Nizami xudiyev qəDİm türk yazili
Yüklə 17,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
| NIZAMI XUDIYEV QƏDİM TÜRK YAZILI ABİDƏLƏRİNİN DİLİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 09.12.14-cü il tarixli 1245 saylı əmrinə əsasən dərslik kimi təsdiq edilmişdir. - 3>Ш -____________ Azerbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsi PREZİDENT KİTABXANASI B A K I - 2015 E lm i red ak tor: Ə b ü lfəz Q U L İY E V AM EA-nın müxbir üzvü, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor R əyçilər: Ə b ü lfəz R Ə C Ə B L İ filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Y a d ig a r Ə L İY E V filologiya üzrə elmlər doktoru, professor M ə m m ə d ə li N O V R U Z O V filologiya üzrə elmlər doktoru, professor H əcə r H Ü S E Y N O V A filologiya üzrə elmlər doktoru, dosent N iza m i X udiyev. Q ə d im tü r k y a z ılı a b id ələ rin in d ili. B a k ı, “ E lm v ə tə h s il” , 2 0 1 5 , 596 səh . Dəsrlik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş proqrımı əsasında yazılmışdır. Kitabda qədim tiirk yazılı abidələri nin tədqiqi məsələləri, fonetikası, leksikası və qrammatikası (morfologiyası və sintaktik quruluşu) araşdırılır. Dərslikdə qədim türk yazılı abidələrindən mətnlər, seminar məşğələləri üçün material və qədim türk sözlərinin lüğəti təqdim edilmişdir. Kitabdan ali məktəb müəllimləri, tələbələri, magistrlər, aspirant və dissertantlar, qədim türk yazı mədəniyyəti ilə maraqlananlar istifadə edə bilərlər. 4602000000 .-V098 - 2015 qrifli nəşr “ E lm v ə tə h sil” , 20 1 5 Görkəmli alim və böyük türkoloq prof. Ə.Dəmirçizadənin unudulmaz xatirəsinə... G İR İŞ Bəşəriyyət tarixində heç bir xalq, heç bir m illət uzun müd dət konkret, məhdud coğrafi məkanda təkbaşına yaşamayıb. M il lət öz keçm işinə istinad edib. Təmasda olduğu xalqları öyrənib, öz müsbət cəhətlərini başqalarına təlqin edib. Qədim türklər də tarix boyunca farslar, bizanslılar, ruslar, hindlilər, çinlilər v ə digər xalqlarla təmasda olm uş, onlarda ümumbəşəri dəyərlərin yaranıb formalaşmasında m üstəsna rol oynamışlar. “Türklərlə əcəm lər (farslar- N .X ) eyni həyat şəraitində, eyni m ədəni mühitdə v ə türk hakimiyyəti altında yaşadıqları halda, böyüklü-kiçikli, bilikli- biliksiz hər türkün fars dilini öyrənm əsi, ancaq əcəmlərin türk dilini öyrənm əmələri, bu d ild ə yazm am aları... türkün əcəm dən daha üstün, daha ağıllı yaradıldığını göstərir” 1 Türklərin yaratdığı 120 dövlətdən on altısı dünya m iqyaslı imperatorluqlar olmuşdur. Türklər qədim m ədəniyyətə, qədim tarixə malik olmuşlar. Bu faktı qədim türk yazılı abidələri də təsdiq edir. Qədim türk yazılı abidələri türk xalqlarının milli düşüncə tər zini, mənəvi dünyasını və zəngin dil tarixini əks etdirən möhtəşəm sənət nümunələridir. Azərbaycan və digər türk dillərinin tarixi inkişaf istiqamətləri, fonetik, leksik və qrammatik kateqoriyaların yaranması və formalaşması bu yazılar əsasında müəyyənləşir. Çağdaş türk ədəbiyyatının, mədəniyyətinin genetik əsasm da qədim türk m ədəniyyəti dayanır. Buna görə də qədim türk abidə lərinin öyrənilm əsi, nəşri, ali məktəblərin filologiya və tarix fa kültələrində tədrisi türkün tarixinin, m ədəniyyətinin, yazısının öyrənilm əsi istiqamətində mühüm bir tələbdir. 