Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR



Yüklə 4,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/50
tarix21.04.2017
ölçüsü4,41 Mb.
#14979
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   50

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Orta Əsrlərdə Yaşamış 

 

AZƏRBAYCANLI   ALİMLƏR 

 

fəqihlər, müfəssirlər, mühəddislər, mütəkəllimlər, ravilər, qarilər ... 

 

 

 

 

ناجيبرذأ ءاملع 

 

ىطسولا نورق في  



ءاهقف

 ,

نيرّسفم

 ,

ينثّدمح

 ,

ينمّلكتم

 ,

ةاوُر

 ,

 ءارقلا

...

 

 

 

 

 

THE AZERBAİJANİ SCHOLARS 

 

Lived in the Middle Ages  

 

fuqaha, mufassers, muhaddeses, mutakallims, ruwat, qurra ... 

Orta Əsrlərdə Yaşamış

 

 

 

 

AZƏRBAYCANLI   ALİMLƏR 

 

fəqihlər, müfəssirlər, mühəddislər, mütəkəllimlər, ravilər, qarilər ... 

 

 

ءايبنلاا    ةثرو   ءاملعلا 



 

 

Elnur Nəsirov 

 

 

 

 

 

 

 

Kitabın üz qabığındakı rəsm tanınmış türk rəssamı  

Osman Həmdi bəyin (1842-1910) ‚İlahiyyatçı‛ portretidir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bakı 2011 

 

azerialimler@box.az

  

 


 

 

 

 

 



Kitabın üz qabığındakı ərəbcə yazıda Muhəmməd peyğəmbərin (م) ‚Alimlər 

peyğəmbərlərin varisləridirlər‛ sözü yazılmışdır. Hədisin bütünü isə belədir: 

 

 بِيا عَ نْ دَّلا   بِي عَ  نْ عَ 



 

 عَا عَ 


 :

 

 بِينِّي بِي عَ 



 

 تُ نْ بِيعَ 

 

 عَا تُ عَ 



 

 بِيدَّا 

 

ىدَّلعَص


 

 تُدَّا 


 

 بِي نْ عَلعَ 

 

 عَ دَّلعَ عَ 



 ,

 

 تُا تُ عَيَ 



 :

 

 نْ عَ 



 

 عَ عَلعَ 

 

 ً  بِيرعَط



 

 تُ تُلنْ عَ 

 

 بِي  بِي 



 

 ًمنْلبِي 

 ,

 

 عَ عَلعَ 



 

 بِي بِي 

 

 ً  بِيرعَط



 

 نْ بِي 


 

 بِي تُرتُط

 

 بِي دَّ عَنْا 



 ،

 

 دَّ بِي عَ 



 

 عَ عَ بِيلا عَمنْا 

 

 تُ عَ عَ عَا



 

 عَهبِي عَحبِي نْجعَ 

 

 ًضبِي 


 

 بِي بِيا عَ بِيا

 

 بِي نْلبِي نْا 



 ،

 

 دَّ بِي عَ 



 

 عَ نْ عَ 

 

 بِيبِيا عَ نْا 



 

ىعَلعَ 


 

 بِيلبِي  عَ نْا 

 

 بِي نْ عَ عَ 



 

 بِيرعَمعَ نْا 

 

 عَ عَلنْيَ عَا



 

 بِي نْلعَ نْا 

 

ىعَلعَ 


 

 بِيربِيلا عَ 

 

 بِي بِي  عَ عَ نْا 



 ،

 

 دَّ بِي عَ 



 

 عَبِيا عَ نْا 

 

 تُربِي نْ عَيَ نْ عَ عَا



  

تُ عَا 


 نْ عَ 

 

 بِي 



 

 بِيت عَ عَمدَّ ا 

 

 نْ عَ عَ 



 

 بِي 


 

 بِي نْ عَا 

 ،

 

 لُّ تُ عَ 



 

 ءٍانْ عَ 

 

 دَّ عَ 


 

