Mü
əllif
Ata
kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu
(hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur)
Redaktor
Bağırov Natiq Orucqulu oğlu
Ata
kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu. İnzibati hüquq və
terminl
ər. Elmi əsər-Bakı: 2008 - 312 səh.
Elmi
əsər hüquq elminin, inzibati hüquq sahəsinin əsaslarını, təməl müd-
d
əalarını qısa və konkret şəkldə araşdırıb-izah etmək məqsədini güdür. Əsərdə vətəndaş-
lar t
ərəfindən dövləti idarəetmə hüququ, idarəçlik prinsipləri, eləcə də forma və metodları
a
ydın şəkldə gostərilir. Bundan savayı, burada inzibati-hüquq tənzimləmənin obyekti,
inzibati-hüquq münasib
ətləri subyektlərinin hüquqi statusu, dövlət idarəçiliyi (hakimy-
y
ət) orqanları quruluşu və ələlxüsus inzibati hüququn təminatı və digər müddəalar öz
əksini tapmışdır.
Xüsusil
ə vurğulamaq lazımdır ki, elmi əsərdə, nəinki elmi-nəzəri araşdırmalar,
h
ətta dövlət idarəçliyi prosesində təsadüf edilən müddəalar, yəni inzibati hüququn
praktiki t
ədbiqindən irəli gələn və dövlət idarəçliyinə aidiyyətı olan (onun predmeti olan)
hadis
ə və hərəkətlər özünə yer tapmışdır. Gündəlik dövlət idarəçliyi, siyasi sahələrdə rast
g
ələn terminlərin əlfba sırası ilə qısa, eyni zamanda əhatəli izahatı, şərhi verilmişdir.
Elmi
əsər 312 səhifədən, II hissədən (elmi və elmi-praktiki), elmi hissəsi XIII
mövzudan, elmi-praktiki hiss
əsi isə təqribən 500-ə qədər terminlərdən və anlayışlardan
ibar
ətdir.
Oxucu kontingentin
ə gəldikdə isə, elmi əsər ilk növbədə hüquq elminə yiyələ-
nm
ək məqsədini güdən vətəndaşlara həm də ələlxüsus dövlət idarəçliyi və digər siyasi
f
əaliyyət ilə aktv sürətdə məşğul olan və, o cümlədən, dövlət idarəçliyinə, dövlətə və
siyas
ətə biganə qalmayan bütün digər vətəndaşlara da - tövs edilir.
©
Ata
kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu, 2008
ÖN SÖZ
Müasir dövrd
ə sosial-siyasi, hüquqi münasibətlərin gur
inkişaf edilməsi-hüquq elminin danılmaz nailiyyətləridir.
Dövl
ət idarəçliyində və siyasətdə hər bir atılan addım elmi
inkişafın nailiyyətlərinə arxalanmalıdır. Yalnız elmi əsaslarla
dövl
ətin idarə edilməsi, siyasətin yürüdülməsi uğurlu nəticə-
l
ərə məhkumdur, dövlət idarəçliyində və siyyasətdə hüquq
elmin
ə zidd atılan addımlar iflasa məhkumdur. Hüquq elmi
c
əmiyyətin bütün sosial-siyasi həyatına əlalxüsus dövlət
idar
əçliyində israr edir. Əgər cəmiyyət öz inkişafında nəyəsə
nail olubsa - bunun s
əbəbkarı mütləq surətdə elmdir. Yalnız
elm v
ə elmi yanaşma tərəqinin qarantıdır. Bütün problem-
l
ərin çıxış yolunu elmdə axtarmaq vacibdir. Elm və onun
inkişaf etdirilməsi-cəmiyyətin mütləq zərurətdir.
Elm
əsərdə terminlər vasitəsilə dövlətdaxili və beynəl-
xalq t
əcrübədə, dövlət idarəçiliyi və siyasi sahədə istifadə edi-
l
ən siyasi, iqtisadi, hüquqi, hərbi və s. xarakterli anlayışların
şərhi verilmişdir. Elmi bilgiləri aşılamağa, dövlət idarəçiliyi
v
ə siyasi sahələrdə vətəndaşlara mənsub olan hüquqlarla
onları tanış etməyə, dövlət idarəçliyində, siyasətdə doğru və
dürüst yol seçm
əkdə-onlara kömək etməyə, eləcə də digər ali
m
əqsədlərə nail olmağa həmin kitab öz qarşısında məqsəd
kimi qoyur.
