O‘zbek xalq



Yüklə 112,47 Kb.
səhifə1/2
tarix10.04.2023
ölçüsü112,47 Kb.
#95821
  1   2

O‘ZBEK XALQ MUSIQA IJODIYOTINING SHAKLLANISH VA

TARAQQIYOT YO‘LI

Zulxumor Mamarasulzoda JDPI Musiqa madaniyati fakulteti o‘qituvchisi

Annotatsiya: Ozbekiston xalqining mahalliy uslublari xalq ogzaki ko‘rinishida

3000 ming yillik an’analarini saqlab, avaylab bugungi kun madaniyati

peshqadamining timsoli asnosida jahon musiqa olamini hayratga solib, mo‘jizali tasurot qoldirmoqda. Mutaxassis tayyorlashning maqsadi, vazifalari ushbu fanning xususiyatlarini organish, talabalarni oqitish hamda tarbiyalashning mazmuni, tamoyillari va usullarini togri belgilash eng muhim shartlardan biridir. Maqolada shu masalalar haqida fikrlar yuritiladi.
Kalit so‘zlar: Orta va Yaqin Sharq, xalq og‘zaki ijodi, an’ana, “Zafarnoma”, Shashmaqom”, “Navroz”, folklor, afsona va latifalar.
O‘zlikni namoyon qilishning ogzaki anana va shakllari bizning tushunchamizdagi xalq og‘zaki ijodining o‘zidir. Xalq ogzaki ijodida til muhim rol oynaydi. Chunki til ushbu merosni ifodalashda va kelgusi avlodga yetkazishda eng asosiy vosita bo‘lib xizmat qiladi. Undagi ijodining tur va janrlari juda keng. Uning tarkibiga mif, afsona, rivoyat, ertak, maqol, matal, doston, masal, hikmatli sozlar, tez aytish va boshqa janrlar, muxtasar qilib aytganda xalq merosining og‘zaki ravishda ifodalanadigan barcha tur va janrlari kiradi1.[2.28.89-91]
O‘rta va Yaqin Sharq xalqlarining tarixiy madaniy aloqalari, jozibador Sharq ohanglarining tarovati va tasir kuchi hamda ozbek musiqasining xorijiy Sharq xalqlari musiqa an’analari bilan mushtarakligini nazarda tutgan holda O‘zbekiston birinchi Prezidenti Islom Karimov tomonidan quyidagilar takidlangan: Musiqa sadolari qaysi xalq yoki millat vakili tomonidan ijro etilmasin, eng ezgu, yuksak va

1 Ў.Тошматов, Н.Исакулова. Номоддий маданий меросни муҳофаза қилишнинг ҳуқуқий асослари (монография). Тошкент, 2015 й.
1