1 R.Özdək. Türkün qızıl kitabı. Bakı, 1990. II c. s.205. 3 XXI əsrin dünyada türk əsri olaraq qəbul edildiyi bir vaxtda həm qədim türk yazılı abidələrinin, türk yazısının, eyni zamanda miiasir tiirk dillərinin müqayisəli şəkildə sistematik tədqiqinə, müasir tələblərə cavab verən dərsliklərin, dərs vəsaitləri və proq ramların hazırlanmasına ehtiyac vardır. Qədim türk dillərini tədqiq etmək üçün tələb olunan mən bələr kit'ayət qədərdir. Buraya türk dillərinin qədim yazılı abidə ləri, ərəb, fars, Çin mənbələri və qədim yunan, Bizans mənbələri daxildir. Lakin türk dillərinin tarixinin öyrənilməsi üçün ən eti barlı mənbələr türk dillərinin öz qədim yazılı abidələridir. Əsrlə rin sınağından keçərək dövrümüzə qədər qorunub saxlanan qədim tiirk yazılı abidələri V-X əsrlərə aid olan yazılı materiallardır. Qədim türk yazılı abidələrinin yayılma arealı Orxon- Ye nisey çayları hövzəsi, Uyğuristan, Türkistan, Altaylar, Qafqazlar, Balkanlar, Krım və Macarıstandır. Abidələrin çoxu Yenisey çayı hövzəsində tapılmışdır. Burada hələ ki, 106 abidə, Altay ərazisin də 78 abidə, Orxon ərazisində 54 abidə, Turfanda 38, Talasda 15 abidə qeydə alınmışdır. Aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində yeni abidələr tapılmaqdadır. Qədim türk yazılı abidələri əlifba sisteminə görə üç qrupa bölünür: 1. Runik əlifbası ilə yazılmış türk abidələri 2. Uyğur əlifbası ilə yazılmış türk abidələri 3. Ərəb əlifbası ilə yazılmış türk abidələri Orxon-Yenisey runik yazıları haqqında ilk dəfə I Pyotrun dövründə məlumat alınmış, daha sonra İsveç zabiti İohann Stra- lenberq bu yazılarla əlaqədar axtarışlar aparmışdır. XIX əsrin əvvəllərində Mərkəzi Sibirdə tapılan bu qeyri-adi yazılara maraq artmış, Qriqori Spasski “Sibir xəbərləri” (Сибирский вестник. 1822) jurnalında yazılarla bağlı məqalə nəşr etdirmiş, 1889-cu ildə fin alimləri Yenisey yazılarının linlərə mənsub olduğunu iddia etmiş və atlasını çap etdirmişlər. 1889-cu ildə rus tədqiqatçısı N.M.Yadrintscv Monqo lustanda Kültigin və Bilgə xan abidələrini tapmış, abidələrin arxa tərəfindəki Çin yazısından bu abidələrin türklərə məxsus olması aydınlaşmışdır. Lakin yazıların hansı əlifba ilə yazılması alimlər 4 arasında mübahisələrə səbəb olmuş, onları müxtəlif əlifbalarla bağlamaq cəhdləri müvəffəqiyyətsizliyə uğramışdır. Danimarkalı alim V.Tomsen yazıların sağdan sola oxundu ğunu, oxşar işarələri, işarələrin bəzən bitişik, bəzən ayrı yazıl dığını müəyyən etmişdir. Daha sonra V.Tomsen türk dillərində ahəng qanununa əsaslanmaqla bəzi sözləri: Kültigin abidəsindən teqri, türk, Kültigin sözlərini oxumağa müvəffəq olmuş və onun sayəsində 1893-cü ildə Kültiginin şərəfinə qoyulmuş abidənin mətni tamamilə oxunmuşdur. Tomsendən sonra rus alimi V. Radlov Kültigin və Bilgə xan abidələrinin mətnlərini və tərcüməsini nəşr etdirmişdir (1895). 1909-cu ildə Q. Ramsted “Moyun Çor”, 1912-ci ildə V.L.Kotviç “Küli Çor” abidələrini tapır. 