Elm
əsəri ərsəyə gətirərkən müəllif-son dərəcədə qısa,
a
ydın və konkret şəkildə yazılması məqsədinə riayyət etmiş-
dir. Artıq söz yığımından, lüzumsuz polemikalardan, mübahi-
s
əli məsələlərdən və digər xoşagəlməz hallardan çalışmışdır
uzaq olsun.
Mü
əllif, elmi əsərin ərsəyə gətrilməsində köməklik
göst
ərən bütün texniki personala təşəkkürünü bildirir və
oxucular
ı daima elmi bilgilərini artırmağa dəvət edir.
5
I HİSSƏ
MÖVZU I. İNZİBATİ HÜQUQ AZƏRBAYCAN
HÜQUQUNUN SAHƏSİ KİMİ
1.İnzibati hüquq predmenti və metodu
Az
ərbaycan inzibati hüququnun predmentini-məhdud
m
ənada: Azərbaycan dövlət idarəçiliyi prosesində meydana
çıxan ictimai münasibətlər təşkil edir.
İnzibati hüququn predmetini – geniş mənada isə: aşağı-
dakılar təşkil edir:
a)Dövl
ət idarəçliyi orqanlarının idarəedici - sərəncam-
verici f
əaliyyətlərindən törəyən ictimai münasibətlər;
b)Dig
ər dövlət orqanlarının idarəçlik xarakterli fəaliy-
y
ətlərindən törənən ictimai münasibətlər;
c)İctimai təşkilatların idarəçilik xarakterli funksiyaları
h
əyata keçirməsində və ya bu funksiyaların həyata keçirilmə-
sind
ə iştirakından yaranan içtimai münasibətlər.
Burada bel
ə nəticəyə gəlmək olar ki, inzibati hüquq
dövl
ət hüququnun bir sahəsi olmaqla, başlıca vəzifəsi dövlət
idar
əçiliyi orqanlarının icraedici-sərəncamverici fəaliyyət-
l
ərindən törənən ictimai münasibətləri, digər dövlət orqanları-
nın idarəçilik fəaliyyətindən törənən ictimai münasibətləri və,
habel
ə ictimai təşkilatların idarəçilik xarakterli funksiyaları
h
əyata keçirmələrindən yaranan ictimai münsibətləri nizama
salmaqdan ibar
ətdir.
Dig
ər hüquq sahələrində olduğu kimi, inzibati hüqu-
qun nizama salınan ictimai münasibətlərin özünəməxsus inti-
zama salma metodu vardır. Hüquqi cəhətdən nizama salma
metodu ictimai münasib
ətlərin nizama salınmasında dövlət
t
ərəfindən tətbiq edilən hüquqi təsir vasitəsidir.
Bu baxımdan, inzibati hüququn nizama salma metodu
6
idar
əçilik xarakterli ictimai münasibətlərin də özünəməxsus
nizama
salınmasında tətbiq edilən hüquqi təsir vasitələrindən
ibar
ətdir. Bu təsir vasitələrinə idarəçilik xarakteri məsələlərin
h
əll edilmə qaydaları, tərəflərin hüquq və vəzifələrinin müəy-
y
ən edilməsi, onun təmini qaydaları və s. daxildir.
İdarəçilik xarakterli ictimai münasibətlərin nizama
salma metodu üçün aşağıdakılar daha çox xarakterikdir:
a)T
əşkilati tabeçilik - bu, dövlət idarəçiliyi orqanları
il
ə onlara tabe olan müəssisə və təşkilatlar arasında baş verən
ictimai münasib
ətlər nəticəsində yaranır;
b)Qeyri-t
əşkilati tabeçilik - bu, vətəndaşlarla dövlət
idar
əçiliyi orqanları arasında baş verən ictimai münasibətlər
n
əticəsində yaranır;
c)Birt
ərəfli hakimiyyət-tabeçiliyi - bu kimi tabeçilikdə,
dövl
ət orqanları tərəfindən məcburi hüquqi qaydalar müəyyən
edilir.