nozik insoniy kechinmalarni ifoda etadi. Mashhur tarixchi Sharafiddin Ali Yazdiy

ozining Zafarnoma” kitobida Amir Temur davrida otkazilgan musiqiy anjumanlar haqida to‘xtalib, Yaxshi ovozli xonandalar kuylashni boshlab, g‘azalu naqsh aytur erdilar. Va turku mo‘g‘ul, xitoyu arab va ajamdir har kim oz rasmi bilan nag‘ma aytur erdi”, degan malumotlarni keltiradi. Mustaqillik yillarida ulug bobolarimizning ana shunday an’analarini davom ettirgan holda, mamlakatimizda musiqa sanatini keng rivojlantirishga qaratilgan dastur va rejalar amalga oshirilmoqda. Jumladan mumtoz musiqiy merosimizni asrab-avaylash va o‘rganish, uni yosh avlodlarga bezavol yetkazish maqsadida ko‘plab ko‘rik-tanlovlar, nufuzli xalqaro anjumanlari muntazam ravishda o‘tkazib kelinmoqda2.[3.97-99] Binobarin, I.Karimov orinli takidlaganidek, Barchamiz yaxshi anglab olishimiz kerakki, hayotimizning boshqa sohalaridagi ahvol, amalga oshirilayotgan islohotlarimizning samaradorligi avvalo xalq manaviyatining tiklanishi, boy tarixiy merosimizning organilishi, ananalarimizning saqlanishi, madaniyat va san’at, fan va talim rivoji bilan uzviy bog‘liqdir”,- deb takidlangani bejiz emas albatta.!
Eng qadimgi folklor namunalari yozuv yuzaga kelmasdan ancha oldin paydo bo‘lgan va yozma adabiyotning tashkil topishiga muhim hissa qoshgan. Ular asl holida bizgacha yetib kelmagan yoki yetib kelganlari ham og‘izdan og‘izga, avloddan avlodga otish jarayonida ijodiy ishlangan. Ushbu masala yuzasidan Markaziy Osiyo xalqlari musiqiy merosini organish borasida musiqashunos-manbashunos olimlar I.Rajabov, F.Karomatli, O.Matyoqubov, A.Nazarov, R.Abdullaev, O.Ibrohimov, S.Saidiy, R.Yunusovlarning ajdodlarimiz musiqa merosini organishga doir olib borgan tadqiqotlari diqqatga sazovordir.
Buyuk Qo‘shoniylar imperiyasi davrida mavjud bolgan: 1.Buxoro ajdodiy san’ati bugungi Shashmaqom 2. Musiqiy cholguchilar va hofizlar; 3. Raqqoslar; 4. Aktyorlar va masqarabozlar; 5.Yigichilar; 6. Qoriqchi mehtarlar,3dan iborat bo‘lgan. Abu Rayhon Beruniy keltirgan malumotlarga kora,

2 Karimov I.A. Yuksak manaviyat yengilmas kuch. Т.; 2008, 140 b,

3 Hakimov N. Istoriya ispolnitelstva na narodnix instrumentov Sredney Azii.- D.: Irfon, 1989.- 160 s
2
shu davrda Markaziy Osiyoda mahalliy aholi yil davomida 7 turdagi bayramni

keng nishonlagan bayramlardan «Navro‘ goyo podshohning tugilishi kuni sifatida tantana qilingan. Ayniqsa, xuddi shu bayram hamda shu tusdagi ozga urf-odatlar, marosimlar oz navbatida yangi ananalarning shakllanishiga olib kelgan. Bu davrda qifara, fleyta (nay), arfa (chang) eng qadimgi cholg‘ulardan do‘l-nog‘ora, yirik rez nog‘ora, harbiy nog‘ora, kichik nog‘ora, doyra (daff), tablaq, hind tablagi, qo‘s, tabira kabi urma cholgularning o‘sha davr turlari yetakchilik qilgan.Buxoro musiqa madaniyatining oziga xosligi darboriy (saroy) musiqa, yani Buxoro mumtoz sanati (keyinchalik Shashmaqom turkumi), diniy-marosimiy musiqa ananalari, harbiy musiqa turlari, pahlavonlar musiqasi, shahar hunarmandchilik musiqa yonalishi, Rustoy va Dehat, yani folklor ijodiyoti namunalaridan tashkil topgan. Markaziy Osiyo va yaqin Sharq mamlakatlari zaminida musiqiy madaniyat va tasviriy sanat Yevropa va ayrim Sharq davlatlariga qaraganda juda erta rivojlangan.[2.30.43-46], [2.26-19-23]
Zardushtiylar davrida saroy marosimiy musiqa ijrochilik amaliyoti yuqori darajaga ko‘tarilgan. Musiqa sanati namunalarining arxeologik topilmalari, umum ijrochilik madaniyati bilan ham bog‘liqdir. Chunonchi, sahnaviy holatdagi Riton [budda haykali] minbari miloddan oldingi IV-V asrlarga tegishlidir. N.Hakimov tadqiqotlarida asosiy tasir doirasidagi musiqaviy sanat turlarining uslublari quyidagicha tasnif etiladi: 1. Saroy marosimiy uslublari, yani haram va saroy uslublari; 2.Saroy harbiylari uslublari -a] ogohlantiruvchi tartib [salyutlar, uchrashuv marshlari]; b] harbiy orkestr uslublari; 3. Madaniy tarzdagi uslublar - a] vokal madaniyati. b] sozandalik madaniyati. 4. Qo‘shon musiqachilari madaniyati -a] shahar uslubi, b] qishloq uslubi, v] vokal va cholguchilik uslubi, g] harbiylar uslubi [shahar ko‘rikchilari], d] marosimiy uslublar4. [2.26-21-27]
Markaziy Osiyo xalqlari musiqiy an’analarining o‘xshashligi ularning yanada takomillashib borishiga asos bo‘lgan. Bunda, ayniqsa, o‘sha davr saroy musiqa san’ati tasiri yetakchilik qilgan. Ijrochilik amaliyotida ayniqsa, "Dabiriston" maktabi an’analarga boy bolgan. Shahar musiqiy madaniyatida quyidagi