 بِي  عَ  بِينْا 

 

 بِي 


 

 بِي نْ عَج

 

 بِيا عَمنْا 



 ،

 

 دَّ بِي 



 

 عَا عَمعَلتُ نْا 

 

 تُ عَ عَ عَ 



 

 بِيا عَ بِي نْ عَا 

 ،

 

 دَّ بِي 



 

 عَا عَ بِي نْ عَا 

  

نْعَا 


  تُ بِينِّي عَ تُيَ 

 

 ً  عَ  بِي 



 ،

 

لاعَ 



 

 ًعَهَنْ بِي 

 ،

 

  تُ عَ نْ عَ عَ 



 

 عَ نْلبِي نْا 

 ,

 

 نْ عَمعَ 



 

 تُ عَ عَ عَ 

 

 عَ عَ عَ 



 

 ءٍنِّي عَبِي 

 

ربِي  عَ 



 ءٍ 

 

 



Əbu’d-Dərda’ (ا) dedi: Həqiqətən mən Allah Rəsulunun (م) belə dediyini eşitdim: ‚Kim 

elm  təhsil  etmək  məqsədiylə  yola  çıxsa  Allah  onu  cənnətin  yollarından  birinə 

istiqamətləndirər. Şübhəsiz ki, mələklər elm tələbəsini o qədər xoşlayırlar ki, onun üçün 

qanadlarını  açarlar.  Şübhəsiz  ki,  alimin  abidə  olan  üstünlüyü  ondörd  gecəlik  ayın 

parlaqlığına  görə  digər  ulduzlara  olan  üstünlüyü  kimidir.  Göylərdə,  yerdə  və  sudakı 

məxluqat  Allahdan  alimin  günahlarının  bağışlanmasını  diləyərlər.  Alimlər 

peyğəmbərlərin  varisləridirlər.  Peyğəmbərlər  miras  olaraq  dinar  və  dirhəm  deyil,  elm 

qoyub gedərlər. Kim o elmi əxz etsə çox böyük bir miras əldə edər‛. 

 

(BuxariSəhih, Elm 10; TirmiziSünən, Qur’an 10, Elm 19; Əhməd ibn HənbəlMüsnəd



Elm 252, 325, 407) 

 

Əsər ‚Alimlər peyğəmbərlərin varisləridirlər‛ sözünə məzhər olanlara ithaf olunur 

 

MÜNDƏRİCAT 

ÖN SÖZ 


Qısaltmalar. 

GİRİŞ 


1.

 

TƏDQİQAT ÜSULU VƏ MƏNBƏLƏRİN XÜLASƏSİ 



2.

 

ORTA ƏSR AZƏRBAYCAN ŞƏHƏRLƏRİ 



3.

 

ORTA ƏSRLƏRDƏ YAŞAMIŞ AZƏRBAYCANLI ALİMLƏR  



I.

 

Arranlı alimlər 



II.

 

Bərdəli alimlər 



III.

 

Bərdicli alimlər 



IV.

 

Bərzəndli alimlər 



V.

 

Beyləqanlı alimlər 



VI.

 

Dərbəndli alimlər 



VII.

 

Düveynli alimlər 



VIII.

 

Əbhərli alimlər 



IX.

 

Əhərli alimlər 



X.

 

Ərdəbilli alimlər 



XI.

 

Gəncəli alimlər 



XII.

 

Marağalı alimlər 



XIII.

 

Mərəndli alimlər 



XIV.

 

Miyanəli alimlər 



XV.

 

Naxçıvanlı alimlər 



XVI.

 

Səlmaslı alimlər 



XVII.

 

Sərablı alimlər 



XVIII.

 

Sücaslı alimlər 



XIX.

 

Sührəvərdli alimlər 



XX.

 

Şirvanlı alimlər 



XXI.

 

Təbrizli alimlər 



XXII.

 

Tiflisli alimlər 



XXIII.

 

Urmiyəli alimlər 



XXIV.

