2.Temur ham Temuriyler dawirindegi ekonomikaliq siyasattin’ hazirgi dawir ushin ahmiyeti
3.Merkantilizm mektebinin’ koz qaraslari. Daslepki ham son’g’I merkantilistler
Orta Aziya oyshillarinin’ ekonomikaliq koz qaraslari
Orta asirge kelip ekonomikaliq hadiyse ham proceslerdi bir qansha tuwri sawlelendirgen ekonomikaliq ideyalar ham teoriyalar qaliplesti ham rawajlandi. Olar sol dawirdegi social ekonomikaliq rawajlaniwdan kelip shiqqan halda ozine tan ozgesheliklerine iye boldi. Bunday ozgesheliklerden biri en’ daslep ekonomikaliq ideya ham teoriyalardan diniy koz qaraslardin’ ustinligi esaplanadi. Sol dawirde xojaliq turmisindag’I diniy moralliq normalar olardin’ bazar ekonomikaliq qatnasiqlari ham socialliq sistemada demokratiyaliq principlerdin’ ornatiliwina tosqinliq etiwi jan’a ekonomikaliq ideyasi teoriyalardin perdesine orap beriliwine sebep bolg’an.
Qurani karimdegi tiykarg’I ideyalardan biri musilmanlardin’ tuwisqanshilig’I bolip arab qawimleri sol bayraq astinda birlesedi. Onda diyxan onermentler miyneti qadirlenedi barliq bayliq sol tiykarda payda boliwi tusindiriledi. Bul muqaddes kitapta sawdag’a ayiriqsha itibar beriledi sutxorlar qaralanadi jeke menshiktin’ muqaddesligi birewdin’ mulkine qiyanet ham hatteki kore almawshiliq etiw ulken guna dep korsetilgen.
Ibn xoldunnin’ ekonomikaliq koz qaraslari
Ekonomikaliq pikorlerdin’ rawajlaniwinda arab oyshili Ibn Xoldunnin’ ulesi ayiriqsha. Ol tuniste ziyalilar shan’arag’inda tuwilg’an. Onin’ tiykarg’I miyneti ,,Kitob ul ibor’’ kitabi bolip onda Ibn Xoldun jamiyetlik rawajlaniwdin’ uliwmaliq nizamlarin korsetip beriwge hareket etken. Onun’ pikirinshe tariyxiy procestin tiykarin adamzat jamiyettin rawajlaniwi quraydi.
Farobiydin’ ekonomikaliq pikirleri
Orta asirde alding’I ekonomikaliq pikirlerdialg’a surgen ulli oyshillardan biriAristoteldin izin dawam ettiriwshi onin- miynetlerin analizlegen ,,ekinshi mug’allim’’ Abu Nasr Garobiy esaplanadi. Ol kop qirlialim bolip oz bilimin arttiriw jolinda tinbay miynet etken. Ol 70 ten kop tildi bilgen. Farobiy bor miynetti oqip tusinbese oni qayta qayta oyig’an.
Amir Temur (1336-1405) ekonomikani basqariwda ozine tan mektep jaratadi. Amir Temur mamleketunde bas wazorden tisqari har bir walayatta devon dep ataliwshi basqarma bolg’an. Ol mamlekettin’ zarurli jumislarin: Saliq jiynaw, tartip saqlawdi, socialliq imaratlar bazarlar, jiwiniw bolmeleri jollar, suw imaratlarinun’ tarmaqlarin qadag’alap turg’an. Onin’ xizmetkerleri waqti waqti menen tekseriw ham baqlaw jumislarin alip barg’an. Asirese tarezinin- tuwrilig’I adil baga tekserip turilg’an. Jalatay ham hiylekerler qatti jazalang’an.
XVI asirden XVIII asirge shekem bolg’an tariyxiy dawirdi oz ishine aladi. Bul dawir ekonomikaliq adebiyatta adette merkantilizm dawiri dep ataladi. Merkantilizm (italyansha ,,merkante’’ sozinen kelip shiqqan bolip sawdager manosin anlatadi) bul bazar ekonomikasina bolg’an birinshi ilimiy koz qaraslar sistemasi bolip tabiladi. Merkantilizm-bul aylanis tarawinda ekonomikaliq nizamlardin’ rawajlaniwina bolg’an koz qarawlar sistemasi ham protekcionizm principlerine tiykarlang’an bir qatar mamleketlerdin’ ekonomikaliq suyasati, ol fiodalizmnin’ buziw dawirine muwapiq keledi han industrial emes ekonomikaliq dawirdegi ekonomikaliq haqiyqatliqti analiz etiwge uring’an taliymat esaplanadi.