4 Saidiy S.B. Zardushtiy va buddaviylar davri musiqa san’ati //J. Moziydan sado.- T.- 2003.- №№ 3-4. 28-29 b.
3
yonalishlar; Darboriy musiqasi osha davrda mohir va mashhur ijrochilarni

saroyda jamlab, muayyan kasbiy ijrochilik oliy professional maktabini rivojlantiradi. Diniy-marosimiy musiqa esa, har bir insondan Avestoning 21-kitobi, yani «Gatho»larni maxsus ananalarda qayta bilishni talab qiladi.5 Harbiy musiqa ustoz sozanda - mehtar rahbarligida ijro qilingan va ustoz-shogird tizimida o‘rganilgan. Pahlavoniylarning alohida musiqa maktablari bo‘lmagan, ular asosan diniy va darboriy maktablarda talim olganlar. Buxoroda shahar ustozona kasbiy musiqasi ancha taraqqiy etgan bo‘lib, undan boshqa viloyatlar va davlatlarning sozanda, xonandalari ham ustoz va shogird tarzida talim olganlar.[2.30.89-90]
Markaziy Osiyo xalqlarining eng qadimgi fol’klor namunalari bazi tarixiy yodgorliklar, yodnomalar, ilmiy asarlardagina saqlanib qolgan. Ular miflar, jangnoma korinishdagi afsonalar, qahramonlik va pahlavonlik eposlari, qo‘shiqlardan va maqollardan tashkil topgan.
Markaziy Osiyo xalqlari tarixda juda kop istilochilarni, bosqinchilik harakatlarini o‘z boshidan kechirgan. Masalan: Axmoniylar, Sosoniylar, Makidoniyalik Iskandar (334), Chin hoqonlari (IV asr), Arab halifaligi (VII asr. 665), Mo‘g‘ul istelochilari (XII asr. 1219), Totalitariat davri XVIII asr oxirlari XX- asr 90-yillarigacha. Bu davrlarda Buxoro, Xorazm, Surxandaryo, Qashqadaryo, Samarqand, Fargona vodiysining ko‘p joylari harobaga aylangan. Hozirgi kunda O‘zbekiston hududidagi Xorazm, Afrosiyob, Xolchayon, Termiz, Varaxsha, Bolaliktepa, Dalivarzintepa hududlarida olib borilayotgan arxeologik qazilmalar natijasida topilgan juda kop yodgorliklarda adabiyot, sanat va madaniyat sohasiga tegishli hamda juda kop musiqa cholgularining qoldiqlari, xonanda va sozandalar aks ettirilgan suratlarning nusxalari topilmoqda.[2.8.67-69]
Faqat Amir Temur zamonida Turkiston mo‘gul bosqinchilaridan ozod qilindi. Movarounnahr qo‘lga olinib, Samarqand uning poytaxti deb e’lon qilindi. Undan tashqari Oltin Ordaga yurib Shimoliy Kavkazni, Astraxan, Qora dengiz boylari 1399 yil, Eron, Shimoliy Hindiston, Turkiya 1402 yil, keyin Iroq, Suriya

5 Hakimov N. Istoriya ispolnitelstva na narodnix instrumentov Sredney Azii.- D.: Irfon, 1989.- 160 s
4
va boshqa juda kop mamlakatlarni egalladi.[2.4.89-93] Shu davrda

Movarounnahrda madaniyat, adabiyot, sanat turlari rivojlandi.