1951-ci ildə prof. S.Malovun “Памятники древнетюркской писменности”, 1952-ci ildə “Енисейская писмснность тюрков”, 1959-cu ildə “Памятники древнетюркской писменности Монголии и Киргизии” əsərləri çap edilmişdir. Eyni zamanda Türkiyədə H.N.Orkun bu abidələrin tədqiqi ilə məşğul olmuş dörd cilddən ibarət “Eski türk yazıtları” (1936- 4 0 ) əsərini nəşr etdirmişdir. Yenisey çayı sahillərində və Şimali Monqolustanda tapılan qə dim türk yazılı abidələri qəbir daşları, ev əşyaları, alətlər, çubuqlar, bəzən də kağız üzərində runik əlilba ilə yazılmış yazılardır. N.A.Aristov, V.Tomsen, P.M. Melioranski və digər tədqi qatçıların fikrincə, qədim türk runik əlifbası eramızın V əsrində qədim aramey əlifbası və türk qəbilələrini bir-birindən fərqlən dirən damğalar əsasında yaranmışdır. Bəzi tədqiqatçılar isə həmin əlifbanın e.ə. hunlara məxsus olduğunu, türkdilli avarların arasında geniş yayıldığını, İV-V əsr lərdən isə başqa türk qəbilələri arasında da işləndiyini qeyd et mişlər. Əldə edilmiş qədim türk yazılı mətnlərində hərflərin yazılışı çöpə bənzər olduğu üçün onlara runik yazılar deyilmişdir. Orxon- Yenisey çayları ətrafında tapıldığı üçün bu yazılar Orxon-Yenisey abidələri adlandırılmışdır. Həmin yazılar V-X əsrlərdə “Türk-sir” qəbilələrinin canlı danışıq dilinə yaxın olan bir ədəbi dildə ya zılmış, Sibirdə yaşayan türk tayfalarının, türkdilli xalqların: tu 5 vaların, xakasların dilini, digər tərəfdən oğuz dil qrupuna daxil olan Azərbaycan, türk, türkmən, qaqauz dillərini, bəzi əlamətlə rinə görə isə müasir özbək, uyğur, qırğız dillərini xatırladır. Türk xalqları islamı qəbul etdikdən sonra, əsasən, ərəb əlifbasından istifadə etmişlər və bu əlifba ilə yazılmış abidələr tarixən XI əsrdən yaranmağa başlamışdır. Ona görə də proqrama uyğun olaraq dərslik eyni zamanda XI-XIV əsr türk yazılı abi dələri və onların dilini də əhatə edir. Sibirdə, Şimali Monqolustanda, Şərqi Türküstanda, Orta Asiyada, Qafqazda və digər yerlərdə tapılan qədim türk yazılı abi dələri birmənalı şəkildə müasir türk xalqlarına məxsus abidələrdir və müasir türk dillərinin, o cümlədən Azərbaycan dilinin tarixinin öyrənilməsi üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Dərslik müəllifin uzun müddətdən bəri apardığı mühazirə və seminar məşğələləri zamanı gəldiyi elmi nəticələr və ümumi- ləşdirmələr əsasında ərsəyə gəlmişdir. Dərsliyin yazılmasında Azərbaycan və xarici ölkə alimlə rinin qədim türk yazılı abidələrinin dili ilə əlaqədar nəşr etdirdik ləri materiallardan, məqalələrdən, dərs vəsaitlərindən, xüsusilə S.J.Malovun “Qədim türk yazılı abidələri”, “Monqolustanın və Qırğızıstanın qədim türk yazılı abidələri”, A.N.Kononovun “Türk run abidələrinin dilinin qrammatikası”, V.İ.Nasilovun “Qədim uyğur dili”, “Qədim türk lüğəti”, türk alimi Tələt Təkinin “Orxon türkcəsinin qrammatikası”, H.N.Orkunun “Eski türk yazıdan” (1936-40), Əlisa Şükürov və Abbasqulu Məhərrəmovun “Qədim türk yazılı abidələrinin dili”, Əlisa Şükürlünün “Qədim türk yazılı abidələrinin dili”, Əbülfəz Rəcəblinin “Qədim türk yazısı abidə lərinin dili”, Əbülfəz Rəcəbovun və Yunis Məmmədovun “Orxon- Yenisey abidələri”, Ramiz Əsgərin “Orxon abidələri (albom)” adlı kitablarından istifadə edilmişdir. Qədim türk yazılı abidələrinin dilinə həsr olunmuş bu dərslikdə şübhəsiz ki, nöqsan və çatışmazlıqlar da ola bilər. Ona görə də hörmətli oxuculardan öz irad, fikir, təklif və mülahizə lərini bildirməyi, yazıb müəllifə göndərməyi xahiş edir və əvvəl cədən onlara təşəkkürümüzü bildiririk. 