O‘zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI

“TELEKOMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI VA KASB TA‘LIMI” FAKULTETI
" AXBOROT XAVFSIZLIGI " KAFEDRASI
“Ochiq kodli operatsion tizimlar xavfsizligi”
Fanidan
Mavzu : Foydalanuvchilar va guruhlar qayd yozuvlari bilan ishlash

Amaliy ish.

Tayyorladi:Nabiyev G’

Tekshirdi: Saydullayev E

Samarqand 2023

1. 
   Fayl tizimlarini tashkil etish
   

• 
  FTP server va FTP client bilan ishlash
  

2. 
   Yopiq dasturiy muhitni tashkil etish mexanizmini sozlash
   

• 
  VPN orqali yopiq dasturiy muhitni tashkil etish ( kerio control , VPN )
  

Ishdan maqsad: FTP serveri va mijozi fayl uzatish paytida maʼlumotlaringizni himoya qilish uchun toʻgʻri sozlangan muhit tashkil etish.
Ushbu amaliy ishda FTP server sifatida UBUNTU vsftpd va FTP client sifatida V-box ga o’rnatilgan windows 10 OT dagi FileZilla client dasturidan fouydalanamiz.
Nazariy ma’lumot
FTP (File Transfer Protocol) server va FTP client, fayllarni yuborish va olish uchun ishlatiladigan protokollardir. FTP server, fayllarni saqlash va ularga kirish huquqini boshqaruvchi tizimni ta'minlaydi, va FTP client esa fayllarni yuborish va olish uchun server bilan aloqada bo'lgan dastur yoki vosita.
### FTP Server:

FTP server - bu fayllarni olish va o'zgartirish uchun qo'llaniladigan kompyuter yoki server. U fayllarni saqlash va ulashni boshqaradi va uning orqali foydalanuvchilarga fayllarni olish, o'zgartirish yoki yuborish imkoniyatini beradi.

Serverni tuzishda oddiy xosting server yoki ma'muriyatni oshirgan server ishlatilishi mumkin. Birinchi tarafta, sizning xosting xizmatingizni boshqa insonlarga fayllarni ulash uchun ishlatishingiz mumkin, ikkinchisi esa korxona yoki tashkilot ichida ichki fayllarni o'zaro almashish uchun.

FTP serverni tuzishda, odatda server administratori fayllarni saqlash joyini, kirish-huquq tuzishni va boshqa xususiyatlarini sozlashadi.

### FTP Client:

FTP client - bu FTP server bilan aloqada bo'lgan dastur yoki tizim. Bu dastur orqali foydalanuvchi serverga yozish, o'qish va fayllarni boshqa joylarga ko'chirish imkoniyatiga ega bo'ladi.

Ko'p FTP client dasturlari mavjud, masalan, FileZilla, WinSCP, Cyberduck, va boshqalar. Bu dasturlar o'z foydalanuvchilari va serverlari uchun kerakli ma'lumotlarni kiritib, fayllarni yuborish va olishni osonroq qilish imkonini beradi.

Ba'zi FTP client dasturlari GUI (Graphical User Interface) bilan ishlaydi, ya'ni grafik interfeys orqali fayllarni olish-joyni boshqarish imkonini beradi, shuningdek, ba'zilari esa komandaline interfeys orqali ishlash imkoniyatini ta'minlaydi.

Ishlash tartibi o'z navbatida quyidagicha:

1. **FTP serverni tuzish:** Server administratori serverda FTP xizmatini yoqish va sozlashi kerak.

2. **FTP client dasturini o'rnatish:** O'zingiz uchun qulay bo'lgan FTP client dasturini o'rnatib, uni ishga tushiring.

3. **Aloqa o'rnatish:** FTP client orqali serverga ulanganingizda, serverga kirish uchun kerakli ma'lumotlarni kiritishingiz kerak bo'ladi: server manzili, foydalanuvchi nomi, parol, port raqami, va boshqalar.

4. **Fayllarni olish-joy va yuborish:** FTP client dasturi orqali fayllarni serverdan olish va uni serverga yuborish imkoniyatiga ega bo'ladi. Siz serverning boshqa joylariga (qo'shimcha papka yoki diskga) ham fayllarni olish va yuborish imkoniyatiga ega bo'lasiz.

Shu bilan birga, ko'p FTP serverlar va clientlar xavfsizlik uchun SSL yoki TLS kabi protokollarni qo'llaydilar. Bu protokollar fayllarni o'tkazish jarayonini shifrlash imkoniyatini beradi.