Markaziy Osiyoda VI-asrdan XX-asrgacha bolgan davr ijtimoiy- iqtisodiy jihatdan murakkab tarzda kechgan davr boldi. Bu davr o‘zbek xalqining otroq dehqonchilik bilan kochmanchilik hayoti tartiblarini uzoq vaqt yonma-yon yashab kelgan davr hisoblanadi. Ozbek xalqining bu davrdagi boy va rang barang ogzaki ijodi namunalariga nazar tashlar ekanmiz, ularda ijimoiy-siyosiy jarayonlar, qadimiy tasavvurlarni va qarashlarni izlari oz ifodasini topganligini koramiz. Chunki ijtimoiy taraqqiyotga uzviy bog‘liq bo‘lgan folklor asarlari o‘ziga xos xususiyatlariga kora, xalqning hayotidagi tarixiy ozgarishlar bilan o‘zgara bo‘lgan, ularda bir necha davrlar oz izini qoldirgan.
Folklor asarlariga xos bunday o‘zgaruvchanlik va ko‘p qatlamlilik ularning ko‘pgina namunalarini ayrim olingan davrlar bilan boglab tekshirishni qiyinlashtiradi. Shuning uchun ham u yoki bu janrlarning muayyan davrdagi holati va taraqqiyoti haqidagi mulohazalar kopgina hollarda taxminiy boladi, albatta. Hozircha mavjud tekshirishlarga suyanib turib, shuni aytish mumkinki, eng qadimgi davrlarda kopchilik xalqlarda miflar, urug, qabilalar haqidagi rivoyatlar, aytimlar, urf-odat, mavsum va marosim, mehnat qo‘shiqlari keng tarqalgan. Ilk davlatlarning shakllanish davrida qahramonlik dostonlari yaratilgan, keyinrok epik, lirik va tarixiy qo‘shiqlar, ogzaki drama paydo bo‘lgan.
Keyingi vaqtlarda yozib olingan folklorning ananaviy namunalari, asosan VI-XX-asrlarda yaratilgan asarlardir. Folklor asarlarning ayrim namunalarini, ayrim janrlarning keyingi taraqqiyoti va holatini muayyan davrlar bilan boglab o‘rganish mumkin. Masalan, ozbek dostonchiligining qadimiy korinishlari, uni avloddan-avlodga o‘tkazib kelgan bir necha avlod xalq baxshilari va ular ijro etgan dostonlari haqida yozma malumotlar deyarli saqlanib qolmagan.
Masalan, Amir Temur oz safarlarini baxshilarga doston qilib kuylashni topshirgan, To‘xtamish saroyida Kamolzoda va Jahon Mirzo kabi jirovlar bo‘lgan xalq dostonlariga yaqin shaklda yozilgan «Abo‘ Muslim» kitobi XII-asrda yaratilgan.
5
Ogzaki malumotlar bizni XVIII-asrga yetaklaydi. Ergash Jumanbulbul