6 I FƏSİL T Ü R K X A L Q L A R I VƏ O N L A R IN M Ə S K U N L A Ş D IĞ I Ə R A Z İL Ə R Dil, mədəniyyət, dövlətçilik baxımından çox böyük təkamül yolu keçmiş türk xalqları tarixən müxtəlif əra zilərdə məskunlaşmışlar. Türklər Avro-Asiyanın strateji və bioloji baxımdan əlverişli hesab etdikləri bütün ərazi lərində özlərinə məskən salmışlar. Türklərin məskun laşdıqları əraziləri və türk tayfalarını ilk dəfə M.Kaşğarlı təsnif etmiş, “Divani lüğət-it-türk”də bamin ərazilərin ilk xəritəsini vermişdir. M.Kaşğarlının təsnifatında türklər aşağıdakı şəkildə sıralanmışlar: “Mən onları istər müsəlman və istərsə bütpərəst olsun, sıra ilə Rum yaxınlığından ta şərqə qədər sadalaya cağam. Əvvəla, Rum yaxınlığındakı birinci qəbilə Beçə- nək, sonra Qıfçaq, Oğuz, Yəmək, Başqırt, Basmıl, sonra Qay, sonra Yabaqu, sonra Tatar, sonra Qırğız; Qırğızlar Çin yaxınlığındandır. Bu qəbilələrin hamısı Rum yaxınlığından şərqə doğru sıralanmışlar. Sonra Çigil, sonra Toxsı, sonra Yağma, sonra Iğraq, sonra Çaruq, sonra Çumul, sonra Uyğur, sonra Tankut, sonra Xitay, yəni Çin, sonra Tabğaç, yəni Maçin. Bu qəbilələr Şimal və Cənub arasında sakindirlər”. Məskunlaşdıqları ərazi baxımından türk xalqları bir neçə qrupa bölünür. Ə.Şükürlünün təsnifatı aşağıdakı kimi olmuşdur: 7 1. Qərbi Sibirdə yaşayan türk xalqları. 2. Orta Asiyada və Çin Türküstanında yaşayan türk xalqları. 3. Qafqazda və Kiçik Asiyada yaşayan türk xalqları. 4. Volqaboyunda yaşayan türk xalqları. 5. SSRİ-nin Qərbi Avropa ərazisində və Şərqi Av ropa ölkələrində yaşayan türk xalqları.1 Ümumiyyətlə, Ə.Şükürlünün təsnifatı türk xalqları nın yayıldığı arealı əhatə etsə də, artıq “SSRİ” deyilən bir məkanın olmaması, cəmiyyətin sürətli inkişafı bu təsnifat da dəqiqləşmələrin aparılmasını zəruriləşdirir və türkdilli xalqların məskunlaşdıqları ərazilərin aşağıdakı kimi təsnif edilməsi daha doğru olar: 1. Qafqazda yaşayan türk xalqları. 2. Orta və Kiçik Asiyada yaşayan türk xalqları. 3. Sibirdə və Volqaboyunda yaşayan türk xalqları. 4. Çin Türküstanında yaşayan türk xalqları. 5. Avropada yaşayan türk xalqları. 1. Q a fq a z d a y a şa y a n tü r k x a lq la rı Qafqaz strateji mövqeyi, əlverişli iqlimi və münbit torpaqları ilə digər ərazilərdən fərqlənir. 1 Ə.Şiikiirlü. Qədim türk yazılı abidələrinin dili. B. 1993, səh 7-11. 8 I E t h n ic G r o u p s İn t h e C a \ •) --- --- --- --- Q a fq az d a y aşay an tü r k x a lq la rı 9 ix S * -C S a n t a В a r b a r a , C A ( S O O ) 9 2 9 - 4 M A P Bu xalqların içərisində qədim mədəniyyəti, dövlətçiliyi ilə diqqəti cəlb edən Azərbaycan türkləridir. “Azərbaycan lılar Qafqazda məskən salmış oğuz, peçeneq, qıpçaq, xəzər qəbilələrinin, eləcə də Midiya, alban tayfalarının birləşmə sindən əmələ gəlmiş və formalaşmışdır” 1. Azərbaycanlılar Qafqaz regionunda yaşayan xalqlar içərisində say etibarilə ruslardan sonra ikinci yerdə du rurlar. Azərbaycanlılar Azərbaycanda yaşayan türklərin ümumi adı kimi qəbul edilsə də* onun kökündə müxtəlif türk etnosları dayanır. Eramızın 1 minilliyinə qədər və mi nilliyin əvvəllərində hun türklərinin - qıpçaqların Şimal dan Azərbaycana gəlişi, I minilliyin sonu, II minilliyin əv vəllərində isə oğuzların Azərbaycana axını, yerli qıp çaqlarla gəlmə oğuzların inteqrasiyası baş vermişdir. Hun- qıpçaqların Azərbaycana axını 1000 il, oğuzların axını 500 ilə qədər bir müddətdə davam etmiş, 1500 il davam edən bu müddət ərzində Azərbaycan xalqı formalaşmışdır. La kin nə hun-qıpçaqlar, nə də oğuzlar tərkib etibarilə yek cins olmamışlar. Onların tərkibində qərarlaşan, bir-birinə yaxın olan türk etnoslarının hər biri Azərbaycan xalqının formalaşmasında müəyyən dərəcədə iştirak etmişdir. Deməli, “Azərbaycan xalqının etnik tarixi Azərbay can xalqının formalaşmasından daha qədimdir”". Azərbaycanda azərbaycanlıların sayı (2011-ci ilin ilk məlumatlarına görə) artıq 9 milyondur. Lakin azərbaycan lılar yalnız Azərbaycanda deyil, dünyanın bir çox öl kələrində yaşayırlar. Həmin ölkələrin sırasında Gürcüstan, 1 Ə.Şükürov., A.M .Məhərrəmov. Qədim lürk yazılı abidələrinin dili. B., 1976, s.7. ■ N.Cəfərov. Azərbaycanlılar: Ktnokulluroloji birliyin siyasi-ideoloji üfüqləri, Bakı, 2001, s.30. 10 Rusiya, İran, Türkiyə, İraq, Orta Asiya dövlətləri və s. vardır. Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, Qərbi Azərbay can (indiki Ermənistan) ərazisindən Azərbaycan türklə rinin deportasiya edilməsi nəticəsində bu ərazidə azərbay canlıların sayı 0%-ə enmişdir. Qafqazda yaşayan ikinci türkdilli xalq qumuqlardır. Qumuqlar “türkdilli poleveslərin uz, peçeneq və qara bul- qarlarla çarpazlaşması nəticəsində meydana çıxmışdır” 1. Qumuqlar, əsasən, Dağıstan ərazisində məskunlaşmışlar. Qumuqlarm dilində qıpçaq, oğuz və bulqarların dil əla mətlərinə də rast gəlinir. Qaraçay-balkarlar isə Kabarda-Balkar və Qaraçay- Çərkəzdə (Çerkeziya) yaşayırlar. Qaraçay-balkarlar da qıpçaq və bulqar qəbilələrinin qarışması nəticəsində ya ranmışlar. Qaraçay çayı sahillərində yaşayan qaraçaylann ümumi sayı 200 minə, balkarların (malkar) sayı isə 150 minə yaxındır. XV əsrdə Böyük Noqay Ordası parçalandıqdan sonra formalaşan noqaylar, əsasən, Şimali Qafqazda məskən salmış, Qaraçay-Çərkəzdə və Dağıstanda məskunlaşmış lar. Qıpçaq qəbilə birliyinə daxil olan noqaylarm dilində qıpçaq əlamətləri üstünlük təşkil edir. Turuxmenlər XVI əsrdə Şimalı Qafqaza sürgün edi lən Çandar, Sonhacılı, İkdir və başqa türkmən qəbilələri nin birləşməsindən yaranmışlar, ümumi sayları 200 minə yaxındır. 1 Ə.Ç.Şükürov. A.M.Məhərrəmov. Qədim türk yazılı abidələrinin dili. B, 1976, s.7, 11 2. O r ta və K içik A siy ad a y aşay an tü r k x a lq la rı 12 Orta və Kiçik Asiyada yaşayan türk xalqları qrupuna türkmənlər, türklər, özbəklər, qazaxlar, qırğızlar, qa- raqalpaqlar, uyğurlar və sarı uyğurlar daxildir. Onların arasında ön sırada türklər dayanır. Türklər, əsasən, Kiçik Asiyada yaşayan və oğuz, qıpçaq qəbilələrinin birləşməsindən əmələ gələn bir xalq dır. Çox böyük bir hissəsi Türkiyədə (75 milyondan artıq) yaşasa da, onların bir qismi Şərqi Avropa, Amerika və di gər Asiya ölkələrində yaşayır. Türklərin etnik tarixi çox qədimlərə gedib çıxır. Orxon-Yenisey