Dem
əli, idarəçilik xarakterli ictimai münasibətlərin
hüquqi c
əhətdən nizama salma dairəsini inzibati hüququn
predmeti mü
əyyən edir, metod isə həmin nizama salmanın
vasit
əsidir.
2.İnzibati hüququn dövlət hüququnun digər
sah
ələri ilə nisbəti
Az
ərbaycan dövlət hüquq sistemləri içərisində-dövlət
hüququ xüsisi yer tutur. Dövl
ət hüququnun normaları ölkə-
mizd
ə ictimai münasibətlərin hüquqi cəhətdən nizama salın-
masının əsasını təşkil edir. Daha doğrusu, dövlət hüququ di-
g
ər hüquq sahələrinin prinsiplərini özündə əks etdirir. Belə ki,
Az
ərbaycan Respublikasının içtimai quruluşunu və dövlət qu-
ruluşunu, hakimiyyət orqanlarının, digər dövlət orqanlarının
sistemini, v
ətəndaşların hüquq və vəzifələrini özündə əks et-
dir
ən Azərbaycan R. Konstitusiyası öz əksini dövlət hüqu-
7
qunda tapır.
Öz növb
əsində, idarəçilik prosesində meydana çıxan
içtimai münasib
ətlər inzibati hüquq normaları ilə nizama
salınmasından, inzibati hüquq-dövlət hüququna yaxından
bağlıdır. Bundan səvayı, inzibati hüquq əmək hüququ ilə,
maliyy
ə hüququ ilə, mülki hüquq ilə, cinayyət hüququ və sair
hüquq sah
ələri ilə sıx bağlıdır.
İnzibati hüquq digər hüquq sahələri ilə nisbəti haq-
qında söylədiklərimizə yekun olaraq aşağıdakı nəticələrə gəl-
m
ək olar.
1)İnzibati hüquq hüququn digər sahələri kimi hüquq
sisteminin
əsas sahəsi olan dövlət hüququna əsaslanır.
2)İnzibati hüquq hüququn digər sahələri ilə qarşılıqlı
əlaqədədir.
3)İnzibati hüquq nizama saldığı ictimai münasibətlərə
(predmetin
ə) görə hüququn digər sahələrindən fərqlənir.
4)İnzibati hüquq dövlət hüququnun ən mühüm sahə-
l
ərindən biridir. Bu, onunla izah olunur ki, inzibati hüquqla
nizama salınan ictimai münasibətlər dövlət həyatında mühüm
əhəmiyyət kəsb edir.
5)İnzibati hüquq öz həcminə görə dövlət hüququnun
ən böyük sahələrindən biridir. Çünki, inzibati hüquqla həddən
ziyad
ə içtimai münasibətlər nizama salınır.
6)İnzibati hüquq digər hüquq sahələrinə nisbətən də-
yişəndir. Bu, cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqədar olaraq dövlət
idar
əçiliyi sahəsində ictimai münasibətlərin dəyişməsi ilə izah
olunur.
7)İnzibati hüquq dövlət hüququnun mürəkkəb sahələ-
rind
ən biridir. Bu, inzibati hüquqla nizama salınan ictimai
münasib
ətlərin müxtəlifliliyi ilə bilavasitə əlaqədardır.
8
3.İnzibati hüququn sistemi
İnzibati hüquq normaları ilə nizama salınan ictimai
münasib
ətlərin növləri olduqca müxtəlifdir. Onları biri-birin-
d
ən fərqləndirmək üçün həmin ictimai hüquq münasibətləri
nizama salma inzibati hüquq normalarının ayrı-ayrı qrup
halında sistemləşdirilməsinə ehtiyac duyulur. İnzibati hüquq
eyni m
əzmunlu inzibati hüquq normalarının ayrılıqda qrup-
laşmasına mütənasibləşdirir (təsnifatlanır).
İdarəçilik ictimai münasibətləri konkret məzmunlarına
gör
ə nizama salan inzibati hüquq normaları iki qrupa bölünür
- ümumi v
ə xüsusi hissələrə.