o‘glining avlodlaridan biri Yodgor baxshi XVII-asrning ikkinchi yarmi va XVIII-asrning boshlarida yashagan. Ergash shoirning yettita ota-bobosi dostonchi o‘tganligini hisobga olsak, aytaylik, XVI-asr oxirlarida yashagan dostonchi shoirlar haqidagi malumotlar ham XVII-asr ning boshlarigacha yetib kelgan.[2.12.23-25] Ozbek xalqining juda murakkab etnogenizi va etnogenitik taraqqiyoti, VI-VIII asrlardan XV-asrgacha davom etgan migratsiya, yani turkiy qabila va uruglarning oldinma-keyin Markaziy Osiyo hududlariga kochib kelishi, joylashishi hamda yerli, turkiy bolmagan otroq elatlar bilan aralashib ketish jarayonlari ham Ozbek dostonchiligining bu davrida yangilanish davrini boshlagan, taraqqiy qilgan degan xulosaga kelishimiz mumkin.
XVII-XVIII-asrlar davomida dostonchilik taraqqiyotida juda jiddiy kotarilishlar boldi. XIX-asr uning eng gullagan davri bo‘lib xalq orasida keng yoyildi.
Xalq dostonlarida markazlashgan, mustaqil, farovon vatan va chet el bosqinchilariga qarshi kurash g‘oyasi muhim orin tutadi. «Chambil qamali», «Rayhon arab», «Bektosh arab» kabi dostonlarda arab bosqinchilariga qarshi kurash tasvirlangan va bu dostonlar arablar Markaziy Osiyoga hujum qilgan davrda yaratilgan. Markazlashgan davlat goyasi, vatan, el-yurt osoyishtaligi va mustaqilligi uchun kurash uzoq davom etgan bu davrda turli urug va elatlarning yagona xalq bo‘lib shakllanish davrida g‘oyat muhim ijobiy hodisa ediki, bu g‘oyalar ozbek eposining qon-qoniga singib ketgan deyishimiz mumkin.
Xuddi shuningdek, mugul bosqinchilarining xurujlarini, ularga qarshi mahalliy aholining kurashlarini aks ettirgan asarlar ham anchagina. «Guldursun» afsonasi ham shu nomli doston ham osha davr voqealari haqida hikoya qiladi. Mugul istilochilariga nisbatan xalq munosabati esa ramziy ifodalarda, umuman, chet el bosqinchilariga nisbatan xalq nafrati bayonida, afsonaviy va mifologik salbiy timsollar tasvirida saqlanib qolgan.
Bu davr ozbek folklorida ayrim tarixiy voqealar va shaxslar nomi bilan bog‘langan dostonlar, afsona va latifalar kop uchraydi. Masalan: «Tulumbiy» 6
(XV-asr), «Shayboniyxon», «Oychino (XVI-asr), «Tulg‘anoy» (XIX asr) kabi

bir qancha dostonlar borki, ular yaratilgan davrlaridan ancha keyin yozib olingan, demak bir qancha ozgarishlarga uchragan bo‘lishlariga qaramay, malum darajada o‘z davri voqealarini aks ettiradi. Shuningdek, mashhur tarixiy siymolar Abu Ali ibn Sino, Amir Temur, Alisher Navoiy, Ulugbek, Mashrab, nomlari bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘plab afsona va rivoyatlar yaratildi. XIX-asr boshlarida xalq orasida yozma adabiyot namunalari keng tarqala boshladi.[2.11.71-74] Ayrim shaxslar tomonidan ozbek folklori asarlarini yozma adabiyotga yaqin ruhda qayta ishlash yoki yozma namunalarini «folklorlashtirish» jarayoni kuchaydi. Buning natijasida turli xarakter va mazmundagi qissalar xalq kitoblari») yuzaga keldi. Hatto ayrim baxshilar ijodiy faoliyatida, masalan, Qog‘on dostonchilari repertuarida yozma adabiyot namunalari korina boshladi
Bu davrda xalq ijodchilaring muayyan janrlarda professionlashuvi kuchayib dostonchi, ertakchi, qo‘shiqchi, askiyaboz, masharabozlar ajralib chiqa boshladi. Bu esa folklorning estetik jihatdan mustaqillashuvida, uning mifologiya va ibtidoiy irim-sirim hamda marosimlardan ajralib chiqishida muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.
Bu davr ozbek fol’klorida xalq ijodi taraqqiyotining ilgarigi bosqichlarida maydonga kelgan ayrim janrlar, xususan, mavsum-marosim qo‘shiqlari ba’zi o‘zgarishlari bilan uzoq vaqt saqlanib qoldi. Ertaklar bilan topishmoqlarda esa bir muncha o‘zgarishlar roy berdi: ularning totemistik qarashlar bilan boglanishi ancha susayib, ko‘proq allegorik harakter kasb eta boshladi. Bir qator yangi janrlar (lirik va tarixiy qo‘shiqlar, latifa va loflar, askiya va og‘zaki dramma) paydo bo‘ldi. Shunday qilib, bu davrda ozbek xalq ogzaki ijodiyotining deyarli hamma janrlarida koplab asarlar yaratildi. Bu asarlar xalqimiz madaniy hayotidagi ulkan kotarilishlar, muhim tarixiy voqealar bilan mahkam bog‘liq. Xalqimiz bosib otgan tarixiy yol, uning boshidan kechgan ijtimoiy-siyosiy jarayonlar fol’klorining sermahsul bo‘lishiga muhim zamin bo‘ldi.
O‘zbek xalqi etnik turmush tarzida toy, maraka marosimlari, ularning yuzaga kelishi bilan bogliq ananalar tarixiy asosga egadir. Matriarxatdan 7
Patriarxatgacha o‘tgan jarayonda nikoh va oila shakllarining paydo bo‘lishi, uy

