ahamiyatga 
ega. Turistik mavsumiy faktorlarning turizm rivojlanishiga o‘ziga xos 
ta’siri bor, bu turistik xizmatlarni diversifikatsiyalashni, turistik 
mavsumiy davrda marketing faoliyatini faol olib borishni talab qiladi. 
Turistik mahsulot murakkab moddiy va tashkiliy qismlardan iborat 
bo‘lganligi sababli, turizm mahsulotini ishlab chiqarishda ishtirok 
etadigan barcha kompaniyalarning marketingini muvofiqlashtirish zarur.

---

5 
Marketing atamasiga 500 dan ortiq ta’riflari berilgan. Ularning 
asosida inglizcha “market” (bozor) so‘zi yotadi. Shu sababli ko‘pincha 
marketing deganda ishlab chiqarishni aniq iste’molchilarning 
ehtiyojlarini qondirishga yo‘naltirishni talab etuvchi bozor sharoitlarida 
xo‘jalik yuritish, boshqarish falsafasi tushuniladi. Kengroq qaralganda 
Turizm marketingi individual va guruhli turistlar uchun mahsulot 
yaratgan va ularni ayirboshlagan holda o‘zlariga kerak bo‘lgan 
xizmatlarga ega bo‘ladigan ijtimoiy-boshqaruvchilik jarayonidir. Bu 
jarayonning asosida: “bo‘sh vaqt”, “ehtiyoj”, “istak (xohish)”, “talab”, 
“xizmat”, “ayirboshlash”, “savdo” va “bozor” kabi tushunchalar yotadi.
Bo‘sh vaqt – har qanday inson bo‘sh vaqtga ega bo‘lmasa sayohat qilish 
imkoniyatiga ega bo‘lmaydi. Insonlarda ishdan yoki bayram ta’tillarini 
mavjud bo‘lishi sayohat qilishga bo‘lagn ehtiyojini tug‘diradi. 
Ehtiyoj– qondirilishi lozim bo‘lgan qandaydir zaruratdir. Inson o‘zining 
qandaydir ehtiyojini qondirish imkoniyatiga ega bo‘lmasa, u yoki bu 
ehtiyojni qisqartiradi yoki boshqasi bilan almashtiradi. 
Istak(xohish)– insonning shaxsiyati va madaniy darajasiga mos ravishda 
aniq shaklga kirgan ehtiyojdir. Masalan, bo‘sh vaqtning bo‘lishi dam 
olish turlarini tanlash, ulardan turizmga bo‘lgan ehtiyojga; u esa, o‘z 
navbatida turistik mahsulotni sotib olishga bo‘lgan xohishga aylanadi. Bu 
erda shuni ta’kidlab o‘tish joizki, turli mintaqa va mamlakatlarda umumiy 
ehtiyojlar madaniy, tarixiy, geografik va boshqa omillar ta’sirida turli-
tuman istaklarga bo‘linib ketishadi. Ovqatga bo‘lgan birgina ehtiyojni 
o‘zini turli mamlakat fuqarolari turlicha oziq-ovqat mahsulotlarini 
iste’mol etib qondirishadi. Bir mamlakat ichida yashovchi odamlar ham 
ma’lum bir ehtiyojni turlicha tovarlar xarid etgan holda qondirishadi.
Talab -to‘lov qobiliyati bilan ta’minlangan istakdir. Berilgan resurs 
imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda insonlar o‘zlariga eng ko‘p foyda 
va qoniqish keltiradigan mahsulotlarni xarid etish yo‘li bilan o‘z 
istaklarini qondirishadi.
Xizmat- bozorda aniq ehtiyojni qondirish maqsadida foydalanish uchun 
taklif etilishi mumkin bo‘lgan barcha hizmatlar to‘plami hisoblanadi. 
Turistik xizmatlar dam olish, sayohat qilish, tanishish, rekreatsiya, ziyorat 
va boshqa ehtiyojni qondirishi mumkin bo‘lgan barcha ne’matlar (moddiy 

---

6 
buyumlar, xizmatlar, insonlar, tashkilotlar, faoliyat turlari, g‘oyalar)dir. 
Turizm marketingida tovar, mahsulot, xizmat kabi tushunchalarni 
sinonim sifatida qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Ayirboshlash– kimdandir o‘ziga istalayotgan mahsulotni unga buning 
o‘rniga boshqa nimanidir taklif etib olish akti(jarayoni)dir. Ayirboshlash 
amalga oshishi uchun quyidagi shartlar bajarilishi kerak:

unda kamida ikki tomon ishtirok etishi; 

har bir taraf boshqa taraf uchun qadrli sanalgan nimagadir ega 
bo‘lishi;

har bir taraf boshqasi bilan ayirboshlash istagiga ega bo‘lishi;

har bir taraf ayirboshlashni amalga oshirish yoki oshirmaslik tanlovi 
erkinligiga ega bo‘lishi; 