abidələrində onlar özlərini göytürk ad landırmış, Çin mənbələrində isə bu söz tu-kun, tu-kyue, tukyuk, türkit formalarında şəkli dəyişikliklərə uğramış dır. Tədqiqatçıların etnonimin etimologiyasına münasi bəti birmənalı olmamışdır. Lakin türk sözünün “güc, qüv vət” mənasında izahı, bizcə, daha ağlabatandır. Çünki Or xon-Yenisey abidələrində türk adı ilə adlandırılan qəbilə birinci və ikinci türk xaqanlığı dövründə türk qəbilələri içərisində daha qüdrətli olması və hakim mövqeyi ilə seçilirdi. Oğuz, qıpçaq, qarluq, uyğur qəbilələrinin birliyindən əmələ gələn özbəklər XIII-XV əsrlərdə formalaşmışlar. Kütləvi şəkildə Özbəkistanda yerləşsələr də, hazırda digər Asiya dövlətlərində də yaşayırlar. Ümumi sayı 16 mln-dan çoxdur. XX əsrin I yarısına qədər özbəklər özlərini cığa- tay, özbək, XIX əsrə aid bəzi rus mənbələrində isə sart ad landırmışlar. Qazaxların vətəni, əsasən, Qazaxıstandır (sayları 10 mln-a yaxındır). Onlar Orta Asiyanın digər dövlətlərində də məskunlaşmışlar. Qazaxlar Böyük Noqay Ordası parçalandıqdan sonra - XV əsrdə formalaşmışlar. 13 Qədim oğuz və qıpçaq qəbilələrinin birliyindən yaranan türk xalqlarından biri də qırğızlardır. Qırğızların dilində daha aktiv şəkildə işlənən oğuz və qıpçaq mənşəli sözlər bu fikri bir daha isbatlayır. Qırğızlar hazırda Qırğı zıstanda (2 mln-dan çox) və digər Asiya dövlətlərində - Özbəkistanda, Tacikistanda, Çində və digər ölkələrdə ya şamaqdadırlar. Qaraqalpaqların etnik tarixi qıpçaq qəbilələri ilə bağlıdır. Qaraqalpaqlar da Böyük Noqay Ordası parçalan dıqdan sonra - XV əsrdə formalaşmışlar. Aral gölü və Sır-Dərya çayı sahillərində məskunlaş mış Oğuz türklərinin kaspilər və qıpçaqlarla birləşmə sindən yaranmış türkmənlər, əsasən, Türkmənistanda (5 mln-a yaxın), eləcə də digər şərq ölkələrində yaşayırlar. 3. S ib ird ə və V o lq a b o y u n d a y aşay an tü r k x a lq la rı Tarixən türk xalqları daha çox Sibirin şərqində məs kun olmuşlar. Bu xalqlar altaylar, xakaslar, çulum tatar ları, barabalar, saxalar (yakut), tuvalar, qaraqaşlar, şorlar, kamasinlər və başqalarıdır. Özlərini Altay kişi adlandıran altaylar Dağlıq Altay Respublikasında yaşayırlar. Altaylarm sayı 80 mindən çoxdur. Barabalar Novosibirsk vilayətində yaşayır və tatar ların bir qolu hesab edilirlər. Türkoloji ədəbiyyatda bu xalq baraba tatarları adlandırılır. Söz mənşəcə b a r - feili ilə bağlı olub “gəlmə, gəlmə adam” anlamını verir. Onla rın dili də tatar dilinə çox yaxındır. Kataloq: front -> files -> libraries -> 2472 -> books libraries -> Nəsillərə nümunə Vətən eşqi məktəbində can verməyi öyrənmişik, Ustadımız deyib, heçdir vətənsiz can, Azərbaycan! books -> Nəsiman Yaqublu MƏHƏMMƏD ƏMİn rəsulzadə books -> 1 ƏLİ HƏSƏnov azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmə və soyqırımı siyasətinin mərhələləri books -> Sumqayıt Dövlət Universiteti Folklorşönaslıq Elrni-Tədqiqat laboratoriyası Aslan Bayramov 2472 -> Şəki şəhər Mədəniyyət və Turizm şöbəsi Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana sistemi Metodika və biblioqrafiya şöbəsi books -> AZƏrbaycan respublikasinin miLLİ MƏCLİSİ Yüklə 17,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|