Ümuni hiss
ə - bütün idarəçilik fəaliyyəti üçün xarak-
terik olan ictimai münasib
ətləri nizama salan normalardan
ibar
ətdir.
Xüsusi hiss
ə - idarəçiliyin bu və ya digər sahəsini,
el
əcə də hər hansı bir funksiyasını müəyyən edən ictimai
münasib
ətləri nizama salan normalardan ibarətdir.
İdarəçilik orqanları üçün ümumi olan normalar inzibati
hüququn ümumi hiss
əsini təşkil edən müstəqil hüquq institut-
larında öz əksini tapırlar (misal: dövlət xidməti institutu, inzi-
bati m
əsuliyyət institutu və s.).
İnzibati hüququn xüsusi hissəsinin normaları isə 4 əsas
qrupa bölünür:
1)dövl
ət idarəçiliyi funksiyasının həyata keçirilməsi
sah
əsindəki münasibətləri nizama salan normalar;
2)sosial-iqtisadi sah
ədə idarəçiliayi nizama salan nor-
malar;
3)ictimai-m
ədəni quruculuq sahəsində idarəçiliyi niza-
ma salan normalar v
ə;
4)ictimai-siyasi idar
əçilik sahəsini nizama salan nor-
malar.
Öz növb
əsində, bu 4 qrup normalardan hər birisi idarə-
9
çiliyin konkret sah
əsi üzrə qruplaşır.
Qeyd edil
ən inzibati hüquq normaları biri-biri ilə
qarşılıqlı əlaqədə olmaqla, idarəçilik fəaliyyətinin düzgün
h
əyata keçməsinə xidmət edirlər. İnzibati hüququn ümuni və
xüsusi hiss
ələri vahid və ayrılmazdır. Ümumi hissənin nor-
maları xüsusi hissənin bütün sahələrinə tətbiq edilir.
4.İnzibati hüququn mənbələri
İnzibati hüququn mənbəyini – elə hüquqi aktlar təşkil
edir ki, onlar özl
ərində yalnız inzibati hüquq normalarını əks
etdirirl
ər. Bu kimi hüquqi aktlara misal olaraq aşağıdakıları
göst
ərmək olar. Azərbaycan R. və Naxçıvan M. R. Kon-
stitusiyaları, Milli Məclisin Qanunları, Azərbaycan R. Prezi-
dentinin F
ərman və Sərəncamları, Nazirlər Kabinetinin Qərar
v
ə Sərəncamları, Nazirlərin, Dövlət Komitələrinin sədir-
l
ərinin, baş idarə və birlik rəislərinin Əmr və təlimatları, Yerli
İcra hakimiyyətlərin Qərar və Sərəncamları, onların idarə
r
əisləri və şöbə müdirlərinin Əmr və təlimatları, Bələdiyyə
orqanlarının sədirlərinin Qərarları.
Lakin, inzibati hüququn m
ənbələri heç də dövlət
orqanlarının qəbul etdiyi hüquqi aktlarla məhdudlaşmır. İcti-
mai t
əşkilatların dövlət orqanları ilə birgə qəbul etdiyi və icti-
mai t
əşkilatların dövlət tərəfindən təsdiq edilən normativ akt-
ları da inzibati hüququn mənbəyi ola bilər.
Bel
əliklə, inzibati hüququn mənbəyini aşağıdakılar
t
əşkil edir:
1)Dövl
ət hakimiyyəti orqanlarının inzibati hüquq nor-
malarını özündə əks etdirən normativ aktları;
2)Dövl
ət idarəçilik orqanlarının inzibati hüquq norma-
larını özündə əks etdirən normativ aktları;
3)Dövl
ət orqanları ilə ictimai təşkilatların inzibati
hüquq normalarını özündə əks etdirən birgə normativ aktlar
10
v
ə;
4)İctimai təşkilatların və Bələdiyyələrin inzibati hüquq
normaları müəyyən edən və dövlət tərəfindən təstiq edilən
normativ aktlar.