xo‘jaligining rivojlanish munosabati bilan monotan oila shakli vujudga kelishi, shakllanishi va ijtimoiy ahamiyat kasb etishida toy marosimlari, kelin-kuyov tartibining joriy bolishida moddiy manfaatdorlik ananalari paydo bo‘lgan.
To‘y qadimdan uzoq davom etuvchi ham rasmiy va ham ramziy ahamiyatga ega marosim bo‘lib, ularning tarkibida bir necha urf-odat va udumlar vujudga kelgan, ularda yangi oilaning paydo bo‘lishi bilan bogliq marosim qo‘shiqlari, raqslar, oyinlar, irim va udumlar ommaviy tadbir tantalarga aylanishi, pirovard natijada ikki yoshning yagona oila qurishi, avlodlar davomiyligini ta’minlashga xizmat qilishi bilan yakunlanishi togrisida juda kop etnografik malumotlar mavjud.[2.14.56-59]
To‘yning etnomadaniyat merosidagi yorqin g‘azallik anana bo‘lib, har bir xalqning toy marosimlarida uning ichki madaniyati, manaviy-axloqiy qadriyatlari o‘z ifodasini topgandir.
O‘zbek xalqi etnomadaniyatida Xatna”, Sunnat” toylarining kelib chiqishi ham uzoq tarixga ega.. Xatna”, Sunnat” to‘ylarining asl mohiyati bir bo‘lib, ular o‘zbek aholi etnik guruhlarida oziga xos otkazish tartiblariga ega. Xatna” toydan oldin Maslahat oshi” keyin Qozon qurar” so‘ngra esa Xatmi qur’on” qilib xayriya oshi berilishi va nihoyat asosiy to‘y bazmi, toy marosimidagi mehmondorchilik, turli taomlar pishirilishi, bolalar tomonidan oynaladigan ananaviy Quloq chozma”, Oq suyak” va kattalar tomonidan oynaladigan “Kopkari”, “Uloq”, “Kurash”[2.21.49-53] oyinlari ularga beriladigan sovrinlarni xatm qilinayotgan bolaning ota-onasi, amaki va togalari tomonidan hadya etilishi, toy bazmi nihoyasiga yeta boshlagan paytda Bolaning qolini halollash” xatna qilish marosimi uyushtiriladi. Bu marosimda bolaning eng yaqinlaridan tashqari, shu oilaga yaqin bo‘lgan yoru-do‘stlar, mehmonlar ishtirok etishadi.
O‘zbek etnosiga xos toy marosimlari shartli ravishda oila qurish, ikki yoshning boshini qovushtirish bilan bogliq anana, godakning dunyoga kelishi bilan bogliq anana inson shaxsiy hayoti va maishiy turmush jarayonida qo‘lga