 

Uşnuhlu alimlər 



XXV.

 

Varsanlı alimlər 



XXVI.

 

Xalxallı alimlər 



XXVII.

 

Xoylu alimlər 



XXVIII.

 

Xunəli alimlər 



XXIX.

 

Qarabağlı alimlər 



XXX.

 

Zəncanlı alimlər 



NƏTİCƏ 

İSTİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏLƏR 



 

 

 

ييالله الرّحمن الرّح مسب 

ÖN SÖZ 

2009-cu  ilin  ramazan  ayına  təsadüf  edən  günləri  idi.  Şəmsəddin  Zəhəbinin  hədis 

hafizlərinin  bioqrafiyaları  haqqındakı  ‚Təzkərətü’l-Hüffaz‛  adlı  əsərinin  fihristini 

vərəqləyirdim  və  ‚Bərdəi‛  nisbəsi  ilə  rastlaşdım.  Sonra  ‚Ərdəbili‛,  ‚Miyanəci‛, 

‚Bərdici‛,  başqa  bir  ‚Bərdəi‛  nisbəsinə  rast  gəldim.  Fihristdəki  səhifə  nömrələrini  bir 

kənara qeyd edib bu şəxslərin tərcümeyi-hallarını oxuyanda marağım daha da artdı. Bu 

nisbələrin  sahiblərinin  həyat  hekayələrini  oxuduqca  üzərində  yaşadığımız  torpaqların 

necə mümtaz insanlar yetişdirdiyinin şahidi oldum. Daha əvvəl də bir sıra azərbaycanlı 

alimlərin  bioqrafiyaları,  həyat  və  elmi  fəaliyyətləri  ilə  tanış  olmuş,  bu  mövzuda 

araşdırma  aparmışdım.  Lakin  ‚siqa‛,  ‚müksir‛,  ‚səduq‛  kimi  böyük  hədis  alimləri 

üçün istifadə edilən titulların daşıyıcısı olan azərbaycanlı alimlərin həyat hekayələri ilə 

ilk  dəfə  bu  qədər  yaxından  tanış  olmuşdum.  Şəmsəddin  Zəhəbinin  əsərindən  sonra 

hədis alimlərinin həyat və fəaliyyətlərindən bəhs edən digər rical kitablarını, təbəqat və 

təzkirələri  tədqiq  etməyə  başladım.  Başa  düşdüm  ki,  nəhəng  bir  dəryanın  sahilində 

dayanmışam.  Bu  dəryanın  dərinliklərinə  dalmağın  artıq  sadəcə  bir  tədqiqatçı  kimi 

‚işim‛  deyil,  bir  müsəlman  və  azərbaycanlı  olaraq  borcum  olduğunu  dərk  etmişdim. 

Həyat  və  elmi  fəaliyyətlərini  aydınlığa  qovuşdurmaq  bu  nadir  şəxsiyyətlər  qarşısında 

mənəvi borcum idi. Sadəcə hədis alimləri deyil, orta əsrlərdə Azərbaycan torpaqlarında 

yetişmiş, bu məmləkətin övladı olan fəqih, müfəssir, mütəkəllim, qarilərin də həyat və 

elmi  fəaliyyətləri  haqqında  mənbələrin  nəql  etdikləri  məlumatları  toplamaq  qərarına 

gəldim. Beləcə bir illik gərgin və fasiləsiz əməkdən sonra ərsəyə gələn bu əsərin təməli 

qoyulmuş oldu.  

Azərbaycanlılar  ərəblərdən  sonra  İslamı,  kütləvi  surətdə,  qəbul  etmiş  ilk  millətdirlər. 

