Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI

“TT” va “KT” FAKULTETI”

“TT-13 – 18” guruh talabasi IBODULLAYEV DILZOD ning

FIZIKA fanidan bajargan

Bajardi: D.Ibodullayev

Qabul qildi: N.Jurayeva
2019-yil

Mavzu: Fotoeffekt qonunlari va fotoeffekt nazariyasi.
Reja

1.Fotoeffekt qonunlari:
2.Fotoeffekt nazaryasi:
3.Fotonli fotoeffekt



1.Fotoeffekt qonunlari:
Fotoeffekt - yorug'lik ta’sirida jismdan elektronning uchib chiqish hodisasi.

Bu hodisani birinchi bo'lib, Genrix Gers 1887 yilda kuzatgan. Miqdoriy tekshirishlami esa A.G.Stoletov bajardi. 1-rasmda Stoletov tajribasining sxemasi keltirilgan. Ikki metall elektroddan biri metall plastina bo'lib, ikkinchisi esa to'rsimon edi. Bu elektrodlar galvanometr orqali batareyaga ulandi. Metal plastina katod vazifasini to'r esa anod vazifasini bajaradi.

1-rasm 2-rasm

Qurilma qorong'ulikka joylashtirilganda galvanometr nolni ko'rsatdi. Katod yoritilganda esa darhol galvanometr tok o'tayotganligini ko'rsatdi. Demak. yorug'lik ta’sirida ajralib chiqayotgan zarralar manfiy zarralar ekan. Ular katoddan ajralib anodga tomon tortilyapti va zaryadli zarralar ko'chkisi zanjirda tokni yuzaga keltiryapti. Bu tokni fototok deb ataldi.

1898 yil Leonard va Tomson katoddan ajralib chiqqan zarralaming magnit maydonda og'ishiga qarab

zaryadning massaga nisbatini aniqladilar. Bunga ko'ra =1,76-10" Kl/kg bo'lib chiqdi. Demak, bu noma’lum zarra elektron ekan degan xulosaga kelishdi. Tajribalarda shu narsa aniqlandiki. fotoeffekt hodisasi plastinka materialiga va uning sirtining tozalik darajasiga bog'liq ekan. Bu hodisani yaxshiroq o'rganish uchun 2-rasmdagi qurilmadan foydalanildi. Havosi so'rib olingan shisha idish katod tekshirilishi kerak bo'lgan metall bilan qoplandi. Uni odatda fotokatod deb ataladi. Monoxromatik nurlar dastasi shisha idish derazasidan o'tib, katod sirtiga tushadi. Sxemadagi potensiometr elektrodlar orasidagi kuchlanishning miqdori va yo'nalishini o'zgartiradi. Kuchlanish voltmetr bilan, fototok esa galvanometr bilan o'lchanadi. 3-rasmda yorug'lik oqimi Fi va F2 bo'lgan hollar uchun fototokning katod va anod orasidagi kuchlanishga bog'liqlik grafigi tasvirlangan.

3-rasm 4-rasm

Rasmdan ko'rinishicha, elektr maydon tezlatuvchi xarakterga ega bo'lganda (Ada (-), A da esa (+)) fotokning qiymati kuchlanishga monand ravishda oshib boradi. Kuchlanishning biror qiymatidan boshlab fototok qiymati o'zgarmay qoladi, ya’ni to'yinadi. Bunda katoddan chiqqan har bir elektron anodga etib kelyapti, kuchlanishni yanada oshirish foyda bermaydi. Fototokning bu qiymatini to‘yin ish toki deyiladi.

Lekin, fotokatodga tushayotgan yorug'lik oqimi oshirilsa, fototokning qiymati ham oshar ekan. Masalan, 3-rasmda > da > bo'ladi.

bo’lgani uchun bo’ladi deyish mumkun.
Demak, yorugMik oqimi necha marta oshirilsa, to‘yinish toki kuchi ham shimcha marta oshar ekan degan xulosa chiqarish mumkin. Lekin shuni ham eslatib o‘tish kerakki, ikkala xarakteristikada ham to'yinish aynan bitta kuchlanishdan boshlab sodir boMar ekan, ya’ni = = bo‘lar ekan.

Butajribafotoeffektning birinchi qonunini keltirib chiqaradi.