8
kiritilgan muvaffaqiyatlarni nishonlash bilan bogliq an’ana, inson muayyan

balogat yoshiga yetganligi shukronasi bilan bog‘liq anana kabi turlarga ajratiladi. Inson vafoti munosabati bilan o‘tkaziladigan “Xudoyi”, Ehson”, Ziyorat”,
Mushkulkushot”, “Mavlud” Bibi Seshanba”, Padar oshi”, “Momo oshi(Oshibi biyon) marosimlari, ularning manaviy -marifiy ahamiyati, ijtimoiy-manaviy jihatlari alohida ahamiyat kasb etadi.[2.28.77-79]
Zamonaviy maraka marosimlari, ularni o‘tkazishda mahalla fuqarolar yigini va oqsoqollar kengashining faoliyati ham muhim rol oynaydi.
Zamonaviy axborot vositalari va madaniyat o‘choqlarida xalq marosimlari bilan bog‘liq madaniyat tadbirlari, spektakllar, badiiy filmlar va ko‘rsatuvlar tashkil etilishining ahamiyati kattadir. Zamonaviy toylar, yubileylar, uluginsonlar tug‘ilgan qutlug‘ sanalar ham ijtimoiy hayotimizda muhim orin egallaydi. Jumladan Payg‘ambar yoshi” marosimi, uning marifiy-manaviy ahamiyatini alohida takidlash mumkin. Umuman to‘ylar mamlakat tinchligi, obodonchiligi va xalqparvarlik siyosatining madaniy-marifiy ramzi sifatida namoyon boladi
Insonning yashash va hayot kechirish tarzi, urf-odatlar, marosimlar, bilan bogliq ravishda juda kop qoshiqlar yaratilgan. Marosimlar, odatlar turli tuman bo‘lganidek, bularga bagishlangan qoshiqlar ham xilma-xildir. Qo‘shiqlar xalqning oilaviy bayramlarini. Marosimlarini bezab kelgan. marosim bayramlarida kishilar oyin-kulgu qilganlar, dam olishgan, yangi mehnat faoliyatiga ilhomlanganlar.

Avestodan Buyuk Qo‘shoniylar imperiyasi davrigacha mavjud bo‘lgan professional fol’klor uslublari va boshqa turdagi talim yonalishlari bizning zamonamizgacha kelib yetgan, ammo bular bugungi kunda Tojikiston, Hindiston va Xitoy, Gurjiston va togli xududlar, hatto ayrim Yevropa davlatlarigacha orin olib, uslubiy jihatdan ozlarining adabiy tillarida ozgartirib, oz orniga ega bolgan. Lekin ularning ajdodiy sanatida eng qadimgisi ozimizdan o‘tganligi haqida ilmiy asoslar talaygina. Musulmon dunyosida Ozbekistonning I va II renesansi davri- Sharq qolaversa jahonning ilmu-marifat markaziga aylanganligi

9
va bizdan boshqa davlatlar ilmu-marifat, madaniyat va tarbiya hamda sanatning

kopqirrali uslublarini organib ham jahonshumul ahamiyat kasb etadi.


Keyingi vaqtlarda yozib olingan folklorning ananaviy na’munalari, asosan VI-XX-asrlarda yaratilgan asarlardir. Folklor asarlarning ayrim namunalari va janrlarning keyingi taraqqiyoti va holatini muayyan davrlar bilan boglab o‘rganishni taqozo etadi. Xalq baxshilari va ular ijro etgan dostonlari haqida yozma malumotlar deyarli saqlanib qolmaganligi alohida jahonshumul tadqiqotni talab etadi, deyish orinlidir..
Kelajakda nomoddiy musiqa merosi va xalq ogzaki ijodiyoti na’munalarini tiklash va zamonaviyligini rivojlantirish masalalariga oid alohida maktabini yaratishni taqozo etadi.

Yüklə 112,47 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin