Ønsan sΩhv edΩ bilΩr; sΩhvi etiraf etmΩk onu yüksΩldir; sΩhvi düzΩltmΩk
Yüklə 2,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ψliúir NΩvai Giri ú
- 1. Ekologiyanın ԥsas anlayıúları vԥ sistemliliyi. 1.1. Ekologiyanın ԥsas úԥrh formaları Ekologiya
- 1.3. Ekologiyanın ԥsas tԥdqiqat obyekti
- 1.4. Ekologiyanın ԥsas bölmԥlԥri
- Antropogen ekologiya
- Ԥtraf tԥbii mühitin mühafizԥsi
- EKOLOG øYA
|
ønsan sΩhv edΩ bilΩr; sΩhvi etiraf etmΩk onu yüksΩldir; sΩhvi düzΩltmΩk isΩ onu iki qat yüksΩldir. Ψliúir NΩvai Giri ú
Ԥtraf mühitin mühafizԥsi qlobal bir anlayıúdır vԥ zamanın t ԥlԥbi ilԥ yaranmıúdır. Tԥbiԥtԥ, onun sԥrvԥtlԥrinԥ nizamsız v ԥ sarsıdıcı hԥmlԥlԥr bԥúԥriyyԥti dilemma qar
úısında qoydu. ønsan hԥm tԥbiԥtdԥn istifadԥ etmԥli, h ԥm dԥ onu qorumalıdır. Ԥtraf mühitin qorunması, tԥbii s ԥrvԥtlԥrdԥn düzgün vԥ sԥmԥrԥli istifadԥ edilmԥsi, mümkün olanların b ԥrpa edilmԥsi beynԥlxalq alԥmdԥ dövl ԥt sԥviyyԥsindԥ duran tԥdbirlԥr sırasına daxildir. Ԥhali artımı, resursların kifayԥt etmԥmԥsi, hԥtta tük
ԥnmԥsi amillԥri hԥyԥcan do÷urma÷a baúlayanda ԥvvԥl buna ciddi ԥhԥmiyyԥt verilmԥmiúdir. Lakin filosofların, aliml
ԥrin ԥsaslandırılmıú arqumentlԥri hamını dü úündürmԥyԥ baúladı. Düzdür, tarixi baxımdan ekoloji probleml ԥrԥ
ekskursiya ets ԥk görԥrik ki, hԥlԥ antik dövrdԥ, hԥtta ondan da qabaq insan c ԥmiyyԥtlԥri tԥbiԥtԥ bu vԥ ya digԥr c ԥhԥtdԥn qay÷ı göstԥrmiúlԥr. Lakin bu sistemli
2 olmamı údır. Min illԥr boyu tԥbiԥtin müvazinԥtinin pozulmasına qar úı görülԥn tԥdbirlԥr, ԥnԥnԥlԥr 1910-cu ild ԥ Cenevrԥdԥ Tԥbiԥti Mühafizԥ Cԥmiyyԥti kimi vacib bir t ԥúkilatın yaranması ilԥ nԥticԥlԥndi. 1913-cü ildԥ Bern úԥhԥrindԥ tԥbiԥtin mühafizԥsi üzrԥ Birinci Beynԥlxalq mü úavirԥ ça÷ırıldı. Belԥliklԥ, tԥbiԥtin mühafizԥsi hԥrԥkatı bütün dünyada sisteml ԥúdirildi vԥ dövlԥtlԥrin nԥzarԥtinԥ alındı. Ancaq dünyada t ԥbiԥtin qorunması hԥm dԥ ictimai c ԥmiyyԥtlԥr, tԥsisatlar, qeyri-hökumԥt tԥúkilatları t ԥrԥfindԥn hԥyata keçirilir. Hamı baúa düúür ki, vԥziyyԥt çox h ԥyԥcanlıdır vԥ tԥbiԥtin qorunması hamının borcudur. T ԥbiԥt vԥ onun mühafizԥsi çox geniú anlayıúdır. Amma b ԥúԥr övladlarının bu elmin ԥn azı ümumi anlayı úlarından xԥbԥri olmalıdır. Ekologiya elmi günümüzün reallı ÷ıdır. Bizԥ gündԥlik ruzimiz qԥdԥr vacib v ԥ xeyirlidir. Burada heç bir mübali÷ԥ yoxdur. Tԥbiidir ki, bu z ԥrurԥt onun daha sürԥtli inkiúafını v ԥ
yasının t ԥdqiqat obyekti kimi dԥrinlԥúmԥsi, tԥkmillԥúdi- rilm ԥsi vԥ cԥsarԥtlԥnmԥsi bütövlükdԥ insan ekologiya- sının xilasına yön ԥlmiúdir. B ԥúԥriyyԥtin müasir yaúayıúını ekologiyasız tԥsԥvvür etm ԥk mümkün deyildir. Yazma÷ı, oxuma÷ı, sayma÷ı
3 bilm ԥdԥn yaúamaq nԥ qԥdԥr çԥtindirsԥ, ekologiyanın ԥsaslarını öyrԥnmԥdԥn dԥ yaúamaq bir o qԥdԥr çԥtindir. H ԥrtԥrԥfli inkiúaf etmԥk istԥyԥn insanlar ekoloji biliklԥrԥ dair müvafiq m ԥnbԥlԥri ardıcıl izlԥmԥli vԥ onlara tԥnqidi yaradıcı münasib ԥt bԥslԥmԥlidir. ønsanlar arasında ekoloji t ԥfԥkkürü formalaúdırmaq sahԥsindԥ geniú i ú aparılmalıdır. Son ill ԥrdԥ ekologiya elmi sahԥsindԥ geniú bilikl
ԥrin ԥldԥ olunması ԥn tԥhlükԥli qlobal fԥlakԥtlԥrin baú verm
ԥsinin qarúısının alınmasına, ԥtraf mühitin mühafiz ԥsi istiqamԥtindԥ mühüm iúlԥrin görülmԥsinԥ imkan yaradacaqdır.
4 1. Ekologiyanın ԥsas anlayıúları vԥ sistemliliyi. 1.1. Ekologiyanın ԥsas úԥrh formaları Ekologiya - ԥtraf mühitin tarazlı÷ını vԥ bu tarazlı÷ın pozulmasına t ԥsir edԥn tԥbii amillԥr vԥ antropogen (insan f ԥaliyyԥti) vԥ fiziki proseslԥri öyrԥnԥn elmdir. Orqanizml ιrin hιyat tιrzini vι orqanizmdιn yüksιk canlı sisteml ιri öz aralarında vι ιtraf mühitin cansız komponentl ιri ilι qarúılıqlı ιlaqιdι öyrιnιn elm ekologiya adlanır. Ekologiya canlı orqanizml ԥrin mövcud- luq úԥraitini, onların onları ԥhatԥ edԥn mühitlԥ qarúılıqlı ԥlaqԥ vԥ münasibԥtlԥrini öyrԥnԥn vԥ tԥdqiq edԥn bir elmdir.
“Ekologiya” termini iki yunan sözünd ԥn ԥmԥlԥ g ԥlmiúdir: “oikos” - ev, otaq, yaúayıú yeri, vԥ “logos” - elm, y ԥni “ev, yaúayıú yeri haqqında elm” demԥkdir. “Ekologiya” terminini elm ԥ alman bioloqu Ernst Hekkel 1866-cı ild ԥ orqanizmlԥrin ԥtraf mühitlԥ qarúılıqlı ԥlaqԥsini öyr ԥnԥn, biologiyanın çox vacib vԥ sԥrbԥst sahԥsi kimi daxil etmi údir. E. Hekkel “Orqanizmlԥrin ümumi morfologiyası” kitabının 2-ci cildind ԥ Ekologiyanın elm oldu ÷unu aúa÷ıdakı kimi xarakterizԥ etmiúdir: «Ekologiya dedikd ԥ orqanizmlԥrin ԥtraf mühitlԥ qarúılıqlı ԥlaqԥsini öyr ԥnԥn ümumi elm baúa düúürük, buraya hԥm dԥ geniú
5 m ԥnada bütün “mövcudluq úԥraiti”ni dԥ aid edirik. Onların bir hiss ԥsi üzvi, digԥr hissԥsi dԥ qeyri-üzvi tԥbiԥtli olur, amma onların hamısı orqanizml ԥrin formalaúmasında çox böyük ԥhԥmiyyԥt kԥsb edir”. ɏɏ ԥsrin sonlarından etibarԥn leksikonda ekologiya ifad
ԥsi populyarlaúma÷a baúladı. Ekologiya orqanizm s ԥviyyԥsindԥn yuɯarıdakı sistemlԥrin quruluúunu, f ԥaliyyԥtini, daha çoɯ da orqanizmlԥr arasında vԥ orqanizm il ԥ ԥtraf mühit, ɯüsusԥn dԥ insanla biosfer arasındakı qar úılıqlı münasibԥtlԥri öyrԥnԥn elmdir. Ekologiya ümumi v ԥ ɯüsusi bölmԥlԥrԥ ayrılır. Ümumi ekologiya orqanizm s ԥviyyԥsindԥn yuɯarıdakı müɯtԥlif sisteml ԥri, ɯüsusi ekologiya isԥ müɯtԥlif orqanizmlԥrin ԥtraf mühitlԥ münasibԥtlԥrini tԥdqiq edir. Ekologiyanın ԥn mühüm sah ԥsi insan ekologiyasıdır. Ԥtraf mühitin radioaktiv çirkl ԥnmԥsi tԥhlükԥsinin artması biosferdԥ radioaktiv izotopların keçm ԥ yollarının vԥ radioaktivliyin ekosistem ԥ tԥsirinin öyrԥnilmԥsi dԥ çoɯ vacib sahԥ sayılır. Bel ԥ sahԥlԥr onlarcadır. Ekologiya tԥbii ehtiyyatlardan istifad ԥ, onları mühafizԥ etmԥk vԥ insanların rahat ya úaması üçün münasib, ԥlveriúli v ԥziyyԥtdԥ saɯlamaq tԥdbirlԥri ilԥ ardıcıl mԥú÷ul olmalıdır. Müasir dövrd ԥ ekologiya çox geniú sualları
6 ԥhatԥ edir, sosial, texniki vԥ humanitar elmlԥrlԥ ԥlaqԥdԥ olur. Ekologiyaya planetd ԥ yaúayan bütün insanlar üçün böyük praktiki ԥhԥmiyyԥt kԥsb edԥn vԥ sürԥtlԥ inkiúaf ed ԥn universal, fundamental, kompleks elm kimi baxılır. Bu terminin bir neç ԥ müxtԥlif úԥrh formaları mövcuddur: - ekologiya - biologiya elml ԥrindԥn biri olub, canlı sisteml ԥri vԥ onların yaúayıú mühiti ilԥ qarúılıqlı tԥsirini öyr ԥnir;
- ekologiya – t ԥbiԥt vԥ onun cԥmiyyԥt ilԥ qarúılıqlı ԥlaqԥsinԥ hԥsr olunan, tԥbii vԥ ictimai elmlԥrin d ԥlillԥrindԥn sintez olunan kompleks bir elmdir; - ekologiya – orqanizml ԥr, biosistem vԥ mühit arasındakı qar úılıqlı ԥlaqԥ problemlԥrinin tԥdqiqinԥ xüsusi ümumi elmi yana úmadır (ekoloji yanaúma); - ekologiya – t ԥbiԥtlԥ insan arasında qarúılıqlı ԥlaqԥnin elmi vԥ praktiki problemlԥrinin cԥmidir (ekoloji probleml
ԥr). 1.2. Ümumi ekologiyanın qurulu úu Ümumi ekologiyada ad ԥtԥn bir-birlԥri ilԥ qarúılıqlı ԥlaqԥdԥ olan bir neçԥ bölmԥlԥri ayırmaq olar ki, onlara da b ԥzԥn ayrıca fԥnn kimi baxırlar (cԥdvԥl 1.1).