5.İnzibati hüquq elmi
İnzibati hüquq elmi, dövlət idarəçiliyin müxtəlif sahə-
l
ərində yaranan inzibati hüquq normalarını və münasibətlərini
t
ədqiq edir, həmin normaların təcrübədə həll edilmə qayda-
larını təhlil edir, idarəçilik aparatının müxtəlif sahəli fəaliy-
y
ətlərini öyrənir, inzibati hüquq institutlarının təkminləş-
dirilm
əsi ilə əlaqədar olaraq hazırlayır, ümumi, sahəvi və
sah
ələrarası idarəçiliyin sistemini, idarəçilik münasibətlərində
iştirak edən tərəflərin hüquqi statusunu işləyib hazırlayır.
Dem
əli, inzibati hüquq elminin predmetini, dövlət
idar
əçiliyinin icraedici-sərəncamverici fəaliyyəti prosesində
yaranan ictimai münasib
ətlərin hüquqi nöqteyi-nəzərdən
nizama salınma problemlərini öyrənilməsini təşkil edir.
İctimai münasibətlərin icraedici-sərəncamverici fəaliy-
y
ət dairəsində hüquqi cəhətdən nizamasalma problemləri
dövl
ət idarəçiliyin mahiyyəti, vəzifələri, prinsipləri, forma və
metodları ilə əlaqəli sürətdə öyrənilir.
İdarəçilik fəaliyyətinin müxtəlif sahələrini əhatə edən
inzibati hüquq insititutları, hüquq elmində hüquq normaları-
nın tətbiqi ilə əlaqədar olan bütün məsələlərin hərtərəfli tətbiq
edilm
əsini tələb edir.
M
əhz elmi tədqiqatlar yolu ilə işlənilən və hazırlanan
s
əmərəli təkliflər qüvvədə olan inzibati hüququn inkişafına
böyük t
əsir göstərir. Elmi tədqiqat metodu ilə hazırlanan tək-
lifl
ər qanunvericiliyin də təkminləşməsinə səbəb olur.
11
MÖVZU II. İNZİBATİ HÜQUQ NORMALARI
1.İnzibati hüquq normalarının anlayışı
Hüquq normaları dedikdə, hüquqi cəhətdən təsbit edil-
miş və qanunu qüvvəyə mindirilmiş ictimai davranış qayda-
larını başa düşürük.
İnzbati hüquq normaları müvafiq dövlət orqanları
t
ərəfindən müəyyən edilən və icrası məcburi xarakter daşıyan
el
ə bir davranış qaydalardır ki, o yalnız idarəçlik fəaliyyəti ilə
əlaqədar olan ictimai münasibətləri nizama salır və lazım
g
əldikdə dövlətin məcburedici qüvvələri ilə mühafizə edilir.
İnzibatı hüquq normaları idarəçilik münasibətlərində
iştirak edən subyektlərin hüquq və vəzifələrini müəyyən edir.
O, habel
ə idarəçilik orqanlarının qurluşunu, təşkili qayda-
larını və fəaliyyət metodlarını müəyyən edir.
İnzbati hüquq normaları dövlət idarəçilik orqanları,
dövl
ət xadimləri, ictimai tərşkilatlar və s. vətəndaşların idarə-
çilik f
əaliyyəti ilə əlaqədar münasibətlərini nizama salan məc-
buri qaydaları müəyyən edir.
Bir qayda olaraq, m
əcburedici, qadağaedici və səlahiy-
y
ətverici xarakterli inzibati hüquq normaları vasitəsi ilə təsbit
edil
ən qaydalar imperativ xarakterli olurlar. Yəni, həmin qay-
daların yerinə yetirilməsi məcburi xarakter daşıyır. Bununla
b
ərabər, bir sıra hallarda imperativ xarakterdə olmayan qay-
dalar da inzbati hüquq normaları ilə nizama salınır (məsələn:
m
əsləhət, təklif verici norma).
İnzibati hüquq normaları ilə nizama salma müxtəlif
formalarda h
əyata keçrilir: a) konkret tərəflərə müəyyən
cavabdehlik h
əvalə etmək yolu ilə; b) tərəfhlərə müvafiq
s
əlahiyyətlər vermək yolu ilə və; c) həmin tərətflərə hüquqi
12
t
əminat vermək yolu ilə.
Bir qayda olaraq, inzibati hüquq nor
maları 3 element-
d
ən ibarətdir: hipotez, dispozisiya və sanksiya.