Allah  Rəsulu  Muhəmmədin  (م)  vəfatından  cəmi  7  il  sonra,  639-cu  ildə  Xoy  və  Səlmas 

şəhərlərinin əhalisinin böyük əksəriyyətinin İslamı qəbul etdiyi barədə tarixi mənbələr 

məlumat verirlər. İrəlidə, Azərbaycan şəhərləri haqqında məlumat verərkən, bu barədə 

daha ətraflı danışacağıq. Xilafətin şimala açılan qapısı olan Azərbaycan, ərəblərlə əsrlər 

boyu davam edən müharibələr aparmış Xəzər xaqanlığı ilə həmsərhəd olması səbəbiylə 



böyük strateji əhəmiyyət kəsb etmişdi. Bu səbəbdən də istər raşid xəlifələr (ٕ), istərsə də 

Əməvi və Abbasi xəlifələri İslamın bu coğrafiyada yayılmasında maraqlı olmuşdurlar. 

Xilafətin  şimal  sərhədinin  təhlükəsizliyinin  təmini  üçün  Azərbaycana  kütlələr  halında 

ərəb  qəbilələri  köçürülmüşdü.  Bu  köçürmə  siyasəti  İslamın  azərbaycanlılar  arasında 

yayılması  prosesini  sürətləndirmişdi.  Sonrakı  əsrlərdə  İslam  Azərbaycanda  sürətlə 

yayılmış və böyük əksəriyyəti atəşpərəstliyə, müəyyən bir qismi isə xristianlığa sitayiş 

edən  ölkə  əhalisinin  müştərək  dininə  çevrilmişdi.  Din  birliyinin  meydana  gəlməsi 

Azərbaycanın  siyasi  bütünlüyünün  möhkəmlənməsini  təmin  etməklə  yanaşı  elmi  və 

mədəni  tərəqqi  üçün  də  təkanverici  amil  olmuşdu.  Abbasi  xilafəti  dövründə 

Azərbaycanın  iri  şəhərləri  elmi  və  mədəni  həyatın  canlılığı  ilə  seçilirdi.  Xilafətin 

zəifləməsi  və  mərkəzdənqaçma  meyllərinin  artması  dövründə  də  bu  canlılıq 

zəifləməmişdi.  Hətta  deyərdim  ki,  əksinə  daha  da  qüvvətləndirmişdi.  Xilafətin 

zəiflədiyi  dövrdə  Bağdaddan  formal  asılılığı  olan  Rəvvadi,  Salari,  Saci,  Şəddadi  və 

Şirvanşahlar  kimi  Azərbaycan  dövlətlərini  idarə  edənlər  hakim  olduqları  şəhərlərin 

istər  iqtisadi-ticari,  istərsə  də  elmi-mədəni  inkişafında  maraqlı  idilər.  Ticari-iqtisadi 

canlanmanın və tərəqqinin müşahidə edildiyi şəhərlər bir müddət sonra ölkənin ziyalı 

potensiyalını da özünə cəlb etməyə başlayırdı. Bu da öz növbəsində həmin şəhərlərdə 

elm  və  tədris  ocaqlarının  yaranıb  inkişaf  etməsinə  səbəb  olurdu.  İrəlidə  barələrində 

bioqrafik  məlumat  verəcəyimiz  şəxslərin  yaşadığı  dövrlərlə  onların  yetişdikləri 

şəhərlərin  tarixini  müqayisə  edərkən  bunu  rahatlıqla  təsbit  etmək  mümkün  olacaqdır. 

Məsələn  klassik  ərəb  coğrafiyaşünaslarının  ‚Arranın  anası‛  adlandırdıqları  Bərdə 