7 C ԥdvԥl 1.1 “Ümumi ekologiyanın” qurulu úu
Ekologiyanı n bölm
ԥlԥri M ԥzmunu Faktorial ekologiya Mühit faktorları v ԥ onların orqanizmlԥrԥ t ԥsir qanunauy÷unluqlarını öyrԥnԥn elmdir. Orqanizml ԥrin ekologiyası v ԥ ya
autekologiya Ayrı-ayrı orqanizml ԥr vԥ mühit amillԥri v ԥ ya yaúayıú mühiti arasındakı qar úılıqlı ԥlaqԥ. Populyasiyanın ekologiyası v ԥ ya
demekologiya Eyni növ orqanizml ԥr (populyasiya h ԥddindԥ) vԥ yaúayıú mühiti arasında qar úılıqlı
ԥlaqԥ. Populyasiyanın mövcudlu
÷unun ekoloji qanunauy÷un- luqları. Ekosistem haqqında elm v ԥ ya
sinekologiya Müxt
ԥlif növ orqanizmlԥr (biosenozlar h ԥddindԥ) vԥ onların yaúayıú mühiti arasındakı qar úılıqlı ԥlaqԥni bütövlükdԥ öyr ԥnԥn elm. Biosenozların növlԥrarası münasib ԥtlԥrinin ekologiyası. Biosfer haqqında elm (qlobal ekologiya) Yer qabı ÷ının yaradılması (atmosfer, hidrosfer, litosfer) v ԥ onun fԥaliyyԥtindԥ canlı orqanizml ԥrin (canlı maddԥ) vԥ onların h ԥyat fԥaliyyԥti mԥhsullarının rolu. Bu bölm
ԥlԥr:mühit faktorları vԥ onların orqanizmlԥrԥ t ԥsir qanunauy÷unluqlarını öyrԥnԥn elm (faktorial ekologiya); qar úılıqlı ԥlaqԥdԥ olan ayrı-ayrı orqanizmlԥr v ԥ mühit sԥviyyԥsindԥ olan ekologiya (orqanizmlԥr
8 ekologiyası v ԥ ya autekologiya); qarúılıqlı ԥlaqԥdԥ olan v ԥ eyni növԥ m ԥnsub orqanizmlԥrin nisbԥtԥn xüsusil ԥúmiú qruplarının ekologiyası (populyasiyalar vԥ ya demoqrafiya ( ԥhalinin tԥrkibini, sayını vԥ onun t ԥrkibindԥki dԥyiúikliklԥri öyrԥnԥn úöbԥ) ekologiyası), müxt ԥlif növlԥri öz aralarında qarúılıqlı ԥlaqԥdԥ olan populyasiyaların ekologiyası (biosenozlar haqqında elm). Ԥgԥr biosenozlara yaúayıú mühiti ilԥ qarúılıqlı ԥlaqԥdԥ baxılarsa (vahid bir sistem kimi), onda bu bölm ԥ biosenozlar v ԥ ya ekosistemlԥr haqqında elm kimi ayrılır. Ekologiyanın ԥsas vԥ ali dԥrԥcԥsi daha böyük ekosistem olan (qlobal ekologiya) biosfer haqqında elm hesab olunur.
1.3. Ekologiyanın ԥsas tԥdqiqat obyekti Ekologiyanın ԥsas tԥdqiqat obyekti orqanizm s ԥviyyԥsindԥn yüksԥk olan canlı ekoloji sistemlԥrdir: Populyasiya, biosenoz, biosfer. Bu elm orqanizml ԥrin
ԥmԥlԥ gԥtirdiyi birliklԥrin öz aralarındakı vԥ ԥtraf mühitin cansız komponentl ԥri ilԥ qarúılıqlı ԥlaqԥsini öyrԥnir. Ekologiyanın obyekti – insan v ԥ tԥbiԥtin ԥsaslı fundamental xarakterli qar úılıqlı münasibԥtlԥridir.