har bir taraf aloqaga kirishish va xizmatni yetkazib berish (xizmatni 
amalga oshirish) imkoniyatiga ega bo‘lishi. 
Bu shartlarning bajarilishi ayirboshlash imkoniyatini yaratadi, 
biroq, ayirboshlashning haqiqatda amalga oshirilishi taraflarning 
bitimga kelishganligi va ularning bu ayirboshlashni amalga oshirishga 
tayyorliklariga bog‘liq bo‘ladi. Savdo (bitim)– o‘z ichiga kamida ikki 
manfaatdor tomonni hamda sotuv shartlari, muddatlari va joyi 
to‘g‘risidagi kelishuvni olgan ikki taraf o‘rtasidagi sotuv 
operatsiyasidir. Bozor– qandaydir mahsulotning mavjud va 
istiqboldagi sotuvchilari va xaridorlarining yig‘indisidir, bu shunday 
joydirki, unda savdo amalga oshiriladi. Aynan bozorda ishlab 
chiqarilgan mahsulot va unga sarflangan mehnat o‘zining ijtimoiy 
ahamiyatini isbotlaydi, iste’molchilar tomonidan tan olinadi. U 
zamonaviy jamiyatda jismoniy o‘ringa ega bo‘lishi shart emas. 
(Buning ustiga, turizmda Tovar iste’molchiga qarab emas, iste’molchi 
tovarga qarab harakat qiladi). Tovarni ko‘rsatish, reklama qilish, 
buyurtma qabul qilish uchun zamonaviy aloqa vositalaridan 
foydalaniladi. Shuningdek, marketingda bozor deganda aniq mahsulot 
xaridorlari tushuniladi. Masalan, madaniy turistik mahsulot xaridorlari, 
safari xaridorlari, yoqilg‘i xaridorlari, qimmatbaho metall xaridorlari.
Shunday qilib, turistik bozorda dam olish va ko‘ngil yozishga bo‘lgan 
zaruratlar muhitni o‘zgartirishga bo‘lgan ehtiyojlarga, bunday 

---

7 
ehtiyojlar harakatlanishni amalga oshirish istaklariga, bu istaklar 
imkoniyatlarni inobatga olgan holda turistik bozordagi aniq 
mahsulotlarga (manzillarga) bo‘lgan talabga aylanib boradi; turistik 
mahsulotni ishlab chiqaruvchi va xaridor o‘rtasidagi ayirboshlash 
savdo (turistik sayohatni amalga oshirish) shaklida amalga 
oshiriladi.Bundan kelib chiqadiki, marketing turistik korxonani (butun 
iqtisodiyotni) ko‘plab iste’molchilarning doimiy ravishda o‘zgarib 
turadigan talablari(ehtiyojlari)ning qondirilishiga yo‘naltiradi. 
Boshqacha so‘zlar bilan bayon etganda, turistik marketing shunday 
boshqaruv falsafasidirki (uning amalga oshirilishi yo‘nalishi 
shundayki), unda iste’molchilar muammolarini ularning talablarini 
samarali qondirish yo‘li bilan hal etilishi tashkilotning muvaffaqiyat 
qozonishiga olib keladi va bu o‘z navbatida jamiyatga ham foyda 
keltiradi. Alohida xo‘jalik yuritish subyektlari darajasida marketing – 
ham ishlab chiqaruvchi, ham iste’molchilarning qoniqtirilishiga olib 
keladigan ne’matlar xilma xilligiga erishilishini ta’minlovchi, 
mahsulotlarni ishlab chiqarish assortimenti, hajmi, tanlangan bozorlar 
uzra taqsimlanishi, sotuv va narx belgilashni rejalashtirishning yaxlit 
tizimidir. Ushbu ta’rif yetarli darajada keng ma’noga egaki, u notijorat 
tashkilotlar faoliyatini ham qamrab oladi. SHunday qilib, marketing, 
bu turistik korxonaning mijozlar uchun faoliyat yuritishidir. 
Faoliyatining asosiy maqsadi foyda olish bo‘lgan tijorat tashkilotlari 
uchun marketingga tadbirkorlik ma’nosida torroq ta’rif berilganda 
tashkilotning bozor sharoitlarini hisobga olish va ularga faol ta’sir 
o‘tkazish orqali keraklicha foyda olishga yo‘naltirilgan ishlab 
chiqarish-sotuv faoliyatini boshqaruv tizimi tushuniladi. Bulardan 
kelib chiqadiki, marketingdan foydalanish sohalarining ko‘pligi 
marketingga beriladigan ta’riflarning xilma-xillashib ketishiga olib 
keladi.
Turizm marketingi – diqqatni jalb qilish va turistik xizmatlarni ilgari 
surishni tashkil etishning usul va uslublari yig‘indisi hisoblanadi. 
Turistik marketing mavjud bo‘lgan va istiqboldagi mijozlar bilan aloqa 
o‘rnatishi; turizm sohasini rivojlantirishi (qurilish, yangi turlarni 
loyihalashtirish); turistik talabning qondirilishini nazorat etishi lozim. 
Ma’lumki, turizm bozorida tijorat faoliyatining muvaffaqiyati, 
avvalambor, jozibali turistik mahsulot bilan belgilanadi. Turistik 

---

8 
mahsulotni sotish joyining uni iste’mol qilingan joyidan fazoviy 
uzoqligi kuzatiladi. Turistik mahsulotning iste’mol xususiyatlari 
moddiy, ijtimoiy va tabiiy, madaniy va madaniy muhitda manbalari 
aniqlanadigan imtiyozlar bilan belgilanadi. Turistik mahsulotning 
iste’mol qiymati va uning qiymati raqobatbardoshlik mintaqaning 
rekreatsion resurslariga, uning tabiiybiologik quyi tizimining sifatiga, 
noyob tarixiy, madaniy va tabiiy joylarning mavjudligiga bog‘liq. 
Ushbu imtiyozlarning barchasini bitta mahsulotga birlashtirish 
mijozning barcha ehtiyojlarini qondirish zarurati bilan bog‘liq va 
turizm sohasining o‘ziga xos xususiyati hisoblanadi. Turistik mahsulot 
tarkibiy qismlari qat’iy belgilangan ifodaga ega emas. Bir vaqtning 
o‘zida taqdim etiladigan turistik xizmatning hayotiylik davri va 
xizmatga qayta kirishda xususiyatlarning o‘zgarishi, turistik 
mahsulotdan foydalanish qiymatidagi farq faqat xizmatlarni sotib 
olishda aniqlanadi. Turistik mahsulotlar sifati mezonlarining 
noaniqligi va subektivligini alohida ta’kidlashingiz mumkin, bu 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rsatkichlardan tashqari bir qator o‘zgaruvchiga 
bog‘liq. Ishlab chiqarish va iste’molning uzluksizligining muqarrar 
oqibati xizmatni bajarishdagi o‘zgaruvchanlikdir. Xizmatning sifati, 
uni kim, qaerda va qachon taqdim etishiga bog‘liq. Xizmatlarning 
o‘zgaruvchanligiga asosan ikki guruh omillari ta’sir qiladi. Birinchi 
guruh tanlovni tashkil qilish va korxona xodimlari bilan ishlash bilan 
bevosita bog‘liq. SHunday qilib, xizmatlar sifatining o‘zgaruvchanligi 
ishchilar tasnifining pastligi, ularning tayyorgarligi va bilimlarining 
pastligi, aloqa va ma’lumotlarning etishmasligi, xodimlarning ishini 
ishonchli nazoratning yo‘qligi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Xizmat 
o‘zgaruvchanligining yana bir muhim manbai xaridorning o‘zi. 
Shuning uchun iste’molchilarning xulq-atvorini har tomonlama, har 
tomonlama va tizimli o‘rganishga ehtiyoj bor. Natijada, turistik 
korxona iste’molchilarning xattiharakatlarini nazorat qilish yoki hech 
bo‘lmaganda mijozlar bilan ishlashda psixologik jihatlarni hisobga 
olish imkoniyatiga ega. Xizmatlarning o‘zgaruvchanligini kamaytirish 
uchun xizmat ko‘rsatish standartlari ishlab chiqilmoqda. Potensial 
turistlarni talab va ehtiyojlarini qondirish jarayoni sayyohlarning 
hissiy tuyg‘ulariga asoslanadi, ular turistik mahsulotni iste’mol qilish 
bilan turistik ehtiyojlarni qondirish davomida o‘z izlarini qoldiradilar. 

---

9 
Shuning uchun ijobiy taassurot qoldirish uchun sayyohlik agentliklari 
o‘z faoliyatida rahbarlik qilishlari kerak, eng muhimi, sayyohda 
xavfsizlik hissi yaratishi va shu bilan uning e’tiborini mahsulotiga 
qaratishi kerak. Hozirgi kunda, turistik talabning asosiy qismini 
ekologik turizmning turistik xizmatlari tashkil etadi. Talab obyektiv va 
subektiv, ham umumiy, ham o‘ziga xos bo‘lgan ko‘plab omillar 
asosida shakllanadi. Talabning obyektiv omillari aholi daromadlari, 
aholining demografik tarkibi, siyosiy vaziyat, ekologik vaziyat, 
ijtimoiy-madaniy sohalar va boshqalar. turistik bozor hajmi aholining 
xarid qobiliyatini, uning demografik tuzilishini va ijtimoiy-madaniy 
xususiyatlarini o‘z ichiga oladi. Aholi soni, uning jinsi va yosh tarkibi, 
xarid qobiliyati sayohatlarning intensivligi bilan bevosita bog‘liqdir. 
Talabning o‘ziga xos omillari turistik xizmatlarning taklifi va narxi, 
sayohatning jozibadorligi va mavjudligi, turistik mahsulotni ilgari 
surish bo‘yicha chora-tadbirlar, shuningdek ishlab chiqaruvchining 
imidjidir. 
1.2
Turizm sanoatida marketing tamoyillari
O‘zbekistonda sayyohlarga yuqori darajadagi qulaylik yaratilishi, 
ularga xizmat ko‘rsatishning barcha turlari bo‘yicha standartlar tizimi, 
xavfsizligini ta’minlash kafolatlari yuzaga keltirilishi shart. “Turizm 
to‘g‘risida”gi qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari va 
Vazirlar Mahkamasi qarorlaridan kelib chiqqan holda O‘zbekistonda 
turizmning asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:
– davlat manfaatlari va O‘zbekiston Respublikasining tegishli qonunlari, 
xalqaro turistik amaliyot me’yorlarini hisobga olgan holda turistik 
tarmoqning ustuvor rivojlanishini ta’minlash;
– kelgusida turizmning yanada rivojlanishiga ko‘maklashadigan qonun 
hujjatlari va boshqa me’yoriy hujjatlarni tayyorlash;
– tarmoqning tashkiliy tuzilishini, uni boshqarish va faoliyatini tartibga 
solishni takomillashtirish;
– turizmning rivojlangan infratuzilmasini yaratish;
– turistik-rekreatsion zonalar, hududlar va turistik markazlarni 
o‘zlashtirish;

---

10 
– axborot-reklama faoliyati yo‘nalishlarini belgilash, marketing va 
ekskursiyametodik xizmatlarni tashkil qilish;
– imtiyozli ravishda mablag‘‘ bilan ta’minlash va kredit berish yo‘li bilan
turistik faoliyatni rag‘batlantirish;
– tarmoqni malakali kadrlar bilan ta’minlash va ilmiy potensialini
shakllantirish;
– kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini 
yaratish;
– tabiatdan foydalanish va atrof-muhitni saqlash samarasini ta’minlash 
zaruratini hisobga olgan holda turistik faoliyat yuritish tamoyillari va 
mexanizmini ishlab chiqish.
O‘zbekistonda turistik faoliyat yuritishda quyidagi ustuvor jihatlarga 
kata e’tibor berilishi nazarda tutilgan: 
–turizm sohasi faoliyat ko‘rsatishini huquqiy ta’minlash va xalqaro-
huquqiy faoliyat;
– turizm sohasini rivojlantirishning davlat tomonidan rag‘batlantirilishi;
– turizm faoliyatini boshqarish va tartibga solish tizimini 
takomillashtirish;
– ichki va xalqaro turizmni rivojlantirish bo‘yicha turistik faoliyat 
yo‘nalishi;
– axborot-reklama va marketing faoliyati;
– turizmning moddiy-texnik bazasini rivojlantirish;
– turizm sohasida faoliyat ko‘rsatayotgan xodimlarni tayyorlash, qayta 
tayyorlash va malakasini oshirish, ularning manfaatlarini himoya qilish;
– atrof-muhitni muhofaza qilish, tabiiy va tarixiy-madaniy resurslardan 
foydalanish.
Turizm sohasini innovatsion rivojlantirishni tezlashtirish jarayoni bozor 
munosabatlarini hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak. Xalqaro 
tajriba shundan dalolat beradiki, aynan bozor turistik xo‘jalik faoliyat 
ko‘rsatishi uchun eng

---

11 
maqbul iqtisodiy muhit hisoblanadi. O‘z navbatida, turistik tarmoq 
korxonalari, bevosita iste’molchiga mo‘ljal ola turib, bozor kengligi 
shakllanishiga faol ko‘maklashishi kerak.
Yuqorida ko‘rsatilgan vazifalarni bajarish turizm faoliyatining 
samaradorligini oshirish, turizm infratuzilmasining mamlakatni iqtisodiy-
ijtimoiy va madaniy rivojlantirishning boshqa ustuvor sohalari bilan 
o‘zaro aloqasini mustahkamlashga imkon beradi. O‘z xususiyatidan kelib 
chiqqan holda turizm sohasi ayni paytda chegaradosh tarmoqlarga yuqori 
talablar qo‘yar ekan, faqat texnologiyalarni takomillashtirish va mehnatni 
tashkil qilishni yaxshilashgagina emas, balki xo‘jalik yuritishning eng 
samarali shakllarini joriy qilishga, yangi ish joylarini yaratishga ham 
ko‘maklashadi. Jamoa va xususiy mulkchilikdagi kichik va o‘rta 
korxonalar sonining ko‘payishi katta markazlashgan mablag‘‘larni jalb 
qilmagan holda turizmni rivojlantirishga imkon beradi. Aynan shunday 
yondashuv xorijiy sarmoyalar kirib kelishiga, xorijiy firmalar tomonidan 
1-2 yil ichida sayyohlik obyektlari va markazlari qurilishiga, shuningdek, 
ularning tez muddat ichida (5-6 yil) o‘zini qoplab ketishiga 
ko‘maklashadi.
O‘zgaruvchan davlat soliq siyosati yuritish, turizm infratuzilmasini 
rivojlantirishga investitsiyalarni jalb qilish mamlakat byudjetiga 
tushumlarning 3 barobar ko‘payishiga imkon beradi. O‘zbekistonda 
turizm sohasini innovatsion rivojlantirish mamlakat iqtisodiyotini 
mustahkamlashga, baquvvat turistik tarmoq yaratishga, turizm 
infratuzilmasiga davlat boshqaruvi ta’siri kuchaytirishga, aholi turmush 
darajasini oshirishga, ekologik xavfsizlikni ta’minlashga, tarixiy va 
madaniy yodgorliklarni saqlab qolishga, tabiatni muhofaza qilish faoliyati 
darajasini, shuningdek, jamiyatning ma’naviy salohiyatini oshirishga 
xizmat qiladi. Bugungi kunda eng asosiy masalalardan biri xizmatlar 
sohasini rivojlantirish va bu borada aholining ish bilan bandlik darajasi 
o‘sib borishi sanaladi. Chunki mazkur soha xodimlari sayyohlarni kutib 
olish, xizmat ko‘rsatish, bo‘sh ish o‘rinlari yaratish, chet el valyutasi kirib 
kelishini ko‘paytirish, turistik xizmat ko‘rsatuvchi tarmoqlarga 
daromadlar olish bo‘yicha bir qancha omillarni harakatga keltiradi. 
Mahalliy turistik resurslardan to‘g‘ri foydalanish o‘sha hudud 
iqtisodiyotining o‘nglanishiga, pirovardida turli soliqlarni to‘lash orqali 

---

12 
mahalliy va davlat byudjetini to‘ldirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Hozirda 
muayyan davlatni rivojlangan mamlakatlar qatoriga qo‘shishda xizmat 
ko‘rsatish va servis sohasining mamlakatda yaratilayotgan YAIMdagi 
ulushi 65 foizdan yuqori bo‘lishi asosiy mezon bo‘lib qolmoqda. AQSH 
iqtisodiyotida yaratilgan YAIM tarkibida xizmat ko‘rsatish sohasi ulushi 
78, Yaponiyada 62 foizni tashkil etadi. Shu sababli mamlakatimizda 
mazkur sohani jadal rivojlantirishga alohida e’tibor berib kelinmoqda. 
O‘zbekiston Prezidentining “2018-2019 yillarda turizm sohasini 
rivojlantirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 
qarori davlatimiz tomonidan turizm sohasida amalga oshirilayotgan 
siyosatning mantiqiy davomi bo‘lib, turizm sohasini jadal rivojlantirish 
uchun qulay iqtisodiy, ma’muriy va huquqiy muhitni yaratgan holda, eng 
samarali tartibni joriy etish, hududlarning iqtisodiy salohiyati va 
daromadlari bazasini kengaytirish, yangi ish o‘rinlari yaratish, yurtimizga 
keladigan sayyohlar oqimini ko‘paytirish, shuningdek, milliy turizm 
mahsulotlarini jahon bozorida faol va kompleks ilgari surishga qaratilgan. 
Xususan, Qashqadaryo misolida oladigan bo‘lsak, viloyatda 2018-2019 
yillarda turizm infratuzilmasi obyektlarini barpo etish rejasida 167 ta 
loyihani amalga oshirish ko‘zda tutilgan. Ularda tarixiy-madaniy 
obidalarni ta’mirlash, sayyohlar uchun mehmonxonalar, dam olish va 
ko‘ngilochar hududlar tashkil etish, sayyohlarga milliy madaniyatni keng 
namoyish qilish asosiy vazifa etib belgilangan. Shuni e’tiborga olish 
lozimki, avvallari turizm sohasiga aholining sayohat qilishi va dam 
olishini ta’minlovchi oddiy infratuzilma sifatida qaralgan bo‘lsa, ayni 
paytda u mamlakat iqtisodiyotining muhim tarmog‘i sifatida shakllanib, 
rivojlanishiga katta e’tibor berilmoqda. Yaqin-yaqingacha mazkur sohaga 
iqtisodiyotga katta daromad keltiruvchi tarmoq o‘laroq qaralgan emas edi. 
Shu tufayli uning mamlakat iqtisodiyotidagi hissasi e’tiborga olinmagan. 
Endilikda turizmga nafaqat dam olishni tashkil qiluvchi ijtimoiy soha, 
balki milliy iqtisodiyotning katta daromad keltiruvchi tarmog‘i sifatida 
munosabatda bo‘lina boshlandi. Uni tom ma’noda iqtisodiyotning 
ijtimoiy-iqtisodiy tarmog‘i, deb hisoblash maqsadga muvofiqdir. Zero, 
turizm, birinchidan, aholi bandligini hamda dam olishini ta’minlaydigan, 
davolaydigan, tadbirkorlarga va davlatga daromad keltiradigan 
iqtisodiyot tarmog‘iga aylandi.

---

13 
Turizmni ijtimoiy-iqtisodiy sohaga kiritishni asoslashda uning 
tarmoq sifatida ishlab chiqarishdagi o‘ziga xos xususiyatlarini, 
shakllanishidagi asosiy omillarni, milliy iqtisodiyotga qay darajada 
daxldorligini, asosiy faoliyati qay jihatdan o‘ziga xosligi kabi jihatlarni 
inobatga olish lozim bo‘ladi. Turizm boshqa soha va tarmoqlarda 
takrorlanmaydigan o‘ziga xos vazifa va funksiyalarni bajaradi. Bu esa 
unga tarmoq yoki soha sifatida qarashga nazariy asos bo‘la oladi.
Shuni inobatga olish joizki, ko‘p hollarda tarmoq yoki soha bir xil 
ma’nolarda ishlatiladi. Bular, fikrimizcha, bir-biri bilan o‘ta yaqin 
bo‘lishi bilan birga ayrim o‘ziga xos xususiyatlariga ham ega.
Turizmga milliy iqtisodiyot nuqtai nazaridan qaralganda, uning 
to‘liq soha ekanligiga guvoh bo‘lamiz. Agar uni xizmat ko‘rsatish 
sohasining bir yo‘nalishi sifatida o‘rganadigan bo‘lsak, u turizm 
tarmog‘ini tashkil qiladi. Mazkur masalani yaxlit tadqiq etadigan bo‘lsak, 
unga bir qancha tarmoqlarni birlashtiradigan yirik subyekt, ya’ni soha 
sifatida qarash mumkin. Demak, turizm iqtisodiyot nuqtai nazaridan 
tarmoq, ammo uning o‘zini yaxlit o‘rganadigan bo‘lsak, soha deb yuritish
maqsadga muvofiq. Turizmga alohida tarmoq sifatida qaraydigan bo‘lsak, 
uni tashkil etuvchi korxonalar yig‘indisi quyidagi asosiy, o‘ziga xos 
xususiyatlar bilan tavsiflanadi:
-
bir xil faoliyat turi bilan shug‘ullanuvchi iqtisodiy jihatdan mustaqil
korxonalar yig‘indisi;
– turizm mustaqil tarmoqligi milliy iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari 
bilan barqaror iqtisodiy aloqalarni o‘rnatishi bilan tavsiflanishi;
– turizmning sohasi rivojlanishi sayyohlarni joylashtirish, ovqatlantirish, 
ularga xizmat ko‘rsatuvchi transport sohasini, dam olish tizimlarini 
yaratish, sog‘lomlashtirish, ziyorat qilish, sport sohalarini kengaytirish 
masalalarini hal qilishga qaratilishi;
– turizm sohada faoliyat yuritadigan kadrlar malakasining o‘ziga xosligi, 
ular bajaradigan ishlarning boshqa tarmoqlarda takrorlanmasligi; 
– mazkur mavjudligi, davlat va nodavlat uyushmalarga birlashganligi; 
– xo‘jalik boshqaruvi organi

---

14 
Turizm sohasining innovatsion rivojlanishini tahlil qilishda uning 
iqtisodiyot tarkibida qanday funksiyalarni bajarishini inobatga olish 
lozim. 
Tadqiqotlar 
ko‘rsatishicha, 
turizm 
iqtisodiyotni 
modernizatsiyalash sharoitida muayyan bir funksiyalarni bajarish bilan 
birga, unga quyidagicha ta’sir etadi. Bular:
mahsulotlar ishlab chiqaradi;
– turistik bandligini ta’minlaydi;
– aholi daromadni yaratishda ishtirok etadi;
– milliy rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatadi;
– mintaqalar balansini barqarorlashtirishga hissa qo‘shadi;
– to‘lovsinf shakllanishida ahamiyat kasb etadi.
– o‘rta 
Turizmning milliy iqtisodiyotga ta’sir darajasini baholashda 
bajaradigan funksiyasining nechog‘liq samarali ekanligi va mavjud 
ehtiyojlarga mosligi masalalarini aniqlash taqozo qilinadi. SHu tufayli 
ularning har birini qisqacha ko‘rib chiqamiz. Ishlab chiqarish funksiyasi. 
Turistik tashkilotlar turistik mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqarish va 
sotish orqali mamlakat YAIMni ko‘paytirishga hissa qo‘shadi.
Turizmning ushbu xizmati mamlakat YAIMda uning ulushi necha 
foizni tashkil qilganligi bilan o‘lchanadi. Aholi bandligini ta’minlash 
funksiyasi. Turizmni rivojlantirish bevosita aholining ish bilan bandligiga 
bog‘liq. Chunki ushbu sohada inson ishtiroki muhim ahamiyatga ega. 
Sohada aholining qancha qismi bandligi o‘sha davlat iqtisodiyoti
qanday holda rivojlanganiga, turistik salohiyatiga va ulardan qay darajada 
samarali
foydalanilayotganligiga bog‘liq. Hozirgi paytda rivojlangan davlatlarda 
mehnatga
layoqatli aholining besh foizi turizm sohasida faoliyat ko‘rsatmoqda.
Mamlakatimiz turistik salohiyatini tahlil qiladigan bo‘lsak, mazkur 
sohada

---

15 
bandlik yildan-yilga oshib borayotgani kuzatiladi. Turizm sohasida 
faoliyat
ko‘rsatayotgan xodimlarni hisobga olishda bevosita bandlar bilan birga 
bilvosita
bandlarni ham inobatga olish lozim. Masalaga shu jihatdan yondashganda 
turizmda
band aholini quyidagi to‘rtta toifa bo‘yicha o‘rganish maqsadga muvofiq. 
Bularga
quyidagilarni kiritish mumkin:
sohasida bevosita bandlik;

turizm sohasida bilvosita bandlik; 

turizm o‘z ish joyidan turib xizmat qiluvchi sohalarda faoliyat 
ko‘rsatuvchi xodimlar bandligi; 

turizmga obyektlar va infratuzilmalar qurilishidagi bandlik

turistik
Milliy daromad yaratish. Turizm sohasida faoliyat yuritish natijasida 
band aholiga haq to‘lash, mahalliy hamda davlat byudjetiga soliqlar va 
boshqa majburiy to‘lovlarni to‘lash orqali milliy daromad yaratiladi. 
Ayrim davlatlar byudjeti shakllanishida turizmdan kelib tushadigan 
daromadlar salmoqli miqdorni tashkil etadi. Bundan tashqari, xorijiy 
sayyohlarga xizmat ko‘rsatish evaziga valyuta
zaxiralari shakllantirilib, katta hajmdagi ishlarga yo‘l ochiladi. Turizm 
kelajakda
bizda ham iqtisodiyotga katta foyda keltiradigan sohaga aylanishi ko‘zda 
tutilmoqda.
Mintaqalarning barqaror rivojlanishini ta’minlash. Mazkur funksiya 
aholisi
kam va sanoati rivojlanmagan hududlarda turizmni taraqqiy ettirishga 
undaydi.
CHunki ko‘pgina chekka hududlar aholisi, asosan, dehqonchilik, 
chorvachilik va

---

16 
bog‘dorchilik bilan shug‘ullanadi. Bular ko‘pincha tog‘ va tog‘oldi 
hududlaridir. Bu
joylarning o‘ziga xos an’ana va qadriyatlari saqlanib qolgan. Shu bilan 
birga, qishloq
xo‘jaligini rivojlantirishda ham o‘ziga xoslik mavjud. Shu tufayli bunday 
joylarda
ekologik turizmni, agroturizmni, qishloq turizmini rivojlantirish mumkin.
Sayyohlarga mahalliy aholining yashash tarzi, milliy an’analarini ko‘rish, 
tabiat
qo‘ynida dam olish qiziq, albatta. Bu esa, o‘z navbatida, mahalliy aholi 
turmush
tarzini yaxshilashga olib keladi, ya’ni yangi ish o‘rinlari yaratiladi, turizm
infratuzilmasi va servis xizmatlari tashkil etiladi. Eng muhimi, xizmat 
sohasidagi
bandlik hisobiga qishloqda mehnatning xarakteri ham o‘zgarib, 
takomillashib boradi.
Avvallari faqat agrar mehnatga moslashgan qishloq aholisi endi ishlab 
chiqarish, xizmat ko‘rsatishning ilg‘or usullari bilan shug‘ullanish 
imkoniyatiga ega bo‘ladi. Jahonda globallashuv jarayonining 
chuqurlashuvi va ilmni ko‘p talab qiluvchi texnologiyalarga asoslangan 
ishlab chiqarishning ustuvor rivojlanishi har qanday mamlakatning 
iqtisodiy o‘sishi va turmush sifati oshishining zaruriy sharti – innovatsion 
faollik bilan belgilanadi. Innovatsion faollik, o‘z navbatida, davlatning 
iqtisodiy va ilmiy-texnik imkoniyatlari, innovatsiyaga oid siyosati va 
salohiyati, jamiyatning ma’naviy holatiga bog‘liq. Bu borada 
iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida turizm sohasini innovatsion 
rivojlantirishga alohida xalqaro e’tibor qaratilayotgani ahamiyatga 
moliqdir. Innovatsion jarayonlar turizm sohasida globallashuv 
tendensiyalarini chuqurlashtirib, jahonda biznesning yangi falsafasini
– innovatsion rivojlanish zaruriyatini keltirib chiqardi. Bugungi kunda 
turistik tashkilotlarning innovatsion faoliyatiga davlatning ta’sir 
ko‘rsatish mexanizmlari qatoriga quyidagilar kiritilmoqda 

