Mustaqil ish 17 Oqimning keskin kengayishi. Diffuzorlar Bajardi Shahobov Husan

MUSTAQIL ISH – 17 Oqimning keskin kengayishi.Diffuzorlar
Bajardi_Shahobov Husan
Qabul qildi_Otipov P
Qovushqoqlik koeffitsiyentini aniqlash uchun viskozimetr deb
ataluvchi asbob qo‘llaniladi. Suvga nisbatan yopishqoqligi katta boigan
suyuqliklar uchun Engler viskozimetri qo‘llaniladi (1.2-rasm). U birining
ichiga ikkinchisi joylashgan 1, 2 ikki idishdan iborat bo‘lib, ular orasidagi
bo‘shliq, suv bilan, to‘ldiriladi. Ichki idish 2 ning sferik tubiga diametri 3mm li naycha kavsharlangan, u tiqin 5 bilan berkitilgan bo‘ladi.Ichki idishga tekshirilayotgan suyuqlik quyilib, uning temperaturasi
ikki idish oralig‘idagi suvni qizdirish yo‘li bilan zarur bo‘lgan
temperaturagacha yetkaziladi. Tekshirilayotgan suyuqlik temperaturasitermometr 6 yordamida o‘lchab turiladi.
Gidravlik hisoblash ishlaridsuyuqliklami siqilmaydi deb hisoblash kerak, deb aytib o‘tgan edik (bu
yerda tomchilanuvchi suyuqlik nazarda tutiladi).
Lekin texnikada va tabiatda ba’zi hollarda bosim juda katta bo‘ladi.
Bunda agar suyuqlikning umumiy hajmi ham katta bo‘lsa, hajm o‘zgarishi
sezilarli miqdorda bo‘ladi va uni hisobga olish kerak.
Suyuqliklarning siqilishini hisobga olish uchun hajmiy siqilish
koeffitsiyenti degan tushuncha kiritiladi va u pp bilan belgilanadi (ba’zida pv
bilan ham belgilanadi). Birlik hajmdagi suyuqlikning bosimini bir birlikka
oshirganda kamaygan miqdori hajmiy siqilish koeffitsiyenti deyiladi
Suyuqlikni katta yuzaga ega bo‘lgan idishga
solib, uning yuziga biror plastinka qo‘ysak va bu plastinkani ma’lum bir
kuch bilan torta boshlasak, suyuqlik zarrachalari plastinka sirtiga yopishishi
natijasida harakatga keladi (1.1 -rasm). Agar plastinkaning qo‘yilgan F
kuch ta’sirida olgan tezligi и bo‘lsa, unga yopishib turgan zarrachalar ham и
tezlikka ega bo‘ladi. Idishning pastki devori harakatga kelmagani sababli
uning sirtidagi zarrachalar harakat qilmaydi. Shunday qilib, suyuqlikning
qalinligi bo‘yicha xayolan bir qancha yupqa qatlamlar bor deb faraz qilsak,
har bir qatlamda zarrachalar tezligi har xil bo‘lib, u plastinkadan pastki
devorga tomon kamayib boradi. Harakat ixtiyoriy qatlamga, uning ustida
joylashgan boshqa qatlam zarrachalari orqali beriladi.
Agar suyuqlik ichida
pastki sirti idishning harakatsiz devoridan yi masofada, ustki sirti esa уг
masofada bo‘lgan qatlamni ko‘z oldimizga keltirsak, yuqorida aytilgan
sabablarga asosan uning pastki sirtida tezlik ui yuqorigi sirtida esa U2
boiadi. Shunday qilib, olingan qatlamning qalinligi ду = уг-ух bo‘yicha
suyuqlik tezligi (u2 - ui) = Ли miqdorga o‘zgaradi, ya’ni qatlamning
yuqorigi sirti pastki sirtiga nisbatan siljib qoladi va qatlam 1.1- rasmda
ko'rsatilgandek deformatsiyalanadi. Siljish burchagini a deb belgilasak,
siljish kattaligi tga = — bo‘ladi. Qatlam qalinligini cheksiz kichraytirib Aу
differensial belgilashga o‘tsak, u holda yuqoridagi nisbat tezlik gradiyenti
ni beradi.
Proportsionallik koeffitsiyenti ц Qovushqoqlik dinamik koeffitsiyenti
deb qabul qilingan. Nyuton gipotezasi keyinchalik N. P. Petrov tomonidan
nazariy asoslab berildi. Albatta, hisoblash ishlarini osonlashtirish uchun
ishqalanish kuchining birlik yuzaga to‘g‘ri kelgan miqdori yoki
gidravlikada urinma zo‘riqish (ishqalanish kuchidan zo‘riqish) deb atalgan
miqdorga o‘tish zarur bo‘ladi. Bu miqdomi grekcha x harfi bilan
belgilanadi:
bu yerda musbat va manfiy ishora tezlik gradiyentining yo‘nalishiga qarab tanlab olinadi.
Suyuqlikning issiqlikdan kengayishini kolbaga solingan suyuqlikningqizdirilganda hajmi ko‘payishi, suyuqlik to‘ldiriIib germetik yopib
qo‘yilgan boshqa va sistemalaming quyosh nurida qolganda yorilib ketishi,to‘ldirilgan idishdagi suyuqlikning sirtidan oqib tushishi kabi hodisalardajuda ko‘p uchratish mumkin.
Suyuqliklarning bu xususiyatidan foydalanib suyuqlik termometrlari
va boshqa turli sezgir oMchov asboblari yaratiladi. Suyuqliklarning
isitilganda kengayishini ifodalash uchun hajmiy kengayishtemperaturakoeffitsiyenti degan tushuncha kiritilib, u p, bilan belgilangan.