şəhəri  xilafət  dövründə  Azərbaycanın  şimalında  inzibati  mərkəz  olmuşdur.  İnzibati-

siyasi  əhəmiyyət  qazanması  tezliklə  bu  şəhərin  ticari-iqtisadi  inkişafına  da  təkan 

vermişdi.  Bu  inkişaf  X  əsrin  ortalarında  rusların  Bərdəni  xarabazara  çevirmələrinə 

qədər  davam  etmişdir.  ‚Bərdəi‛  nisbəsi  daşıyan  alimlərin  də  məhz  VIII-X  əsrlərdə 

yaşaması  iqtisadi-ticari  canlanmanın  qaçılmaz  olaraq  elmi-mədəni  tərəqqiyə  təkan 

verdiyi  barədəki  fikrimizi  dəstəkləyir.  Eləcə  də  ‚Naxçıvani‛  nisbəsi  daşıyan  alimlərin 

daha  çox  XII-XIII  əsrlərdə,  yəni  Atabəylərin  hakimiyyəti  dövründə,  ‚Gəncəvi‛  nisbəsi 

daşıyan  alimlərin  isə  X-XI  əsrlərdə,  yəni  Şəddadilərin  hakimiyyəti  illərində 

yaşamalarını  da  buna  nümunə  göstərmək  olar.  Bu  iki  şəhər  adı  çəkilən  dövlətlərin 



paytaxtı  olmuşdular.  Eləcə  də  irəlidə  ölkədən  kənarda  elmi  fəaliyyətlə  məşğul  olan 

azərbaycanlı  alimlərin  müxtəlif  dövrlərdə  müxtəlif  ölkələrə  üz  tutduqlarının  şahidi 

olacağıq.  Məsələn  XI  əsrə  qədər  Bağdadın  elm  ocaqları  müsəlman  şərqindəki  ziyalı 

kütlə  üçün  cazibə  mərkəzi  idisə,  bunun  ardınca  gələn  dövrdə  alimlər,  elm  və  sənət 

adamları Buxara, Nişapur və Səmərqənd kimi şəhərlərə daha çox üz tuturdular. Çünki 

adı  çəkilən  şəhərlər  elm  və  mədəniyyətə  böyük  əhəmiyyət  verən  Samanilərin  böyük 

şəhərləri idi. Moğol işğalından sonrakı dövrdə isə Məmlüklülərinin idarəsi altına olan 

Misir və Şam diyarı, sonrakı əsrlərdə isə Osmanlı ölkəsindəki elmi-mədəni mərkəzlərin 

İslam coğrafiyasının dörd bir yanından gələn alim və mütəfəkkirləri özünə cəlb etdiyini 

müşahidə etmək olar.  

Millətlərin  və  cəmiyyətlərin  mədəni  dəyəri  onun  yetişdirə  bildiyi  elm  və  düşüncə 

insanlarının keyfiyyəti ilə, sayı ilə deyil məhz keyfiyyəti ilə, birbaşa bağlıdır. Çünki bu 

həmin  cəmiyyətin  özünəməxsusluğunun,  bənzərsizliyinin  göstəricisidir.  Elmin, 

təfəkkürün,  ümumiyyətlə  mədəniyyətin  təqlidi  siyasi  və  iqtisadi  asılılıqdan  daha  ağır 

və faciəli nəticələrə səbəbiyyət verir. Siyasi və iqtisadi baxımdan asılı vəziyyətə düşmüş 

cəmiyyətlər fiziki cəhətdən ölürlərsə, elmi-mədəni baxımdan yad ünsürlərdən asılı olan 

və  ya  onu  təqlid  edən  cəmiyyətlər  ruhən  məhv  olurlar.  Müsəlman  şərqi  son  üç  əsrdə 

ruhən ölmüş, fiziki baxımdan isə nəfəs alır vəziyyətdə idi. Son 30-40 ildəki hərəkətliliyi 

bu koma vəziyyətindən çıxışa doğru atılmış  addımlar hesab etmək olar. Bu baxımdan 

azərbaycanlıların  üzərində  yaşadıqları  torpağın  altında  necə  insanların  yatdığını 

bilmələrinin faydalı olacağı düşüncəsi ilə bu əsəri oxucunun xidmətinə təqdim edirəm. 

 

Elnur Nəsirzadə 



26 ramazan 1431/05 sentyabr 2010  

 

 

 

 

ظ 


 م            م        

۲ٓٓ۹


 .