Hüquq normasının hipotezində həmin normanın hansı
hallarda v
ə nə kimi şəraitdə tətbiq edilməsi şərh edilir. Dis-
pozisiya hüquqi normanın hüquqi qayda müəyyən edən əsas
hiss
əsidir ki, bu qaydanın yerinə yetirilməməsi üstündə
müvafiq sanksiya t
ətbiq edilir. Sanksiya isə hüquq qaydaları-
nın pozulmasına görə dövlət tərəfindən tətbiq edilən təsir
(c
əza) tədbirlərindən ibarətdir.
İnzibati hüquq normaları Aztərbaycan Respublikası
siyasi v
ə içtimai həyatının obyektiv qanunlarına uyğun ola-
raq, s
əlahiyyətli dövlət orqarnları tərəfindən yaranır, dəyişilir
v
ə ləğv edilir.
2.İnzibatı huquq normalarının növləri
İnzibati hüquq normalarını dispozisiyalarının xarak-
terin
ə görə aşağıdakı formada qruplaşdırmaq olar:
1.M
əcburedici inzibati hüquq normaları - bu kimi
normalar, h
ər hansı bir fəaliyyətin icra edilməsində mütləq
labüd olan m
əcburi hüquq qaydalarını özündə əks etdirir;
2.Qadağanedici inzibati hüquq normaları - bu kimi
normalar, h
ər hansı bir fəaliyyətin edilməsini qadağan edən
hüquqi qaydaları özündə əks etdirir;
3.S
əlahiyyətverici inzibati hüquq normaları - bu kimi
normalar, h
ər hansı bir fəaliyyəti həyata keçirməyə səlahiy-
y
ət verən hüquqi qaydaları əks etdirir;
4.Mü
əyyənedici inzibati hüquq normalar - bu kimi
normalar m
əcburi xarakter daşımırsa da, müvafiq davranış
qaydalarını müəyyən edir;
6.M
əsləhətverici (zəmanətverici) inzibati hüquq nor-
maları - bu kimi normativ aktlar tövsiyyə xarakteri daşıyır və
13
bu heç bir t
ələb irəli sürmür;
İnzibati hüquq normaları konkret məzmunu və isti-
qam
ətinə görə aşağıdakı formada qruplaşır:
1)Dövl
ət idarıciliyi orqanlarının hüquqi vəziyyətini
(statusunu) nizama salan normalar;
2)Dövl
ət idarəciliyi dairəsində idarə, müəssisə və
t
əşkilatların hüquqi vəziyyətini, təşkili qaydalarını, ləğv edil-
m
ə qaydalarını və inzibati səlahyyətlərini muəyyən edən nor-
malar;
3)Dövl
ət idarə aparatının işçilərinin hüquqi vəziyyətini
nizama salan normalar;
4)Dövl
ət idarəçiliyi dairəsində içtimai təşkilatların hü-
quqi v
əziyyətini nizama salan normalar və;
5)Dövl
ət idarəçiliyi dairəsində vətandaşların hüquqi
v
əziyyətini nizama salan normalar.
İnzibati hüquq normaları öz məzmunlarına görə:
maddi v
ə prosesual inzibati hüquq normalarına bölünür. Mad-
di inzibati
hüquq normaları idarəçilik dairəsində yaranan içti-
mai münasib
ətlərin konkret tərəflərin (subyektlərin) hüquq və
v
əzifələrinin məzmununu müəyyən edir. Həmin hüquq və
v
əzifələrin həyata keçirilməsi metodu isə, bir qayda olaraq
prosesual inzibati hüquq norma
ları ilə nizama salınır.
Prosesual inzibati hüquq normaları öz məzmununa
gör
ə iki qrupa bölünür. Birinci qrupa idarəçilik aparatının
t
əşkili, ləğvi və quruluşu ilə əlaqədar olan normalar daxildir.
İkinci qrup normalar isə ayrı-ayrı inzibati işlərin icraat qayda-
larını müəyyən edir.
İnzibati hüquq normaları fəaliyyət müddətinə görə də
iki növd
ə olur:
1)Qeyri-mü
əyyən müddətə müəyyən olunan normalar
v
ə;
2)Mü
əyyən müddətə qəbul edilən normalar;
İnzibati hüquq normalarını inzibati-ərazi əlamətlərinə
14
gör
ə də qruplaşdırmaq olar. O cümlədən, Azərbaycan Res-
publikası ərazisində fəaliyyət göstərən normalar, Naxçıvan
Muxtar Respublikası, şəhər, rayon, kənd və qəsəbə ərazilərin-
d
ə fəaliyyət göstərən normalar.
3.İnzibati hüquq normalarının həyata keçirilməsi
İnzibati hüquq normaları dövlət təşkilatları (bəzi
hallarda, içtimai t
əşkilatlar), onların vəzifəli şəxsləri və s.
v
ətəndaşlar tərəfindən həll edilir. Bu həlletmənin iki üsulu
vardır; inzibati hüquq normalarının tələblərini yerinə yetir-
m
ək (icra etmək) yolu ilə və həmin normaları tətbiq etmək
yolu il
ə.
İnzibati hüquq normaların tələblərinin yerinə yetril-
m
əsi özü də, aşağdakı iki (aktv və passiv) üsulla həyata keçri-
lir.
Aktiv üsul-burada subyektl
ərin fəal hərəkətdə olması
t
ələb olunur;
Passiv üsul-burada subyekt (müvafiq t
ərəf) dövlət
t
ərəfindən qadağan edilən hərəkəti etmir, onunla da inzibati
hüquq normalarını yerinə yetirilmiş olur.
İnzibati hüquq normalarının yerinə yetrilməsi bütün
v
ətəndaşlar və vəzifəli şəxslər tərəfindən həyata keçrildiyi
halda, onun t
ətbiq edilməsi isə yalnız səlahiyyətli dövlət
oqanlarına və onların vəzifəli şəxslərinə məxsusdur.
İnzibati hüquq normalarının tətbiqi özünü bir sıra
t
ələblərin yerinə yetrilməsində göstərir. O cümlədən:
1)İnzibati hüquq normaları hansı məqsəd üçün müəy-
y
ən olunmuşdursa, həmin məqsəd üçün də tətbiq edilməlidir;
2)İnzibati hüquq normaları səlahiyyətli dövlət orqan-
ları və ya vəzifəli şəxslər tərəfindən öz səlahiyyətləri dairə-
sind
ə tətbiq edilir;
3)İnzibati hüquq normaları dövlət tərəfindən müəyyən
15
olunan qaydada t
ətbiq olunmalıdır, bu tətbiq olunma-proses
qaydaları əsasında həyata keçrilməlidir;
4)İnzibati hüquq normalarının tətbiqi hüququ-aktlar
verm
ək yolu ilə həyata keçirilir. Bu kimi hüquqi aktlar idarə-
çilik orqanlarının qərarlarından, sərəncamlarından və əmr-
l
ərindən, habelə Məhkəmə orqanlarının qərar və qətnamə-
l
ərindən ibarətdir.
İnzibati hüquq normalarının tətbiqi prosesi aşağıdakı
üç başlıca mərhələdən ibarətdir:
1)Konkret m
əsələnin həllinin həmin orqana və ya
v
əzifəli şəxsə aid olmasının araşdırılması və dəqiq müəyyən
edilm
əsinə dair fəaliyyət.
2)S
əlahiyyətli orqan və ya vəzifəli şəxs tərəfindən
inzibati hüquq normalarının tətbiqinə dair müvafiq aktın
q
əbul edilməsinə dair fəaliyyət.
3)Q
əbul edilmiş hüquqi aktın icraçıya çatdırılması və
icranın üzərində nəzarətlə əlaqədar fəaliyyət.
İnzibati hüquq normalarının tətbiqinə dair fəaliyyətlər
d
ə iki qurupa bölünür:
a)Konkret m
əsələnin həll edilməsi ilə əlaqədar olan
f
əaliyyətlər və;
b)İnzibati hüquq normalarının pozanların intizam və
ya inzibati m
əsuliyyətə cəlb edilməsi ilə əlaqədar fəaliyyətlər.
Dövl
ət idarəçiliyi orqanları, hüquq normalarını hadi-
s
əyə tətbiq etməklə dövlətin təlabatını yerinə yetirmiş olur.
Dostları ilə paylaş: |