9 Ekologiyanın obyekti orqanizml ԥr ilԥ mühit arasında ԥlaqԥnin birliyi vԥ ya strukturundan ibarԥtdir. Bundan ba úqa ekologiya ayrı-ayrı orqanizm növlԥrinin, onların populyasiyalarının v ԥ ümumilikdԥ biosferin öyrԥnilmԥsi ilԥ d ԥ mԥú÷ul olur. Ekologiya sözünü ilk dԥfԥ 1858-ci ildԥ Q.D. Toro i úlԥtmiú, 1866-cı ildԥn sonra alman bioloqu E. Hekkel bu anlayı úı geniú yaymıú vԥ inkiúaf etdirmiúdir. E.Hekkel orqanizmi t ԥbii sı÷ınacaq yerindԥ, yԥni öz “evind ԥ” öyrԥnmԥyi ekologiya hesab etmiúdir. Daha sonralar uzun müdd ԥt ekologiya biologiya sözünün dar m ԥnasında iúlԥnmiúdir. Yalnız gԥrgin mübahisԥli inkiúaf yolu keçdikd ԥn sonra müasir ekologiya formalaúmıúdır. 1.4. Ekologiyanın ԥsas bölmԥlԥri Biologiya elmin ԥ daxil olan ekologiyanın ԥsas bölmԥsi ümumi ekologiyadır. Ümumi ekologiya – ekosistemin biotik v ԥ abiotik komponentlԥrinin qarúılıqlı tԥsirlԥrinin qanunauy ÷unluqlarını vԥ prinsiplԥrini öyrԥnԥn elmdir. Burada ԥsasԥn strukturların formalaúma qanunları, ekosistemin funksiyaları v ԥ inkiúafı öyrԥnilir. Bu qlobal vԥ t ԥtbiqi ekologiyanın nԥzԥri ԥsasları biotik birliklԥr, qida z ԥnciri, maddԥlԥrin dövranı vԥ ekosistemdԥ enerji, populyasiya ekologiyası konsepsiyasını t ԥúkil edir. 10
Xüsusi ekologiya – ayrı-ayrı növl ԥrԥ, taksonlara, biogeosenozlara ümumi ekologiya qanunlarının t ԥtbiqini öyr ԥnԥn elmdir. Ümumi ekologiya orqanizmlԥrdԥn yüks ԥkdԥki sistemlԥrin tԥúkil olunma sԥviyyԥsinԥ görԥ t ԥsnif olunurlar: - Populyasiyalı ekologiya (b ԥzԥn demekologiya vԥ ya ԥhalinin ekologiyası da adlandırırlar) populyasiyaları öyr
ԥnir. Populyasiya – uzun müddԥt bir sahԥdԥ m ԥskunlaúan bu sahԥyԥ bԥnzԥr sahԥdԥn izolԥ edilmiú formada yerl ԥúԥn növün bir hissԥsidir. - Toplum ekologiyası (v ԥ ya biosenologiya) tԥbii toplumun (v ԥ ya senozların) quruluúunu vԥ dinamikasını t ԥdqiq edir. Senozlar – birgԥ yaúayan müxtԥlif növ populyasiyaların toplumudur. Biosenoz biosferd ԥ tarixԥn toplanmı ú canlı ԥlaqԥli qrupdur ki, onlar ümumi bir yerdԥ toplanıb v ԥ konkret tԥbii úԥrait yaradırlar, yԥni biosenoz dedikd ԥ yalnız canlı mԥskunlar nԥzԥrdԥ tutulur. Biosenozda ad ԥtԥn komponentlԥrin müԥyyԥn úԥrait vԥ m ԥkandakı fԥaliyyԥtlԥri ilԥ yanaúı onların yerlԥúdiyi sah ԥnin mԥhdudlu÷u göstԥrilir ki, buna da biotop deyilir. Biosenoz v ԥ biotop birlikdԥ biogeosenoz adlanır. - Biogeosenologiya (biogeosenozlar) — Ümumi ekologiyanın ekosisteml ԥri (biogeosenozları) öyrԥnԥn bir
11
bölm ԥsidir. Müxtԥlif populyasiyalara aid olan növlԥr arasında, onların özl ԥri arasında vԥ ԥtraf mühit arasında ba ú verԥn qarúılıqlı ԥlaqԥlԥri öyrԥnԥn elmdir. Onun v ԥzifԥsinԥ ekosistemlԥr arasındakı sԥrhԥdlԥrin qurulması, orada mövcud olan ԥrzaq zԥncirinin analizi, növ tԥrkibinin v ԥ onun sıxlı÷ının tԥyin olunması vԥ sair daxildir. - Qlobal ekologiya – bioloji növ olan insanın, onu ԥhatԥ edԥn mühitlԥ qarúılıqlı münasibԥtlԥrinin t ԥnzimlԥnmԥsinԥ, eyni zamanda dövlԥtlԥrarası ԥmԥkdaúlı÷ın yaradılmasına yönԥldilmiúdir. Bu ԥmԥkdaúlıq tԥkcԥ ԥtraf mühitin mühafizԥsini yox, eyni zamanda sosial- iqtisadi sah ԥlԥri dԥ ԥhatԥ edir. - T ԥtbiqi ekologiya – dövlԥt sԥviyyԥsindԥ tԥsԥrrüfat f ԥaliyyԥtinin ԥsas elementi sayılır vԥ tԥsԥrrüfat sah ԥlԥrinin ekoloji tԥhlükԥsizliyinin tԥminatını tԥlԥb edir. ønsanların ԥtraf mühitlԥ qarúılı÷lı tԥsiri aúa÷ıdakı hallarda ba ú verir: • ønsanların istehsal fԥaliyyԥtlԥri proseslԥrindԥ; • Mԥiúԥt fԥaliyyԥti proseslԥrindԥ; • Hԥrbi tԥsir proseslԥrindԥ. ønsan fԥaliyyԥtinin göstԥrilԥn hԥr bir tԥsirinin “insan - ԥtraf mühit” ekosisteminin fԥaliyyԥti nöqteyi nԥzԥrincԥ öz xüsusiyy ԥtlԥri vardır. “ønsan – istehsal obyektlԥri - ԥtraf 12
mühit” lokal ekosisteml ԥri fԥaliyyԥtinin öyrԥnilmԥsi vacib m ԥsԥlԥlԥrdԥn hesab olunur. Antropogen ekologiya kompleks “ekolojil ԥúdirilmiú” fundamental elmi v ԥ tԥtbiqi fԥnnlԥrԥ ԥsaslanaraq, c ԥmiyyԥt vԥ tԥbiԥtin bir - birinԥ sԥmԥrԥli tԥsir probleml ԥrini hԥll edir. Antropogen ekologiyaya daxil olan t ԥtbiqi fԥnnlԥr arasında mühԥndis ekologiyası xüsusi yer tutur. Müh ԥndis ekologiyası – tԥtbiqi fԥnn olub, sԥnaye istehsallarının inki úaf etdiyi bir úԥraitdԥ ԥtraf mühit keyfiyy
ԥtinin saxlanılmasına yönԥldilԥn, elmi ԥsaslandırılmıú mühԥndis-texniki tԥdbirlԥr sistemidir. Müh ԥndis ekologiyası texniki, tԥbii vԥ sosial elmlԥrin qovu úması nԥticԥsindԥ meydana gԥlmiúdir. Dig ԥr tԥrԥfdԥn, ԥtraf mühitin mühafizԥsi sԥrbԥst elmi f ԥnn olan “Mühԥndis ekologiyası” çԥrçivԥsindԥ formala úan (elmi ԥsaslandırılmıú v ԥ t ԥcrübi eksperimentl ԥrlԥ tԥsdiqlԥnmiú) mԥqsԥdyönlü tԥsirlԥr vasit
ԥsilԥ praktiki olaraq hԥyata keçirilԥn bir sistemdir. T ԥbiԥtin mühafizԥsi – canlı orqanizmlԥrin mԥskun oldu
÷u mühitin vԥ tԥbii sԥrvԥtlԥrin texnogen, aqrogen vԥ dig
ԥr antropogen tԥsirdԥn mühafizԥsi üçün fԥaliyyԥt n ԥzԥrdԥ tutulur. 13
Ԥtraf tԥbii mühit – insan fԥaliyyԥtindԥn asılı olmayaraq onu ԥhatԥ edԥn canlı vԥ cansız tԥbiԥtin m ԥcmusudur. Litosfer, hidrosfer, atmosfer, biosfer vԥ yer ԥtrafı kosmik fԥza da daxil olmaqla insanların vԥ digԥr canlı orqanizml ԥrin mԥskԥni vԥ fԥaliyyԥt sahԥsidir. Ԥtraf tԥbii mühitin mühafizԥsi - ԥtraf mühitdԥ tԥbii mövcud olan maddi varlıqların ilkin k ԥmiyyԥt vԥ keyfiyy
ԥtcԥ dԥyiúmԥlԥrinԥ yol verilmԥmԥsi, qorunub saxlanılması; t ԥbii sԥrvԥtlԥrdԥn sԥmԥrԥli istifadԥyԥ, tԥbii mühitin v ԥziyyԥtinin yaxúılaúdırılmasına yönԥldilԥn, dövlԥt v ԥ cԥmiyyԥt tԥrԥfindԥn tԥúkil olunmuú bir sistemdir. Ԥmԥyin mühafizԥsi — hüquqi, iqtisadi–sosial, texniki–t ԥúkilati, sanitar-gigiyenik, müalicԥvi-profilaktik, b ԥrpa vԥ digԥr tԥdbirlԥrin dԥ daxil oldu÷u ԥmԥk fԥaliyyԥti prosesl ԥrindԥ iúçilԥrin hԥyat tԥhlükԥsizliyi vԥ sa÷lamlı÷ını t ԥmin edԥn bir sistemdir. Bu mԥnada “insan – onu ԥhatԥ ed ԥn istehsal mühiti” lokal (yerli) ekosistemi elm vԥ texnikanın “ Ԥmԥyin tԥhlükԥsizliyi” sahԥsinin tԥdqiqat predmeti hesab olunur.
ekosisteml ԥrinin, mühԥndis - texniki üsullar vԥ mühafizԥ vasit
ԥlԥri ilԥ insan vԥ onu ԥhatԥ edԥn ԥtraf mühitin xüsusi 14
t ԥhlükԥli, tԥhlükԥli vԥ zԥrԥrli antropogen amillԥrdԥn mühafiz ԥsinin mühԥndis tԥdqiqat üsullarının iúlԥnib hazırlanmasını t ԥlԥb edԥn elmi ԥsaslandırılmıú müh ԥndis- texniki tԥdbirlԥr sistemidir. Bel ԥliklԥ, aúa÷ıdakı sistem qurula bilԥr: østehsal prosesindԥ iútirak edԥn, material, energetik v ԥ insan ehtiyatlarına malik olan hԥr hansı bir sԥnaye EKOLOG øYA T ԥdqiqat obyekti – “növ – ԥtraf mühit” ekosistemi Antropogen ekologiya T ԥdqiqat obyekti – “insan – ԥtraf mühit” ekosistemi Müh ԥndis ekologiyası T ԥdqiqat obyekti – “insan – ԥtraf istehsal mühiti” ekosistemi Ԥtraf mühitin mühafiz ԥsi
Ԥmԥyin mühafiz
ԥsi 15
mü ԥssisԥsinԥ “insan – istehsal obyekti – ԥtraf mühit” ekoloji sistemi kimi baxıla bil ԥr. østehsal müԥssisԥlԥri ç ԥrçivԥsindԥ ekoloji tԥhlükԥsizlik problemi istehsaldaxili t ԥhlükԥsizlik vԥ zԥrԥrsizliyin vԥ hԥmçinin dԥ ԥtraf mühitin mühafiz ԥsinin tԥmin olunmasının kompleks mԥsԥlԥsi kimi geni ú aspektdԥ analiz olunmalıdır. østehsal müԥssisԥlԥ- rinin ekoloji t ԥhlükԥsizliyi problemlԥrinin hԥlli ԥmԥk t ԥhlükԥsizliyi, ԥtraf mühitin mühafizԥsi vԥ sԥnaye t ԥhlükԥsizliyi sahԥsindԥ ԥldԥ olunan nԥaliyyԥtlԥr vԥ ümumi metodologiya ԥsasında birlԥúԥn biliklԥr sisteminin c ԥlb olunmasını tԥlԥb edir. Yüklə 2,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|