 ب    سره  ت ح ص ين  ا تج       

"

ظ نِّي ا  ةر  ت



 "

 ة     جمرت    بيه ا    لا  سمشا

ث لا  ظ نِّي  

 .

           ا   



"

   ر 


"

 ثم 


"

 ل     


 "

 ثم


"

 مذ   


 "

 ثم


"

 يج ر 


 "

 ثم


"

   ر 


"

ر آ 


 .

   ت ح صا   لت م      لج  

آ     

خ

ص خ ا   ئا   ة     جمرت ةاآر   ت ل     



 .

ع ض لم    ه ةاآر              م ه     ز  ل   

 .

       ت ر    ل    



 ه ل  ش    تيا   ض  ا    ه ا  ا  لى    ه     ط   خ             مل  ب   ا    ه ة   

 .

 ا مل  ت       ت ر  ل ا



       ع ض لم    ه          مل ا   ته ط ش         ج   ذ 

 .

      ث    نِّي عَ   نه          ا   ص خ ا  الاؤه       ا  



ث  

ر 

ث لا  ا مل ا      ا نى ا    ه  م   ت     ث     لص    



 .

 ىر       ق  ح   ت ل  بيه ا    لا  سشم ب    ل    

ا جرا        ث لا  ا مل  ت ط ش     ثلتح تيا 

 .

  ظ  ط مح ئط          ل      مه  



 .

 قم  لى  لي         ر   

  ج   ذ     ل م   ل  ق     ط   ق حم   لم  س ا ط لمح    ه

.

    ته    ين       ل         ً              ا    



ا  ا  م     ته ط ش 

 .

   رنِّي  لم    ا ه  ا   ط ا    ه ا       مل  ت ط ش    ة             ا     صلم     ا          جم     ت نِّير  



    ا    ص    ا نِّير ا    ينمنِّيل  لم   

 .

ف   ا      ل ل   م  ل      ل  ين  ي ا  ب           ه 



.

 

بر ا  ل    ل  ا   م  لا  لي          ا    ه   ج   ذلآ     



 .

   نِّيي تُ     ل   ه  رث    أ    يخ  ت    ص    بريخ  ا  

 م     مل   س مل 

٦۳۹


 ل     ه   

۷

 الله ا    ة       ط   ين   



م

ل        ً نِّيص     ه    الله ا       نِّيل      

 .

     


     ت       نها ا مشا  لي  ح    ي ا     لخ  ب     ج   ذا ا               اذ  جا      خلا  ج ت تر        ج   ذ 

   ط ً     ينمل لم    م  لإ  ب    ي ا   زلخ    ل 

 .

 ين   ا     ل  را  ا  للخ  م م ه   مح      لإ  ة  لا  رش       ا ا 



ين   نِّي  ا   

 .

  ج   ذ  لى     ر ا   لا   ا    ل            ا مشا     لخ    لا       جا 



 .

     ين    لا  رش   ه         ه 

  ج   ذ 

 .

  ه      رث       ي ا  م  ا ً  ترش  ً     م  لإ  ح ص   اذ ل  



س مج

    رص   ل     

 .

 ل            شا  ك تر   



        مل  مل  ا ً مه   ً          

 .

 ا ط ش ا    ه      نِّي  ا  له         ثا      مل ا   هط ش   ز م ت ةير  ا   للم       



 ً     ح ص      س  ا   ا       ل         لخ  ف    ف  ت

 .

   ج   ذا  ا     م يح          ا  ا ر لأا   ا



"

ين   نِّي  

"

 ,

"



ين    

"

 ,



"

ين ج  


"

 ,

"



ين   نِّيل 

"

 ,



"

ين ه ش   ر 

 "

   ً  مل     ً         ً    ص     ه   لا   تح  للم     ت   ينم ه       



 ً      

 .

 س ل  ح               ا      ل ا   ه   ل   للم    ه                  ي  ج ا    ي  ص  لإ  مل  ا    ه 



 للم   لت    ل ا     ت 

 .