---

17 
– innovatsion jihatdan faol bo‘lgan tashkilotlarga soliq imtiyozlarini 
taqdim etish;
– maxsus ilmiy-texnikaviy, soliq va moliya-kredit siyosatini amalga 
oshirish;
– turizm sohasiga mahalliy va xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun 
qulay shart-sharoitlarni yaratish;
– amortizatsiya siyosatini takomillashtirish;
– turizm fanini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini belgilash.
Turizm sohasini innovatsion rivojlantirish turistik mahsulotning yangisini
yaratish 
yoki 
mavjud 
mahsulotni 
o‘zgartirishga, 
transport, 
mehmonxonaga oid va
boshqa turdosh xizmatlarni takomillashtirishga, yangi bozorlarni 
o‘zlashtirishga,
ilg‘or axborot va telekommunikatsiya texnologiyalarini hamda tashkiliy-
boshqaruv
faoliyatining zamonaviy shakllarini amaliyotga tatbiq etishga 
yo‘naltirilgan bo‘ladi.
Turizm sohasi bir qancha o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, ulardan 
to‘g‘ri
foydalanishi innovatsion rivojlantirish uchun qulay imkoniyatlarni taqdim 
etadi.
Turizmning maqsadi va ko‘rinishlarini e’tiborga olib taklif qilingan 
model to‘rtta
asosiy omilning alohida aks topishini taqozo qiladi: sayyohning hordiq 
chiqarishi va
yangi taassurotlarga ega bo‘lishi, sog‘lomlashtiruvchi va rekreatsion, 
sayohat
paytidagi ijtimoiy muloqotlar, malakaviy-biznes.
Turizm sohasini innovatsion rivojlantirish omillarining taklif etilgan 
modeli

---

18 
sayyohlarning talab va ehtiyojini qondirish manbasi sifatida turizm 
xizmatlar bozorini
rivojlantirishga zamin tayyorlaydi va aynan shu omillar turizm sohasini 
innovatsion
rivojlantirishda yangi turlar, g‘oya va imkoniyatlar kashf etilishining 
sababchisi
hisoblanadi. O‘zbekistonda turistik-rekreatsion resurslardan samarali 
foydalanish
asosida milliy turistik xizmatlar bozorining hududiy tuzilmasini yanada
takomillashtirish talab qiladi. Ravshanki, O‘zbekiston mintaqalarida 
turistik klasterlar
shakllantirilishi turistik-rekreatsion resurslardan to‘liq foydalanish 
zamirida yangi
sayyohlik firmalari ochilishiga va mavjudlari ishini yanada 
faollashtirishga turtki
beradi va yangi turdagi turistik mahsulotlar yaratilishiga asos bo‘ladi. 
Turizm
sohasini innovatsion rivojlantirish faoliyati zaruriy omil hisoblanishi 
hamda bugungi 

---

19 
II Bob. Turizmda marketing kommunikatsiyasi, Turizm sanoatida 
zamonaviy marketingning o‘rni va hissasi, Turizm sanoatida marketing 
tamoyillari 
2.1 Turizmda marketing kommunikatsiyasi 
Marketing nafaqat iste’molchilar talabini to‘liq va har tomonlama 
o‘rganish
muammosi yechimini, balki talabini shakllantirish va savdo hajmini 
oshirish
maqsadida tarqatishni oshirish, bozordagi faoliyatning daromadliligini va 
tarqatishni
oshirish masalasi yechimini ham ko‘rsatib beradi. Marketing aloqalari 
majmui
shunga xizmat qilishga qaratilgan.
Turistik (tashkilot) firma faoliyat olib boradigan muhit murakkab
kommunikatsiyalar tizimida amal qiladi. Firma o‘z mijozlari, banklar, 
sug‘urta
kompaniyalari, turistik xizmatlarni ishlab chiqaruvchilar va har xil 
doiradagi firmalar
bilan aloqalar olib boradi.
Ushbu aloqalar har xil yo‘nalishga va kesishuvchan xarakterga ega. 
Turistik
firma (masalasi) tavsiya qilinayotgan mahsulotlarni shakllantirish va 
yetkazib berish
masalasini echishi kerak.
Kommunikatsiyalar axborot almashish jarayoni sifatida qaralishi 
mumkin.
SHaxslar bilan shaxsiy va noshaxsiy aloqalar qilish mumkin. SHaxslar 
o‘rtasidagi

---

20 
aloqalar ikki yoki undan ortiq shaxslar o‘rtasida amalga oshirilib, ular 
bevosita bir biri bilan biror bir aloqa vositasida foydalanish orqali 
muloqotda bo‘ladilar (misol
tariqasida telefon, internet va hokazo). Noshaxsiy aloqalar shaxslar 
o‘rtasida shaxsiy
bo‘lmagan aloqalar jarayonidir.
Kommunikatsiyalarning roli shundan iboratki, tashkilotning tashqi muhit 
bilan
o‘zaro harakati va ichki muhitning me’yorida faoliyat olib borishni 
ta’minlash
borasida, kelishilgan holda faoliyat olib borishi kerak. Turistik (korxona) 
tashkilot
kommunikatsion aloqalarining ahamiyati quyida ko‘rsatib o‘tilgan:

axborotni tashish va uning manbai;

bozorga ta’sir qilish vositasi sifatida;

marketing faoliyatining samaradorligini oshirish instrumenti 
sifatida. 
Samarador kommunikatsiya berilgan ma’lumot o‘zining birinchi 
ma’nosiga
mos tarzda tushunilganligi bilan ifodalanadi. U o‘z ichiga to‘rtta asosiy 
qismni olgan
tizim sifatida harakatlanishi mumkin:

axborotni yuboruvchi aloqachi sifatida;

axborotni qabul qiluvchi sifatida;

axborotning o‘zi;

aloqa qilishni istagan, kommunikatsion obyektni tashuvchi 
kommunikatsion tizim sifatida. 
Natijada ushbu tizimga xabarni olgan adresatda bo‘lgan o‘zgarishlar, 
ya’ni erishilgan natija ham kiradi. Unga quyidagilar kirishi mumkin: 
adresat bilimidagi o‘zgarishlar; adresat harakatining o‘zgarishi kuzatiladi. 
Qayta aloqa 

---

21 
– kommunikator xabariga adresatning reaksiyasi. Qayta aloqa hisob-
kitob marketing tizimida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan turistik 
firmaning mo‘ljal qila olishini ko‘rsatadi. Demak, marketing aloqalar 
majmuasi
– tadbirlar tizimi bo‘lib, u aloqalar
manzili va turistik tashkilotning o‘zaro munosabatlarini o‘rnatishga va 
qo‘llab quvvatlashga qaratilgandir.
Aloqalarning maqsadli hududlari. Turistik firmalar marketing 
aloqalarining maqsadli hududlari tizimini batafsilroq ko‘rib chiqamiz. 
Marketing aloqalari kimga yo‘naltirilgan? Albatta, turistik bozorlarda o‘z 
turfirmalari faoliyati bilan qatnashayotgan barcha tashkilot, firma va aniq 
shaxslarga. 
2.2 Turizm sanoatida zamonaviy marketingning o‘rni va hissasi 
Turizm sohasida zamonaviy marketingni o‘rni benihoya yuqori 
hisoblanadi. Xozirgi texnika davrida marketing yo‘nalishi internet 
tarmoqlari orqali yuksak darajada targ‘ib qilinayotganini inobatga olgan 
xolda turizm sohasini tanitish va ommaga tadbiq qilish choralari keng 
ravishda qo‘llanilmoqda. Internet, televediniya va boshqa ommaviy 
axborot vositalari orqali reklama ishlari ommaga tadbiq qilinadi va o‘z 
xaridor va istemolchilariga yetkazib berishni ta’minlaydi. Dunyodagi eng 
daromadli biznes turlaridan biri bo‘lgan turizm butun dunyo turistik 
mintaqalarida ham katta foyda keltirishi mumkin. Ba’zi ekspertlar 
mamlakatning sayyohlik salohiyatini yuqori baholaydilar. 2016- yilga 
kelib, biz yiliga 40 million chet ellik sayyohlarni qabul qilish 
ko‘rsatkichiga erishamiz, ichki turizmning hajmi esa xizmat 
ko‘rsatadigan 50 milliongacha o‘sishi kerak. 
Marketingni yangi iqtisodiy nazariya sifatida tavsiflashga birinchi 
urinishlar 20-asrning boshlarida AQSHda amalga oshirildi. 1901 yilda 
Amerikaning bir qator universitetlarida (Garvard, Illinoys va Michigan) 
ular mustaqil marketing kursini yaratdilar va o‘qishni boshladilar, bu esa 
uni tadbirkorlikning umumiy iqtisodiy nazariyasi - "Iqtisodiyot" dan 
ajratib ko‘rsatishdi. Yangi kurs xayoliy bo‘lib, sanoat korxonalarining 
marketing amaliyotlari, ulgurji va chakana savdo operatsiyalarining 
tavsifini o‘z ichiga olgan. Turizm marketingning o‘ziga xos 

---

22 
xususiyati shundaki, xizmatlarga talab doimiy ravishda o‘sib boradi, 
ammo iqtisodiy vaziyatning o‘zgarishiga ma’lum darajada bog‘liqdir. 
Iste’molchilar to‘g‘risidagi ishonchli ma’lumotlar marketing tahlillarini 
o‘tkazishda katta ahamiyatga ega. Turistik mavsumiy faktorlarning 
turizm rivojlanishiga o‘ziga xos ta’siri bor, bu turistik xizmatlarni 
diversifikatsiyalashni, turistik mavsumiy davrda marketing faoliyatini 
faol olib borishni talab qiladi. Turistik mahsulot murakkab moddiy va 
tashkiliy qismlardan iborat bo‘lganligi sababli, turizm mahsulotini ishlab 
chiqarishda ishtirok etadigan barcha kompaniyalarning marketingini 
muvofiqlashtirish zarur.
Marketing atamasiga 500 dan ortiq ta’riflari berilgan. Ularning asosida 
inglizcha “market” (bozor) so‘zi yotadi. Shu sababli ko‘pincha marketing 
deganda ishlab chiqarishni aniq iste’molchilarning ehtiyojlarini 
qondirishga yo‘naltirishni talab etuvchi bozor sharoitlarida xo‘jalik 
yuritish, boshqarish falsafasi tushuniladi. Kengroq qaralganda Turizm 
marketingi individual va guruhli turistlar uchun mahsulot yaratgan va 
ularni ayirboshlagan holda o‘zlariga kerak bo‘lgan xizmatlarga ega 
bo‘ladigan ijtimoiy-boshqaruvchilik jarayonidir. Bu jarayonning asosida: 
“bo‘sh vaqt”, “ehtiyoj”, “istak (xohish)”, “talab”, “xizmat”, 
“ayirboshlash”, “savdo” va “bozor” kabi tushunchalar yotadi.
Bo‘sh vaqt – har qanday inson bo‘sh vaqtga ega bo‘lmasa sayohat qilish 
imkoniyatiga ega bo‘lmaydi. Insonlarda ishdan yoki bayram ta’tillarini 
mavjud bo‘lishi sayohat qilishga bo‘lagn ehtiyojini tug‘diradi. 

---

23 
III Bob. Turizm sohasida reklamaning haridorlar talabiga ta’siri, Turizm 
sohasida internet marketing 
3.1 Turizm sohasida reklamaning haridorlar talabiga ta’siri 
Turizm sohasida reklamaning tutgan o‘rni yuksak axamiyatga ega 
desak mubolag’a bo‘lmaydi. Reklamaning qanchalik yuksak saviyada 
bo‘lganligi va odamni o‘ziga jalb qila olganligi istemolchilarni o‘ziga 
chorlab olishini bildiradi.