    ل  ً ث 



   ر 

   ل ا  بر ا       ر ا   ه م   تيا  

"

  نِّيرا  نِّيمتُ 



 "

  ج   ذ  ا شم   ً       ً ز ر      

 .

ي  ص  لإ    ي  ج ا  مل ت لى      ً         ً       ً ز ر     للم    ه    



 .

 س را  بر     لى  مل  ا    ه ل   

   ر 

 رص    


   ص           نه      بر          ا  ا مل ا    ل أت  ذ    ر   ا 

٨

   



١٠

 .

 ي  ج ا    ي  ص  لإ  مل  ا       ر   ل ؤ    ه 



   ثا     مل ا  مل  ا  لى    ل 

 .

   ص       ج             ا  ا مل ا     ر   ً ث  بر              ا   



١٢

   


١٣

   ي  


 ين ز لا  له 

(

  ج   ذا  ين    ت 



 ي ز بج         ا  

(

ي ج   


   ص   


١٠

   


١١

ين   نِّيل  له    

 .

      ر       ل    ه



 ةز ج

(

 ج  



)

  

  ج   ذ   ض       م   تيا  ا للا    مص        



.

 

 ل ا   ل ا   ل مخ ا   لى    هتج  ين   ج   ذ  ا مل     ىر  ً     



 .

         رص    ا مل ا  ب تج  ً ز ر    ل         ذ  

ى  خ ا  لى   ج ت ا مل ا 

 ٰ 


    ثا     ل لا ل  ر           ا    

 .

 ين  لملم       تح          ا  م شا    رصلم          له ش  



   ت  ا  ا     ل  

(

ا  لم 



      رنِّي   لم    ا مل   ه ا  ب تج       ه لت تيا    ص    ين   مث ا   ا لا    ثا     مل ا  ز  ر   

ا  ا  ا نه    

 .

 م لمج      شا    ه  هأش      ا    رنِّي   لم    ا مل ا        ط تر   م لمج      شلا       ثم



 .

   ا    ه  ا

 م لمج      شا   اذ   ص ص  لى 

 .

    ص                ت    ً  رض بر       ثا    رنِّي   ا     ل ا  ل ل ت



 .

 ت  م لمج       ل   ذ 

   ل          ت تم   ص  لإ        ا    ٰىر تُ  ت  م مج    ت تيا 

 ,

   ٰىر تُ  ت  م مج    ت تيا  ت  م لمج     ا         ت ل    ذ 



       ت تم     ثا     ل ا 

 .

ط      ل  سنِّي     ل   ةير ا         ص ا             نِّي       لا   ر   



   .

 تيا  ت  نِّيرتح   ا 



      ل  ش 

٤٠

  



 

٣٠

خ  ا     ج ر    مر      ملم          



 .

  ا   ج   ذا    شا ب   ا    ه مل    اذ  جا 

   ض     تح م    ةز  مد ص خ           مل  

.

 



   زيرص     ا  

٢٦

       



١٤٣١

/

۲۰۱۰



 برم    

۵

 



     

           

  

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 


PREFACE 

These  were  the  days  of  ramadhan  in  2009.  I  was  looking  through  the  biographical 

hadith  memories  by  Shams  al-Din  Dhahabi.  It  was  the  book  ‚Tadhkarat  al-Huffaz‛. 

When  I  faced  the  ‚Bardai‛  possession  while  reading.  Then  after  one  another  came 

‚Ardabili‛,  ‚Miyanaji‛,  ‚Bardiji‛,  the  other  ‚Bardai‛.  Now  I  was  interested  more  and 

having  noted  the  pages  of  these  possessions  and  began  to  read  the  biographies  of  the 

authors. Before I had learned the biographies, life and activities of Azerbaijan scienties 

and made some researches. But it was the first time I closely studied life and activities 

of great scientists using titules for ‚as-siqa‛, ‚al-mukthir‛, ‚as-sadoq‛. 

While  reading  the  great  monuments  of  these  people  I  witnessed  what  distinguished 

great people our land had grown. After the work by Shams al-Din Dhahabi I began to 

research  the  biographical  encyclopaedies,  ‚tabagats‛  and  ‚tadhkirats‛  dealing  with 

their  life  and  activities  and  I  realized  that  I  was  standing  at  the  shore  of  the  great 

waters. I understood that it was not simply my work as a researcher, but also it was my 

duty  as  a  muslim  and  Azerbaijan  one  to  make  their  activities  clearer  was  my  duty 

before  these  rare  people  too.  I  decided  to  collect  information  not  only  about  ‚hadith‛ 

scientists  but  also  the  information  about  life  and  activities  of  Azerbaijan  ‚fageeh‛, 

‚mufaser‛ and ‚gari‛ scientists. Thus after a long year’s work this book was finished. 

Azerbaijanis  are  the  first  nation  after  arabian  who  admitted  Islam.  It  is  informed  that 

the population of Khoy and Salmas admitted Islam in 639 after Muhammad  prophet’s 

death.  Further  we’ll  speak  about  it  widely  while  informing  about  Azerbaijan  cities. 

Azerbaijan  was  the  door  opening  to the  north  for  Caliphate  and  it  was  the  reason  for 

wars  between  Khazar  kaganate  and  arabian.  That’s  why  both  rashed  caliphs  and 

Umayyad caliphs, Abbasid caliphs were interested in spreading Islam in these areas. In 

order  to  assure  security  of  north  borders  of  Caliphate  crowds  of  Arabian  tribes  were 

moved  to  Azerbaijan.  This  policy  was  the  reason  for  spreading  Islam  very  rapidly 

among  Azerbaijans.  Next  centuries  Islam  was  spread  more  widely  and  united  all  the 

people  even  having  other  religious  such  as  ‚fire-worshipper‛  and  ‚christian‛.  The 

appearance  of  united  religion  was  one  of  the  main  branch  for  both  developing  of 

science and culture of Azerbaijan integrity. 



The  flourishing  of  big  Azerbaijan  cities  was  seen  even  in  the  period  rulers  Rawadids, 

Salarids, Sajids, Shadadids and Shirvanshakhs. The progress was in the sphere of trade, 

economy and culture. The rulers of these states even those who depended on Baghdad 

were  interested  in  it,  too.  It  is  was  also  followed  by  scientific  and  educational 

institutions. We’ll also peak widely about it while companing history of these big cities, 

for example Barda called ‚mother of Arran‛ by classical arabian geographists was the 

administrative centre in the north of Azerbaijan during the reign of Caliphate. Political, 

economical and cultural progress lasted till midst of X centure when Russian turned it 

into  ruins.  Thus  the  economical  and  trade  development,  cultural  and  scientific 

development gives us idea to be sure that scientists of ‚Bardai‛ possession lived in VIII-

X  centuries.  Also  scientists  of  ‚Nakhchivani‛  possession  lived  in  XII-XIII  centuries, 

scientists of ‚Ganjavi‛ possession lived in X-XI centuries. 

Further we’ll also witness life and activities of other scientists living in other countries. 

Scientist  used  to  go  to  Bukhara,  Nishapur  and  Samargand  after  XI  century  becouse 

these big cities of Samanides were in great importance for science and culture.  

The people grown by nations and  societies are connected not by quantity but only by 

quality.  Political  and  economical  dependence  are  couse  for  bad  and  heavy  tragedies. 

The societies depend on economically and politicaly die physicaly but societies depend 

on  science  and  culture  de  spritualy.  Muslim  East  died  spiritualy  last  3  centures  but 

breathed physicaly. Last 30-40 years we can consider the steps running forward. In this 

point of view I  leave this book for my readers to witness  for living of great people of 

Azerbaijan. 

Elnur Nasirzade 

05 September 2010/26 Ramadhan 1431  



Yüklə 4,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin